ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Μαρία Βουτσίνου – Κικίλια, Καθηγήτρια της Λατινικής Φιλολογίας.

Η ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΤΑΓΩΓΗ Η ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΤΑΓΩΓΗ Η λατινική γλώσσα –lingua Latina- κατέχει μια ξεχωριστή θέση ανάμεσα στις αρχαίες γλώσσες. Ήταν η γλώσσα των κατοίκων του Λατίου και ανήκει μαζί με άλλες συγγενείς προς αυτήν ιταλικές διαλέκτους—της ομβρικής, της οσκικής της σαβελλικής, της ουολσκικής κ.ά.-στη μεγάλη ομάδα των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών. Η λατινική είναι συγγενής προς την ελληνική αφού όχι μόνο οι Ρωμαίοι αλλά και όλοι οι Ιταλοί πήραν το ελληνικό αλφάβητο.

συνέχεια Από το Λάτιο και τη Ρώμη, πρωτεύουσα του Λατίου, μετά τις νίκες των Ρωμαίων και τη ρωμαϊκή κυριαρχία, η λατινική γλώσσα επεκτάθηκε και διαδόθηκε γρήγορα σε όλη την Ιταλία, εξαφάνισε τις άλλες διαλέκτους και έγινε η γλώσσα της Ισπανίας, της Γαλλίας και των άλλων χωρών της Ευρώπης και της Αφρικής, εκτός από την ελληνική Ανατολή.

Η λατινική γλώσσα εξελίχθηκε και έφθασε στην κορύφωσή της την εποχή του Αυγούστου, όπου άνθισε η λατινική Λογοτεχνία. Στην εξέλιξη αυτή διαπιστώνει κανείς ότι υπάρχουν διαφοροποιήσεις. Έτσι η γλώσσα του Εννίου και του Κάτωνα δεν μοιάζει με τη γλώσσα του Καίσαρα και του Βεργιλίου, ούτε η γλώσσα του Καίσαρα και του Βεργιλίου μοιάζει με αυτήν του Τακίτου και του Γιουβενάλη, όπως και αυτή δεν μοιάζει με τη γλώσσα του Κλαυδιανού.

Περίοδοι Λατινικής Γλώσσας Η εξέλιξη της λατινικής γλώσσας μπορεί να χωριστεί σε έξη περιόδους: 1η περίοδος, αρχές –3ος π.Χ. αι. Αρχαϊκή γλώσσα, Επιγραφές. 2η περίοδος, 3ος π.Χ-1ος π.Χ. αι. Διαμόρφωση γλωσσικού ιδιώματος που οδήγησε στη γραμματειακή παραγωγή: (ελληνική επίδραση) Έννιος, Λουκίλιος. Δημώδης γλώσσα, Πλαύτος, Τερέντιος.

Συνέχεια 3η περίοδος 1ος π.Χ. αι.-1ος μ.Χ., κλασική περίοδος της λατινικής γλώσσας και γραμματείας. Λουκρήτιος, Κάτουλλος, Κικέρωνας, Καίσαρας, Σαλλούστιος και οι ποιητές της εποχής του Αυγούστου, Βεργίλιος, Οβίδιος, Οράτιος, Τίβουλλος, Προπέρτιος. 4η περίοδος 1ος αι-2ος μ.Χ, εποχή διγλωσσίας, με επέκταση της δημώδους, ακμή της πεζογραφίας: Τάκιτος, Κοϊντιλιανός, Πλίνιος, Σουητώνιος και οι ποιητές : Λουκανός, Ιουβενάλης, Στάτιος, Μαρτιάλης.

Συνέχεια 5η περίοδος Μετά τους χρόνους των Αντωνίνων παρατηρείται αλλοίωση της γλώσσας: Αυσόνιος, Κλαυδιανός, Αυγουστίνος, Ιερώνυμος. 6η περίοδος Μεσαίωνας. 6ος-14ος αι. α) πρώιμος Μεσαίωνας. Η λατινική ακολουθεί φθίνουσα πορεία. Μεταβατική περίοδος στα Γράμματα και την φιλολογική παραγωγή. Εκπρόσωποι: Βοήθιος, Κασσιόδωρος (Ιταλία), Ισίδωρος της Σεβίλλης (Ισπανία), Γρηγόριος της Τουρ, Φορτουνάτος (Γαλλία).

Συνέχεια β) 8ος-9ος αι. Εποχή Καρολομάγνου. Μορφοποίηση λατινικής γραφής (μικρογράμματη γραφή, αντιγραφεία). γ) 11ος-12ος αι. Ακμή του Μεσαίωνα και της γλώσσας. Άνθιση στα Γράμματα, φιλοσοφία, ποίηση. δ) 13ος-14ος αι. παρακμή. Μετάβαση στην Αναγέννηση, επικράτηση των εθνικών γλωσσών.

Αλφάβητο των Ρωμαίων Από τους Έλληνες οι Ρωμαίοι και οι Ιταλοί παρέλαβαν το ελληνικό αλφάβητο, το οποίο είχε καταρχάς τα εξής 21 γράμματα: A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X Z. Στη συνέχεια υπέστη όμως μεταβολές, δηλ. αντικαταστάθηκε το K με το C και μπήκε το G αντί του Κ, αχρηστεύθηκε το Z ενώ το S αντικαταστάθηκε σε πολλά σημεία με το R. Από την εποχή του Σύλλα (138-78) καθιερώθηκε η δάσυνση (τροπή ενός ψηλού συμφώνου, κ,p,t σε ch, ph, th ) ενώ και τα διπλά σύμφωνα καθιερώθηκαν στην εποχή του (239-169).

Τάξη των όρων της πρότασης Το ρήμα τίθεται στο τέλος της πρότασης. Regina rosas amat. Αν το ρήμα έχει αντικείμενο ή άλλους προσδιορισμούς, αυτά μπαίνουν πριν από το ρήμα. Hostes item copias suas ex suis castris eductas bellum tulerunt. Όταν έχουμε συνδετικό ρήμα, τότε η σειρά στην πρόταση είναι: υποκείμενο-ρήμα-κατηγορούμενο. Deus est magnus.

Τάξη των όρων της πρότασης Το υποκείμενο τίθεται, αν αναγράφεται, μπροστά από το ρήμα: π.χ. Caesar legit. Ο επιθετικός προσδιορισμός τίθεται μετά το ουσιαστικό που προσδιορίζει: pontifex maximus, populus Romanus, di immortales. ΕΞΑΙΡΕΣΗ: H κτητική αντωνυμία ακολουθεί το ουσιαστικό : Pater meus Η γενική κτητική συχνά τίθεται ανάμεσα στο επίθετο ή στην πρόθεση και το ουσιαστικό Nova puellae patria. In puellae patria.

Προσδιορισμοί Οι προσδιορισμοί του υποκειμένου, κατηγορουμένου, κλπ. τίθενται κοντά σε αυτά πριν ή μετά το όνομα που προσδιορίζουν. Nova patria est magna. Η κτητική αντωνυμία κανονικά τίθεται μετά το ουσιαστικό που ανήκει. Pater meus, iustitiae suae. Οι επιθετικοί προσδιορισμοί συνήθως τίθενται μετά τα ουσιαστικά που προσδιορίζουν. Pontifex maximus, populus Romanus.

Οι δευτερεύουσες προτάσεις τίθενται μετά την προσδιοριζόμενη λέξη και έτσι διακόπτεται συχνά η σειρά των λέξεων της κυρίας πρότασης. Caesar his de causis, quas commemoravi, Rhenum transire statuit. Pater meus, qui est Themistocles, est praetor.

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ Οι περισσότερες προθέσεις της λατινικής γλώσσας συντάσσονται με αιτιατική: Ad = προς Adversus = προς, έναντι Ante = πριν Apud = εις, ενώπιον, παρά Circa = περί, εις Circiter =περί Circum = γύρο. περί

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ Citra = μέσα, πριν Contra = εναντίον, κατά Erga = προς κάποιο Extra = εκτός Infra =κάτω, υπό Inter = ανάμεσα, μεταξύ Intra =εντός

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ Juxta = πλησίον, κοντά Ob = ένεκα, εξαιτίας Penes = παρά, πλησίον Per = διά, ανά, κατά Post = μετά, έπειτα Praeter = εκτός Prope =κοντά, πλησίον

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ Propter = προς, πλησίον Secundum =κατόπιν, πίσω από. μετά Supra = πάνω, πέρα Trans = πέρα από Ultra = πέρα από, υπέρ Versus =επί, προς

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ με ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ A, ab, abs = από Coram = ενώπιον Cum = μετά, με De = από Ex = από, εκ Prae = προ, μπροστά Pro =προ, μπροστά, υπέρ Sine = χωρίς Tenus = μέχρι

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ με αφαιρ. και αιτιατ. In = εις, προς Sub = υπό, κάτω Super = υπέρ, πάνω Όταν δηλώνουν κίνηση συντάσσονται με αιτιατική: Eo in urbem Όταν δηλώνουν στάση με αφαιρετική: Sto in urbe.

ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ με ΓΕΝΙΚΗ Causa = εξαιτίας Gratia = χάρη Ergo = ένεκα, εξαιτίας Fine = μέχρι Instar = όσο, σαν Πρόκειται για ουσιαστικά που συντάσσονται με γενική και τα οποία λόγω κατάχρησης έγιναν προθέσεις.

Να μεταφραστούν οι προτάσεις. Fortuna victoriam Romae dat. Graeci Romanis gloriae sunt exemplum. Longa tribuni vita memoriae digna est. Tribunus Romanos contra barbaros ducit. Tribunos in forum mittitis. In provincia, Romani cum barbaris pugnant. Si in Graeciam imus, in ea provincia manemus. Si in forum Romanum veniunt, ambulant et Romanorum gloriae exempla videre possunt.

λεξιλογιο Do,dedi,datum,are Exemplum,i Dignus,a,um Forum,i Eo,ivi-ii,itum,ire Annus,i Maneo,mansi,mansum,ere Ambulo (1) δίνω παράδειγμα άξιος αγορά πηγαίνω, προχωρώ χρόνος μένω, παραμένω περπατώ

Να συμπληρώσετε τις προθέσεις με τη σωστή πτώση. In, cum, de, pro, praeter. Puer est ….(ager). Semper sunt …(vita nostra) novae curae … (Pythia) oracula petebant. Romani …(patria) bella gerebant. Toti pueri ….(unus) venerunt. ….(paucus) et (fortis miles) hostes interficiam. …. (aetas aureus) dicimus.

λεξιλόγιο Cura,ae Peto,ivi,itum,ere Totus,a,um Paucus,a,um, Interficio,eci,ectum,ere Aetas,atis Aureus,a,um Aetas aurea Φροντίδα ζητώ, Όλος Λίγος Σκοτώνω Ηλικία, εποχή, αιώνας Χρυσός Χρυσός αιώνας

Σύνθετα του SUM Absum, afui, abesse, a,ab Adsum,adfui,adesse, alicui Desum,defui,deesse, alicui Obsum,obfui,obesse,alicui Possum,potui,posse +απαρ. Praesum,praefui,praeesse alicui Prosum, profui,prodesse, alicui Supersum,superfui,superesse, alicui Απέχω Παρίσταμαι, βοηθώ Είμαι απών, λείπω Βλάπτω Μπορώ Επιμελούμαι, προΐσταμαι Ωφελώ, βοηθώ Επιζώ, επιβιώνω

Να μεταφραστεί το κείμενο Στις μάχες το καλό ξίφος είναι μεγάλη βοήθεια στον ελεύθερο άνδρα. Οι δύστυχοι δούλοι οφείλουν να καλλιεργούν με μεγάλη φροντίδα τους αγρούς. Ο δούλος του κακού κυρίου διαφεύγει στο κοντινό δάσος. Ο ένδοξος και ο μορφωμένος κύριος δίνει (προσφέρει) βιβλία στα παιδιά φίλου.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ proelium,ii, gladius,ii, Vir,i Liber,era,erum Miser,era,erum servus,i colo,ui,cultum,ere debeo,ui,itum,ere propinquus,a,um Μάχη Ξίφος Άνδρας Ελεύθερος Άθλιος, δύστυχος Δούλος Λατρεύω, καλλιεργώ Οφείλω Συγγενής, κοντινός

λεξιλόγιο Silva,ae Fugiο,i,itum,ere Clarus Doctus Liber,bri liber,eri Δάσος Φεύγω,δραπετεύω Ένδοξος Σοφός,μορφωμένος Βιβλίο Υιός

Να μεταφραστεί το κείμενο στην ελληνική Lucius, cum sene, docto viro, in arborum umbra prope Urbis moenia ambulat. Jucundum sermonem habent de antiquis fabulis. Nunc senex caro Lucio miram de aetate aurea fabulam narrat :Olim homines semper valebant. Aura semper flabat neque solis calor nimius erat. Frigidi venti deerant neque unquam fulgura homines terrebant. Benignum ver et homines et animalia semper delectabat. Agri opulentas segetes, donum agricolis jucundissimum, sine labore praebebant. Nautis non erant pericula, quod per maria nondum navigabant. Bella et scelera deerant, et vita sacra erat. Itaque hominum vita beatissima erat.