Η προπαγάνδα ως θεμελιώδες συστατικό του δημόσιου λόγου: Η παρουσίαση του «μνημονίου» από τα ελληνικά ΜΜΕ

Δομή παρουσίασης Θεωρητικό πλαίσιο Ερευνητικό ερώτημα- υποθέσεις εργασίας Στοιχεία της έρευνας (Ορισμένα) αποτελέσματα Βασικά συμπεράσματα Περιορισμοί της έρευνας- προτάσεις για περαιτέρω έρευνα

Πληροφορία- ΜΜΕ- Προπαγάνδα Η πληροφορία είναι ο σύγχρονος πολιτισμός. Αποτελεί μια πλήρη νοήματος οντότητα που φέρει νόημα, πραγματεύεται ένα θέμα, αποτελεί ενημέρωση (intelligence) ή διδαχή (instruction) για κάτι ή για κάποιον. Η «διαχείριση της πληροφορίας» αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο των φιλελεύθερων καπιταλιστικών κοινωνιών- και όχι μόνο. Τα ΜΜΕ είναι ο κυρίαρχος θεσμός δημιουργίας, διαχείρισης και διανομής της πληροφορίας. Η διαχείριση της πληροφορίας, και μέσω αυτής της πρόσληψης, βρίσκεται στο επίκεντρο των προπαγανδιστικών πρακτικών.

Η εξέλιξη των θεωρητικών προσεγγίσεων για την προπαγάνδα Χαρακτηριστικά που αποδίδονται στην προπαγάνδα ως έννοια Πρώιμη Νεωτερικότητα Ώριμη νεωτερικότητα Ύστερη νεωτερικότητα Αποσπασματική (πρωτίστως πολιτική) πρακτική √   Αρνητική φύση Κοινωνική (πολιτική και ευρύτερα πολιτιστική) διεργασία Επικοινωνιακή φύση Δομικό συστατικό της κοινωνικής, πολιτικής, οικονομικής δομής

Ορίζοντας την προπαγάνδα H προπαγάνδα συνιστά μια ορθολογικά στοχοθετημένη, κατά βάση πολιτική, διεργασία επικοινωνίας, εξασκούμενη δια της διανομής πληροφορίας μέσω των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Αποτελεί θεμελιώδες συστατικό της δόμησης κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών «πραγματικοτήτων» και συνακόλουθα της άσκησης επιρροής- προς όφελος του προπαγανδιστή και με μονοσήμαντο/μονόπλευρο τρόπο- των απόψεων, πρακτικών και συμπεριφορών ατόμων ή ομάδων.

Χαρακτηριστικά προπαγάνδας ανά περίοδο νεωτερικότητας Προπαγάνδα και... Πρώιμη νεωτερικότητα (κράτος νυχτοφύλακας, περιορισμένη πολιτική συμμετοχή, μη οργανωμένος καπιταλισμός, έντυπα μέσα) Ώριμη νεωτερικότητα (έντονα παρεμβατικό κράτος, γενικευμένη πολιτική συμμετοχή, πολιτικοποιημένη κοινή γνώμη, οργανωμένος καπιταλισμός, έντυπα και οπτικοακουστικά μέσα υπό άμεσο/έμμεσο κρατικό έλεγχο) Ύστερη νεωτερικότητα (κράτος με μειωμένη δύναμη, γενικευμένη πολιτική συμμετοχή, «κυνική» κοινή γνώμη, ολοκληρωτικός καπιταλισμός, ηλεκτρονικά μέσα/σύγκλιση έντυπων και ηλεκτρονικών μέσων) Κοινωνική οργάνωση Αποσπασματική-εργαλειακή λογική, υποκείμενη στον εξαναγκασμό Συστατικό στοιχείο κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής οργάνωσης (διαχείριση πρόσληψης) Παράγοντες ελέγχου της Αποσπασματικός έλεγχος είτε από την κοσμική εξουσία, είτε από την εκκλησία, είτε από εκδότες Ελεγχόμενη από το κράτος (δια του ελέγχου των μέσων) Προπαγάνδα + λογική του μέσου (η γραμματική και η πολιτική του κάθε μέσου καθορίζει τον τρόπο εκπομπής της πληροφορίας) Κύριος σκοπός Επίκεντρο η επιβολή των αποφάσεων των κέντρων εξουσίας Επίκεντρο η θεμελίωση της ιεραρχικής κοινωνικής οργάνωσης Επίκεντρο η διαχείριση της ανασφάλειας που προέρχεται από τη συρρίκνωση της ιεραρχικής κοινωνικής οργάνωσης Σχέση με πολιτική εξουσία Συμπλήρωμα του εξαναγκασμού σε περιορισμένη μερίδα πολιτικών ενεργά υπηκόων Νομιμοποίηση πολιτικών σε πολιτικοποιημένο κοινό Νομιμοποίηση πολιτικών σε μη πολιτικοποιημένο/κυνικό κοινό Περιεχόμενο μαζικής δημόσιας επικοινωνίας Διαχωρισμός ειδήσεων από σχόλια, μυθιστορήματος από ρεπορτάζ, άρθρου γνώμης από έρευνα Χρήση ψυχαγωγικών χαρακτηριστικών σε περιεχόμενα τεκμηρίωσης με πολιτική ιδεολογία Μείξη ενημέρωσης και ψυχαγωγίας σε αποσπασματικά περιεχόμενα με όλο και λιγότερη πολιτική ιδεολογία και κυριαρχία των προσωπικών απόψεων

Κύριο ερευνητικό ερώτημα-(Ορισμένες) Υποθέσεις εργασίας- Επιμέρους ερευνητικό ερώτημα Υπήρξε η παρουσίαση του μηχανισμού στήριξης- «μνημονίου», από τα ελληνικά τηλεοπτικά και διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης, μέσω του δημοσιογραφικού και πολιτικού λόγου, προπαγανδιστική; Aν όντως υπήρξε προπαγανδιστική, ποια χαρακτηριστικά είχε; Μονόπλευρη και γενικόλογη παρουσίαση του «μνημονίου» Ύπαρξη μετάθεσης ευθυνών Μονόπλευρη παρουσίαση συνεπειών Μονόπλευρη χρήση θυμικών και λογικών μεθόδων Εν τέλει, μπορεί να δημιουργηθεί μια συνολική κλίμακα προπαγανδιστικού λόγου και επιμέρους κλίμακες θυμικών και λογικών προπαγανδιστικών μεθόδων των πολιτικών και των δημοσιογράφων, των τηλεοπτικών και των διαδικτυακών μέσων για το μηχανισμό στήριξης- «μνημόνιο»; Πού τοποθετούνται όλες οι «εμπλεκόμενες» πλευρές στην περί «μνημονίου» συζήτηση πάνω σε αυτές τις κλίμακες;

Στοιχεία της έρευνας Ανάλυση περιεχομένου με χρήση πρωτοκόλλου έρευνας Τρεις τηλεοπτικοί σταθμοί (ALTER, MEGA, NET) Πέντε διαδικτυακές ιστοσελίδες (kathimerini.gr, tanea.gr, enet.gr, newsit.gr, news247.gr) 30% των δημοσιευμάτων από 1η Φεβρουαρίου 2010- 30 Ιουνίου 2010 Μονάδα ανάλυσής μας είναι η αυτοτελής- και έχουσα πλήρες νόημα- έγγραφη ή τηλεοπτική δήλωση πολιτικού προσώπου ή δημοσιογράφου (interview bite) αναφορικά με το «μνημόνιο»

Γενικόλογη και μονόπλευρη αναφορά στο μηχανισμό στήριξης- «μνημόνιο»

Επικράτηση των «αρνητικών» μέτρων του «μνημονίου» στη δημόσια συζήτηση

Έντονη μετάθεση ευθυνών που διαφέρει ανά είδος μέσου, αλλά δεν διαφέρει σημαντικά ανά κομματική προέλευση

Προπαγανδιστική παράθεση συνεπειών Το χαμηλό ποσοστό του ΛΑΟΣ οφείλεται στη ρητορική του «αναγκαίου κακού», ενώ το ποσοστό θετικών συνεπειών που έχει καταγραφεί στο ΚΚΕ, οφείλεται στην ειρωνική διαπίστωση των στελεχών του ότι το «μνημόνιο» θα ενεργήσει θετικά για την πλουτοκρατία.

Μονόπλευρη- άρα προπαγανδιστική- χρήση θυμικών και λογικών μεθόδων Φανερώνεται ο «μνημονιακός» ιδεολογικός διαχωρισμός μεταξύ αριστεράς και κέντρου

Αυξανόμενη χρήση προπαγάνδας όσο περνούν οι μήνες

Χρήση προπαγανδιστικών μεθόδων ανά μέσο

Προπαγανδιστικές μέθοδοι ανά έκταση δηλώσεων

Χρήση προπαγανδιστικών μεθόδων ανά ιδιότητα ομιλούντος   Μέση τιμή πολιτικός Μέση τιμή δημοσιογράφος Κλίμακα λογικών προπαγανδιστικών μεθόδων 0.50 0.81 Κλίμακα θυμικών προπαγανδιστικών μεθόδων 1.93 2.05 Συνολική κλίμακα προπαγάνδας 2.43 2.85

Προπαγανδιστικές μέθοδοι ανά κομματική ένταξη ομιλούντος (για πολιτικούς)

Συμπεράσματα Ι- Γενικές παρατηρήσεις Γενικόλογες- ως επί το πλείστον- αναφορές στο «μνημόνιο». Σαφής επικράτηση των θυμικών μεθόδων έναντι των λογικών. Η χρήση τόσο των θυμικών, όσο και των λογικών μεθόδων υπήρξε μονόπλευρη Η κυρίαρχη χρήση των θυμικών προπαγανδιστικών μεθόδων δεν είναι ούτε ποσοτικά ομοιόμορφη, αλλά ούτε και ποιοτικά (π.χ. οι δημοσιογράφοι κάνουν χρήση περισσότερων μεθόδων, αλλά σε εκτενέστερες δηλώσεις).

Συμπεράσματα ΙΙ- δημοσιογραφικός λόγος Σαφής ιδεολογικός διαχωρισμός των ενημερωτικών ιστοσελίδων που ανήκουν σε παραδοσιακά εκδοτικά συγκροτήματα. Ο λόγος που αρθρώνεται ακολουθεί- περισσότερο συγκριτικά με οποιοδήποτε άλλο μέσο- την πολιτική ρητορική επί του ιδίου θέματος. Στις αμιγώς διαδικτυακές ιστοσελίδες, παρατηρούμε μια μάλλον περιορισμένη- ως προς την έκταση- χρήση αξιολογικού ως προς το «μνημόνιο» δημοσιογραφικού λόγου. Σε ό,τι έχει να κάνει με τους τηλεοπτικούς σταθμούς και το δημοσιογραφικό λόγο, διακρίνουμε σίγουρα μια επιφυλακτικότητα έναντι του μηχανισμού στήριξης.

Συμπεράσματα ΙΙΙ- Πολιτικός λόγος Η αριστερά (ΚΚΕ & ΣΥΡΙΖΑ) χρησιμοποιεί τις λιγότερες λογικές προπαγανδιστικές μεθόδους απ’ όλους, εστιάζοντας στη χρήση θυμικών μεθόδων και μάλιστα αρνητικών. Στο αντίθετο άκρο συναντάμε το κέντρο, με κυριότερο εκφραστή το ΠΑΣΟΚ, που χρησιμοποιεί περισσότερες λογικές προπαγανδιστικές μεθόδους και «θετικές» θυμικές μεθόδους. Εκτεταμένη ανάθεση ευθυνών σε πολιτικούς αντιπάλους και διαφορετική αξιολόγηση των πιθανών συνεπειών του «μνημονίου». Ο διαχωρισμός αυτός ανάμεσα σε δύο γειτνιάζουσες ιδεολογικά περιοχές, αναδεικνύει το νέο πολιτικό- ιδεολογικό διαχωρισμό που επέβαλε το «μνημόνιο» στο πολιτικό σκηνικό της Ελλάδας, καθώς επί της ουσίας καταρρίφθηκε ο παραδοσιακός διαχωρισμός αριστεράς- δεξιάς, με το κέντρο σαν παράγοντα συγκερασμού απόψεων των δύο αντίθετων πλευρών

Συμπεράσματα ΙV- Τελικές παρατηρήσεις Η προπαγάνδα παρουσιάζεται διαθέτοντας τόσο νεωτερικά, όσο και υστερονεωτερικά χαρακτηριστικά. Κυριαρχία θυμικών προπαγανδιστικών μεθόδων (νεωτερική διάσταση). Μη ταύτιση απόψεων πολιτικών (ελίτ)- δημοσιογράφων σε συνθήκες κρίσης (υστερονεωτερική διάσταση). Προπαγανδιστικός λόγος που «υπακούει» στη λογική του Μέσου (π.χ. εκτενέστερες δηλώσεις στο διαδίκτυο). Κυβερνώσα- τότε- πολιτική ελίτ που αποσκοπεί στο να διαχειριστεί την «ανασφάλεια» που προκύπτει από τα δημοσιονομικά μέτρα του «μνημονίου»

Περιορισμοί- Προτάσεις για περαιτέρω έρευνα Η έρευνα θα μπορούσε να εξετάσει μεγαλύτερο όγκο δημοσιευμάτων, προκειμένου να διαφανούν πιο ξεκάθαρα τάσεις στο λόγο πολιτικών και δημοσιογράφων. Η έρευνα θα μπορούσε να εστιάζει περισσότερο και σε δηλώσεις πολιτικών και δημοσιογράφων που εμφανίστηκαν σε ξένα Μέσα, τόσο στον ευρωπαϊκό νότο, όσο και στο βορρά, αλλά και σε Μέσα χωρών εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα στοιχεία που συλλέχθηκαν για τους σκοπούς της παρούσας ανάλυσης θα μπορούσαν να υποβληθούν και σε περαιτέρω ανάλυση με συνδυασμούς ανεξάρτητων μεταβλητών (π.χ. κομματικός σχηματισμός και μήνας δηλώσεων ταυτόχρονα). Η παρούσα έρευνα θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση μιας διαχρονικής έρευνας για το δημόσιο λόγο την εποχή των «μνημονίων» Παράλληλα, θα μπορούσαμε να διερευνήσουμε και το κομμάτι της κατανάλωσης των προπαγανδιστικών μηνυμάτων από το κοινό.

Ευχαριστώ πολύ!