Δημοσκόπηση σε μαθητές Λυκείου για τη φυσική δραστηριότητα χρησιμοποιώντας το μοντέλο των σταδίων αλλαγής συμπεριφοράς Ερευνητική Εργασία Α’ Τάξης 2013-14 «Πρότυπου Πειραματικού Γενικού Λυκείου Ηρακλείου» Συμμετέχοντες μαθητές: Αναστασάκης Ζ., Βενέρη Μ., Βενέρης Γ., Καβάσαλης Φ., Λουκαδάκη Κ., Μαρούση Σ., Νικολουδάκης Θ., Παπαδάκης Ι., Περάκη Λ., Ραπτόπουλος Ο., Ροβιθάκης Ι., Σαμωνάκη Μ., Σταματάκη Ε., Στρατήγη Μ., Τέλλιου Π., Φθενός Ε., Χαχλιουτάκη Ν. Επιβλέπων καθηγητής: Τζωρμπατζάκης Νικόλαος ΠΕ11 Αναρτημένη ανακοίνωση στο 17ο Διεθνές Συνέδριο Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Ε.Γ.Β.Ε., Ολυμπιακό Μουσείο Θεσσαλονίκης, 4-6 Απριλίου 2014 Εισαγωγή Ανασκοπήσεις ερευνητικής βιβλιογραφίας για το νεανικό πληθυσμό (Stensel et al., 2008; Janssen & LeBlanc, 2010) συνδέουν τη φυσική δραστηριότητα με πληθώρα από βραχυχρόνια και μακροχρόνια οφέλη υγείας όπως ο έλεγχος του σωματικού βάρους, η καλλιέργεια ενός υγειούς μυοσκελετικού και κυκλοφοριακού συστήματος, η διατήρηση πνευματικής υγείας και η υιοθέτηση ενός υγειϊνού τρόπου ζωής από μικρή ηλικία. Αυτή η γνώση θα μπορούσε να έχει ένα υψηλό αντίκτυπο στην υγεία των νέων αν μπορούσε πρακτικά να οδηγήσει μεγάλα κομμάτια του πληθυσμού να είναι δραστήρια. Όμως, ένα μεγάλο ποσοστό των νέων δείχνει να στερείται τα οφέλη του δραστήριου τρόπου ζωής (Currie et al., 2004; Dobbins et al., 2009). Ιδιαίτερα στην Ελλάδα ο επιπολασμός της φυσικής δραστηριότητας είναι εντυπωσιακά χαμηλός και συγκριτικά βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Tzormpatzakis & Sleap, 2007). Σύμφωνα με διεθνείς οδηγίες (Cavill et al., 2001; USDHHS & USDA, 2005) ένας νέος για να έχει τα οφέλη της υγείας που πηγάζουν από τη φυσική δραστηριότητα θα πρέπει να συλλέγει τουλάχιστον 1 ώρα φυσικής δραστηριότητας με μέτρια ένταση 5 ημέρες την εβδομάδα ή 20 λεπτά φυσικής δραστηριότητας με έντονη ένταση 3 ημέρες την εβδομάδα ή ένα συνδυασμό των παραπάνω. Μέθοδοι Η παρούσα έρευνα αποτέλεσε το αντικείμενο του μαθήματος ερευνητικής εργασίας (project) μαθητών της Α’ Λυκείου 2013-14 του Πρότυπου Πειραματικού ΓΕΛ Ηρακλείου. Σκοπός της ήταν να εξετάσει τα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας των νέων στην Ελλάδα και συγκεκριμένα την περίπτωση των μαθητών και των 3 τάξεων ενός Γενικού Λυκείου στην πόλη του Ηρακλείου Κρήτης. Συνολικά συμμετείχαν 198 νέοι-ες 15-17 ετών (M.O. ηλικίας=16 έτη, SD=0.81) που αποτελούσαν το σύνολο των μαθητών του παραπάνω σχολείου (βλ. Πίν.1). Το μοντέλο των σταδίων αλλαγής συμπεριφοράς έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία στην διερεύνηση της φυσικής δραστηριότητας των νέων (Nigg, 2001; Nigg, 2002). Υποστηρίζει ότι η αλλαγή συμπεριφοράς περνάει μέσα από μία σειρά 5 σταδίων-φάσεων, που για τη φυσική δραστηριότητα τα πιο συνηθισμένα είναι τα εξής: 1ο Στάδιο: Δεν είναι συστηματικά σωματικά δραστήριος/α, και δεν σκοπεύει να γίνει στους επόμενους 6 μήνες (Πριν τη σκέψη). 2ο Στάδιο: Δεν είναι συστηματικά σωματικά δραστήριος/α, αλλά σκοπεύει να γίνει στους επόμενους 6 μήνες (Σκέψη). 3ο Στάδιο: Δεν είναι συστηματικά σωματικά δραστήριος/α, αλλά σκοπεύει να γίνει στις επόμενες 30 ημέρες (Προετοιμασία). 4ο Στάδιο: Είναι συστηματικά σωματικά δραστήριος/α, αλλά για λιγότερο από έξι μήνες (Δράση). 5ο Στάδιο: Είναι συστηματικά σωματικά δραστήριος/α, για περισσότερο από έξι μήνες (Διατήρηση). Για τον εντοπισμό του σταδίου κάθε συμμετέχοντα χρησιμοποιήθηκε ένα ερωτηματολόγιο εκ των προτέρων σταθμισμένο σε αντίστοιχο πληθυσμό μαθητών Β’ Λυκείου του Νομού Ηρακλείου (Tzormpatzakis, 2012) με υψηλή ταυτόχρονη εγκυρότητα με καρδιοσυχνόμετρα συνδυασμένα με ημερολόγια καταγραφής φυσικής δραστηριότητας (Spearman rho=0.76, p=0.00; n=15). Επίσης, έδειξε και υψηλή αξιοπιστία ελέγχου-επανελέγχου 2 εβδομάδων (ICC=0.92, n=0.61). Η διανομή και συμπλήρωσή τους έγινε στα 5 πρώτα λεπτά ενός μαθήματος Φυσικής Αγωγής κατά τους μήνες Νοέμβριο και Δεκέμβριο του 2013. Αποτελέσματα Το μεγαλύτερο ποσοστό των νέων (63%) βρέθηκαν να είναι δραστήριοι (βλ. Εικ.1) και μάλιστα 53% από αυτούς συγκαταλέγονταν στο στάδιο 5 δηλαδή διατηρούσαν για μεγάλο χρονικό διάστημα (>6 μηνών) αυτήν τους την ιδιότητα. Ενώ στην Α’ Λυκείου το ποσοστό δραστήριων νέων (στάδια 4 και 5) βρέθηκε στο 78% στη Β’Λυκείου έπεσε στο 63% και στη Γ’ Λυκείου στο 50% (βλ. Εικ.2). Επίσης τα αγόρια (βλ. Εικ.3) εμφάνισαν υψηλότερα ποσοστά δραστήριων ατόμων από τα κορίτσια (75% εν. 54%). Αν εστιάσουμε στα 3 πρώτα στάδια που περιλαμβάνουν τους μη δραστήριους νέους (βλ. Εικ.1) βλέπουμε ότι το πιο πολυπληθές ήταν το στάδιο 2 (20%). Σε αυτό το στάδιο τα κορίτσια (βλ. Εικ.3) υπερτερούσαν των αγοριών (27% εν. 10%) και αντίστοιχα η Γ’Λυκείου (βλ. Εικ.2) είχε μεγαλύτερο ποσοστό από τη Β’ και αυτή με τη σειρά της από την Α’ (30%, 16% και 13%, αντίστοιχα). Συζήτηση – Συμπεράσματα Η πλειοψηφία των νέων βρέθηκε να είναι δραστήριοι με τα αγόρια να υπερτερούν το κοριτσιών και τις πρώτες τάξεις του Λυκείου έναντι των υπολοίπων. Αντίθετα οι νέοι οι οποίοι δεν ήταν δραστήριοι συνήθως είχαν πρόθεση να αλλάξουν αλλά τοποθετούσαν αυτήν την αλλαγή μακροπρόθεσμα (>6 μηνών). Το πρόβλημα εντεινόταν στα κορίτσια καθώς και στις μεγαλύτερες τάξεις του Λυκείου. Το συμπέρασμα ήταν ότι παρότι μεγάλο ποσοστό του δείγματος φαίνεται να ήταν δραστήριο πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στα κορίτσια καθώς και στις τελευταίες τάξεις τους Λυκείου οι οποίες φαίνονται να είναι πιο επιρρεπείς στην υποκινητικότητα. Πίνακας 1. Σύσταση του δείγματος στο σύνολο, ανά τάξη και φύλο.   Σύνολο Αγόρια Κορίτσια Α’ τάξη Β’ τάξη Γ’ τάξη Πλήθος 198 82 116 66 68 64 Ποσοστό 100% 41% 59% 33% 35% 32% Εικόνα 1. Κατανομή των σταδίων στο σύνολο του σχολείου Εικόνα 2. Κατανομή των σταδίων ανά τάξη Εικόνα 3. Κατανομή των σταδίων ανά φύλο. Βιβλιογραφία Cavill N, Biddle S and Sallis J. (2001) Health enhancing physical activity for young people: Statement of the United Kingdom expert consensus conference. Pediatric Exercise Science 13: 12-25 Currie C, Roberts C, Morgan A, et al. (2004) Young people’s health in context. Health behaviour in school-aged children (HBSC) study: International report from the 2001/2002 survey. Copenhagen: World Health Organisation: Regional office for Europe. Dobbins M, De Corby K, Husson H, et al. (2009) School-based physical activity programs for promoting physical activity and fitness in children and adolescents aged 6-18 (Review). The Cochrane Library. The Cochrane Collaboration. Janssen I. and LeBlanc A. (2010) Systematic review of the health benefits of physical activity and fitness in school-aged children and youth. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity 7: 40-55. Nigg C. (2001) Explaining adolescent exercise behavior change: A longitudinal application of the transtheoretical model. Annals of Behavioral Medicine 23: 11-20. Nigg C. (2002) Physical activity assessment issues in population-based interventions: A stage approach. In: Welk G (ed) Physical Activity Assessments for Health-Related Research. Champaign, IL: Human Kinetics, 227-239. Stensel D, Gorely T and Biddle S. (2008) Youth health outcomes. In: Smith A and Biddle S (eds) Youth Physical Activity and Sedentary Behavior: Challenges and Solutions. Champaign, IL: Human Kinetics, 31-57. Strong W, Malina R, Blimkie C, et al. (2005) Evidence based physical activity for school-age youth. Journal of Pediatrics 146: 732-737. Tzormpatzakis N. (2012) A transtheoretical model intervention to help Greek students adopt and maintain a physically active lifestyle. Department of Sport, Health & Exercise Science. Hull, University of Hull. PhD, Retrieved from: https://hydra.hull.ac.uk/assets/hull:7108a/content Tzormpatzakis N and Sleap M. (2007) Participation in physical activity and exercise in Greece: A systematic literature review. International Journal of Public Health 52: 360-371. US Department for Health and Human Services and US Department of Agriculture. (2005) The dietary guidelines for Americans, 2005 (6th ed.). Washington, DC.