Αριθμός ζευγαριών κάθε είδους ανά έτος ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ 4 ΕΙΔΩΝ ΚΕΦΑΛΑΔΩΝ (LANIUS) ΣΕ ΕΝΑ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΛΑΔΑ ΤΟΥ ΣΠΕΡΧΕΙΟΥ (Ν. ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ) Οι Κεφαλάδες (οικογένεια Laniidae) είναι μέσου μεγέθους Στρουθιόμορφα που ζουν σε ανοιχτές εκτάσεις με καλλιέργειες και δάση και κυνηγούν μεγάλα έντομα και μικρά σπονδυλωτά. Στην Ευρώπη αναπαράγονται πέντε είδη Κεφαλάδων: ο Αετομάχος Lanius collurio, ο Γαϊδουροκεφαλάς Lanius minor, ο Διπλοκεφαλάς Lanius excubitor, ο Κοκκινοκεφαλάς Lanius senator και ο Παρδαλοκεφαλάς Lanius nubicus. Η συνύπαρξη αυτών των μικρών «αρπακτικών» πουλιών στην ίδια γεωγραφική περιοχή επηρεάζεται από την διαθεσιμότητα κατάλληλων βιότοπων αλλά και τον έντονο ανταγωνισμό μεταξύ τους. Μέχρι τα τέλη του 20ου αιώνα υπήρχαν στην Ευρώπη πολλές περιοχές όπου τρία ή τέσσερα είδη Κεφαλάδων συνυπήρχαν. Τα τελευταία χρόνια,εντούτοις, οι περιοχές με παρουσία τριών ή τεσσάρων ειδών Κεφαλάδων σε ένα χώρο έχουν μειωθεί στο ελάχιστο μετά από την κατακόρυφη μείωση των πληθυσμών τους, κυρίως λόγω της συρρίκνωσης των εκτάσεων με παραδοσιακές καλλιέργειές και της αντικατάστασης τους με άλλες πιο εντατικής μορφής. Η Ελλάδα είναι από τις λίγες χώρες στην Ευρώπη όπου υπάρχουν ακόμα κάποιες περιοχές στις οποίες συνυπάρχουν τέσσερα είδη Κεφαλάδων (ο Αετομάχος, ο Γαϊδουροκεφαλάς, ο Κοκκινοκεφαλάς και ο Παρδαλοκεφαλάς). Σε αυτές περιλαμβάνεται και η κοιλάδα του ποταμού Σπερχειού όπου συναντάμε να αναπαράγονται και τα τέσσερα παραπάνω είδη. Γενικά Χαρακτηριστικά της περιοχής Η έκταση της περιοχής έρευνας εκτείνεται σε 200 km² και είναι μια πεδινή κοιλάδα που έχει σχηματισθεί από τις αλλουβιακές αποθέσεις του Σπερχειού ποταμού. Περιβάλλεται από τα εξής βουνά: Όθρυς (στα βόρεια) Οίτη (στα νότια) και Τυμφρηστός (στα δυτικά). Εκτός από τους οικισμούς που υπάρχουν στο εσωτερικό της κοιλάδας του Σπερχειού, το μεγαλύτερο τμήμα της καλύπτεται από καλλιέργειες, μικρά ή μεγάλα ρέματα και ποτάμια με παραποτάμια βλάστηση ενώ περικλείεται από λόφους με μακία και φρυγανώδη βλάστηση που στο μεγαλύτερο μέρος τους βόσκονται από αιγοπρόβατα. Η ευφορία του εδάφους είχε σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη της γεωργίας με μια μεγάλη ποικιλία καλλιεργειών έτσι ώστε να συγκαταλέγεται σε μια από τις 6 περιοχές υψηλής απόδοσης του Ν. Φθιώτιδας (Οι επικρατέστερες καλλιέργειες δίνονται στο διπλανό πίνακα). Αγροτικά Οικοσυστήματα που συναντάμε στην κοιλάδα του Σπερχειού ποταμού Δεντροκαλλιέργειες (ελαιώνες, φιστικιές, ακτινίδια, αμυγδαλιές, κερασιές, καρυδιές). Αροτραίες καλλιέργειες (βαμβάκι, καπνός, σιτηρά, τριφύλλι κλπ). Λόφοι και πρόποδες βουνών με ελαιώνες, σιτηρά, μακία και φρύγανα). Παραποτάμια βλάστηση, δίπλα από καλλιέργειες. Αγραναπαύσεις και βοσκοτόπια. Φυτοφράκτες και δεντροστοιχίες. Αριθμός ζευγαριών κάθε είδους ανά έτος Είδος/Ετος 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 L. senator 29 27 26 30 31 28 L. minor 25 21 18 19 16 l. collurio 32 24 20 14 L. nubicus 1 1-2 Αριθμός ζευγαριών των τεσσάρων ειδών Κεφαλά ανά βιότοπο Lanius collurio : Στο Γράφημα 1 βλέπουμε ότι ο Αετομάχος σε σχέση με τους υπόλοιπους Κεφαλάδες συναντάται περισσότερο στην περιφέρεια της κοιλάδας κυρίως σε ημιορεινά οικοσυστήματα και λιγότερο σε πεδινά. Στις περιοχές αυτές γενικά επικρατεί πλούσια θαμνώδης βλάστηση (κυρίως μακία), ενώ οι καλλιέργειες περιορίζονται περισσότερο σε ελαιώνες και σιτηρά και υπάρχει πιο εντατική βόσκηση. Στις πιο πεδινές εκτάσεις προτιμά την πιο πλούσια βλάστηση, δηλαδή δεντροστοιχίες, φυτοφράκτες και δεντροκαλλιέργειες. Lanius minor: Το είδος αυτό προτιμά κυρίως καλλιεργούμενες περιοχές με αραιά, σκόρπια δέντρα αλλά και δεντροκαλλιέργειες. Οι περιοχές αυτές είναι κυρίως πεδινές και λιγότερο ημιορεινές. Αρκετά ζευγάρια βρέθηκαν σε δεντροκαλλιέργειες (μεγάλο ποσοστό σε ακτινίδια, φιστικιές και ελιές), γύρω από τις οποίες υπήρχαν αροτραίες καλλιέργειες, λιβάδια και βοσκότοποι. Στις πιο ανοικτές εκτάσεις υπήρχαν αραιά δέντρα,φυτοφράκτες και δεντροστοιχίες. Lanius senator: Σε σύγκριση με τα άλλα είδη, ο Κοκκινοκεφαλάς δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση σε δεντροκαλλιέργειες και πολύ λιγότερο σε αροτραίες. Το μεγαλύτερο ποσοστό των δεντροκαλλιεργειών βρίσκονται σε πεδινές περιοχές, γύρω από τις οποίες υπάρχουν -όπως και στον Γαϊδουροκεφαλά- βοσκοτόπια, αροτραίες καλλιέργειες και λιβάδια. Lanius nubicus: Όσον αφορά τον Παρδαλοκεφαλά, στην περιοχή υπάρχουν ελάχιστα ζευγάρια, τα περισσότερα από αυτά παρατηρούνται σε αροτραίες καλλιέργειες (κυρίως με σιτηρά) με αραιά δέντρα οι οποίες βρίσκονται δίπλα σε παραποτάμια δάση και δεντροστοιχίες. Έχουν βρεθεί και κάποια ζευγάρια στους πρόποδες της Οίτης, σε ορισμένες ρεματιές με πλατάνια κυρίως και μακία βλάστηση. Κοκκινοκεφαλάς Γαϊδουροκεφαλάς Αετομάχος Παρδαλοκεφαλάς ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Χριστόπουλος Απόστολος Κομηνός Θεόδωρος Γαλανάκη Αντωνία