Το ηλιοκεντρικό σύστημα από τους Ορφικούς Ύμνους έως τον αυτοκράτορα Ιουλιανό Στράτος Θεοδοσίου, Μάνος Δανέζης και Δακανάλης Άρης Τομέας Αστροφυσικής- Αστρονομίας και Μηχανικής Τμήμα Φυσικής – Πανεπιστήμιο Αθηνών Μωσαϊκό από φωτογραφίες του Voyager 1 (1990) – To ηλιακό μας σύστημα όπως φαίνεται κοιτώντας το από έξω Πηγή:NASA

Σύντομη Επισκόπηση Κυριαρχία του εγωκεντρικού γεωκεντρικού συστήματος για αιώνες Υπήρξαν όμως και αντίθετες απόψεις Ορφικοί Ύμνοι Πυθαγόρειοι Αναξίμανδρος Αρίσταρχος ο Σάμιος Ιουλιανός ο αποστάτης Εν τέλει, υπό το βάρος των απόψεων του Αριστοτέλη, αλλά και την ενδελέχεια του έργου του Κλαύδιου Πτολεμαίου, υπερίσχυσε το γεωκεντρικό σύστημα

ΟΡΦΙΚΟΙ ΥΜΝΟΙ Πρωταρχική μυστηριακή ελληνική θρησκεία – υπέρτατο όν (μονοθεϊσμός) Περιέχει πλήθος αστρονομικών ιδεών, όπως: Ιδέες για τη δημιουργία Χάος + Κοσμικό αυγό  Φάνητος Διάρκεια θέρους = διάρκεια χειμώνα  1366π.Χ (;) Σπέρματα ηλιοκεντρικής θεωρίας «Τιτάν Χρυσαυγής,..,κράσιν έχων ωρών, τετραβάμοσι ποσσί χορεύων, …,ρόμβου απειρεσίου οίμον ελαύνων,.., κόσμου τον εναρμόνιον δρόμον έλκων, .., κοσμοκράτωρ, συρικτά, πυρίδρομε, κυκλοέλικτε!» [ύμνος (8), Ηλίου θυμίαμα, λίβανον, μάνναν] «Λοξίαν αγνέ!... Μίξας χειμώνος θέρεος τ’ίσον αμφοτέροισιν, εις υπάστας χειμώνα, θέρος νεάτας διακρίνας, Δώριον εις έαρος πολυηράτου ώριον άνθος» [ύμνος (34), Απόλλωνος θυμίαμα, μάνναν] Χάος = Διάστημα Γαία = Τροφός μητέρα Έρωτας= Δημιουργική δύναμη

ΟΙ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΙ Ο φιλόσοφος Πυθαγόρας (569-475π.Χ.) θεωρείται ο θεμελιωτής της μαθηματικής φιλοσοφίας και της Φυσικής. Ίδρυσε τη σχολή του στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας γύρω στο 540π.Χ. Υπήρξε θεμελιωτής της έννοιας της «πρωταρχικής ουσίας», εν προκειμένω το πυρ που θα μας απασχολήσει παρακάτω, αλλά και της ονομασίας «κόσμος». Οι αστρονόμοι Πυθαγόρειοι πίστευαν σε ιερές-μυστηριακές σχέσεις μεταξύ των αριθμών και της δημιουργίας, ανάλογες προς μια ουράνια μουσική αρμονία η οποία συνιστούσε εκδήλωση της τέλειας θείας αρμονίας που διέπει το Σύμπαν. Ουσία των όντων ήταν ο «αριθμός», αντιληπτός όχι από τις αισθήσεις αλλά από τη νόηση. Έτσι εισήγαγαν και την έννοια της κατά τους ίδιους ατελούς «ύλης». Από διάφορες πηγές συνάγεται πως οι Πυθαγόρειοι υποστήριζαν μια πυροκεντρική θεωρία. Το σφαιρικό -όπως υπολόγιζαν- σύμπαν, δημιουργήθηκε όταν συγκεντρώθηκε το πυρ στο κέντρο του κόσμου, και έλκοντας τα γειτονικά του μέρη συντέλεσε στη μορφοποίηση των διαφόρων σωμάτων που αποτελούν το Σύμπαν. Η Γη θεωρείτο επίσης σφαιρική. Η σχολή καταστράφηκε έπειτα τη βίαια αντίδραση των δημοκρατικών, η οποία υποκινήθηκε από τον πρώην μαθητή της, Κύλωνα, ο οποίος χρησιμοποίησε ως μοχλό τις καινόδοξες θεωρίες, τον μυστικισμό και τις αριστοκρατικές πολιτικές τάσεις των Πυθαγορείων εναντίον τους. Ας δούμε τώρα τις απόψεις των Πυθαγορείων λεπτομερέστερα.

ΟΙ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΙ Φιλόλαος ο Κροτωνιάτης ΟΙ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΙ Φιλόλαος ο Κροτωνιάτης Συστηματοποίησε τον Πυθαγορισμό και έγραψε σύνοψη της Πυθαγόρειας Φιλοσοφίας. Υπήρξε κύριος εμπνευστής της φιλοσοφίας του ορίου και του απείρου, καθώς και της μεταξύ τους αρμονίας, μέσω του «αριθμού». Επέζησε της εξέγερσης κατά της σχολής του, γεγονός που πιθανό να τον έκανε πιο προσεκτικό στην έκφραση των ιδεών του. Έγραψε για την μοναδικότητα του κόσμου και για την σφαιρικότητα του. Αρχές του θεωρούσε το «πέρας» και το «άπειρο» χωρίς να διευκρινίζει τι είναι (άρτιοι-περιττοί αριθμοί;). Δίδασκε πως στο κέντρο του κόσμου υπάρχει το «κεντρικό πυρ» (δεν το ταυτίζει όμως με τον Ήλιο) ή «εστία του παντός», γύρω από την οποία χορεύουν δέκα θεία ουράνια σώματα: Η σφαίρα των απλανών αστέρων, οι πέντε πλανήτες, ο ετερόφωτος Ήλιος, η Σελήνη, η Γη και η αντίχθων. Αμφισβήτησε λοιπόν το γεωκεντρικό σύστημα, προετοιμάζοντας έτσι το έδαφος για το ηλιοκεντρικό. Διόλου λοιπόν παράλογο το ότι κατηγορήθηκε για αθεΐα. Για τον Φιλόλαο η Γη κινείται διαγράφοντας λοξό κύκλο γύρω από το κεντρικό πυρ, ενώ περιστρέφεται και γύρω από τον εαυτό της. Οι υπόλοιποι πλανήτες περιστρέφονταν γύρω από την εστία κατά την ίδια διεύθυνση, σε διαφορετικά επίπεδα και με διαφορετικές ταχύτητες. Λέγεται επίσης πως ο Πλάτωνας αγόρασε το έργο του Φιλόλαου έναντι του μυθικού ποσού των εκατό μνών, το μελέτησε και προς το τέλος της ζωής του μεταμέλησε για τον γεωκεντρισμό που υποστήριζε.

ΟΙ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΙ Ικέτας και Έκφαντος οι Συρακόσιοι Ηρακλείδης ο Ποντικός ΟΙ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΙ Ικέτας και Έκφαντος οι Συρακόσιοι Ηρακλείδης ο Ποντικός Δέχονταν, όπως ο δάσκαλός τους, το πυρ σαν την «πρώτη αρχή» του κόσμου, καθώς και την σφαιρικότητα του σύμπαντος. Υποστήριζαν την περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της, η οποία προκαλεί την φαινόμενη κίνηση των απλανών. Τα υπόλοιπα ουράνια σώματα ήταν για αυτούς ακίνητα. Ο Έκφαντος ακολουθούσε μια Ατομική Θεωρία πυθαγόρειας έμπνευσης συστηματοποιώντας τις δομικές μονάδες της ύλης, τις οποίες κυβερνούσε η κινητήρια δύναμη του κόσμου, την οποία ονόμασε «Νου». Ο Ηρακλείδης ο Ποντικός τροποποίησε την Ατομική Θεωρία του Λεύκιππου και του Δημόκριτου, λέγοντας πως τα πρώτα στον κόσμο υφιστάμενα σωμάτια δεν ήταν τα άτομα, αλλά τα εξ’αυτών συναπαρτίζόμενα μόρια.

ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ Πρίν από τους Πυθαγόρειους, ήδη από τον 6ο π.Χ. αιώνα, ο σπουδαίος φιλόσοφος Αναξίμανδρος υπήρξε μάλλον ο πρώτος Έλληνας αστρονόμος, ο οποίος μίλησε για την κίνηση του πλανήτη μας γύρω από το μέσον του κόσμου, πιθανότατα τον Ήλιο. Συγχρόνως διείδε και άλλες, θεμελιώδους σημασίας αστρονομικές αλήθειες, όπως το «μεμονωμένον» της Γης και την περί τον άξονα περιστροφή της. Ο Αναξίμανδρος θεωρούσε τη Γη μετέωρη και κινούμενη, εφ’ όσον δίδασκε ότι: «εστιν η γη μετέωρος και κινείται περί το του κόσμου μέσον». Με τη φράση: «το του κόσμου μέσον», πιθανότατα να υπονοείται ο Ήλιος. Ούτως ή άλλως όμως η Γη δεν βρίσκεται στο κέντρο του κόσμου και έτσι δεν υποστηρίζει γεωκεντρικό σύστημα. Τις απόψεις του Αναξιμάνδρου για το «μεμονωμένον» της Γης υιοθέτησαν και οι μεταγενέστεροι φιλόσοφοι από τον Εμπεδοκλή, που διακήρυττε ότι: «την γην είναι μετέωρον», έως τον Παρμενίδη (γύρω στο 500 μ.Χ. (μέσα 2ου μ.Χ. αιώνα).), τον Αρίσταρχο τον Σάμιο (310-230 π.Χ.) και τον Κλεομήδη (μέσα 2ου μ.Χ. αιώνα).

ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ Γνωστός και ως ο «αποστάτης» ή και «παραβάτης» επειδή αποκύρηξε τον Χριστιανισμό και ασπάστηκε τον παγανισμό. Βυζαντινός αυτοκράτορας, ανηψιός του Κωνσταντίνου του Μέγα, βασίλεψε το 336 - 363μ.Χ. Ο Ιουλιανός σπούδασε την αρχαία ελληνική σοφία στις φιλοσοφικές σχολές των Αθηνών. Μαγεμένος από ομορφιά του αρχαιοελληνικού πνεύματος θέλησε να το αναζωογονήσει. Πίστευε ότι η επίγεια τάξη πραγμάτων επηρεαζόταν από την επουράνια θεία ιεραρχία , όπου τα πάντα ήταν εκπορεύσεις του ενός και μοναδικού θεού, που θεωρούσε ότι ήταν ο φωτοδότης Ήλιος. Ενδιαφέρθηκε τόσο για τη Φιλοσοφία, όσο και την Αστρονομία και αναδείχθηκε σε θερμό υποστηριχτή του ηλιοκεντρικού συστήματος. Επομένως ο Ιουλιανός θεωρούσε τη Γη ως πλανήτη, που περιφερόταν σε κυκλική τροχιά γύρω από τον Ήλιο. Η Γη κινείται και μαζί μ’ αυτήν και οι άλλοι πλανήτες που περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο σε κυκλικές τροχιές και μάλιστα σε καθορισμένα διαστήματα, δηλαδή σε καθορισμένες αποστάσεις. Το γεγονός αυτό αυτό δείχνει ότι η θεωρία του Αριστάρχου του Σαμίου όχι μόνον δεν είχε ξεχαστεί, αλλά κατά τον 4ο μ.Χ. αιώνα υπήρχαν θιασώτες της.

Συμπέρασμα Όπως είδαμε, η «αιρετική» ηλιοκεντρική θεωρία, διέγραψε την ακόλουθη πορεία ανά τους αιώνες: Ορφικοί Ύμνοι Πυθαγόρειοι (Φιλόλαος, Ικέτας, Έκφαντος, Ηρακλείδης) Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος Αρίσταρχος ο Σάμιος Ιουλιανός ο αποστάτης Έπειτα, τον 2ο μ.Χ. αιώνα, το γεωκεντρικό σύστημα επικρατεί με το έργο του Κλαύδιου Πτολεμαίου, το οποίο εκτός από εντυπωσιακό για την εποχή του, στηριζόταν από τις επικρατούσες αριστοτελικές ιδέες. Είδαμε όμως πως η ιδέα του ηλιοκεντρισμού δεν είχε σβήσει εντελώς, και την βρίσκουμε ξανά στις ιδέες του βυζαντινού αυτοκράτορα Ιουλιανού τον 4ο μ.Χ. αιώνα. Τελικά, χρειάστηκε να περάσουν 11 ακόμη αιώνες μετά τον Ιουλιανό, μέχρι η ηλιοκεντρική θεωρία να έρθει ξανά στο προσκήνιο, μέσα από τον σπουδαίο Πολωνό αστρονόμο Νικόλαο Κοπέρνικο (1473-1543), του οποίου η βάση του συλλογισμού ήταν το έργο του Αρίσταρχου του Σάμιου.

Ευχαριστούμε πολύ