Η μέθοδος «Μετασχηματίζουσα μάθηση μέσα από την αισθητική εμπειρία»: μια διδακτική εφαρμογή της στη Γ’ Γυμνασίου 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Δια Βίου Μάθησης «Δια Βίου Μάθηση και Σύγχρονη Κοινωνία, Τοπική Αυτοδιοίκηση Εκπαίδευση και Εργασία» Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, 27-28 Ιουνίου 2015 Τζήνα Πασχαλίδου, εκπαιδευτικός αγγλικής γλώσσας, Μουσικό Σχολείο Πειραιά Τάσος Μιχαηλίδης, υποψήφιος διδάκτορας Νεοελληνικής φιλολογίας, Ζάννειο Πειραματικό Γυμνάσιο Πειραιά

κοινές αρχές μεταξύ παιδαγωγικής και ανδραγωγικής κοινωνική διάσταση της μάθησης (Bruner, 1960; 1966; Vygotski, 1978) ομαδοσυνεργατική και μέθοδος project (Frey, 1986) αυτενέργεια και αυτονομία (Brockett & Hiemstra, 1991; Little, 1991), μάθηση με ανάληψη προσωπικής ευθύνης κριτική και δημιουργική σκέψη (Ennis, 1996) αποτελεσματική σκέψη με κριτήρια, λογική, συνέπεια, ακρίβεια, αμεροληψία, πρωτοτυπία και φαντασία (Μέγα, 2011)

Τέχνη και ολιστική ανάπτυξη Gardner πολλαπλοί τύποι νοημοσύνης (1983) στους οποίους συμπεριλαμβάνονται όψεις της τέχνης παιδαγωγική χρησιμότητα των τεχνών (1973) Dewey (1934) σημασία της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στον έργο και τον ακροατή/θεατή δυνατότητα ανάπτυξη την φαντασίας μέσω αυτής της αλληλεπίδρασης Eisner (2002) και Perkins (1994) η ενεργητική παρατήρηση/ακρόαση ενεργοποιεί εικόνες, συναισθήματα, σκέψεις, γνώσεις και βιώματα και καλλιεργεί τον κριτικό στοχασμό

τα έξι στάδια της μεθόδου «Μετασχηματίζουσα μάθηση μέσα από την αισθητική εμπειρία» (Κόκκος, 2010; 2011) 1 προσδιορισμός του θέματος 2 καταγραφή σκέψεων και απόψεων των εκπαιδευόμενων σχετικά με το θέμα κατά ομάδες 3 προσδιορισμός των υποθεμάτων και των κριτικών ερωτημάτων 4 επιλογή έργων τέχνης και ο συσχετισμός τους με κάποιο/α από τα κριτικά ερωτήματα 5 επεξεργασία των έργων τέχνης μέσω του μοντέλου παρατήρησης των τεσσάρων φάσεων του Perkins (1994) ή του μοντέλου Visible Thinking (Project zero, Harvard Graduate School of Education) 6 μετασχηματισμός των απόψεων των εκπαιδευόμενων και γραπτή καταγραφή τους

προσδιορισμός του θέματος Στάδιο 1 προσδιορισμός του θέματος Ανεργία

Στόχοι Να στοχαστούν και να αναστοχαστούν αναθεωρώντας πιθανές στερεοτυπικές απόψεις τους. Να αντιληφθούν πως τα έργα τέχνης δεν παράγουν μόνο συναισθήματα, αλλά και «επιχειρηματολογούν». Να καταλάβουν τις συναισθηματικές επιπτώσεις της. Να προτείνουν τρόπους που θα μπορούσε η πολιτεία αλλά και οι πολίτες να βοηθήσουν.

Στάδιο 2 καταγραφή απόψεων των εκπαιδευόμενων Στάδιο 2 καταγραφή απόψεων των εκπαιδευόμενων «Η ανεργία είναι μια δύσκολη κατάσταση. Αφορά όλους τους Έλληνες σήμερα, γιατί σχεδόν κάθε σπίτι έχει και έναν άνεργο. […] Οι άνεργοι είναι κάθε ηλικίας και ειδικά νέοι που παρά τη μόρφωσή τους μένουν χωρίς δουλειά. Μένουν στο σπίτι των γονιών τους μέχρι μεγάλη ηλικία και τους τρέφουν οι γονείς τους. […] Οι νέοι θα έπρεπε να σπουδάζουν επαγγέλματα που μπορούν να τους προσφέρουν καλύτερες πιθανότητες να βρουν δουλειά […]». «Η ανεργία είναι αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Πολλοί δεν έχουν δουλειά, αλλά συνεχίζουν να μην κάνουν υποχωρήσεις στο τι δουλειές επιλέγουν. Νιώθουν αδικημένοι και άτυχοι. […] Οι Έλληνες δεν ενδιαφέρονται για τις χειρωνακτικές δουλειές και περιμένουν να βρουν δουλειά γραφείου. Έτσι η ανεργία δεν μειώνεται και το κράτος πληρώνει επιδόματα, χάνοντας συνεχώς χρήματα. Επίσης, πολλοί νέοι φεύγουν στο εξωτερικό και γίνονται σημαντικοί εκεί, γιατί εδώ δεν μπορούσαν να βρουν εργασία. Η αποτυχία τους να βρούνε δουλειά οδηγεί κάποιους στην αυτοκτονία […]».

Στάδιο 3 Προσδιορισμός υποθεμάτων και κριτικών ερωτημάτων Υποθέματα 1. Οι τρόποι που η ανεργία επηρεάζει τη ψυχολογία και την αυτοεικόνα των ανθρώπων. 2. Ο βαθμός που η ανεργία προκαλεί κοινωνική στασιμότητα και η ευθύνη της πολιτείας να ανακουφίσει τους ανέργους. Κριτικά ερωτήματα α) Ποιες συνέπειες έχει η ανεργία στην προσωπικότητα και τη συναισθηματική κατάσταση του ανέργου; β) Με ποιους τρόπους η κοινωνία επηρεάζεται από το φαινόμενο της ανεργίας και πως η κοινωνία μπορεί να «επηρεάσει» τους ανέργους;

Στάδιο 4 Επιλογή εικαστικών έργων και συσχέτιση τους με τα κριτικά ερωτήματα α’ κριτικό ερώτημα β’ κριτικό Edvard Munch, The Scream, 1893  Abraham Harriton, 6th Avenue Unemployment Agency, 1937 Francis de Erdely, Lunch Time τίτλο, τέλη δεκαετίας 1930

Ποιες συνέπειες έχει η ανεργία στην προσωπικότητα και τη συναισθηματική κατάσταση του ανέργου; . Edvard Munch, The Scream, 1893

Abraham Harriton, 6th Avenue Unemployment Agency, 1937 Με ποιους τρόπους η κοινωνία επηρεάζεται από το φαινόμενο της ανεργίας και πως η κοινωνία μπορεί να «επηρεάσει» τους ανέργους; Abraham Harriton, 6th Avenue Unemployment Agency, 1937

Με ποιους τρόπους η κοινωνία επηρεάζεται από το φαινόμενο της ανεργίας και πως η κοινωνία μπορεί να «επηρεάσει» τους ανέργους; (συσχέτιση και με το πρώτο ερώτημα) Francis de Erdely, Lunch Time, τέλη δεκαετίας 1930

Στάδιο 5 Επεξεργασία των έργων τέχνης μοντέλο παρατήρησης του Perkins (1994) α’ φάση: χρόνος για παρατήρηση παρατηρούν χωρίς να σχολιάζουν εκφράζουν τις πρώτες αυθόρμητες σκέψεις εκφράζουν ερωτήματα β’ φάση: ανοιχτή και περιπετειώδης παρατήρηση παρατηρούν οτιδήποτε βρίσκεται στο έργο αναζητούν κάτι που προκαλεί την έκπληξη αναζητούν τα συναισθήματα γ’ φάση: αναλυτική και βαθιά παρατήρηση προσπαθούν να απαντήσουν σε προηγούμενα ερωτήματα προσπαθούν να ερμηνεύσουν εστιάζουν σε συμβολισμούς επιχειρούν ερμηνεία των εκπλήξεων δ’ φάση: ανασκόπηση των παραπάνω φάσεων

Ερωτήσεις που βοηθούν στην επεξεργασία των έργων Τι βλέπετε; Τι παρατηρείτε στο πίσω μέρος του έργου, στις γωνίες; Πως είναι οι κυρίαρχες μορφές; Ποιες είναι οι ηλικίες των μορφών; Πως θα περιγράφατε τα σώματα τους; Πως θα περιγράφατε τις εκφράσεις τους; Τι θα μπορείτε να πείτε για τα συναισθήματα τους; Τι αντικείμενα/στοιχεία παρατηρείτε; Τι άλλα στοιχεία βλέπετε; Τι έχετε να πείτε για τα σχήματα; Τι έχετε να πείτε για τα χρώματα; Τι έχετε να πείτε για τα μεγέθη; Αντιλαμβάνεστε κάποιες πιθανές κινήσεις; Τι μοιάζει στατικό; Διακρίνετε το φως, τις σκιές;

Στάδιο 5 Επεξεργασία των έργων τέχνης σε σχέση με τα κριτικά ερωτήματα, καταγράφηκαν τις ιδέες των μαθητών για τον πίνακα 1 μοναξιά μελαγχολία αδιαφορία των άλλων αίσθημα παραίτησης και απόγνωσης τάσεις αυτολύπησης και αυτοκαταστροφής αδυναμία να λύσει μόνος του το πρόβλημα πληγωμένος πεινασμένος και εξασθενημένος με το να κλείνει τα αυτιά του δείχνει πως φοβάται να ακούσει τη γνώμη των άλλων για εκείνον

Οι άνθρωποι είναι αγχωμένοι. για τον πίνακα 2 Οι άνθρωποι είναι αγχωμένοι. Το πλήθος αποτελείται από γυναίκες, νέους και ηλικιωμένους. Όλοι θέλουν να δουλέψουν, αλλά δεν μπορούν. Τα χρώματα είναι μουντά κι αυτό δείχνει τη μελαγχολία των ανθρώπων. Φαίνεται να περιμένουν γιατί ζουν με την ελπίδα. Είναι σε παλιότερη εποχή, όπως φαίνεται από τα ρούχα τους. Το πρόβλημα της ανεργίας αφορά κάθε εποχή. Η κοινωνία προσπαθεί να βοηθήσει.

Η ανεργία οδηγεί σε φτώχεια. για τον πίνακα 3 Η ανεργία οδηγεί σε φτώχεια. Οι άνεργοι δεν έχουν μόνοι τους τα αναγκαία, για να τραφούν. Μοναξιά και θλίψη αλλά και συντροφικότητα. Η απελπισία φαίνεται στις κινήσεις και τα πρόσωπά τους. Το πρόβλημα είναι κοινωνικό και πρέπει να είναι ενωμένοι. Η πολιτεία πρέπει να διοργανώνει συσσίτια για τους φτωχούς. Να δίνει επίδομα για να έχουν να καλύπτουν τις ανάγκες τους. Η στάση τους και η κατάθλιψη δε βοηθά, πρέπει να επιμένουν να να προσπαθούν, όπως στον δεύτερο πίνακα.

Στάδιο 6 Κριτικός αναστοχασμός Στάδιο 6 Κριτικός αναστοχασμός Πρώτη ομάδα: «Η ανεργία είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, πολιτικών και οικονομικών. Ο άνεργος δεν έχει ευθύνη για την κατάστασή του, εφόσον προσπαθεί να βρει δουλειά. Ο ίδιος νιώθει άσχημα και απομονωμένος από τους άλλους. […] Δεν έχει να πληρώσει τις ανάγκες του και αν έχει οικογένεια δεν μπορεί να προσφέρει στους δικούς του, όσα θεωρούμε δεδομένα. […] Ο άνεργος δεν είναι μόνο φτωχός, αλλά νιώθει αποτυχημένος για κάτι που δεν φταίει. Το κράτος πρέπει να τους δίνει χρήματα να καλύπτουν τα έξοδά τους και της οικογένειάς τους. Πρέπει να έχουν να φάνε και να τα παιδιά τους να μαθαίνουν, ό,τι και τα παιδιά αυτών που έχουν δουλειά. Ο άνεργος πρέπει να είναι αισιόδοξος, για να προσπαθήσει να βρει δουλειά. Το κράτος πρέπει να δημιουργήσει δουλειές για όλους, για να μη φεύγουν οι επιστήμονες σε άλλες χώρες». Δεύτερη ομάδα: «Η ανεργία είναι μια απαίσια κατάσταση που παγιδεύει τον άνθρωπο στη θλίψη. Νιώθει μόνος του και αβοήθητος. Πιστεύει πως η κοινωνία δεν τον θέλει και τον θεωρεί βάρος, ενώ δεν φταίει συνήθως αυτός, αλλά εξωτερικές καταστάσεις τον οδηγούν στην ανεργία […] Οι πολίτες κάθε ηλικίας έχουν δικαίωμα στην εργασία. Στη δουλειά ο άνθρωπος αξιοποιεί τις κλίσεις του, γι’ αυτό πρέπει να επιλέγουμε επαγγέλματα που είμαστε καλοί, για να έχουμε θάρρος και υπομονή να βρούμε τελικά μια θέση και να την κρατήσουμε […] Η πολιτεία πρέπει να δίνει ένα επίδομα που βοηθά τους ανθρώπους να επιβιώνουν και να συνεχίζουν να νιώθουν κομμάτι της ομάδας. Οφείλουμε να βοηθάμε και να σεβόμαστε τους ανέργους, γιατί είναι θύματα της εποχής [...]».

Στάδιο 2 καταγραφή απόψεων των εκπαιδευόμενων κατά ομάδες Στάδιο 2 καταγραφή απόψεων των εκπαιδευόμενων κατά ομάδες Ενδεικτικές απαντήσεις δύο ομάδων «Η ανεργία είναι μια δύσκολη κατάσταση. Αφορά όλους τους Έλληνες σήμερα, γιατί σχεδόν κάθε σπίτι έχει και έναν άνεργο. […] Οι άνεργοι είναι κάθε ηλικίας και ειδικά νέοι που παρά τη μόρφωσή τους μένουν χωρίς δουλειά. Μένουν στο σπίτι των γονιών τους μέχρι μεγάλη ηλικία και τους τρέφουν οι γονείς τους. […] Οι νέοι θα έπρεπε να σπουδάζουν επαγγέλματα που μπορούν να τους προσφέρουν καλύτερες πιθανότητες να βρουν δουλειά […]». «Η ανεργία είναι αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Πολλοί δεν έχουν δουλειά, αλλά συνεχίζουν να μην κάνουν υποχωρήσεις στο τι δουλειές επιλέγουν. Νιώθουν αδικημένοι και άτυχοι. […] Οι Έλληνες δεν ενδιαφέρονται για τις χειρωνακτικές δουλειές και περιμένουν να βρουν δουλειά γραφείου. Έτσι η ανεργία δεν μειώνεται και το κράτος πληρώνει επιδόματα, χάνοντας συνεχώς χρήματα. Επίσης, πολλοί νέοι φεύγουν στο εξωτερικό και γίνονται σημαντικοί εκεί, γιατί εδώ δεν μπορούσαν να βρουν εργασία. Η αποτυχία τους να βρούνε δουλειά οδηγεί κάποιους στην αυτοκτονία […]».

Συγκριτικός πίνακας αποτελεσμάτων μέσω της Κλίμακας Αποτίμησης της Κριτικής Σκέψης. Α/Α ομάδων Στην έναρξη Στη λήξη Διαφορά 1η 1.5 2,5 1 2η 2.5

Βιβλιογραφία Brockett, R. G. & Hiemstra, R. (1991). Self-Direction in Adult Learning: Perspectives on Theory, Reasearch, and Practice. London and New York: Routledge. Bruner, J. S. (1960). The Process of education. Cambridge: Harvard University Press. Bruner, J. S. (1966). Toward a theory of instruction, Cambridge: Belkapp Press. de Erdely, F. (χ.χ.). Lunch Time [εικαστικό έργο]. Ανακτήθηκε 10 Μαρτίου 2015 από http://www.askart.com/artist/Francis_Ferenc_De_Erdelyi/11175916/Francis_Ferenc_De_Erdelyi.a spx. Dewey, J. (1934). Art as Experience. New York: Penguin Group. Eisner, E. (2002). The Arts and the Creation of Mind. New Haven and London: Yale University Press. Ennis, R. H. (1996). Critical thinking. Upper Saddle River: Prentice-Hall. Frey, K. (1986). Η μέθοδος πρότζεκτ, μτφ. Κλ. Μάλλιου, Θεσσαλονίκη: Κυριακίδης. Gardner, H. (1973). The arts and human development. New York: John Wiley & Sons. Gardner, H. (1983). Frames of mind: The theory of multiple intelligences. New York: Basic Books. Harriton, A. (1937). 6th Avenue Unemployment Agency [εικαστικό έργο]. Ανακτήθηκε 10 Μαρτίου 2015 από http://arthistorynewsreport.blogspot.gr/2013/02/modern-dialect-american-paintings- from.html.  

Κόκκος, Α. (2010). «Μετασχηματίζουσα μάθηση μέσα από την αισθητική εμπειρία: Θεωρητικό πλαίσιο και μέθοδος εφαρμογής», Εκπαίδευση Ενηλίκων, 19, 9-13. Κόκκος, Α. (2011). «Μετασχηματίζουσα μάθηση μέσα από την αισθητική εμπειρία: η διαμόρφωση μιας μεθόδου», στο Α. Κόκκου και συνεργάτες Εκπαίδευση μέσα από τις τέχνες. Αθήνα: Μεταίχμιο. Knowles, M. (1973). The adult learner: A neglected species. Houston: Gulf. Knowles, M. (1984). Andragogy in action. San Francisco: Jossey-Bass. Little, D. (1991). Learner Autonomy 1: Definitions, Issues and Problems. Dublin: Authentik. Μέγα, Γ. (2011). «Η τέχνη στο σχολικό σύστημα ως στοχαστική διεργασία», στο Α. Κόκκου και συνεργάτες Εκπαίδευση μέσα από τις τέχνες. Αθήνα: Μεταίχμιο. Mezirow, J. (1991). Transformative Dimensions of Adult Learning. San Francisco: Jossey-Bass. Munch, E. (1893). The Scream [εικαστικό έργο]. Ανακτήθηκε 10 Μαρτίου 2015 από http://en.wikipedia.org/wiki/The_Scream. Perkins, D. (1994). The intelligent eye. Los Angeles: Harvard Graduate School of Education. Visible thinking, Project zero, Harvard Graduate School of Education. Ανακτήθηκε 21 Ιουνίου 2015 από http://www.visiblethinkingpz.org/VisibleThinking_html_files/VisibleThinking1.html. Vygotski, L. (1978). Mind and society. Cambridge: Harvard University Press.