Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος Χάρης Κούκας, Φυσικός, M.Ed. Ειδική Εκπαίδευση

Ορισμός Διαταραχής Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) Ορισμός Διαταραχής Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ)

Ορισμός Διαταραχής Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) Ορισμός Διαταραχής Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) Ο όρος ΔΑΦ (Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος) περιγράφει ένα ευρύ φάσμα νεύρο-αναπτυξιακών διαταραχών και αποτελεί νέα ονομασία στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5) με κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα όπως: → ελλείμματα στην κοινωνική αλληλεπίδραση και στις κοινωνικές δεξιότητες → επαναλαμβανόμενες στερεοτυπικές συμπεριφορές → περιορισμένες δραστηριότητες και ενδιαφέροντα

Ορισμός Διαταραχής Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) Ορισμός Διαταραχής Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) Η ΔΑΦ περιέχει πλέον τις προηγούμενες DSM-IV διαταραχές: Αυτιστική Διαταραχή (Αυτισμός), Διαταραχή Asperger, Διαταραχή Rett, Παιδική Αποδιοργανωτική Διαταραχή και Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή Μη Προσδιοριζόμενη Αλλιώς (άτυπος αυτισμός).

Κλινικά χαρακτηριστικά Αυτιστικής Διαταραχής Η Αυτιστική Διαταραχή εκφράζεται στην πράξη ως πρώιμη εμφάνιση παρεκκλίσεων και καθυστερήσεων σε τρεις βασικούς αναπτυξιακούς τομείς: → στη λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία → στην ικανότητα κοινωνικής αλληλεπίδρασης, στις κοινωνικές δεξιότητες, στη διαχείριση του συναισθήματος και γενικότερα και στην κοινωνική και στη συναισθηματική συναλλαγή → σε χαρακτηριστικά συμπεριφοράς ως στερεότυπα και επαναλαμβανόμενα μοτίβα

Κλινικά χαρακτηριστικά Αυτιστικής Διαταραχής Ηλικία έναρξης → στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, η έκδηλη εμφάνιση του αυτισμού, λαμβάνει χώρα μέσα στον 1ο ή 2ο χρόνο ζωής του παιδιού → αρκετοί είναι οι γονείς οι οποίοι αναφέρουν ότι το παιδί τους αρχικά χρησιμοποιούσε λίγες λέξεις για επικοινωνία, στη συνέχεια σταμάτησε ολοκληρωτικά να μιλά με αποτέλεσμα την κινητοποίηση τους για περαιτέρω έρευνα και εξέταση

Κλινικά χαρακτηριστικά Αυτιστικής Διαταραχής Διαταραχή στη κοινωνική και συναισθηματική συναλλαγή → αποφυγή σωματικής και βλεμματικής επαφής → στάση του σώματος χωρίς πρόθεση για δημιουργία και ανταπόκριση σε επαφή → απροθυμία ανάπτυξης φιλικών σχέσεων και ανταπόκρισης προς τους άλλους → κοινωνική απομόνωση και κατευθυνόμενη κοινωνική συμπεριφορά → έλλειψη ενσυναίσθησης και δυσκολία κατανόησης των συναισθημάτων των άλλων → δυσκολία στα παιδιά σχολικής ηλικίας να δημιουργήσουν φίλους και να αλληλεπιδράσουν με τους συνομηλίκους τους

Κλινικά χαρακτηριστικά Αυτιστικής Διαταραχής Διαταραχή στην επικοινωνία → ορισμένα παιδιά με ΔΑΦ δεν αναπτύσσουν προφορικό λόγο και το έλλειμμα αυτό είναι άμεσα παρατηρήσιμο από τους γονείς → τα παιδιά που μιλούν, χρησιμοποιούν λόγο με πολλές ιδιαιτερότητες όπως: στερεοτυπικές εκφράσεις, ηχολαλία, αντιστροφή των αντωνυμιών, δυσκολίες άρθρωσης, ασυνήθιστη προσωδία, ελλείμματα και ιδιαιτερότητες στην σύνταξη κ.α. → ελλείμματα στην αμφίδρομη συζήτηση, φαντασία, περιγραφή, διήγηση και αδυναμία κατανόησης του χιούμορ και της μεταφοράς λόγω κυριολεκτικού τρόπου σκέψης

Κλινικά χαρακτηριστικά Αυτιστικής Διαταραχής Χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς → απουσία μίμησης και αυθόρμητου, δημιουργικού και συμβολικού παιχνιδιού → προσκόλληση σε άκαμπτη, επαναλαμβανόμενη, στερεοτυπική συμπεριφορά που εδράζεται σε ρουτίνες και εμμονικά ενδιαφέροντα → ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές (τοποθέτηση αντικειμένων και παιχνιδιών σε σειρά, στριφογύρισμα, προσκόλληση σε άψυχα αντικείμενα και παιχνίδια, στερεοτυπίες και ρουτίνες, παρατήρηση και εμμονή σε συγκεκριμένα τμήματα αντικειμένων και παιχνιδιών κ.α.) → υπέρ-ανταπόκριση / υπό-ανταπόκριση σε ερεθίσματα με αλλαγές στην διάθεση → ξεσπάσματα συμπεριφοράς στην αλλαγή της ρουτίνας και καθημερινότητας → διάσπαση και έλλειψη οργάνωσης

Αιτιολογία Αυτιστικής Διαταραχής Τι προκαλεί τον αυτισμό; → ο αυτισμός αποτελεί μια διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή και οφείλεται σε οργανικούς παράγοντες. Πρόκειται για ένα εκ-γενετής, πολύ-παραγοντικό φαινόμενο, που σύμφωνα με τις υπάρχουσες έρευνες, οφείλεται σε βλάβη συγκεκριμένου συστήματος του εγκεφάλου με την ακριβή αιτία να παραμένει ακόμη άγνωστη → ορισμένες παράμετροι είναι πιθανό να δράσουν υπέρ της εμφάνισης του αυτισμού όπως προωρότητα και χαμηλό βάρος εμβρύου, χρήση ουσιών και μολυσματικές ασθένειες κατά την κύηση, προχωρημένη ηλικία γονέων, κληρονομικοί και γενετικοί παράγοντες κ.α.

Αιτιολογία Αυτιστικής Διαταραχής Τι δεν προκαλεί αυτισμό; → οι γονείς και η γονική συμπεριφορά → η κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική θέση της οικογένειας → ένα γόνιμο και υγιές οικογενειακό περιβάλλον λειτουργεί θετικά στην διάγνωση και μετέπειτα αντιμετώπιση του αυτισμού

Επιδημιολογία Συχνότητα εμφάνισης → 3 – 4 παιδιά με αυτισμό ανά 10.000 του παιδικού πληθυσμού Αναλογία αγοριών – κοριτσιών → 3 - 4 : 1 Συννοσηρότητα → μπορεί να εμφανίζεται συννοσηρότητα με νοητική υστέρηση, επιληψία, μαθησιακές δυσκολίες, ψυχιατρικές παθήσεις, χρωμοσωμικές ανωμαλίες

Διάγνωση Πως και πότε γίνεται η διάγνωση; → η αυτιστική συμπεριφορά εκδηλώνεται κυρίως στη νηπιακή ηλικία, στους πρώτους 30 μήνες της ηλικίας του παιδιού. Η διάγνωση του αυτισμού πραγματοποιείται κατά κύριο λόγο με ασφάλεια στην ηλικία των 2,5 ετών και είναι δυνατό να ανιχνευτεί αρχικά είτε από έμπειρους και «υποψιασμένους» γονείς είτε από τον παιδίατρο της οικογένειας → η διάγνωση πραγματοποιείται μέσω διαγνωστικών κριτηρίων (DSM-V, ICD-10) → υφίσταται η δυνατότητα ανίχνευσης από την ηλικία των 18 μηνών (M-CHAT)

Αντιμετώπιση - Παρέμβαση → προκειμένου να παιδί με αυτισμό να αντιμετωπιστεί ολιστικά και αποτελεσματικά, απαιτείται η δράση διεπιστημονικής ομάδας η οποία απαρτίζεται από κλινικά έμπειρους επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων όπως ψυχολόγος, παιδοψυχίατρος, παιδίατρος, λογοπεδικός, εργοθεραπευτής, κοινωνικός λειτουργός, ειδικός παιδαγωγός κ.α. Οι γονείς διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο στον σχεδιασμό και λειτουργία εξατομικευμένου προγράμματος αντιμετώπισης των δυσκολιών του παιδιού μιας και αποτελούν τον συνδετικό κρίκο μεταξύ της διεπιστημονικής ομάδας και του παιδιού → η έγκυρη διάγνωση και παρέμβαση ωφελεί τόσο το παιδί όσο και το οικογενειακό περιβάλλον του → ο αυτισμός απαιτεί παρέμβαση και πολυπαραγοντική υποστήριξη δια βίου

Θεραπευτικές παρεμβάσεις Φαρμακοθεραπεία → σπάνια ακολουθείται φαρμακοθεραπεία (αντιψυχωτικά, αντικαταθλιπτικά, διεγερτικά του ΚΝΣ) για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα για την αντιμετώπιση ενδεχόμενων σοβαρών διαταραχών συμπεριφοράς του παιδιού με αυτισμό όπως επιθετικότητα, αυτοτραυματισμοί, άγχος κ.α. Συμπεριφορικές - γνωστικές προσεγγίσεις → ABA (εφαρμοσμένη ανάλυση συμπεριφοράς) → TEACCH (αρχές δομημένης διδασκαλίας)

Θεραπευτικές παρεμβάσεις Ψυχοεκπαιδευτικές προσεγγίσεις Ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις → θεραπεία επιλογών → θεραπεία εναγκαλισμού Οικογενειακή θεραπεία – συμβουλευτική → η οικογενειακή θεραπεία – συμβουλευτική μπορεί να βοηθήσει σημαντικά και στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα μέλη της οικογενείας του παιδιού με αυτισμό (γονείς, αδέλφια)

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού Προκειμένου το εξατομικευμένο πρόγραμμα διδασκαλίας – παράλληλη στήριξη να αποδώσει τα μέγιστα ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να: → παρέχει σταθερό, ασφαλές και αγχολυτικό περιβάλλον χωρίς αλλαγές της ρουτίνας → καθορίζει με σαφήνεια τα βήματα και τους σκοπούς της διδασκαλίας → χρησιμοποιεί ξεκάθαρο λόγο, προσαρμοσμένο στις ιδιαιτερότητες του παιδιού → προσαρμόζει τον ρυθμό διδασκαλίας ανάλογα με το παιδί (επιβράδυνση – επιτάχυνση) → εστιάζει στην ολιστική αντιμετώπιση και διδασκαλία του παιδιού αξιοποιώντας τα ενδιαφέροντα και προτερήματα του

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού → αποφεύγει αόριστες και αφηρημένες έννοιες → παρέχει επιλογές και ελευθερία στο παιδί → εφαρμόζει δομημένη διδασκαλία με πολυαισθητηριακή προσέγγιση → παρακολουθεί το παιδί κατά την διάρκεια του διαλείμματος → χρησιμοποιεί σύστημα επιβράβευσης → συνεργάζεται αρμονικά με την οικογένεια του παιδιού

Βιβλιογραφικές αναφορές • Στασινός, Δ.Π. (2013). Η Ειδική Εκπαίδευση 2020. Για μια Συμπεριληπτική ή Ολική Εκπαίδευση στο Νέο – Ψηφιακό Σχολείο με Ψηφιακούς Πρωταθλητές. Αθήνα: Παπαζήση. • Τομάρας, Ν. (2008). Μαθησιακές Δυσκολίες – Ισότιμες ευκαιρίες στην εκπαίδευση. Αθήνα: Πατάκη • Χατζηχαραλάμπους, Ξ. (2016). Διαταραχή αυτιστικού φάσματος [Πανεπιστημιακές Σημειώσεις]. Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Επιστήμες Αγωγής», Εαρινό εξάμηνο 2015-2016, Λευκωσία.

Βιβλιογραφικές αναφορές • American Psychiatric Association, (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5thed.).Text Revision. Washington DC: American Psychiatric Association. • Happe, F. (2003). Αυτισμός. Αθήνα, 2003: Gutenberg

Βιβλιογραφικές αναφορές • Άτιτλη φωτογραφία, Slide 1, ανακτήθηκε από http://worldartsme.com/autism-symbol-clipart.html#gal_post_20593_autism-symbol-clipart-1.jpg • Άτιτλη φωτογραφία, Slide 2, ανακτήθηκε από http://www.thisability.org/autism__resources • Άτιτλη φωτογραφία, Slide 4, ανακτήθηκε από Χατζηχαραλάμπους, Ξ. (2016). Διαταραχή αυτιστικού φάσματος [Πανεπιστημιακές Σημειώσεις]. Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Επιστήμες Αγωγής», Εαρινό εξάμηνο 2015-2016, Λευκωσία.

Βιβλιογραφικές αναφορές • Άτιτλη φωτογραφία, Slide 23, ανακτήθηκε από http://www.thisability.org/autism__resources