ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ Εισαγωγή ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑIΟΥ & ΑΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ Τ.Τ. Τμήματα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών & Μηχ. Αυτοματισμού ΤΕ ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ Εισαγωγή Διάλεξη : Αξιολόγηση και Διαχείριση Κινδύνων Μοντέλα που χρησιμοποιούνται στην Ναυτιλία και στις Μεταφορές Γεώργιος ΛΕΒΕΝΤΑΚΗΣ Μεταδιδακτορικός Υπότροφος Πανεπιστημίου Αιγαίου Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών 

Θέματα Παρουσίασης EMSA & EMCIP Η έννοια του πόρου Η έννοια της Απειλής Η έννοια της Πιθανοφάνειας Η έννοια των Συνεπειών Η έννοια της Διασύνδεσης Η έννοια του Κινδύνου Διαχείριση Κινδύνου Χρονική εξέλιξη περιστατικών Αποτελεσματικότητα μέτρων ελέγχου κινδύνων Ανάλυση κόστους οφέλους

EMSA & EMCIP

67 περιστατικά ασφάλειας εντός του τελευταίου μήνα Συμβάντα Ασφάλειας 67 περιστατικά ασφάλειας εντός του τελευταίου μήνα

Η έννοια του πόρου Βασικό στοιχείο για κάθε τομέα Επηρεάζουν την κατάσταση της ασφαλείας Διασυνδεδεμένα στοιχεία της κάθε υποδομής Περαιτέρω ανάλυση σε πιο λεπτομερή στοιχεία, μέρη ή συστήματα.

Ταξινόμηση Πόρων Ετερογενή δίκτυα με: Μοναδικά χαρακτηριστικά και ιδιότητες Διαφορετικό νομικό & θεσμικό πλαίσιο (Φορείς λειτουργίας) Διαφορετική αντίληψη κινδύνου και επίπεδα ετοιμότητας Βασικά δομικά στοιχεία των δικτύων είναι οι πόροι Μπορούν να διασυνδέονται μεταξύ τους Ταξινόμηση σε ιεραρχική δομή 5-τάξεων

Ταξινόμηση Πόρων

Ταξινόμηση Πόρων

Απειλές από τη φύση και Ατυχήματα Η έννοια της Απειλής Απειλή είναι μία οποιαδήποτε πραγματική ή πιθανή κατάσταση (περιστατικό, συμβάν ή γεγονός) που μπορεί να προκαλέσει βλάβη ή θάνατο στους επιβάτες, το προσωπικό, καταστροφή ή απώλεια εξοπλισμού μεταφορών, ιδιοκτησίας ή/και εγκατάστασης, καθώς και να υπονομεύσει τη θετική εικόνα ή το κύρος του φορέα εκμετάλλευσης. Ανθρωπογενείς Vs. Απειλές από τη φύση και Ατυχήματα

Ανθρωπογενείς Απειλές Κίνδυνος Απειλή Πρόθεση (Τάση) Επιθυμία Κίνητρο Δυνατότητα Πόροι Γνώση

Περιστατικό (παραδείγματα) Ταξινόμηση Απειλών Τύπος απειλής Κατηγορία απειλής Υποκατηγορία απειλής Κίνδυνος Περιστατικό (παραδείγματα) Ανθρωπογενής Οργανωμένη και μη οργανωμένη εγκληματική δραστηριότητα εσωτερική και διεθνής Τρομοκρατία Τοποθέτηση βόμβας / εκρηκτικών Βομβιστικές επιθέσεις (με χρονόμετρο και τηλεχειριστήριο)/εκρηκτικά υπερυψηλής ισχύος Βόμβες σε εγκαταλελειμμένα αντικείμενα Βόμβα σε όχημα Ένοπλες επιθέσεις Απόπειρα ανθρωποκτονίας ή ανθρωποκτονία Εκτόξευση αντιαρματικών ή άλλου τύπου πυραύλων Ληστεία Ένοπλη ληστεία ή κλοπή οχήματος Ένοπλη ληστεία ή κλοπή σε περιοχή αποθήκευσης ή καταμέτρησης χρημάτων Απαγωγή Απαγωγή/Ομηρεία προσωπικού εταιρίες ή/και επιβατών Κατάσχεση οχήματος ή εγκαταστάσεων/σταθμού Εμπρησμός Εμπρηστική συσκευή

Σενάρια Προσδιορισμός και ευρετηρίαση των κρίσιμων υποδομών, κεφαλαίων και στελεχών του κάθε φορέα εκμετάλλευσης που μπορεί να αποτελέσουν ελκυστικούς στόχους για άτομα, ομάδες ή εγκληματικές οργανώσεις. Κατανόηση της παρούσας κατάστασης και του περιβάλλοντος ασφαλείας εντός του οποίου δραστηριοποιείται η κάθε κρίσιμη υποδομή, λαμβάνοντας υπόψη τη φύση και το είδος των υφιστάμενων συμβάντων καθώς και τους κινδύνους που απορρέουν από τις φυσικές καταστροφές και τα τεχνολογικά ατυχήματα. Προσδιορισμός και καταχώρηση των εγκαταστάσεων υψηλού κινδύνου, των προσώπων ή άλλων οργανισμών και επιχειρήσεων που συνυπάρχουν, συνεργάζονται χωρικά ή/και βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με την υποδομή αναφοράς και είναι πιθανό να αποτελέσουν στόχο εγκληματικών ενεργειών και κυρίως τρομοκρατικών επιθέσεων.

Σενάρια Προσδιορισμός έμμεσων επιπτώσεων, καθώς και δυνατότητα διατήρησης της αδιάλειπτης λειτουργίας ή της γρήγορης αποκατάστασης μετά από δυσλειτουργία ή καταστροφή γειτονικού στόχου υψηλού κινδύνου. Προσδιορισμός και καταγραφή των ευαίσθητων σημείων πρόσβασης της υποδομής σε άλλες υψηλού κινδύνου υποδομές στις οποίες είναι πιθανό να διεισδύσουν άτομα, ομάδες ή οργανώσεις. Προσδιορισμός συγκεκριμένων πληροφοριών, σχεδίων ή εργαλείων που διαθέτει ένας φορέας και τα οποία μπορούν να εκμεταλλευτούν άτομα, ομάδες ή οργανώσεις για να επιτύχουν τους στόχους τους.

Ανάλυση Σεναρίων Σύνταξη και ανάλυση μιας σειράς με ερωτήσεις και σενάρια τύπου ερωταποκρίσεων («what if»). Κατάρτιση και ανάλυση του πιο καταστροφικού (αλλά εφικτού) σεναρίου απειλής κατά του συστήματος μεταφορών. Προσδιορισμός των πιο σημαντικών λειτουργιών και του ανθρώπινου δυναμικού σε αυτές τις περιπτώσεις.

What-if analysis Τι θα συμβεί αν το Κέντρο Επιχειρήσεων σταματήσει να λειτουργεί; Τι θα συμβεί αν οι υπολογιστές, οι επικοινωνίες, η οπτική επιτήρηση ή τα υποσυστήματα πρόσβασης αστοχήσουν ή καταστραφούν; Τι θα συμβεί εάν το σύστημα τροφοδοσίας καταρρεύσει, υποστεί βλάβη ή αστοχήσει κατά την κατανομή του φορτίου του; Τι θα συμβεί αν το μόνιμο σύστημα πυρασφάλειας-πυρόσβεσης καταστραφεί, καταρρεύσει ή αστοχήσει κατά τη λειτουργία του; Τι θα συμβεί αν εκδηλωθεί κύμα πανικού όταν ο υπερβολικός αριθμός επιβατών έρθει αντιμέτωπος με ένα σοβαρό συμβάν;

What-if analysis Ποιος έχει αναλάβει το έργο της καταγραφής των τραυματιών, των μεταφερόμενων και απολεσθέντων επιβατών; Πώς εξασφαλίζεται η επικοινωνία μετά από ένα περιστατικό; Ποιος είναι υπεύθυνος για τη διαχείριση των αιτημάτων από τους συγγενείς απολεσθέντων ή τραυματισμένων μελών του προσωπικού ή των επιβατών-πελατών του συστήματος μεταφορών; Είναι το προσωπικό –περιλαμβανομένων των προσωρινών υπαλλήλων ή συνεργατών– εξοικειωμένο με αυτές τις διευθετήσεις;

Το δυσμενέστερο σενάριο

Η έννοια της Απειλής

Πιθανοφάνεια σεναρίων Η ποσοτικοποίηση της πιθανότητας ενός να επηρεάσει ένας συγκεκριμένος κίνδυνος έναν πόρο. Εκτίμηση από: Ιστορικά δεδομένα Γνωμάτευση Ειδικών (experts opinion) Πίνακας πιθανοφάνειας Κατηγορική κλίμακα Ορισμός (ποιοτικές εκτιμήσεις πιθανοτήτων) Βέβαιη Ο κίνδυνος αναμένεται να εμφανιστεί στις περισσότερες περιπτώσεις Υψηλή Ο κίνδυνος πιθανότατα θα εμφανιστεί στις περισσότερες περιπτώσεις Μέτρια Ο κίνδυνος μπορεί να εμφανιστεί κάποια χρονική στιγμή Χαμηλή Ο κίνδυνος μπορεί να εμφανιστεί κάποια χρονική στιγμή, αλλά αυτό είναι απίθανο Πολύ χαμηλή Ο κίνδυνος μπορεί να εμφανιστεί μόνο σε εξαιρετικές περιστάσεις

Συνέπειες Η συνέπεια που επιφέρει ένας κίνδυνος ορίζεται ως το μέτρο της διακοπής λειτουργίας (disruption) και οι επιπτώσεις ενός περιστατικού ασφάλειας, όχι μόνο σε έναν πόρο αλλά γενικότερα στην κοινωνία και ως εκ τούτου χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με την πιθανοφάνεια για την εκτίμηση της συνολικής βαρύτητάς του. Κατηγορίες συνεπειών: Απώλειες Οικονομικές Επιπτώσεις Περιβαλλοντικές επιπτώσεις Απόκριση στο περιστατικό Επιπτώσεις στην κοινωνία, πολιτική και πολιτιστική κληρονομιά Ψυχολογικές επιπτώσεις Διαδοχικά συμβάντα Αδιάλειπτη λειτουργία Πίνακας συνεπειών Κατηγορική κλίμακα Αμελητέα Μικρή Μέτρια Μεγάλη Σοβαρή

Υπολογισμός Σωρευτικών Συνεπειών Επικρατούσα τιμή (Mode) Μέγιστη τιμή Διάμεσος Σταθμισμένος μέσος Κατηγορία Τιμή Βάρος Απώλειες Μέτριες Οικονομικές Περιβάλλον Μεγάλες Κοιν./Ψυχολ. Μικρές Απόκριση Διασυνδ. δίκτυα Αδιαλ. λειτ. Μέτριες 0.2 0.15 0.1 Μικρές Μέτριες Μεγάλες Μεγάλες Μέτριες Μικρές Μικρές = 2 Μέτριες = 3 Μεγάλες =4 Σταθμισμένος Μέσος = 2.75 ≈ Μέτριες Μεγάλες Μικρές Μικρές

Η έννοια του κινδύνου Risk (R) = f(C, T, V) Εκτίμηση συνεπειών Εκτίμηση απειλών Εκτίμηση ευπάθειας Ιεράρχηση πόρων Επισκόπηση προγράμματος προστασίας Διαδικασία αξιολόγησης/ιεράρχησης αναγκών και υλοποίησης προγραμμάτων Αποδοτικότητα, κενά και προκλήσεις προγράμματος   ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΠΙΘΑΝΟΦΑΝΕΙΑ ΑΜΕΛΗΤΕΑ ΜΙΚΡΗ ΜΕΤΡΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΣΟΒΑΡΗ ΒΈΒΑΙΗ ΜικρΟΣ ΜΕΤΡΙΟΣ ΜεγάλΟΣ ΚΡΙΣΙΜΟΣ ΥΨΗΛΗ Πολύ ΜικρΟΣ Μεγάλη ΧΑΜΗΛΗ Πολύ ΜικρΟΣ ΠΟΛΥ ΧΑΜΗΛΗ

Η έννοια της διασύνδεσης Φυσική αλληλεξάρτηση Διαδικτυακή αλληλεξάρτηση Γεωγραφική αλληλεξάρτηση Λογική αλληλεξάρτηση

Διασύνδεση πόρων Φυσική Συστημική Γεωγραφική Λογική

Εκτίμηση Κινδύνου

Παράδειγμα εκτίμησης κινδύνου Κατηγορία Επιπτώσεις Κίνδυνος Απώλειες ΑΜΕΛΗΤΕΕΣ ΠΟΛΥ ΜΙΚΡΟΣ Οικονομικές απώλειες ΜΙΚΡΕΣ ΜΙΚΡΟΣ Περιβάλλον Απόκριση ΜΕΤΡΙΕΣ ΜΕΤΡΙΟΣ Κλιμακωτό συμβάν Κοινωνικά & Ψυχολογικά Αδιάλειπτη λειτουργία Ίσα βάρη Σύνολο επιπτώσεων

Εκτίμηση Κινδύνου

Διαχείριση Κινδύνου

Διαχείριση Κινδύνου Καθορισμός Πλαισίου Αναγνώριση Κινδύνων Αντιμετώπιση Κινδύνων Αξιολόγηση Κινδύνων Ανάλυση Κινδύνων Αναγνώριση Κινδύνων Καθορισμός Πλαισίου Παρακολούθηση και αναθεώρηση Επικοινωνία και συμβουλές

Διαχείριση Κινδύνου Η Αντιμετώπιση κινδύνου περιλαμβάνει μια ή περισσότερες επιλογές για την τροποποίηση του κινδύνου και την εφαρμογή αυτών των επιλογών. Όταν εφαρμοστούν, οι επιλογές αυτές προσφέρουν οι τροποποιούν τον έλεγχο. Η Αντιμετώπιση κινδύνου περιλαμβάνει την κυκλική διαδικασία της: Αξιολόγησης μιας επιλογής αντιμετώπισης κινδύνου Απόφασης εάν τα υπολειπόμενα επίπεδα κινδύνου είναι αποδεκτά Παραγωγής μιας νέα επιλογής αντιμετώπισης κινδύνου, εάν αυτά τα επίπεδα δεν είναι αποδεκτά Αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας της επιλογής

Διαχείριση Κινδύνου Οι επιλογές αντιμετώπισης κινδύνου δεν είναι αμοιβαία αποκλειόμενες ή κατάλληλες για όλες τις περιστάσεις. Οι επιλογές μπορούν να περιλαμβάνουν τα εξής: Την αποφυγή κινδύνου μέσω της απόφασης να μην ξεκινήσει ή να συνεχίσει την δραστηριότητα η οποία είναι υπεύθυνη για τον σχετικό κίνδυνο Ενεργά επιλέγοντας τον κίνδυνο ή την αύξηση του κινδύνου προκειμένου να επιδιωχθεί μια συγκεκριμένη ευκαιρία Αφαίρεση της πηγής του κινδύνου Μεταβολή της πιθανότητας Μεταβολή των συνεπειών Διαμοιρασμός του κινδύνου με άλλο μέρος ή μέρη (συμβόλαια ή χρηματοδότηση κινδύνου)

Χρονική εξέλιξη περιστατικών

Αποτελεσματικότητα μέτρων ελέγχου κινδύνων Βήμα 1: Καθορισμός της τρέχουσας κατάστασης του πόρου Βήμα 2: Καθορισμός/ιεράρχηση πόρων που δεν βρίσκονται σε αποδεκτά επίπεδα κινδύνου Βήμα 3: Επιλογή/καθορισμός των κατάλληλων αντιμέτρων από τις υπάρχουσες βάσεις δεδομένων. Επίσης, καθορισμός των ιδιοτήτων τους (αποτελεσματικότητα). Βήμα 4: Εφαρμογή διαδικασίας εκτίμησης κινδύνων λαμβάνοντας υπόψη την επιλογή ενός ή περισσοτέρων αντιμέτρων. Τα συνολικά έξοδα των αντιμέτρων περιλαμβάνουν: (α) το κόστος εγκατάστασης, λειτουργίας και συντήρησης των αντιμέτρων και (β) το κόστος αποφυγής, όπως εκτιμάται στην ενότητα των συνεπειών. Όλες οι οικονομικές εκτιμήσεις, πρέπει να μετατραπούν σε καθαρή τρέχουσα αξία και κοινή νομισματική μονάδα. Βήμα 5: εφαρμογή μιας σειράς δεικτών που θα εξετάζει τα επίπεδα κινδύνου και θα τα συγκρίνει με εναλλακτικές λύσεις καθώς και το βασικό σενάριο από την επανάληψη των βημάτων 3-5.

Ανάλυση κόστους οφέλους Για την οικονομική αποτίμηση συνηθέστερα χρησιμοποιείται μια ανάλυση κόστους οφέλους. Τα κόστη και τα οφέλη (συμπεριλαμβανομένων και των εμμέσων όπως περιβαλλοντικά, κοινωνικά εκτός από τα οικονομικά) πρέπει να προσδιορίζονται ποσοτικά όσο το δυνατό σε μεγαλύτερη έκταση, με χρηματοοικονομικούς όρους. Στοιχεία της Ανάλυσης Κόστους Οφέλους: Χρηματοροές Παρούσα Αξία (PV) Μέθοδοι Υπολογισμού Αποδοτικότητας μιας Ενδεχόμενης Επένδυσης Περίοδος Αποπληρωμής Καθαρή Παρούσα Αξία (NPV) Εσωτερικός Δείκτης Απόδοσης (Internal Return Route - IRR) Δείκτης Αποδοτικότητας Απόσβεση

Χρήσιμη Βιβλιογραφία White, J.M. (2014). Security Risk Assessment: Managing Physical and Operational Security, Elsevier Inc. Decker,A. and Galer, D. (2013).Enterprise Risk Management - Straight to the Point: An Implementation Guide Function by Function (Viewpoints on ERM). ERMSTTP, LLC. Kröger, W. (2008). Critical infrastructures at risk: A need for a new conceptual approach and extended analytical tools. Reliability Engineering and System Safety, 1781-1787. Utne, I.B., P. H. A method for risk modeling of interdependencies in critical infrastructures. Reliability Engineering and System Safety, 2010. Rinaldi S.M., Peerenboom, J.P., Kelly T.K., Identifying, understanding and analyzing Critical Infrastructure Interdependencies, IEEE Control Systems Magazine, 2001.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας! Δρ. Γεώργιος Λεβεντάκης