Διαμεσολαβήσεις της γνώσης και της μάθησης: Μερικές κρίσιμες επισημάνσεις Μπετίνα Ντάβου Πανεπιστήμιο Αθηνών bdavou@media.uoa.gr www.media.uoa.gr/davou

«Κάθε μέρα καταγράφονται 20 εκατομμύρια λέξεις σε κείμενα που περιέχουν νέες τεχνικές πληροφορίες, τις οποίες για να επεξεργαστεί ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης θα χρειαζόταν έξι εβδομάδων οκτάωρο ημερήσιο διάβασμα με ταχύτητα 1000 λέξεων το λεπτό. Αλλά στο μεταξύ (και εφ’ όσον νέες πληροφορίες παράγονται συνεχώς) θα έχει δημιουργήσει νέο έλλειμμα πληροφόρησης, αντίστοιχο μιας πενταετίας και πάνω». R. Abbot, The World as Information, 1999.

«Η έκρηξη της γνώσης των τελευταίων περίπου τριάντα χρόνων, μικρή μόνον σχέση έχει με τη γνώση αυτή καθαυτή. Σχετίζεται κυρίως με τη γνώση ως εμπόρευμα που παράγεται από τη «βιομηχανία της γνώσης». Και όπως κάθε άλλη μορφή βιομηχανικής παραγωγής […] σήμερα, η κυριότερη παρενέργεια είναι η ρύπανση: η ρύπανση του νου». A. Wilden, System and Structure, 1980.

Επισήμανση 1η: Εκρηκτική αύξηση της ποσότητας των πληροφοριών, την ίδια στιγμή που οι εγγενείς δομικοί περιορισμοί του νου εξακολουθούν να ισχύουν. Πτώση της ποιότητας των πληροφοριών (αποσπασματικές, δραματοποιημένες, εφήμερες, συνοπτικές).

Επισήμανση 2η: «Επίδραση της συρραφής» (Giddens, 1991): η παράλληλη παράθεση ιστοριών και στοιχείων που δεν έχουν τίποτα κοινό πλην του ότι είναι επίκαιρα και συμπερασματικά, αντικαθιστά τις ενιαίες αφηγήσεις που θα συνέβαλαν σε μια εις βάθος κατανόηση των γεγονότων. Αποδυνάμωση της ενεργητικής και εις βάθος προσέγγισης των πληροφοριών και προτροπή στην παθητική, βιαστική, και πρόχειρη επεξεργασία τους.

Παθητική, βιαστική και πρόχειρη επεξεργασία: επιφανειακή, παθητική προσέγγιση μικρός έλεγχος εγκυρότητας απουσία κατανόησης των σχέσεων μεταξύ των πληροφοριών και των συμπερασμάτων στα οποία οδηγούν οι πληροφορίες αποτυχία διεξαγωγής ή απόδοσης νοήματος στις πληροφορίες ουδέτερη στάση απέναντι στις πληροφορίες αδυναμία να ανιχνευθεί προσωπική σημασία ή να εντοπισθεί προσωπικό ενδιαφέρον Αντιθέτως, η πληροφόρηση, δηλαδή η ευρεία διάδοση της πληροφορίας, που είναι σήμερα συνδεδεμένη με την έκταση (παγκόσμια) και με την ποικιλομορφία και την ποσότητα των πληροφοριών, δεν προϋποθέτει τη γνώση. Η ποσότητα και η ταχύτητά της υπαγορεύουν ό,τι ερευνητικά έχει περιγραφεί ως επιφανειακή και παθητική προσέγγιση, δηλαδή μια πρόχειρη επεξεργασία της πληροφορίας που έχει ως αποτέλεσμα την απουσία κατανόησης των σχέσεων μεταξύ των πληροφοριών και των συμπερασμάτων στα οποία οδηγούν οι πληροφορίες, την αποτυχία διεξαγωγής ή απόδοσης νοήματος στις πληροφορίες, και μια ουδέτερη στάση απέναντι σε αυτές, η οποία απορρέει από την αδυναμία να ανιχνευθεί η πιθανή προσωπική τους σημασία ή να εντοπισθεί ένα ελάχιστο προσωπικό ενδιαφέρον. Πρόκειται δηλαδή για μια μηχανιστική, πρόχειρη αναπαράσταση των πληροφοριών στο νου. Η πληροφόρηση δεν προϋποθέτει τη γνώση. Το να πληροφορηθεί κανείς ότι σε μια μακρινή χώρα συνέβη ένα συνταρακτικό γεγονός δεν προϋποθέτει γνώσεις για τη γεωγραφία ή την ιστορία αυτής της χώρας. Αν το άτομο που προσλαμβάνει την πληροφορία δεν έχει την προαπαιτούμενη γνώση, τη συγκρατεί απλώς ως μια εντυπωσιακή πληροφορία, δηλαδή μια πληροφορία που του έλκυσε την προσοχή.

Επισήμανση 3η: Η επεξεργασία της γνώσης και η μάθηση ευδοκιμούν: στο πλαίσιο της δυναμικής των σχέσεων με χρονική και τοπική συμπαρουσία με την αξιοποίηση όλων των αισθητηριακών οδών την ανταλλαγή συναισθημάτων

Αθροιστικά επακόλουθα: Αποπροσωποποίηση της γνώσης (εκτός σχεσιακού πλαισίου, με παρτενέρ έναν «άγνωστο άλλο») Μόνιμη αίσθηση ελλιπούς κατανόησης Δέος απέναντι στις τόσες πληροφορίες που σε μια ιδανική κατάσταση απεριόριστων νοητικών ικανοτήτων θα μπορούσαν να μετατραπούν σε γνώση Έγκληση προς μια διαρκή «ενημέρωση» της ήδη υπάρχουσας γνώσης που παλιώνει με ταχύτατους ρυθμούς Σύγχυση λόγω του πλήθους και της αποσπασματικότητας των πληροφοριών Δυσκολία διεξαγωγής προσωπικού νοήματος Παραίτηση ή παντοδυναμία και ημιμάθεια

Προφυλάξεις από τη «ρύπανση»: Ενδυνάμωση των «πραγματικών» σχέσεων και δραστηριοτήτων στην «εκτός σύνδεσης» πραγματικότητα, που εξακολουθούν να είναι σημαντικές για όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως ηλικίας. Άσκηση στην κριτική στάση μέσα στον πολυπληροφοριακό κόσμο, από πολύ νωρίς στη ζωή και πάντοτε σε σχέση με την προσωπική σημασία των πληροφοριών. Ενεργητική και εις βάθος προσέγγιση των πληροφοριών, της γνώση και της μάθησης.

Η ενεργητική και εις βάθος προσέγγιση προϋποθέτει τέσσερις τουλάχιστον συνθήκες: (α) να ενδιαφέρεται το άτομο για τη συνοχή, τη σημασία και την προέλευση των πληροφοριών, (β) να έχει τη δυνατότητα να τις κρίνει και να τις αξιολογεί, (γ) να μπορεί να επιλέγει τις πιο σημαντικές και περιεκτικές σε νόημα, ώστε να εμβαθύνει στη σημασία τους και να οδηγείται σε συμπεράσματα, (δ) να έχει αναπτύξει την ικανότητα να αξιολογεί τις ίδιες τις νοητικές του λειτουργίες και να τις προσαρμόζει καταλλήλως (μεταγνώση).

Αναφορές: Abbot, R. (1999) The World as Information, Exeter: Intellect. Giddens, A. (1991) Modernity and Self Identity, Cornwall: Polity Press. Marton, F. & Saljo, R., (1976) “On Qualitative Differences in Learning I - Outcome and Process, British Journal of Educational Psychology, 46, 4-11. Wilden, A. (1980) System and Structure, London: Tavistock Publications.