Ρύπανση εσωτερικών χώρων και περιβαλλοντικές παράμετροι διατήρησης της υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς

Αρκετοί δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς φέρουν την ευθύνη για τη φροντίδα πολλών και διαφορετικών συλλογών από πολιτιστικά αγαθά, όπως: αρχειοφυλάκεια ( κειμένων, ταινιών, φωτογραφιών κ.α) βιβλιοθήκες μουσεία ιδιωτικές συλλογές κ.α

Το περιβάλλον των διαφόρων εκθέσεων, ελέγχεται και ρυθμίζεται με βάση: Στο παρελθόν, το περιβάλλον φύλαξης και έκθεσης των διαφόρων πολιτιστικών αγαθών, ρυθμιζόταν με κριτήριο την άνετη φιλοξενία των επισκεπτών των διαφόρων εκθέσεων. Σήμερα Το περιβάλλον των διαφόρων εκθέσεων, ελέγχεται και ρυθμίζεται με βάση: τα υλικά των αντικειμένων τα υλικά συντήρησης Κάθε υλικό φθείρεται από το περιβάλλον στο οποίο φιλοξενείται. Το μόνο που αλλάζει είναι η ταχύτητα φθοράς του. ανθεκτικά υλικά στο χρόνο εύθραστα ή φθαρτά υλικά

Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που απειλούν τη διατήρηση των διαφόρων υλικών πολιτιστικών αγαθών στο χρόνο. Παράμετροι όπως: ο φωτισμός η θερμοκρασία περιβάλλοντος το επίπεδο θορύβου η υγρασία η ρύπανση (από τον αέρα που εισέρχεται στον κλειστό χώρο από το εξωτερικό περιβάλλον) συντελούν στη φθορά των διαφόρων συλλογών.

Είδη φωτισμού σε κλειστούς χώρους: το φυσικό φως (ηλιακή ακτινοβολία) Φωτισμός Ο φωτισμός φθείρει τα διάφορα οργανικά υλικά (π.χ. φυσικά υφάσματα, το χαρτί κ.α) σε βαθμό που εξαρτάται τόσο από την ένταση όσο και από τη διάρκεια έκθεσής του. Είδη φωτισμού σε κλειστούς χώρους: το φυσικό φως (ηλιακή ακτινοβολία) ο τεχνητός φωτισμός λαμπτήρες πυρακτώσεως λαμπτήρες φθορισμού

Το φυσικό και τεχνητό φως καλύπτει μία μικρή περιοχή του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος ακτινοβολίας. Αποτελείται από την ορατή ακτινοβολία, την υπέρυθρη και την υπεριώδη. Έτσι λοιπόν ένα αντικείμενο όταν εκτείθεται σε μία πηγή φωτισμού, δέχεται και τις τρεις μορφές ακτινοβολίας. Η πιο επικίνδυνη για τη φθορά του, είναι η υπεριώδης ακτινοβολία, ακολουθεί η υπέρυθρη και τελευταία είναι η ορατή.

Η προστασία των διαφόρων εκθεμάτων , επιβάλλει τον έλεγχο του φωτισμού τους. Οι διαφορετικές πηγές φωτισμού εκπέμπουν διαφορετικά ποσοστά ορατής, υπεριώδους και υπέρυθρης ακτινοβολίας. Έτσι Το φυσικό φως , δηλαδή η ηλιακή ακτινοβολία εκπέμπει υψηλά ποσοστά και των τριών προαναφερθέντων ακτινοβολιών. Οι λάμπες πυρακτώσεως εκπέμπουν υψηλά ποσοστά ορατής ακτινοβολίας, μέτρια ποσοστά υπέρυθρης και ελάχιστα ποσοτά υπεριώδους Οι λάμπες φθορισμού εκπέμπουν υψηλά ποσοστά ορατής ακτινοβολίας, ελάχιστη υπέρυθρης και από μέτρια έως ελάχιστα ποσοστά υπεριώδους (ανάλογα με τον τύπο του λαμπτήρα).

Η φθορά των υλικών από το φωτισμό, εξαρτάται κυρίως από το είδος του υλικού και από το χρόνο έκεθεσής του και δευτερευόντως από την ένταση. Έτσι ο φωτισμός μπορεί να προκαλέσει: το ξεθώριαμα των υφασμάτινων αντικειμένων το κιτρίνισμα του χαρτιού και την αύξηση της ευθρασιμότητάς του τον αποχρωματισμό των πινάκων ζωγραφικής το ξεθώριαμα των φωτογραφιών το κιτρίνισμα των διαφόρων βερνικιών

Τα υλικά με βάση τη σχέση τους με το φωτισμό μπορούν να ταξινομηθούν σε τρεις κατηγορίες: Τα πολύ ευαίσθητα. Αφορά υλικά που ο μη κατάλληλος φωτισμός μπορεί να προκαλέσει ακόμα και την καταστροφή τους. Τα υλικά αυτά είναι: Τα φυσικά υφάσματα ( π.χ. ενδήματα, χαλιά, τσάντες, κεντήματα κ.α.) Το δέρμα (π.χ. μουσικά όργανα, έπιπλα, ενδύματα κ.α.) Το χαρτί ( π.χ. Χειρόγραφα, εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία, γραμματόσημα κ.α.) Τα αντικείμενα φυσικής Ιστορίας (π.χ. Ταριχευμένα ζώα κ.α.)

Τα ευαίσθητα υλικά. Τα υλικά αυτά, χαρακτηρίζονται από αυξημένες φθορές που τους προκαλεί ο μη κατάλληλος φωτισμός, αλλά είναι σπάνια η ολική καταστροφή τους. Τα υλικά αυτά είναι: Το ξύλο ( π.χ. έπιπλα, αγιογραφίες, όπλα και εργαλεία κ.α.) Τύποι χρωμάτων που έχουν χρησιμοποιηθεί στη ζωγραφική (π.χ. Λαδομπογές, τέμπερες κ.α). Τα μη ευαίσθητα υλικά. Η ταχύτητα φθοράς τους είναι πολύ μικρή στο χρόνο. Τέτοια υλικά είναι: Η πέτρα (π.χ. εργαλεία, αντικείμενα οικιακής χρήσης κ.α.) Τα μέταλλα (π.χ. εργαλεία και όπλα, μηχανές και μηχανήματα, είδη οικ. χρήσης) Τα κεραμικά (π.χ. αγγεία) Το ελεφαντόδοτο

Θερμοκρασία Αν και η θερμοκρασία περιβάλλοντος δεν είνια η πιο σημαντική παράμετρος στον απαιτούμενο έλεγχο των περιβαλλοντικών συνθηκών των μουσείων ή των άλλων εκθεσιακών χώρων, παρ΄ όλα αυτά είναι μία παράμετρος ο έλεγχος της οποίας είναι δυνατόν να προστατεύσει τα εκθέματα.

Υγρασία Η υγρασία του περιβάλλοντος μαζί με τα επίπεδα ρύπανσης, στους χώρους όπου φιλοξενούνται εκθέματα υψηλής ιστορικής ή καλλιτεχνικής ή πολιτιστικής αξίας, είναι οι πιο σημαντικοί παράγοντες, όσον αφορά τις φθορές που μπορούν να επιφέρουν στα διάφορα εκθέματα. Οι πηγές αύξησης της υγρασίας σε ένα κλειστό χώρο είναι: Η εξάτμιση του νερού από το πλύσιμο των δαπέδων Από την αναπνοή και την εφίδρωση των επισκεπτών Από τη βροχή, την εξάτμιση των υπέργειων τμημάτων του νερού (π.χ. Συντριβάνι στον αύλειο χώρο του μουσείου, από την εξάτμιση της υγρασίας της βλάστησης που πιθανόν να υπάρχει ακόμα και μέσα στο κλειστό χώρο) Από την ύπαρξη ελαττωματικών σωλήνων ύδρευσης ή αποχεύτησης του κτηρίου Από την κακή υγρομόνωση των δομικών στοιχείων ενός κτηρίου.

Για να αποφευχθεί η παραμόρφωση των αντικειμένων: Πως επιδρά όμως η υγρασία στα διάφορα υλικά των εκθεμάτων? Τα οργανικα υλικά ( χαρτί, ξύλο, δέρμα, πάπυρος, ύφασμα, πίνακες ζωγραφικής, εικόνες κ.α.) είναι υγροσκοπικά υλικά. Δηλαδή όταν είναι ξερά απορροφούν την υγρασία από τον περιβάλλοντα χώρο και διαστέλλονται, ενώ αντίθετα όταν βρίσκονται σε ιδιαίτερα ξηρό περιβάλλον αποβάλλουν την υγρασία που έχουν απορροφήσει και συστέλλονται. Η συνεχής συστολή και διαστολή των αντικειμένων, οδηγεί σε αρκετές περιπτώσεις στη μόνιμη παραμόρφωση, τόσο του αρχικού σχήματος, όσο και του αρχικού μεγέθους τους. Για να αποφευχθεί η παραμόρφωση των αντικειμένων: Έλεγχος και σταθεροποίηση της υγρασίας του περιβάλλοντος χώρου όπου αυτά φιλοξενούνται.

Τα ανόργανα υλικά (π. χ. πέτρα, γυαλί, μέταλλα, κεραμικά κ. α Τα ανόργανα υλικά (π.χ. πέτρα, γυαλί, μέταλλα, κεραμικά κ.α.) αν και δεν είναι υγροσκοπικά υλικά, ορισμένα από αυτά έχουν πορώδη δομή, γεγονός που σε συνθήκες υψηλής υγρασίας του περιβάλλοντος χώρου, μπορεί μέσω των τριχοειδών αγγείων τους, να τους προκαλέσει έντονες και δύσκολα αντιστρεπτές φθορές. Τα διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα, που προέρχονται από έντονα υγρό περιβάλλον (π.χ. από τη θάλασσα). Είναι δυνατόν να προκληθούν φθορές από τη γρήγορη μεταφορά τους από συνθήκες υψηλής υγρασίας σε συνθήκες χαμηλής υγρασίας.

Για τον έλεγχο της υγρασίας χρησομοποιούνται όργανα γνωστά ως υδρογράφοι ή υγρογράφοι. Για τη ρύθμιση της υγρασίας χρησιμοποιούνται τόσο αφυγραντικά υλικά (π.χ. Το Silica gel ή το χλωριούχο λίθιο) ή υγραντοποιητικά μηχανήματα που παράγουν υγρασία στο χώρο μηχανικά.

Ερωτήσεις Πιστοποίησης: Τι γνωρίζεται για το Silica gel? Ποιες πηγές φωτισμού χρησιμοποιούνται στα μουσεία και ποια είδη ακτινοβολίας εκπέμπονται από αυτές? Πηγή Υλικού: Παυλογεωργάτος, Γ. (2003), Διατήρηση της Υλικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Αθήνα: Επίκεντρο.

Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας!