ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ/ 7 4/2017 1. S. Huntington (1993), The clash of civilizations?, Foreign Affairs, vol. 72, n°3, summer 1993. http://users.metu.edu.tr/utuba/Hunting ton.pdf 2. A. Sen (2006), What Clash of Civilization? Why Religious Identity Isn't Destiny”, από το βιβλίο του Identity and Violence, The illusion of Destiny, 2006 (Slate, 2006). http://www.slate.com/articles/news_and_politic s/war_stories/2017/04/there_doesn_t_need_to_b e_a_north_korean_crisis_right_now_why_is_trum p_creating.html Πολιτική κουλτούρα, κοινωνικό κεφάλαιο, εμπιστοσύνη και δημοκρατικό έλλειμμα. ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

Πολιτικη κουλτουρα Η έννοια: 4/2017 Η έννοια: Το σύνολο των θεμελιωδών πεποιθήσεων, στάσεων, αξιών μιας κοινωνίας που αφορούν το πολιτικό σύστημα. Το σύνολο των στάσεων των ατόμων ή μιας ομάδας που νοηματοδοτούν την πολιτική τους δράση και συνδέεται με την ιδιοσυγκρασία και όχι τόσο την ορθολογική αλλά κυρίως την συναισθηματική διάσταση και άρα με τους τρόπους σκέψης και αισθημάτων που παρέχουν μη κωδικοποιημένους τρόπους αντίδρασης σε διαφορετικές καταστάσεις (Linz, 1975). Υπάρχει σχέση αιτιότητας διπλής κατεύθυνσης: η πολιτική κουλτούρα είναι στο ίδιο βαθμό αποτέλεσμα και αίτιο αφού οι πολιτικές τάσεις επηρεάζουν τις δομές και τη συμπεριφορά, και τ΄ανάπαλιν (Almond, 1993). Η πολιτική κουλτούρα έχει μια ανεξάρτητη, περίπλοκη και ανθεκτική δύναμη στην πολιτική ζωή, δεν είναι απλή αντανάκλαση της κοινωνικο-πολιτικής δομής μιας χώρας (Almond, 1993). Ερωτήματα: Πρόκειται για μια σταθερή, εδραιώμενη και αμετάβλητη (στερεότυπο) ή για μια δυναμικά μεταβαλλόμενη (ως ένα βαθμό) οντότητα που τουλάχιστον εν μέρει διαμορφώνεται και από τη λειτουργία της ίδιας της πολιτικής; Οι πολιτισμικοί παράγοντες είναι πιο καθοριστικοί από τους οικονομικούς στη διαμόρφωση μιας πολιτικής κουλτούρας; ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

Πολιτικη κουλτουρα και πολιτικη ιδεολογια 4/2017 Πολιτική ιδεολογία: ένα συλλογικό σύστημα ιδεών (πεποιθήσεων και στάσεων) που προτείνει ένα συγκεκριμένο πρότυπο κοινωνικών διευθετήσεων (και μπορούν να συνδέονται με τις κοινωνικές ταξικές διευθετήσεις). H πολιτική κουλτούρα μπορεί να επηρρεάζει τον τρόπο διεξαγωγής του πολιτικού παιχνιδιού. Αυτό πρέπει να διαχωρισθεί από το αν και κατά πόσο επηρεάζει και το περιεχόμενο της πολιτικής. Οι συγκρούσεις μεταξύ ομάδων και κοινωνικών τάξεων μπορεί να έχει μεγάλη πολιτική επιρροή σε διαφορετικές χώρες ακόμη και αν ο τρόπος έκφρασης τους σε κάθε κουλτούρα διαφέρει. H πολιτική κουλτούρα αν εδράζεται κυρίως σε μια εθνική βάση τότε αποσιωπεί τις άλλες διαστάσεις (κοινωνική, φυλετική κτλ.). ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

η διαγενεακη διασταση τησ πολιτικησ κουλτουρασ και ο μετα-υλισμοσ 4/2017 Η φύση των πολιτικών αξιών και των σημαντικότερων μακροπρόθεσμων στόχων (το περιεχόμενο μιας πολιτικής κουλτούρας) στις φιλελεύθερες δημοκρατίες και πως μεταβάλλονται σε βάθος χρόνου. Οι προ-πολεμικές αξίες της βιομηχανικής κοινωνίας εστίαζαν στην τάξη, ασφάλεια, σεβασμό κανόνων, θρησκεία, σεξουαλική ηθική, πειθαρχία, αυταπάρνηση, επίτευξη (οικονομικών) στόχων. Οι πολιτικές αξίες κατά την μεταπολεμική χρυσή τριαντακονταετία διαμορφώθηκαν σε ένα πλαίσιο ειρήνης, ευημερίας και ασφάλειας. Η γενιά των μετα-υλιστών από τη δεκαετία του 60: το πλαίσιο αυτό επέτρεψε την ανάδειξη νέων μετα- βιομηχανικών (ριζοσπαστικών για την εποχή) αξιών στις πολιτικές κουλτούρες της Δύσης μιας νέας γενιάς με υψηλό μορφωτικό επίπεδο που ενδιαφερόταν πλέον για θέματα σχετικά με την ποιότητα ζωής, όπως ο πυρηνικός αφοπλισμός, η οικολογία, η κοινωνική ισότητα, ο φεμινισμός, ευελιξία των κανόνων (Inglehart, 1971). Η σταδιακή αλλαγή των αξιών της πολιτικής κουλτούρας, η ώθηση και ως ένα βαθμό δομική εγκαθίδρυση πλέον των μετα-υλικών αξιών στις σύγχρονες φιλελεύθερες δημοκρατίες έχει κοινωνιολογική (μεγαλύτερη πρόσβαση των πληθυσμών στην ανώτερη εκπαίδευση) αλλά πολιτικο-οικονομική εξήγηση (η ριζοσπαστική γενιά της χρυσής εποχής έχει ανέλθει οικονομικά και έχει αναρριχηθεί πολιτικά σε θέσεις εξουσίας). Παρ΄όλη τη διάχυση του μετα-υλισμού, (α) έχουν ανακύψει ¨΄υλικά¨΄ διακυβεύματα ασφάλειας (πολιτική, ενεργειακή, κλιματική, οικονομική) (β) παρατηρείται νέα ανάκαμψη νεο-συντηρητικών αξιών στις σύγχρονες φιλελεύθερες δημοκρατίες που δείχνει ότι η πολιτική κουλτούρα είναι μια μεταβαλλόμενη οντότητα με όχι αναγκαστικά γραμμική εξέλιξη (γ) Οι αλλαγές αυτές δεν μπορούν να εξηγηθούν μόνο μέσα από τις προσεγγίσεις που μιλούν για ‘πολιτισμικές αντιδράσεις΄ αλλά αποτελούν φαινόμενα που συνδέονται με την εξέλιξη των κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών δομών. ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

Ο ιδεοτυποσ τησ πολιτικησ κουλτουρασ στισ φιλελευθερεσ δημοκρατιεσ: η κουλτουρα των πολιτων 4/2017 Η πηγή της σταθερής δημοκρατίας βρίσκεται στην κουλτούρα των πολιτών, δηλαδή στη συμμετοχική στάση των πολιτών στις πολιτικές διεργασίες έτσι ώστε να δημιουργείται ένα σώμα πολιτών που ασκεί επιρροή (Almond & Verba, 1963). Μια ευνοϊκή πολιτική κουλτούρα των πολιτών βελτιώνει άμεσα τις επιδόσεις του πολιτικού συστήματος (Putnam, 1993). Τρεις τύποι πολιτικής κουλτούρας στις φιλελεύθερες δημοκρατίες και στα άλλα πολιτικά συστήματα (που είναι περισσότερο ή λιγότερο κοντά στον ιδεότυπο) ανάλογα με το βαθμό εμπιστοσύνης στο σύστημα: συμμετοχική (δημοκρατικό σύστημα), υποτακτική (αυταρχικό-συγκεντρωτικό σύστημα), κοινοτική (παραδοσιακό σύστημα) κουλτούρα (Almond & Verba, 1960) Η ανάμειξη των πολιτών είναι τέτοιας φύσης που αποδέχονται τις αποφάσεις με τις οποίες διαφωνούν έτσι ώστε να επιλύεται η σύγκρουση μεταξύ του λαϊκού ελέγχου και την αποτελεσματική διακυβέρνηση και να εξασφαλίζεται η ευελιξία που χρειάζεται η εκάστοτε κυβέρνηση. Όσο σημαντικό είναι οι πολίτες να είναι πολιτικά ενεργοί, άλλο τόσο είναι σημαντικό να υπάρχει μια παθητική μειοψηφία που επιλέγει να μην ασκήσει την επιρροή της και που έτσι εξασφαλίζει τη σταθερότητα του συστήματος. Η ιδανική συνθήκη για τις φιλελεύθερες δημοκρατίες: οι στάσεις που οδηγούν σε χαμηλά επίπεδα συμμετοχής σταθεροποιούν μια κατά τα άλλα συμμετοχική κουλτούρα. ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

κοινωνικο κεφαλαιο και πολιτικη εμπιστοσυνη 4/2017 Η ικανότητα μιας κοινότητας να αναπτύξει μια κουλτούρα αμοιβαίας εμπιστοσύνης και συνεργασίας (κοινωνικό κεφάλαιο κατά Putnam, 2002) έτσι ώστε να καθίσταται η συλλογική δράση, ηθική εφικτή και αποτελεσματική (επίλυση προβλημάτων). Η σύγχρονη έρευνα δείχνει ότι υπάρχουν σημαντικές αυξομειώσεις στο βαθμό εμπιστοσύνης προς τους πολιτικούς θεσμούς (φθορά της εμπιστοσύνης προς το κοινοβούλιο, τα κόμματα, δημόσιες υπηρεσίες κτλ.), δηλαδή διαπιστώνονται αποκλίσεις της πολιτικής κουλτούρας χωρών από το ιδεότυπο κατά Almond & Verba της πολιτικής κουλτούρας. Η φθορά εμπιστοσύνης (αποστασιοποίηση των πολιτών) έχει να κάνει κυρίως με τις λειτουργίες της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και όχι με το δημοκρατικό ιδεώδες και μειώνεται σε περιόδους ειρήνης και ευημερίας (πολιτική συσπείρωση, αφού η οικονομική ανάπτυξη μπορεί να ενισχύσει την πολιτική νομιμοποίηση) ή και όταν υπάρχει μια εξωτερική απειλή (εθνική συσπείρωση). Αν η πολιτική εμπιστοσύνη θεωρείται συστατικό μέρος της κουλτούρας πολιτών τότε η πολιτική κουλτούρα είναι μια μεταβαλλόμενη οντότητα. Και άρα η μειωμένη εμπιστοσύνη αντανακλά μια συρρίκνωση της πολιτικής κουλτούρας των πολιτών (Putnam, 2002) και αυξάνει το δημοκρατικό έλλειμα. Άρα η πολιτική κουλτούρα αφορά όχι μόνο στις πολιτισμικές και ιστορικά παραδοσιακές συνθήκες αλλά και στις θεμελιώδεις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες μιας χώρας. ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

Πολιτικη κουλτουρα των ελιτ 4/2017 Οι διακριτές (από τις αξίες της ευρύτερης κοινωνίας και την εθνική πολιτική κουλτούρα των μαζών) πεποιθήσεις, στάσεις και απόψεις των ελίτ για τα θεμελιώδη ζητήματα ιστορικής σημασίας και τα κεντρικά ζητήματα της πολιτικής και δράσης (λειτουργικός κώδικας κατά Leites, 1960). Η κυρίαρχη κουλτούρα: αυτή που εκφράζεται από τα μέσα ενημέρωσης μιας χώρας και που αντανακλούν το αξιακό πλαίσιο της κυρίαρχης πολιτικής ελίτ. Η αποδοχή μιας κυρίαρχης κουλτούρας νομιμοποιεί τις ανισότητες ισχύος. Ενώ υπάρχουν ανταγωνιστικές πλατφόρμες αξιών και πολιτικών μεταξύ των ελίτ, συγχρόνως στο σύνολο τους αποδέχονται σιωπηρές συμφωνίες και συναινέσεις μεταξύ τους και εναγκαλίζονται την κουλτούρα αφοσίωσης στο δημόσιο συμφέρον που συμβάλλει στην πολιτική σταθερότητα (σε αντίθεση με τις συχνές καθεστωτικές μεταβολές ή με τη μακρόχρονη διατήρηση απονομιμοποιημένων καθεστώτων, χωρίς προσήλωση στο συλλογικό συμφέρον και στις δύο περιπτώσεις, σε μετα-αποκιακά και αυταρχικά/απολυταρχικά πολιτεύματα). ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

ΣΥΝΑΙΝΕΤΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ (Lijphart, 1968) 4/2017 Η σημασία της κουλτούρας συμβιβασμού μεταξύ των ηγετικών πολιτικών (και κομματικών) ελίτ που εκπροσωπούν διακριτές (πολιτικές, θρησκευτικές, κοινοτικές) ομάδες σε μια διαιρεμένη κοινωνία (Ολλανδία πρώτο μισό του 20αι., Βέλγιο). Αυτό μπορεί να γίνει με άτυπες θεσμικές συμφωνίες σε επίπεδο ηγεσιών (θυμίζει τις διεθνείς μυστικές διπλωματικές πρακτικές) των διαφόρων ομάδων για την κατανομή και αυτονομία στη διαχείριση των κρατικών πόρων ανάλογα με το πληθυσμιακό μέγεθος της κάθε ομάδας και με διατήρηση του δικαιώματος αρνησικυρίας για κρίσιμα ζητήματα. Το μοντέλο Lijphart εισάγει μια άτυπη μορφή ομοσπονδισμού που επιτρέπει σε ξεχωριστές κοινότητες να λειτουργούν στο πλαίσιο ενός ενιαίου κράτους, αλλά συγχρόνως εγκυμονεί τον κίνδυνο διαιώνισης ή και ενδυνάμωσης των διαιρέσεων εμποδίζοντας τη δυνατότητα κοινωνικής ενσωμάτωσης τους. Τα βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου σχετικά με την λειτουργικότητα του συστήματος συμβιβασμού σε επίπεδο ελίτ παραμένει χαρακτηριστικό πολλών ευρωπαϊκών δημοκρατιών. Ερώτημα: Το γεγονός ότι η πολιτική κουλτούρα των ελίτ μπορεί να αποσπάται από την ευρύτερη κοινωνία μπορεί να αναλυθεί και ως φαινόμενο ‘καρτέλ των ελίτ΄ που περιορίζει τη λαϊκή επιρροή στην εθνική πολιτική ή όχι; ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

Πολιτικη κουλτουρα και αυταρχικα/απολυταρχικα καθεστωτα 4/2017 Η αφοσίωση στον ισχυρό εθνικό ηγέτη (πατερναλιστικό-εξουσιαστικό πρότυπο σταθερότητας και ασφάλειας) ενισχύει τα προσωποπαγή και όχι τα θεσμικά χαρακτηριστικά της εξουσίας (λογοδοσία) και την προσωποκεντρική πολιτική . Η περιφρόνηση της πολιτικής κουλτούρας (στρατιωτικά καθεστώτα) με την απομόνωση του πληθυσμού από την ενασχόληση των κυβερνητικών θεσμών. Η χειραγώγηση της πολιτικής κουλτούρας με ανάδειξη των πτυχών εκείνων της εγχώριας πολιτισμικής παράδοσης (εντός της οποίας η θρησκεία παραμένει ισχυρή δύναμη) που ενισχύουν την εξουσία τους καταδικάζοντας άλλες ‘ανταγωνιστικές΄ πολιτικές κουλτούρες. Πρακτική που χρησιμοποιείται και από δημοκρατικούς ηγέτες (απόλυτη συνταύτιση του δυτικού φιλελευθερισμού με ελευθεριάζουσες, υλικές, και ανήθικες πεποιθήσεις // απόλυτη συνταύτιση της μουσουλμανικής παράδοσης με τον ισλαμικό φονταμενταλισμό). Η προσπάθεια ανα(μετα-)μόρφωσης της πολιτικής κουλτούρας (ολοκληρωτικά καθεστώτα) έχει ως πρόθεση την ‘πολιτιστική’ επανάσταση με την κατάρριψη της υπάρχουσας πολιτικής κουλτούρας των μαζών με στόχο τον μετασχηματισμό της (ριζοσπαστικός ιδεαλισμός που στηρίζεται στην προπαγάνδα, χειραγώγηση της πολιτικής κουλτούρας και την παθητική υποταγή). ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

Πολιτικη κουλτουρα και πολιτισμικεσ συγκρουσεισ 4/2017 Η θέση Huntington (1996): με το τέλος του ψυχρού πολέμου στην μετα- σοσιαλιστική εποχή, υπάρχει μια μετατόπιση στο πλαίσιο της συνέχισης της παγκοσμιοποίησης, από τις ιδεολογικές και οικονομικές συγκρούσεις (και συγκρούσεις μεταξύ κρατών και εθνικών πολιτικών κουλτούρων) στις πολιτισμικές (όχι απλώς θρησκευτικές) συγκρούσεις (συνασπισμοί κρατών με νέες ανταγωνιστικές υπερεθνικές πολιτισμικές ταυτότητες που βασίζονται σε αντίστοιχες πολιτικές κουλτούρες, Δύση vs Ισλάμ). Κριτική: Έμφαση στο στατικό-σταθερό, α-ιστορικό και μονοδιάστατο-μονολιθικό και εγγενή χαρακτήρα αυτών των πολιτισμικών διαιρέσεων (ουσιοκρατική ανάλυση). Προβλήματα μεθοδολογίας και ερμηνευτικής προσέγγισης. Παρ΄ όλο που λέει ότι οι συγκρούσεις δεν είναι μόνο θρησκευτικές, στην πραγματικότητα δίνει δευτερεύονται ρόλο σε όλα τα άλλα σημαντικά συνθετικά χαρακτηριστικά ενός πολιτισμού: οικονομία, κοινωνική σύνθεση, θεσμοί, αξίες κτλ., τα οποία κατ΄αυτόν συνδέονται άμεσα με τη φύση της θρησκείας. ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ