Βασίλης Μακράκης* & Νέλλη Κωστούλα-Μακράκη *UNESCO Chair ICT in ESD Διερευνώντας την Αξιοπιστία και την Εγκυρότητα μιας Κλίμακας Μέτρησης της Αειφορικής Δικαιοσύνης Βασίλης Μακράκης* & Νέλλη Κωστούλα-Μακράκη Πανεπιστήμιο Κρήτης ΠΤΔΕ *UNESCO Chair ICT in ESD

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ Κλιματική αλλαγή Προσφυγικό Ρατσισμός Κοινωνικός αποκλεισμός Φτωχοποίηση, κλπ. Αποτελούν μέρος της επικρατούσας πολιτικής ατζέντας σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο.

Μορφές κρίσης Ζούμε σε μια εποχή, όπου η κάθε μορφής κρίση, περιβαλλοντική, κοινωνική, οικονομική, πολιτισμική, μας φέρνει αντιμέτωπους με το τι θα πρέπει να προτάξουμε ως προτεραιότητα. Την οικονομική μας επιβίωση; Τα εθνικά μας συμφέροντα; Την ασφάλειά μας;

Και οι πολιτικές μας; Οι πολιτικές μας πάνω στα ζητήματα αυτά προσδιορίζονται από στενές ανθρωποκεντρικές και εγωκεντρικές αντιλήψεις που σχηματοποιούν τον πολιτισμό μας. Οι διάφορες μορφές κρίσης που βιώνουμε σήμερα είναι στην ουσία κρίσεις αξιών.

Ψευδοδιλλήματα «Περιβάλλον ή Οικονομική ανάπτυξη» «Οικονομική δικαιοσύνη ή Κοινωνική δικαιοσύνη» Η οικονομική ανάπτυξη, για παράδειγμα, δεν ταυτίζεται κατ΄ ανάγκη με την οικονομική μεγέθυνση, ούτε με τη σπατάλη φυσικών πόρων. Με άλλα λόγια, δεν υφίσταται θεμελιώδης σύγκρουση μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος, εφόσον εμπεριέχεται η έννοια της δικαιοσύνης.

Ένα ερώτημα Μπορεί να ανασυγκροτηθεί η παραγωγή στην κατεύθυνση της άρσης των ανισοτήτων και της φτώχειας, χωρίς όμως αυτό να γίνεται με οικολογικά καταστροφικό τρόπο; Το ερώτημα αυτό παραπέμπει τόσο στην οικονομική όσο και στην κοινωνική δικαιοσύνη.

Η εννοιολογική συγκρότηση της αειφορικής δικαιοσύνης Περιβαλλοντική δικαιοσύνη Κοινωνική δικαιοσύνη Οικονομική δικαιοσύνη Πολιτισμική δικαιοσύνη

Πυλώνες της Βιώσιμης Ανάπτυξης

Περιβαλλοντική δικαιοσύνη Η περιβαλλοντική δικαιοσύνη αναφέρεται στο δικαίωμα όλων των ανθρώπων στον πλανήτη στην ισότιμη πρόσβαση σε ασφαλείς και υγιεινές συνθήκες διαβίωσης, στη δίκαιη και ισότιμη κατανομή και χωρίς διακρίσεις των φυσικών πόρων. Επίσης αναφέρεται στην ισότιμη κατανομή των περιβαλλοντικών κινδύνων από την ανθρώπινη δραστηριότητα, καθώς και στο δικαίωμα για κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική ευημερία.

Κοινωνική δικαιοσύνη Ολα τα προηγούμενα συνιστούν τη βάση της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης αλλά και θεμελιώδες συστατικό της κοινωνικής δικαιοσύνης. Tο νόημά της σχετίζεται περισσότερο με κάποια ιδέα κοινωνικής αρμονίας ή μιας κοινωνίας στην οποία εξασφαλίζονται όροι αμοιβαιότητας και ισότητας.

Οικονομική δικαιοσύνη Η οικονομική δικαιοσύνη αντιμετωπίζει τα ζητήματα του αθέμιτου εμπορίου, οικονομική εκμετάλλευση, την άνιση κατανομή του πλούτου, του ρατσισμού και της φτώχειας.

Πολιτισμική δικαιοσύνη Με έναν ενοποιητικό τρόπο η πολιτισμική δικαιοσύνη στοχεύει στην απεξάρτησή μας από τις στενές ανθρωποκεντρικές και εγωκεντρικές αντιλήψεις που σχηματοποιούν τον πολιτισμό μας. Ως τέτοια, μπορεί να ερμηνευθεί ποικιλοτρόπως. Για παράδειγμα, μπορεί να αναφέρεται στο πώς αντιλαμβάνεται κάποιος ή η κοινωνία που αναφερόμαστε την έννοια της δικαιοσύνης ή μεταξύ διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων/κοινωνιών. Γενικά, οι αντιλήψεις μας για την αδικία είναι πολιτισμικά φορτισμένες, γιατί είναι ο πολιτισμός μας, η πηγή των αξιών, των πεποιθήσεων, των παραδόσεων και άλλων μορφών γνώσης απ΄όπου αντλούμε το πώς προσεγγίζουμε τι είναι δίκαιο. Θέματα που σχετίζονται με αυτή τη διάσταση αφορούν την πολιτισμική ετερότητα, ταυτότητες, πολιτισμικά δικαιώματα κλπ.

Έτσι, θέτοντας τη διάσταση της αειφορικής/βιώσιμης δικαιοσύνης στα αναλυτικά προγράμματα, μπορεί να αναδυθούν σε θεωρητικό επίπεδο − ζητήματα σχετικά με τις αντιλήψεις μας για την κοινωνική πραγματικότητα σε σχέση με το αναλυτικό πρόγραμμα (οντολογικό πλαίσιο) τον τρόπο συγκρότησης και αναπαραγωγής –αναπλαισίωσης- της γνώσης που αναπαριστάται στο αναλυτικό πρόγραμμα (επιστημολογικό πλαίσιο), − ζητήματα σχετικά με την κατασκευή και τη διαχείριση του αναλυτικού προγράμματος (μεθοδολογικό πλαίσιο) − ζητήματα σχετικά με τις αξίες που διαμορφώνουν τη συγκρότηση του αναλυτικού προγράμματος (αξιακό πλαίσιο).

Το θέμα της δικαιοσύνης είναι εξαιρετικά σημαντικό για την αντιμετώπιση της κρίσης βιωσιμότητας που αντιμετωπίζει ο πλανήτης μας. Έτσι , είναι λογικό να εισαχθεί η έννοια της «Εκπαίδευσης για την Αειφορική Δικαιοσύνη " (Education for Sustainability Justice ), ως εναλλακτική λύση για την «Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη » (ΕΑΑ) ή τουλάχιστον, να χρησιμοποιούνται και oι δύο έννοιες εναλλακτικά. Η έννοια της «αειφορικής δικαιοσύνης» αντικατοπτρίζει τους τέσσερις πυλώνες της αειφόρου/βιώσιμης ανάπτυξης: περιβάλλον, κοινωνία, οικονομία και πολιτισμό.

Από την εννοιολόγηση στην αξιολόγηση Δείκτες μέτρησης της κάθε διάστασης της αειφορικής δικαιοσύνης ΄Ελεγχος της αξιοπιστίας των δεικτών Σχεδιασμός και υλοποίηση μιας πρώτης προσπάθειας αξιολόγησης

Μαθηματικά και Αειφορική Δικιοσύνη Το μείζον ερώτημα είναι αν οι μαθητές θα μάθουν να χρησιμοποιούν τα μαθηματικά για να κατανοήσουν πώς μετασχηματίζεται ο κόσμος γύρω τους. Οι μαθητές αξίζουν να διδάσκονται τα μαθηματικά με τρόπους που τους βοηθούν να αντιληφθούν τις οικολογικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές αδικίες γύρω τους.

Συνδετικότητα & Συγκειμενοποίηση Η «συγκειμενοποίηση» ενός απλού μαθηματικού υπολογισμού και γεγονότος μπορεί να αλλάξει ριζικά τις αντιλήψεις, τη συμπεριφορά και τις πράξεις των μαθητών.

Οι μαθητές μπορούν να αναγνωρίσουν τη δύναμη των μαθηματικών ως ενός αναλυτικού εργαλείου για να μάθουμε και να αλλάξουμε τους εαυτούς μας και τον κόσμο, παρά να βλέπουμε τα μαθηματικά ως μια αφηρημένη επιστήμη και γνώση αποτελούμενη από κανόνες και αριθμητικές πράξεις. Οι μαθητές μπορούν να εμβαθύνουν και να οικοδομήσουν γνώσεις για την κατανόηση σημαντικών θεμάτων που σχετίζονται με το περιβάλλον, την κοινωνία, την οικονομία και τον πολιτισμό με όχημα τα μαθηματικά.

Ένα μαθηματικό πρόβλημα «Η Δάφνη υποστηρίζει ότι τα αγόρια στην τάξη της ξοδεύουν στο κυλικείο του σχολείου περισσότερα χρήματα από τα κορίτσια. Τα παιδιά, για να ελέγξουν τον ισχυρισμό της, έφτιαξαν έναν πίνακα με τα χρήματα, που ξόδεψαν την προηγούμενη εβδομάδα». Ζητείται από τους μαθητές να κατασκευάσουν τη γραφική παράσταση με τα έξοδα των παιδιών, να βρουν το μέσο όρο των εξόδων και να τον σημειώσουν στη γραφική παράσταση.

Μια εναλλακτική προσέγγιση «Η Δάφνη υποστηρίζει ότι τα αγόρια στην τάξη της θεωρούν ότι τα κορίτσια θα πρέπει να ασχολούνται με τις οικιακές δουλειές. Τα παιδιά, για να ελέγξουν, αν ο ισχυρισμός της Δάφνης είναι σωστός, κατασκεύασαν με τη βοήθεια του/της εκπαιδευτικού ένα ερωτηματολόγιο στο οποίο, στη μία στήλη έγραψαν τις δουλειές του σπιτιού και οριζόντια αν οι δουλειές αυτές γίνονται από τον πατέρα, τη μητέρα ή και τους δύο. Η τάξη χωρίζεται σε δύο ομάδες: 1) αγόρια και 2) κορίτσια. Κάθε μέλος της ομάδας πρέπει να συμπληρώσει το ερωτηματολόγιο και, στη συνέχεια, η κάθε ομάδα θα επεξεργαστεί συνολικά τις απαντήσεις, κατασκευάζοντας έναν πίνακα με τις συχνότητες».

Ζητείται, στη συνέχεια, από τους μαθητές να κατασκευάσουν τη συγκριτική γραφική παράσταση, για να ελέγξουν τον ισχυρισμό της Δάφνης και να συζητήσουν τα αποτελέσματα. Η επεξεργασία των πληροφοριών θα γίνει τόσο με χαρτί και μολύβι, όσο και με τη χρήση του υπολογιστικού προγράμματος Excel. Στη συνέχεια, αν επιβεβαιωθεί ο ισχυρισμός ή η πρόβλεψη της Δάφνης, θα ζητηθεί από τους μαθητές να συλλογιστούν πάνω στους κοινωνικούς ρόλους των δύο φύλων.

Ένα παράδειγμα από τη γλώσσα Το κείμενο που ακολουθεί είναι από ένα βιβλίο για τη διδασκαλία της Αγγλικής ως ξένης γλώσσας στο Γυμνάσιο.

Ερωτήματα

Μια εναλλακτική πρόταση Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια αναδόμηση από την αποδόμηση του αρχικού κειμένου.

Στοχασμός Μελετήστε τον επόμενο πίνακα και σημειώστε τα θέματα και τις αξίες που ενσωματώνονται στο αναδομημένο κείμενο. Διακρίνετε ποιες διαστάσεις της αειφορικής δικαιοσύνης ενσωματώνονται στο αναδομημένο κείμενο.

Διασύνδεση-Αναστοχασμός ΄Εννοιες, αξίες, γεγονότα Αναλύοντας τα παραδείγματα αυτά, αιτιολογήσετε τη διασύνδεσή τους με την ανάπτυξη των έξι μαθησιακών στόχων για τον 21ο αιώνα. Συγκεκριμένα, πώς η επίλυση αυτών των προβλημάτων συνεισφέρει στην προαγωγή στον καθένα απ΄αυτούς;

21st Century Learning Pillars

Διασύνδεση-Αναστοχασμός: 10Cs ΄Εννοιες, αξίες, γεγονότα Αναλύοντας τα παραδείγματα αυτά, αιτιολογήσετε τη διασύνδεσή τους με τα 10Cs για τον 21ο αιώνα. Συγκεκριμένα, πώς η επίλυση αυτών των προβλημάτων συνεισφέρει στην προαγωγή στον καθένα απ΄αυτούς;

From 4Cs to 10Cs

The other 6 Cs Connectivity Critical consciousness Critical reflection

The rest 3 Cs Constructing Cross/intercultural Co-responsibility

PBL and the 10Cs enabled by ICTs 50 50

10 Cs Κριτική Σκέψη και επίλυση προβλημάτων (Critical thinking and problem solving) Επικοινωνία (Communication) Συνεργασία (Collaboration) Δημιουργικότητα και καινοτομία (Creativity and innovation) Συνδεσιμότητα (Connectivity) Κριτική συνείδηση (Critical consciousness) Κριτικός Αναστοχασμός (Critical reflection) Διαπολιτισμικές ικανότητες(Cross/inter-cultural competence) Συνυπευθυνότητα (Co-responsibility) Οικοδόμηση γνώσης (Constructing knowledge)

Διασύνδεση-Αναστοχασμός: Αειφορική Δικαιοσύνη ΄Εννοιες, αξίες, γεγονότα Αναλύοντας τα παραδείγματα αυτά, αιτιολογήσετε τη διασύνδεσή τους με τις 4 διαστάσεις της αειφορικής δικαιοσύνης.

Σας ευχαριστούμε πολύ