Η έννοια της τοξικότητας Σ. Αθανασέλης Καθηγητής Τοξικολογίας

Τοξικότητα: Η ενδογενής ικανότητα μίας ουσίας να προκαλεί βλάβη της υγείας ή θάνατο όταν έλθει σε επαφή με τον ανθρώπινο οργανισμό.

Για να εκδηλώσει μία ουσία την τοξική της δράση θα πρέπει η ίδια ή τα προϊόντα βιομετατροπής της να φθάσουν στα όργανα – στόχους και να παραμείνουν εκεί σε επαρκείς συγκεντρώσεις για ικανό χρονικό διάστημα.

Υποδοχέας – Όργανα Στόχος Συγκέντρωση τοξικού παράγοντα Προσληφθείσα ποσότητα Συνθήκες έκθεσης

ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΕ ΤΟΞΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΕ ΤΟΞΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Οδός Ένταση Διάρκεια Συχνότητα

Οξεία < 24 hr Υποξεία < 1 μήνα Υποχρόνια 1 – 3 μήνες Χρόνια Δηλητηρίαση Διάρκεια έκθεσης Οξεία < 24 hr Υποξεία < 1 μήνα Υποχρόνια 1 – 3 μήνες Χρόνια > 3 μήνες

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑΣ Τοπική δράση Ερεθισμός – διάβρωση – νέκρωση Συστηματική δράση Νέκρωση Υποξεία – ανοξία ιστών Καταστροφή κυτταρικών μεμβρανών Αναστολή πρωτεϊνοσύνθεσης Αναστολή ενζύμων Παρέμβαση σε βιοχημικούς μηχανισμούς Υπεροξείδωση λιπιδίων Σύνδεση με υποδοχείς Αλλεργικές αντιδράσεις Αντιδράσεις ιδιοσυγκρασίας Καρκινογένεση Εμβρυοτοξικότητα - Τερατογένεση

ΟΞΕΙΑ ΕΚΘΕΣΗ Τοπικές (ερεθιστικές ή καυστικές– διαβρωτικές) βλάβες Συστηματική δηλητηρίαση Αλλεργικές αντιδράσεις Αντιδράσεις ιδιοσυγκρασίας

ΧΡΟΝΙΑ ΕΚΘΕΣΗ Επηρεασμός φυσιολογικών λειτουργιών Επαγγελματικά νοσήματα Γενετική μετάλλαξη Καρκινογένεση Εμβρυοτοξικότητα, τερατογένεση Διαταραχές της συμπεριφοράς

LD50: Το στατιστικό εξαγόμενο από ένα συγκεκριμένο πείραμα που προσδιορίζεται από το είδος, την ηλικία, το βάρος, το φύλο, την κατάσταση της υγείας, τη διατροφή, τις συνθήκες διαβίωσης, τις γενετικές ιδιαιτερότητες των πειραματοζώων, αλλά και από τις εποχιακές, κλιματολογικές συνθήκες και τις συνθήκες χορήγησης της ουσίας.

Βλαπτικότητα: (Hazard) Η ικανότητα ενός φυσικού ή χημικού παράγοντα να προκαλεί βλάβη της υγείας ή θάνατο. Επικινδυνότητα: (Risk) Η πιθανότητα ένας φυσικός ή χημικός παράγοντας να εκδηλώσει τη βλαπτικότητά του κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες.

Για την εκτίμηση της επικινδυνότητας ενός φαρμάκου θα πρέπει κανείς να γνωρίζει: Τη βλαπτικότητα του φαρμάκου Το άτομο που θα το χρησιμοποιήσει (Ηλικία, φύλο, κατάσταση υγείας, ιδιοσυγκρασία, υπερευαισθησία κ.α) Τις συνθήκες λήψης (Δόση, οδός χορήγησης, διάρκεια λήψης, συγχορήγηση άλλων φαρμάκων κ.α)

Risk / Benefit ratio: Αξιολόγηση και σύγκριση των συνεπειών για τον άρρωστο από την εξέλιξη της νόσου, αν δεν πάρει το συγκεκριμένο φάρμακο, με αυτές που θα προκύψουν από τη λήψη του φαρμάκου.

Η εκτίμηση της σχέσης επικινδυνότητας προς όφελος (Risk/Benefit ratio) από τη χρήση ενός φαρμάκου δεν μπορεί να στηρίζεται σε μια απλή ποσοτική καταγραφή της βλαπτικότητάς του, αλλά πρέπει να είναι το αποτέλεσμα της επιστημονικής κρίσης του εμπειρογνώμονα – τοξικολόγου, που διατυπώνεται με βάση την ορθή εκτίμηση του κινδύνου (risk assessment) και με γνώμονα πάντα την ανακούφιση του αρρώστου, αλλά και την προάσπιση της Δημόσιας Υγείας.