Η μουσική σαν μέσο έκφρασης και εκπαίδευσης Ελιζάνα Πολλάτου, αναπλ καθηγήτρια Τ.Ε.Φ.Α.Α Παν/μιου Θεσσαλίας

Η σπουδαιότητα της μουσικής στην ανατροφή του παιδιού «Όποιος λοιπόν κάλλιστα συνδυάζει τη μουσική με τη γυμναστική και τις προσφέρει με μέτρο στην ψυχή, αυτός πολύ ορθά θα πούμε πως είναι μουσικότατος και αρμονικότατος» -Πλάτων- Ο ρυθμός και η αρμονία διαπερνούν ως τα κατάβαθα την ψυχή του ανθρώπου και την κατεξουσιάζουν με όλη τους τη δύναμη.

Johann Heinrich Pestalozzi (1764-1827) Παιδαγωγική θεωρία κατά την οποία: Απόρριψη των πρακτικών απομνημόνευσης-αποστήθισης Αντικατάσταση με παρατήρηση-πειραματισμό-συλλογισμό

Emile Jaques-Dalcrose (1865-1950) Zoltan Kodaly (1882-1967) Carl Orff (1895-1982) Οι Dalcrose και Kodaly εισήγαγαν επαναστατικές μουσικοκινητικές μεθόδους …όμως δεν κατάφεραν την παροχή μαζικής μουσικής εκπαίδευσης Το σύστημα Orff γνωρίζει παγκόσμια απήχηση λόγω της χρήσης ρυθμικού, λεκτικού, μελωδικού και κινησιολογικού υλικού από την εθνική πολιτιστική κληρονομιά κάθε χώρας.

Συνδυασμός μουσικής-κίνησης Μαθητές, χορευτές, ασκούμενοι συνοδεύουν οι ίδιοι τις κινήσεις τους με μουσική (λόγος-τραγούδι- κρουστά όργανα-ακρόαση) που ερμηνεύουν ενώ κινούνται Πρωτόγνωρα ηχοχρώματα, αυτοσχεδιασμός, έκφραση Schulwerk- εξάσκηση σε κάτι εύκολο-σχόλη (ανάπαυση)

Σχέση μεταξύ χορού και παιχνιδιού (Lindqvist, 2001) Ο χορός συναντιέται με την αισθητική του παιχνιδιού (ποιητικά- επικά στοιχεία), καθώς τα παιδιά φαντάζονται και αναλαμβάνουν ρόλους μέσα από χαρακτηριστικές φιγούρες και πράξεις-κινήσεις.

Θεωρίες περί παιχνιδιού Vygotsky (1930): το παιχνίδι είναι σαν φωτογραφικό ‘αρνητικό’ της καθημερινής ζωής, δρα όπως η τέχνη Παιχνίδι= φαντασία στην πράξη Leontiev (1982), Elkonin (1988): το παιχνίδι αναπαριστά πιστά την πραγματικότητα, το παιδί αναπαράγει την καθημερινότητα

Θεωρίες-τεχνικές χορού Σύμφωνα με τη θεωρία του Laban, το σώμα καταλαμβάνει χώρο και χρόνο, κινείται, έχει δυναμική, ενέργεια και ροή Το παιδί εκφράζεται ελεύθερα και μοναδικά, χωρίς συγκρίσεις

Σύμφωνα με τη θεωρία του κλασικού μπαλέτου, ο μαθητής μιμείται τον δάσκαλο εκτελώντας την τεχνική της κίνησης

Σύγκριση θεωριών Αντιπαράθεση μίμησης-αυτοσχεδιασμού τεχνικής της κίνησης – φαντασίας κ΄ δραματοποιημένης κίνησης

Εφαρμογή –ενσωμάτωση Ο χορός συνδυάζεται με το παιχνίδι αν αποκτήσει νόημα για το παιδί Οι κινήσεις πρέπει να αποφέρουν δημιουργικό-παραγωγικό αποτέλεσμα και να πηγάζουν από το παιχνίδι Συνδυασμός φαντασίας και έμπρακτης εφαρμογής διαμέσου των κινήσεων Το παιχνίδι αντανακλά τη διαλεκτική σχέση ανάμεσα στη μνήμη (αναπαραγωγή) και τη φαντασία (δημιουργικότητα), ποτέ όμως δεν είναι απλά αναπαραγωγική-σχεδόν πάντα δημιουργική διαδικασία

3 ώρες ημερήσια ακρόαση-έκθεση (έφηβοι) Η επίδραση της μουσικής σε ψυχολογικές και γνωστικές δεξιότητες των παιδιών (Hallam, Price, Katsarou, 2002) H εξάπλωση της μουσικής την καθιστά άμεση υπεύθυνη-καθοριστική για την συμπεριφορά μας και τις γνωστικές μας λειτουργίες 3 ώρες ημερήσια ακρόαση-έκθεση (έφηβοι) Συνήθως συνοδευτική σχολικών εργασιών

Ποια η επίδραση για παιδιά μικρότερης ηλικίας; Ήρεμη συνοδευτική (background) μουσική, κατευναστική επίδραση σε υπερκινητικά παιδιά (μαθησιακέςδυσκολίες) -αύξηση απόδοσης στα μαθηματικά ‘Mozart effect’-καλύτερη συγκέντρωση (μαθηματικά, φυσική) παιδιών με μαθησιακές, συμπεριφορικές, συναισθηματικές δυσκολίες

Μοzart effect Σχετικές έρευνες αποδεικνύουν ότι η έκθεση σε μουσική Mozart μπορεί να φανεί ευεργετική σε δεξιότητες που αφορούν το χωρικό και χρονικό προσανατολισμό Rauscher FH, Shaw GL, Ky KN (1995) Neuroscience Letters,. Feb 6;185(1):44-7 H μουσική εκπαίδευση προκαλεί μόνιμες αλλαγές στην εγκεφαλική λειτουργία των παιδιών εξαιτίας της περιοδικότητας των συμβόλων που καλείται να αναγνωρίσει το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου Rauscher FH, Shaw GL, Levine LJ, Wright EL, Dennis WR, Newcomb RL (1997) Neurological Research ,Feb;19(1):2-8,.

Υπάρχουν όμως και αντίθετα ερευνητικά αποτελέσματα… Υπαίτιοι λόγοι για τη βελτίωση της χωροχρονικής ικανότητας δεν ήταν μόνο η ακρόαση συνθέσεων Mozart Lints A, Gadbois S (2003) Perceptual & Motor Skills. Dec;97(3 Pt 2):1163-74. Απέτυχαν οι προσπάθειες γενίκευσης του φαινομένου Mozart McCutcheon LE (2000). Psychological Reports. Aug;87(1):325-30

Σίγουρα όμως… H μουσική αποτελεί ιδανικό μέσο για εξάσκηση γνωστικών δεξιοτήτων, καθώς όσοι ασχολούνται με τη μουσική συνεχώς μεταφράζουν οπτικά σύμβολα (νότες) σε κινητικές εντολές και ηχητικά αποτελέσματα, ενώ παράλληλα λαμβάνουν κιναισθητική ανατροφοδότηση, γεγονός που δημιουργεί πλαστικότητα και προσαρμοστικότητα στον εγκέφαλο Schlaug G, Norton A, Overy K, Winner E (2005) Annals of New York Academy Science. Dec;1060:219-30

Παλαιότερες έρευνες… Ήδη από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα (Mitchell,1949, Hall, 1952)-ευεργετικές επιδράσεις μουσικής σε τεστ κατανόησης (αδιευκρίνιστο το είδος μουσικής) Fogelson (1973)-μουσική Mantovani αρνητική επίδραση σε τεστ ανάγνωσης-περισσότερο επηρέασε αρνητικά τα άτομα υψηλής ικανότητας!(*προσπαθήστε να βρείτε μουσική του και ανακαλύψτε το μέγεθος των ικανοτήτων σας!)

Η μουσική επηρεάζει… Θετικά- απλές κινήσεις που απαιτούν υψηλή διέγερση για διατήρηση συγκέντρωσης Αρνητικά-δύσκολες κινήσεις ή υπό μάθηση Κάποιες αντίθετες έρευνες (Οaksford, Morris, Grainger, Williams, 1996) υποστηρίζουν πως τα θετικά συναισθήματα επηρεάζουν αρνητικά την απόδοση!

Επίδραση ήρεμης-χαλαρωτικής μουσικής και διεγερτικής-επιθετικής σε παιδιά 10-12 ετών Ήρεμη-χαλαρωτική (Walt Disney films)  θετική επίδραση: Στον αριθμό λυμένων μαθηματικών προβλημάτων Στην απομνημόνευση λέξεων Στην αλτρουιστική συμπεριφορά τους

αντίθετα… διεγερτική-επιθετική (Meditations, J.Coltrane)αρνητική επίδραση: Σε δεξιότητες απομνημόνευσης Σε αλτρουιστική συμπεριφορά (σχόλια περί σημερινών δεδομένων, μουσικών προτιμήσεων-συμπεριφορών)

Σχέση μουσικών προτιμήσεων και φυλετικής καταγωγής σε παιδιά δημοτικού Jan McCrary (2000).Ethnic Majority/Minority Status: Children's Interactions and Affective Responses to Music.Journal of Research in Music Education, 48 no3, 249-61, Fall 2000 118 παιδιά ηλικίας 8-11 ετών με καταγωγή African-American , Latin-American και European-American Εκτιμήθηκε η αντίδρασή τους σε μουσικά κομμάτια σε Latin salsa, σε African-American rhythm and blues και σε European-American folk. Τα παιδιά άκουσαν 4 φράσεις από κάθε τραγούδι, ερμηνευμένο από γυναίκα τραγουδίστρια και βαθμολόγησαν την προτίμησή τους με κλίμακα Likert Συνολικά, η καταγωγή των παιδιών επηρέασε και τις μουσικές προτιμήσεις τους Γενικά, φάνηκε μεγαλύτερη προτίμηση στις μουσικές Latin salsa, και African-American ενώ η European-American ήταν τελευταία στις προτιμήσεις

Διδακτικές Εφαρμογές Κατάλληλα επιλεγμένη μουσική μπορεί να βελτιώσει το εκπαιδευτικό περιβάλλον: Αρκεί να μην αποτελέσει καθεστώς και ως εκ τούτου χάσει την αποτελεσματικότητά της Η ‘ζωντάνια’ της μουσικής μπορεί να δράσει καταλυτικά σε παιδιά με εμφανή σημάδια κόπωσης

Θα πρέπει να αποφεύγονται χαρακτηρισμένες ‘επιθετικές’ μουσικές ώστε να μην προκαλείται αντικοινωνική ή βίαιη συμπεριφορά ‘Marching’-βελτίωση βημάτων παρέλασης ‘Ατμοσφαιρική’ κατά τη φάση αναμονής… ‘Χαλαρωτική’ κατά τη διάρκεια του γεύματος

προτάσεις Υπάρχει διαφορά στις επιδράσεις της μουσικής σε σχέση με το αν εμπεριέχονται λόγια ή όχι; Ποια η σχέση μεταξύ γνωστικών και κινητικών δεξιοτήτων; Πώς θα μπορούσαν να προωθηθούν θετικές συμπεριφορές διαμέσου της κίνησης και της μουσικής;

συντροφικότητα- ομαδικότητα