Αλληλεπιδράσεις συγκινησιακών και γνωστικών διεργασιών Αλληλεπιδράσεις συγκινησιακών και γνωστικών διεργασιών

Λόγος≠Πάθη Πλάτωνας: Τα πάθη διαστρέφουν τη λογική Spinoza (Ανθρώπινη Δουλεία):συγκεχυμένες ιδέες, βασισμένες σε εσφαλμένες πεποιθήσεις που απορρίπτουν τον κόσμο όπως είναι Kant: «άλλο να είναι κανείς ευτυχισμένος και άλλο καλός και ενάρετος» John Stewart Mill: «Κάθε άνθρωπος επιδιώκει να είναι ένας δυσαρεστημένος Σωκράτης, παρά ένα ευτυχισμένο γουρούνι».

Λόγος→Πάθη Αριστοτέλης: «Ο θυμός μπορεί να περιγραφεί σα μια παρόρμηση που συνοδεύεται από πόνο ή σα μια πασιφανής εκδίκηση για ένα πασιφανές αδίκημα που διαπράχθηκε χωρίς αίτιο εναντίον του ίδιου του ατόμου ή των φίλων του» (Ρητορική) Οι συγκινήσεις έχουν γνωστική βάση: μπορούν να αναλυθούν σε μέρη βάσει όσων γνωρίζουμε και πιστεύουμε Οι συγκινήσεις είναι ευχάριστες ή δυσάρεστες Οι συγκινήσεις περιλαμβάνουν την παρότρυνση για δράση Οι συγκινήσεις μας βασίζονται στην εκτίμησή μας γύρω από γεγονότα και μπορούν να επηρεάσουν περαιτέρω την κρίση μας

Τι συμβαίνει; Νόηση≠συγκινήσεις, συναισθήματα, διαθέσεις; Σε ποιο επίπεδο; Εννοιολογικό: υπάρχουν συγκινήσεις που δεν συνοδεύονται από σκέψεις ή ένα είδος γνωστικής επεξεργασίας, έστω και απλής, απαιτείται για την παρουσία μιας συγκίνησης; Λειτουργικό: πρόκειται για ένα σύστημα που επεξεργάζεται διαφορετικές πληροφορίες ή για διαφορετικά συστήματα που επεξεργάζονται με διαφορετικό τρόπο τις ίδιες πληροφορίες; Φυσιολογικό: Για την έκλυση των συγκινήσεων ενεργοποιούνται νευρωνικές δομές που εμπλέκονται επίσης και στις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες;

Η δυνατότητα εμπλοκής γνωστικών επεξεργασιών εξαρτάται από τον τρόπο που ορίζουμε τη Γνώση

Το γνωστικό συστατικό των συγκινήσεων Εκτίμηση (assessment), αξιολόγηση (evaluation), αποτίμηση (appraisal), ερμηνεία (interpretation), κρίση (judgment) Διαφορετικά επίπεδα χρήσης των διαφορετικών εννοιών Υπάρχει κάποια και αν ναι, ποια από τις παραπάνω λειτουργίες είναι ικανή και απαραίτητη συνθήκη για την έκλυση μιας συγκίνησης;

Πολυπαραγοντικός ορισμός Αλληλεπιδράσεις μεταξύ υποκειμενικών και αντικειμενικών παραγόντων (νευρωνικά και ορμονικά συστήματα): α) συναισθηματικές εμπειρίες β) γνωστικές διεργασίες: εκτίμηση, αποτίμηση ή επιδράσεις της συγκίνησης στην αντίληψη, την προσοχή, τη μνήμη κ.α. γ) αλλαγές στο επίπεδο της φυσιολογίας δ) συμπεριφορές συχνά εκφραστικές, προσαρμοστικές και στοχοκατευθυνόμενες

Πολυπαραγοντικός ορισμός β) γνωστικές διεργασίες: εκτίμηση, αποτίμηση ή επιδράσεις της συγκίνησης στην αντίληψη, την προσοχή, τη μνήμη κ.α.

Η έννοια της αποτίμησης (Arnold & Gasson, 1954) «...οι συγκινήσεις περιλαμβάνουν μια διπλή αναφορά, τόσο στο αντικείμενο όσο και στον εαυτό ο οποίος βιώνει το αντικείμενο» «Μια συγκίνηση αποτελεί τάση προσέγγισης ενός αντικειμένου που κρίνεται κατάλληλο ή απομάκρυνσης από ένα αντικείμενο που κρίνεται ακατάλληλο –ενισχυμένη από συγκεκριμένες σωματικές μεταβολές ανάλογα με τον τύπο της συγκίνησης» 1. Έλξη ή απώθηση προς ένα αντικείμενο (κατάλληλο ή ακατάλληλο) 2. Θετική (έλξη) ή αρνητική (απώθηση) συγκίνηση 3α. Παρορμητικές συγκινήσεις (δυνατότητα προσέγγισης ή αποφυγής) 3β. Συγκινήσεις διαμάχης: (δυσκολία προσέγγισης ή αποφυγής) Διάκριση αντικειμένων σε παρόντα και μη: κατάλληλο παρόν αντικείμενο: αγάπη (παρορμητικό συναίσθημα) Ακατάλληλο απόν αντικείμενο: φόβος (συναίσθημα διαμάχης)

Γνωστική/Οργανική θεωρία Schachter Συναίσθημα= συνδυασμός διέγερσης και πρόσθετης γνωστικής ή κοινωνικής ερμηνείας (πείραμα με αδρεναλίνη+επίδραση κοινωνικού πλαισίου, Schachter & Singer, 1962) Εγρήγορση χωρίς δυνατότητα εντοπισμού των αιτίων της → διαδικασία ερμηνείας της εγρήγορσης, (π.χ. Χτυπάει γρήγορα η καρδιά μου, δεν ξέρω τι φταίει, μάλλον φοβάμαι, πιθανά αίτια αγωνίας, κ.ο.κ.) → η «πιθανότερη/καλύτερη αιτία» (π.χ. φοβάμαι γιατί μόλις έγινε σεισμός, δεν είμαι ερωτευμένος) της οργανικής αντίδρασης υιοθετείται, έστω και αν είναι εσφαλμένη Απαραίτητη προϋπόθεση η συγκίνηση να συνοδεύεται από μια οργανική αντίδραση (π.χ. Φοβάμαι ότι θα γίνει σεισμός, αλλά δεν συνοδεύεται αυτός ο φόβος από επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού)

Lazarus: Θεωρία Εκτίμησης Πρωτογενής αποτίμηση (primary appraisal): κατά πόσο μια κατάσταση έχει σχέση με την προσωπική ευημερία Δευτερογενής αποτίμηση-αξιολόγηση (secondary appraisal): πιθανοί τρόποι αντιμετώπισης της κατάστασης και έκταση διαθέσιμων προσωπικών και περιβαλλοντικών πόρων για την αντιμετώπιση της. Το περιεχόμενο-ποιότητα και η ένταση-ισχύς της συγκινησιακής αντίδρασης προκύπτουν από την αλληλεπίδραση αυτών των πρωτογενών αποτιμήσεων και δευτερογενών αξιολογήσεων: Η ελπίδα, ο φόβος, η ανακούφιση, η λύπη, η απογοήτευση και η χαρά: αποτιμήσεις συμβάντων με αναφορά στην επιθυμητότητα των αποτελεσμάτων τους. Η περηφάνια, η ντροπή, ο θαυμασμός και η επίκριση: αποτιμήσεις με αναφορά στην επιδοκιμασία ή αποδοκιμασία τους. *Στο Oatley, K. & Jenkins, J. M. (1996). Συγκίνηση: Ερμηνείες και κατανόηση. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση, 2004

Δευτερογενής εκτίμηση ή αξιολόγηση Αποτίμηση (appraisal): πρωτογενής επεξεργασία της πληροφορίας που γίνεται σε ελάχιστο χρόνο και κινητοποιεί ψυχικά και σωματικά τον οργανισμό σε περιστάσεις ζωτικής σημασίας Αξιολόγηση (evaluation): δευτερογενής επεξεργασία σε ανώτερο νοητικό επίπεδο, έχει διάρκεια και αναφέρεται σε σκέψεις που προκύπτουν ή σχετίζονται με τη συγκίνηση και έχουν στόχο να αποκαταστήσουν την ισορροπία του οργανισμού (ρύθμιση της συγκίνησης)

Ortony, Clore & Collins (OCC) Οι συγκινήσεις αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου συστήματος γνωστικών επεξεργασιών Εξαιρούνται οι συγκινήσεις αντανακλαστικού τύπου και τυποποιημένων συμπεριφορών, όπως ο ξαφνικός φόβος. Αυτές οι συγκινήσεις δεν εμπλέκουν γνώση του κόσμου και άρα δεν είναι πλήρεις, απλά περιλαμβάνουν κάποια επιμέρους χαρακτηριστικά φυσιολογικών αντιδράσεων ή συμπεριφορικών αποκρίσεων Οι πλήρεις συγκινήσεις πρέπει να έχουν αντικείμενο, διαφορετικά είναι διαθέσεις ή είναι παθολογικές

Ortony, Clore & Collins (OCC) Είδη Συμβάντα, Δράσεις, Αντικείμενα Γνωστικές Δομές Στόχοι, Πρότυπα, Στάσεις Αποτιμήσεις Επιθυμητότητα, Επιδοκιμασία, Ελκυστικότητα Συγκινησιακές αντιδράσεις Ευχαρίστηση, Επιδοκιμασία, Αρέσκεια *Clore, G. L. (1994). Why Emotions Require Cognition. In P. Ekman & R. Davidson (1994). The Nature of Emotion. New York: Oxford University Press

Η υπόθεση της θυμικής προτεραιότητας Zajonc Επίδραση απλής έκθεσης (mere exposure effect) Ιδεογράμματα: προτίμηση στα ιδεογράμματα στα οποία είχαν ήδη εκτεθεί Πολύγωνα (1msec): τα άτομα «αναγνώρισαν» τα πολύγωνα στα οποία είχαν ήδη εκτεθεί πιο συχνά με κριτήριο την προτίμησή τους σε αυτά και όχι με την αντιληπτική αναγνώριση των χαρακτηριστικών τους. Θυμική προετοιμασία Λέξεις που παρουσιάζονται σύντομα πριν από μία λέξη στόχο και επιδρούν ενισχυτικά ή αποδιοργανωτικά ως προς τη λέξη στόχο

Η υπόθεση της ανεξάρτητης δράσης του θυμικού Οι συγκινήσεις λαμβάνουν χώρα ανεξάρτητα της νόησης μέσω μιας υποφλοιώδους «χαμηλής διαδρομής» Zajonc Οι θυμικές αξιολογήσεις είναι αναπόδραστες: ακόμη και αν δεν μπορούμε να ανακαλέσουμε λεπτομέρειες για ένα πρόσωπο ή συμβάν, πάντα διατηρούμε μια θυμική αξιολόγηση για αυτό ως θετικό ή αρνητικό, ευχάριστο ή δυσάρεστο, αρεστό ή απωθητικό Οι θυμικές αξιολογήσεις είναι οριστικές: άπαξ και δημιουργήσουμε μια αξιολόγηση για ένα αντικείμενο, πρόσωπο ή συμβάν, δύσκολα μετακινούμαστε από αυτή Οι θυμικές αξιολογήσεις εμπλέκουν τον εαυτό: το τι νιώθουμε σε σχέση με το αντικείμενο, το συμβάν ή το πρόσωπο, σε αντίθεση με τις γνωστικές αξιολογήσεις που αποδίδουν ιδιότητες στα αντικείμενα, συμβάντα ή πρόσωπα Οι θυμικές αντιδράσεις είναι δύσκολο να λεκτικοποιηθούν: αδυναμία λεκτικοποίησης των αιτιών έλξης ή απώθησης, κ.ο.κ. Η επικοινωνία τους βασίζεται πρωτίστως σε μη λεκτικά κανάλια Οι θυμικές αντιδράσεις είναι διακριτές από το περιεχόμενό τους: θυμόμαστε συνήθως την συναισθηματική χροιά που μας προκάλεσε ένα φιλμ, ένα λογοτεχνικό έργο, χωρίς σαφώς να μπορούμε να ανακαλέσουμε λεπτομερώς το περιεχόμενό του.

Η υπόθεση της ανεξάρτητης δράσης του θυμικού Le Doux Η «χαμηλή διαδρομή» (LeDoux, 1996; LeDoux, Romanski, & Xagoraris, 1989) επιτρέπει την επεξεργασία των ερεθισμάτων χωρίς την εμπλοκή του φλοιού. Αρουραίοι από τους οποίους αφαιρέθηκαν φλοιώδεις οπτικές δομές, διατηρούσαν την εξάρτηση φόβου από οπτικά ερεθίσματα. Αντίστοιχες μελέτες με αφαίρεση ακουστικού φλοιού έδειξαν ότι οι πληροφορίες φτάνουν στην αμυγδαλή σε 20ms (Quirk, Armony, & LeDoux, 1997; Quirk, Repa, & LeDoux, 1995). Άτομα με «τυφλή όραση» και βλάβη στην περιοχή V1 του οπτικού φλοιού είχαν θυμικές αντιδράσεις σε φοβικά οπτικά ερεθίσματα. Η συζήτηση δεν έχει λήξει καθώς αν και οι οπτικές πληροφορίες δεν ήταν συνειδητές (V1), άλλες περιοχές λάμβαναν πληροφορίες (π.χ.V4 και extrastriate) από υποφλοιώδεις δομές.

Η υπόθεση της ανεξάρτητης δράσης του θυμικού Νευροφυσιολογικές ενδείξεις περί του αντιθέτου Όταν ο οπτικός φλοιός απενεργοποιούνταν, τότε οι πίθηκοι δεν μπορούσαν να μάθουν, ούτε και να έχουν κατάλληλες συμπεριφορικές θυμικές αντιδράσεις σε οπτικά ερεθίσματα βρώσιμων και μη βρώσιμων αντικειμένων, μπορούσαν όμως να το κάνουν μέσω της γεύσης [Fukuda, Ono, and Nakamura (1987)] Καταγραφή σε πιθήκους της δραστηριότητας «οπτικών» νευρώνων στην αμυγδαλή. Οι νευρώνες αυτοί δεν αντιδρούσαν σε θυμικά σημαντικά οπτικά ερεθίσματα, όταν ο οπτικός φλοιός απενεργοποιούνταν. Η δραστηριότητα της αμυγδαλής δεν σχετίζεται άμεσα με αισθητηριακές εισόδους, αλλά βασίζεται σε αναπαραστάσεις αντικειμένων από τον οπτικό φλοιό [Nishijo, Ono, Tamura, and Nakamura (1993)] Ο πλάγιος ινιακός λοβός απαιτείται να επεξεργαστεί αρχικά τη δομή των συγκινησιακών εκφράσεων του προσώπου και στη συνέχεια το σήμα στέλνεται στην αμυγδαλή προκειμένου να γίνει επεξεργασία της θυμικής τους αξίας [Rotshtein et al. (2001)]

Η υπόθεση της θυμικής προτεραιότητας Νευροφυσιολογικές ενδείξεις περί του αντιθέτου Ταύτιση νόησης με συνείδηση Έκθεση απλής επίδρασης Αυτό που διαφοροποιείται όταν ένα ερέθισμα παρουσιάζεται για 30 ms και για 1000 ms είναι η ένταση πυροδότησης του πληθυσμού των νευρώνων (Rolls, 1999; Rolls & Tovee, 1994; Rolls et al., 1994) και όχι ο τύπος της απόκρισής τους. Υπάρχει, λοιπόν, μία μόνο νευρωνική «υπογραφή» για κάθέ δεδομένο ερέθισμα, αλλά η πυροδότηση είναι μεγαλύτερή όταν το σύστημα είναι περισσότερο βέβαιο στην παρουσίαση των 1000 ms, σε σύγκριση με τα 30 ms. Οι Greve and Bauer (1990) αναφέρουν την περίπτωη ενός ασθενούς, GY, ο οποίος μετά από ατύχημα έχασε τη σύνδεση μεταξύ του οπτικού φλοιού και της αμυγδαλής. Βρήκαν ότι ο GY παρουσίασε την επίδραση απλής έκθεσης αν και η οπτική πληροφορία δεν είχε πρόσβαση στην αμυγδαλή. Η θυμική προετοιμασία ως επιχείρημα για την προτεραιότητα του θυμικού Storbeck and Robinson (2004): «συγκριτική μέθοδος προετοιμασίας», οι λέξεις διέφεραν όχι μόνο αξιολογικά αλλά και κατηγορικά. Π.χ. οι λέξεις προετοιμασίας και οι λέξεις στόχοι μπορούσαν να είναι είτε ζώα (αρνητικό ή θετικό σθένος –φίδια, κουτάβια), είτε λέξεις υφής (θετικές-αρνητικές – απαλός, τραχύς). Τα ζεύγη προετοιμασίας-στόχου σχετίζονταν είτε αξιολογικά (καλές vs κακές) αλλά και περιγραφικά (ζώα vs υφές). Χρησιμοποιήθηκαν δύο έργα, ένα αξιολόγησης και ένα λεξιλογικής απόφασης και τα δύο, ωστόσο, έδειξαν σημασιολογική επίδραση και όχι θυμική. Τα ίδια αποτελέσματα βρέθηκαν όταν τα ερεθίσματα ήταν εικόνες και όχι λέξεις. Επανάλαβαν το πείραμα αφαιρώντας κάθε περιγραφική σχέση μεταξύ των λέξεων εκκίνησης και στόχου, ώστε όλες οι λέξεις αναφέρονταν πια στην κατηγορία των ζώων. Διαπίστωσαν ότι επανεμφανίστηκαν τα αποτελέσματα της θυμικής προετοιμασάις όταν οι συμμετέχοντες μπορούσαν να αξιολογήσουν μόνο με θυμικό τρόπο τη σχέση των ερεθισμάτων προετοιμασίας και στόχου.

Η υπόθεση του αυτόματου θυμικού Izard Γνωστικές διεργασίες: Τα ισχυρά θυμικά ερεθίσματα επιτάσσουν την προσοχή και οι θυμικές διεργασίες είναι κατεξοχήν αυτόματες. Βασίζονται στην εμπειρία και κάποιο είδος μάθησης ή μνήμης (θυμηθείτε το μηχανισμό του Ekman)→ Οι μνημονικές διαδικασίες δεν μπορούν να εξισωθούν με την επεξεργασία των πληροφοριών

Επίπεδα της επεξεργασίας πληροφοριών Γνωστικό Επίπεδο Βιοψυχολογικό επίπεδο Επίπεδο οργανισμού Έχει ένα επιπλέον μη γνωστικό συστατικό Κυτταρικό επίπεδο Μη γνωστικά επίπεδα Διαμόρφωση της συγκινησιακής ουδού και των σχετικών με τις συγκινήσεις νευρωνικών δομών Συγκινησιακές αντιδράσεις σε εσωτερικά αισθητηριακά ερεθίσματα, π.χ. Θυμός από πόνο Αλληλεπίδραση γενετικής κωδίκευσης και αποκτημένης γνώσης. Π.χ. Αηδία σε περιττώματα: βιολογική απαίτηση υγιεινής + γνωστική ανάπτυξη (μωρά) + κοινωνική μάθηση Γενικεύσεις μέσω εξαρτημένης μάθησης Εκτίμηση και απόδοση ως αξιολογήσεις της σημασίας του ερεθίσματος της συγκίνησης

Η υπόθεση του αυτόματου θυμικού Ενδείξεις περί του αντιθέτου Η υπόθεση του αυτόματου θυμικού Ενδείξεις περί του αντιθέτου Harris, Pashler, and Coburn (2004): εξέτασαν κατά πόσο οι θυμικά φορτισμένες λέξεις επεξεργάζονται με αυτόματο τρόπο. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι θυμικά φορτισμένες λέξεις αύξαναν τον χρόνο απόκρισης σε ένα έργο προετοιμασίας χαμηλού γνωστικού φόρτου, αλλά όταν το έργο αυτό γινόταν δυσκολότερο –αυξάνοντας το γνωστικό φόρτο και άρα μειώνοντας τους διαθέσιμους πόρους για την προσοχή- οι θυμικές λέξεις δεν αύξαναν το χρόνο απόκρισης. Η επεξεργασία σε αυτή την περίπτωση του θυμικού ήταν top-down και όχι bottom-up Pessoa, Kastner, and Ungerleider (2002): παρόμοια μελέτη με των Harris et al. Με χρήση συγκινησιακών εκφράσεων και συλλογή νευροαπεικονιστικών δεδομένων. Υπό συνθήκες χαμηλού γνωστικού φόρτου, η αμυγδαλή ενεργοποιούνταν στις άσχετες με το έργο εκφράσεις φόβου, όχι όμως υπό συνθήκες «υψηλού γνωστικού φόρτου». Η προσοχή σε αυτές τις περιπτώσεις κατευθύνονταν από top-down επιδράσεις.

Η αξιολόγηση σύνθετων καταστάσεων υπό την επίδραση θετικής διάθεσης απαιτεί περισσότερο χρόνο προκειμένου να είναι αποτελεσματική → αναγκαιότητα γνωστικής επεξεργασίας *Mackie, D., & Worth, L. (1989). Processing Deficits and the Mediation of Positive Affect in Persuasion. Journal of Personality and Social Psychology, 57, 27-40 Η προσοχή (όπως διαπιστώθηκε από ανάκληση) σε συμβάντα θετικών συγκινήσεων επιδρούν αρνητικά στην αναγνώριση των βασικών συγκινησιακών εκφράσεων του προσώπου *Λιγκοβανλή, Κ. (2008). Ο ρόλος του πλαισίου στην αναγνώριση των συγκινήσεων. ΔΔ ΕΚΠΑ