Δημοκρατία και Διαδίκτυο Μάθημα: Πολιτική και Νεωτερικότητα Καθηγήτρια: Α. Μαρινοπούλου Φοιτήτρια: Έλενα Καμάρη Κόρινθος, 8/05/2017

Δημοκρατία: συστατικά στοιχεία 1. Συμμετοχικότητα 2. Συναίνεση 3. Νομιμοποίηση 4. Ελευθερίες 5. Αντιπροσώπευση 6. Λογοδοσία

Οι αρετές των δημοκρατικών πολιτών Μεταπολεμική πολιτική θεωρία: Σύμφωνα με τον Marshall (1949, Citizenship and Social Class), η ιδιότητα του πολίτη εξαρτάται από την αντιμετώπιση όλων ως ισότιμων και πλήρων μελών της κοινωνίας. Για να διασφαλιστεί κάτι τέτοιο, πρέπει να αναγνωρίζεται σε όλους ένας όλο και μεγαλύτερο αριθμός των δικαιωμάτων εκείνων που απορρέουν από την ιδιότητα του πολίτη.

Ο Marshall διακρίνει τα δικαιώματα της ιδιότητας του πολίτη σε 3 κατηγορίες: Αστικά: εμφανίστηκαν το 18ο αιώνα Πολιτικά: θεσπίστηκαν το 19ο αιώνα Κοινωνικά: καθιερώθηκαν τον 20ο αιώνα Για τον Marshall, η πληρέστερη δυνατή έκφραση της ιδιότητας του πολίτη απαιτεί ένα φιλελεύθερο δημοκρατικό κράτος πρόνοιας. Με το να εγγυάται τα αστικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα σε όλους, το κράτος πρόνοιας διασφαλίζει ότι καθένας αισθάνεται πλήρες μέλος της κοινωνίας, ικανός να συμμετέχει στην κοινή κοινωνική ζωή και να την απολαμβάνει.

Ωστόσο, η άποψη αυτή συχνά συνδέεται με την ιδέα του «παθητικού» πολίτη ή του πολίτη που «ιδιωτεύει», εξαιτίας της έμφασης στην παθητική κατοχή τίτλων και την απουσία οποιασδήποτε υποχρέωσης στο δημόσιο βίο. Πολλοί σχολιαστές ισχυρίζονται ότι χρειάζεται να συμπληρώσουμε ή να αντικαταστήσουμε την παθητική αποδοχή της έννοιας του πολίτη ως κατόχου δικαιωμάτων με την ενεργή άσκηση των ευθυνών και των αρετών του, συμπεριλαμβανομένων της οικονομικής αυτάρκειας, της πολιτικής συμμετοχής και της κοσμιότητας (civility).

Σύμφωνα με τον William Galston, σε μία ευδοκιμούσα δημοκρατία ο υπεύθυνος πολίτης πρέπει να έχει 4 τύπους πολιτειακών αρετών: Γενικές: θάρρος, υπακοή στους νόμους, αφοσίωση Κοινωνικές: ανεξαρτησία, ευρύτητα πνεύματος Οικονομικές: ηθική εργατικότητα, ικανότητα καθυστέρησης της ατομικής απόλαυσης, προσαρμοστικότητα στην οικονομική και τεχνολογική αλλάγή Πολιτικές: ικανότητα να διακρίνει και να σέβεται τα δικαιώματα των άλλων, προθυμία συμμετοχής στο δημόσιο διάλογο, ικανότητα αξιολόγησης όσων κατέχουν αξιώματα, προθυμία να απαιτεί μόνο αυτό για το οποίο υπάρχει δυνατότητα να του δοθεί.

Επιπλέον, στις σύγχρονες, πλουραλιστικές φιλελεύθερες δημοκρατίας οι πολίτες πρέπει να έχουν και τις εξής αρετές: Ικανότητα και προθυμία για αμφισβήτηση της πολιτικής αυθεντίας Συμμετοχή σε δημόσιο διάλογο σχετικά με ζητήματα δημόσιας πολιτικής

Διαδίκτυο Καθώς το Διαδίκτυο αποτελεί ουσιαστικό μέσο επικοινωνίας και οργάνωσης σε όλα τα πεδία δραστηριότητας, τα κοινωνικά κινήματα και η πολιτική διαδικασία χρησιμοποιούν και θα χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο καθιστώντας το προνομιούχο εργαλείο για δράση, πληροφόρηση, οργάνωση, στρατολόγηση, κυριαρχία και αντικυριαρχία. Δεκαετία 1990: οργανώθηκαν σημαντικά κοινωνικά κινήματα σ’ όλο τον κόσμο με τη βοήθεια του Διαδικτύου (π.χ. Falun Gong, Κίνα)

Το Διαδίκτυο δεν είναι απλώς ένα εύχρηστο εργαλείο που χρησιμοποιείται επειδή υπάρχει. Είναι ένα μέσο επικοινωνίας και η υλική υποδομή μιας δεδομένης οργανωτικής μορφής, του δικτύου. Έτσι, το Διαδίκτυο έγινε το απαραίτητο συστατικό των κοινωνικών κινημάτων που εμφανίζονται στη δικτυωμένη κοινωνία. Αυτό συμβαίνει για 3 λόγους: 1. Τα κοινωνικά κινήματα στην Εποχή της Πληροφορίας κινητοποιούνται γύρω από πολιτισμικές αξίες. Με στόχο την κοινοποίηση αξιών και την κινητοποίηση, τα κινήματα αυτά οικοδομούνται γύρω από συστήματα επικοινωνίας,

ουσιαστικά το Διαδίκτυο και τα μέσα ενημέρωσης, καθώς με αυτά τα μέσα μπορούν να φτάσουν σ’ εκείνους που θα προσχωρήσουν στις αξίες τους και να επηρεάσουν τη συνείδηση της κοινωνίας ως σύνολο. 2. Οι χαλαροί συνασπισμοί, οι ημιαυθόρμητες κινητοποιήσεις και τα ad hoc κινήματα νεοαναρχικού τύπου υποκαθιστούν τις μόνιμες, δομημένες, επίσημες οργανώσεις. Το διαδίκτυο γίνεται ουσιαστικό μέσο έκφρασης και οργάνωσης αυτών των εκδηλώσεων, που ασκούν επιρροή μέσω του κόσμου των μέσων ενημέρωσης και επιδρούν σε θεσμούς και οργανώσεις μέσω του αντικτύπου που έχει η επιρροή την οποία ασκούν στην κοινή γνώμη.

Καθώς η εξουσία λειτουργεί όλο και περισσότερο σε παγκόσμια δίκτυα, παρακάμπτοντας πολλές φορές τους θεσμούς του έθνους-κράτους, τα κινήματα αντιμετωπίζουν την ανάγκη να συναγωνιστούν την παγκόσμια εμβέλεια των εξουσιών, μέσω της παγκόσμιας επιρροής που έχουν οι συμβολικές ενέργειές τους στα μέσα ενημέρωσης. Το διαδίκτυο τα βοηθάει να επιδρούν παγκοσμίως στις πραγματικές πηγές της εξουσίας στον κόσμο, στους πολίτες.

Έξι σημαντικά κινήματα που αναπτύσσουν παγκόσμια μορφή συντονισμού και δράσης είναι σύμφωνα με τους Κοέν και Ράι (2000) είναι: των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των γυναικών, το εργατικό, το περιβαλλοντικό, το θρησκευτικό και το κίνημα ειρήνης. Συνεπώς, το διαδίκτυο παρέχει την υλική βάση στα κοινωνικά κινήματα για την παραγωγή μιας νέας κοινωνίας. Παράλληλα, τα κινήματα μετασχηματίζουν και το Διαδίκτυο: από οργανωτικό επιχειρηματικό εργαλείο και μέσο επικοινωνίας, γίνεται και μοχλός κοινωνικού μετασχηματισμού.

Διαδίκτυο: κοινωνία των πολιτών και κράτος Σ’ έναν κόσμο στον οποίο υπάρχουν εκτεταμένη κρίση πολιτικής νομιμοποίησης και πολιτική δυσαρέσκεια των πολιτών με τους εκπροσώπους τους, το αλληλεπιδραστικό, πολλαπλών κατευθύνσεων κανάλι επικοινωνίας το οποίο παρέχει το Διαδίκτυο βρίσκει λίγους δραστήριους χρήστες και στις δύο πλευρές της σχέσης. Οι πολιτικοί και οι οργανισμοί τους τοποθετούν στον Παγκόσμιο Ιστό τις ανακοινώσεις τους και απαντούν γραφειοκρατικά, με εξαίρεση τις εκλογικές περιόδους.

Οι πολίτες δε βρίσκουν μεγάλο ενδιαφέρον στο να σπαταλούν την ενέργειά τους σε πολιτικούς καβγάδες, εκτός και αν πρόκειται για κάποιο συμβάν που προκαλεί την αγανάκτησή τους ή θίγει τα προσωπικά τους συμφέροντα. Ωστόσο, η χρήση του διαδικτύου αυξάνεται από ανορθόδοξους δημοσιογράφους, πολιτικούς ακτιβιστές και ανθρώπους όλων των ειδών ως κανάλι για να διαδώσουν πολιτικές πληροφορίες και φήμες. Πολλές από αυτές τις φήμες δε θεωρούνται αξιόπιστες (πχ). Όμως, υπάρχουν επίσης παραδείγματα αξιόπιστων πολιτικών πληροφοριών που διαδόθηκαν μέσω του διαδικτύου, οι οποίες δεν θα είχαν πετύχει ποτέ την ίδια έκταση ή ταχύτητα διάδοσης, αν είχαν κυκλοφορήσει μέσω των κατεστημένων ΜΜΕ.

Λόγω της ταχύτητας με την οποία διαδίδονται τα νέα, τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να είναι σε επιφυλακή και αντιδρούν στις φήμες, να τις αξιολογούν, να αποφασίζουν με ποιον τρόπο θα τις μεταδώσουν, αλλά δε μπορούν πλέον να τις απορρίπτουν. Επομένως, προς το παρόν η χρήση του Διαδικτύου αντί να ενισχύει τη δημοκρατία, αναπτύσσοντας τις γνώσεις και τη συμμετοχή των πολιτών, τείνει να βαθύνει την κρίση πολιτικής νομιμοποίησης, παρέχοντας ευρύτερο βήμα για την πολιτική των σκανδάλων.

Ωστόσο, το Διαδίκτυο προσφέρει εξαιρετικές δυνατότητες για την έκφραση των δικαιωμάτων των πολιτών και για τη μετάδοση των ανθρώπινων αξιών. Σίγουρα δε μπορεί να υποκαταστήσει την κοινωνική αλλαγή ή την πολιτική μεταρρύθμιση. Επιπλέον, με το να διευρύνει τις πηγές επικοινωνίας, συμβάλλει στον εκδημοκρατισμό.

Διαδίκτυο: προσωπικά δεδομένα και ελευθερία Όταν πρωτοεμφανίστηκε το διαδίκτυο, υποσχόταν μια νέα εποχή ελευθερίας. Ο ελεύθερος λόγος μπορούσε να διαδίδεται σε όλο τον πλανήτη και οι κυβερνήσεις λίγα πράγματα μπορούσαν να κάνουν για να ελέγξουν τις ροές της επικοινωνίας, οι οποίες ξεπερνούσαν τα γεωγραφικά καθώς και τα πολιτικά σύνορα. Αυτή η ελευθερία που προσέφερε το διαδίκτυο βασιζόταν τόσο σε τεχνολογικά όσο και σε θεσμικά θεμέλια:

Τεχνολογικά: Το διαδίκτυο σχεδιάστηκε πάνω σε πρωτόκολλα τα οποία ερμηνεύουν τη λογοκρισία ως τεχνική αποτυχία και απλώς την παρακάμπτουν στο παγκόσμιο δίκτυο. Συνεπώς, η αρχιτεκτονική του καθιστούσε δύσκολο, έως και αδύνατο, τον έλεγχό του. Θεσμικά: Το διαδίκτυο αναπτύχθηκε πρώτα στις ΗΠΑ, οπότε ήταν υπό τη συνταγματική προστασία του ελεύθερου λόγου που την εφαρμογή του επιβάλουν τα δικαστήρια των ΗΠΑ.

Ωστόσο, νέες τεχνολογίες αμφισβήτησαν αυτά τα δύο θεμέλια της ελευθερίας στο διαδίκτυο. Εφαρμογές λογισμικού μπορούν να τοποθετηθούν στην κορυφή των πρωτοκόλλων του διαδικτύου, επιτρέποντας την αναγνώριση των δρομολογίων επικοινωνίας και του περιεχομένου. Μ’ αυτό τον τρόπο όμως, παραβιάζεται η προστασία των προσωπικών δεδομένων και μπορούν να εξαπολυθούν όλες οι παραδοσιακές μορφές πολιτικού και οργανωτικού ελέγχου εναντίον του δικτυωμένου ατόμου (Λέσιγκ, Κώδικας και άλλοι νόμοι του Κυβερνοχώρου).

Οι νέες αυτές τεχνολογίες, γνωστές ως τεχνολογίες ελέγχου, αναπτύχθηκαν λόγω της ανάγκης να εξασφαλίζεται και να αναγνωρίζεται η επικοινωνία στο διαδίκτυο ώστε να βγάζει κανείς χρήματα από αυτήν, καθώς και η ανάγκη να προστατεύονται τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο. Οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο υποστηρίζουν αυτές τις τεχνολογίες επιτήρησης και τις υιοθετούν με ζήλο, προκειμένου να ανακτήσουν μέρος της εξουσίας την οποία χάνουν. Για να εξασφαλίσουν τα συμφέροντά τους, κυβερνήσεις και εταιρείες απειλούν από κοινού την ελευθερία παραβιάζοντας την προστασία της ιδιωτικής ζωής στο όνομα της ασφάλειας.

Οι τεχνολογίες ελέγχου μπορούν να εξουδετερωθούν από τεχνολογίες ελευθερίες, τις οποίες παράγουν και εμπορευματοποιούν εταιρείες που βρήκαν μια νέα αγορά. Σ’ άλλες περιπτώσεις, αυτές οι τεχνολογίες δημιουργούνται από μαχητές της ελευθερίας έτοιμους να αντιμετωπίσουν την πρόκληση. Κοινωνικά κινήματα που υπερασπίζονται την ελευθερία στο διαδίκτυο, παίζουν ουσιαστικό ρόλο για να παραμείνει το διαδίκτυο έτσι όπως αρχικά ήταν, δηλαδή βασίλειο ελευθερίας. Όμως, η αντίσταση δεν αρκεί. Νόμοι, δικαστήρια, κοινή γνώμη, τα μέσα ενημέρωσης, η υπευθυνότητα των εταιρειών και πολιτικοί φορείς θα διαμορφώσουν από κοινού το μέλλον του Διαδικτύου.

Διαδίκτυο: είναι δημοκρατικό; Με βάση την παραπάνω μελέτη, πιστεύω πως το Διαδίκτυο παρέχει την ελευθερία έκφρασης. Σίγουρα συμβάλλει στην ποικιλομορφία απόψεων και τη μετάδοση των ανθρώπινων αξιών, ωστόσο δεν αποτελεί εργαλείο νομιμοποίησης, αντιπροσώπευσης ή λογοδοσίας και δε συμβάλλει στη συμμετοχικότητα των πολιτών. Συνεπώς, ενώ προάγει τον εκδημοκρατισμό δεν είναι το ίδιο δημοκρατικό, Ακόμη, καθώς αποτελεί εργαλείο ελέγχου και παρακολούθησης των πολιτών από τις κυβερνήσεις, καταπατά το ίδιο το δικαίωμα της προστασίας της ιδιωτικής ζωής.

Ευχαριστώ για το χρόνο σας! Βιβλιογραφία Καστέλς, Μανουέλ, Ο γαλαξίας του διαδικτύου, Αθήνα: Καστανιώτης, 2005 Kymlicka, Will, Η πολιτική φιλοσοφία της εποχής μας: Μια εισαγωγή, Αθήνα: ΠΟΛΙΣ, 2005 Ευχαριστώ για το χρόνο σας!