ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ/ 6 Η έννοια του εκδημοκρατισμού. 4/2017 Η έννοια του εκδημοκρατισμού. Μετάβαση και εμπέδωση της δημοκρατίας. 1. Lipset, S. M. (1959), Some social requisites of democracy: economic development and political legitimacy, American Political Science Review, 53: 69-105. http://homepages.wmich.edu/~plambert/c omp/lipset.pdf 2. Schmitter Ph. C. (2014), Reflections on ‘transitology’ - Before and After, European University Institute. http://www.eui.eu/Documents/Departmen tsCentres/SPS/Profiles/Schmitter/Reflecti ononTransitologyrev.pdf ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

Θεωριeσ του εκδημοκρατισμου 4/2017 Dahl, 1989/ Πλήρωση 8 όρων της πολυαρχίας: (1) ισότιμη και καθολική ψηφοφορία, (2) δικαίωμα κατοχής δημόσιου αιρετού αξιώματος, (3) ελεύθερες, διαφανείς και περιοδικές εκλογές, (4) ελευθερία της έκφρασης, (5) ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι και αυτονομία των ενώσεων, (6) πλήθος πηγών πληροφόρησης, (7) θεσμοί που επιτρέπουν οι δημόσιες πολιτικές να εξαρτώνται από ψηφοφορίες και άλλες εκφράσεις των προτιμήσεων και (8) εγγύηση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων απέναντι σε κάθε κατάχρηση από τις πλειοψηφίες. Huntington, 1991/ Η ιστορική μετάβαση ενός συνόλου από αντιδημοκρατικά καθεστώτα στη δημοκρατία η οποία λαμβάνει χώρα μέσα σε ορισμένο χρόνο και υπερβαίνει αριθμητικά σε σημαντικό βαθμό τις κινήσεις προς την αντίθετη κατεύθυνση κατά την ίδια περίοδο . Linz και Stepan,1996/ Πλήρωση 4 προυποθέσεων: (1) Επαρκής συμφωνία σχετικά με τις διαδικασίες για την εκλογή μιας κυβέρνησης, (2) Μια κυβέρνηση έρχεται στην εξουσία, ως αποτέλεσμα της ελεύθερης ψήφου του λαού, (3) Η κυβέρνηση έχει facto εξουσία για τη παραγωγή νέων πολιτικών και (4) Οι νέες νομοθετικές, εκτελεστικές και δικαστικές αρχές δεν μοιράζονται την εξουσία τους με άλλους παράγοντες, όπως είναι οι στρατιωτικοί ή οι θρησκευτικοί ηγέτες. ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

Η έννοια του « εκδημοκρατισμού που προωθείται με κύματα » εισήχθη από τον S. Huntington, 1991 και άσκησε ιδιαίτερη επιρροή στην συζήτηση. Υπήρξαν και κριτικές προσεγγίσεις αυτής της θεωρητικής αντίληψης όπως αυτή του J. Gruegel που υποστηρίζει την έννοια του « εκδημοκρατισμού ως ενδεχόμενο » (δεν υπάρχουν συνταγές ή μοντέλα προς μίμηση), οπότε ο εκδημοκρατισμός είναι μια δυναμική-αργή-οδυνηρή, αλλά όχι γραμμική/τελεολογική, διαδικασία. Τα μοντέλα εκδημοκρατισμού ποικίλουν σε ρυθμό και προυποθέσεις και στον σύνθετο τρόπο που αναπτύσσονται γιατί παίζει σημαντικό ρόλο η κοινωνική και πολιτική αλλαγή. Ο εκδημοκρατισμός στηρίζεται σε τρία αναλυτικά χαρακτηριστικά όπου το καθένα επηρρεάζει με μοναδικό και ποικίλο τρόπο τη διαδικασία: κράτος, κοινωνία των πολιτών, σφαιρικές πολιτικές και οικονομικές διαδικασίες. Η εμβάθυνση της δημοκρατικής διαδικασίας μπορεί να βρει εμπόδια α) λόγω αδύναμης δέσμευσης των ελίτ που εξαρτώνται από τη διατήρηση προνομίων, β) λόγω δομικών παραγόντων, γ) λόγω της παγκοσμιοποίησης (μπορεί να λειτουργήσει θετικά ή αρνητικά). 4/2017 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

Πρωτο κυμα εκδημοκρατισμου: εμφανιση τησ φιλελευθερησ και αντιπροσωπευτικησ δημοκρατιασ (1828-1926) 4/2017 H σύγχρονη δημοκρατία εδραιώνεται στις αρχές του 19 αι. Η ανάδειξη των πρώτων σύγχρονων δημοκρατιών: τουλάχιστον 30 χώρες εγκαθίδρυσαν έστω και σε ελάχιστο βαθμό, δημοκρατικούς εθνικούς θεσμούς (Βρετανία, Γαλλία, ΗΠΑ, Αργεντινή, Αυστραλία, Καναδάς, Γερμανία, Ολλανδία, Νέα Ζηλανδία, σκανδιναβικές χώρες). Τα βασικά στοιχεία εκδημοκρατισμού: δίκαιη εκπροσώπηση των πολιτών από όλες τις τάξεις (ισοπολιτεία), (καθολικό) δικαίωμα ψήφου και (πλήρη) πολιτικά δικαιώματα, μηχανισμοί ελέγχου και ισορροπιών των εξουσιών. Το πρώτο κύμα αντιστράφηκε εν μέρει στο διάστημα 1922-42 σε κάποια από τα νεόκοπα δημοκρατικά συστήματα αφού σημειώθηκε υποτροπή λόγω της ανατροπής τους από ολοκληρωτικά (Γερμανία, Ιταλία) ή αυταρχικά καθεστώτα και δη στρατιωτικές δικτατορίες (π.χ. Αργεντινή). ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

Βρετανικό πολιτικό σύστημα Αμερικάνικο πολιτικό σύστημα Χαρακτηριστικά Βρετανικό πολιτικό σύστημα Αμερικάνικο πολιτικό σύστημα Κοινοβουλευτικό / Προεδρικό σύστημα Ο Πρωθυπουργός είναι μέλος του νομοθετικού σώματος και υπόλογος σε αυτό (Question time). Ο Πρόεδρος δεν είναι μέλος του νομοθετικού σώματος, ούτε πρέπει να δικαιολογηθεί για τις επιδόσεις του ενώπιον του Κογκρέσσου, εκτός αν είναι περίπτωση impeachment: το Κογκρέσσο μπορεί να προσάψει μομφή και να απομακρύνει τον Προέδρο από το αξιώμα του. Ηγεσία της εκτελεστικής εξουσίας / του κράτους Ο Πρωθυπουργός ηγείται της εκτελεστικής εξουσίας με περιορισμένο τελετουργικό ρόλο. Διπλός ρόλος. Ο Πρόεδρος ηγείται της εκτελεστικής εξουσίας και αρχηγός του κράτους (ενσωματώνει τον λαό). Μπορεί να ασκήσει βέτο στη νομοθετική εξουσία. Η εκτελεστική εξουσία/ η θέση του υπουργικού συμβουλίου Ο Πρωθυπουργός πρέπει να δουλέψει συστηματικά με το υπουργικό συμβούλιο και μοιράζεται την συλλογική ευθύνη μαζί του, αν και μπορεί να προσπαθήσει να το παραμερήσει σε κάποιες αποφάσεις-κλειδιά. Ο Πρόεδρος μπορεί να μην συμβουλευθεί το υπουργικό συμβούλιο για αποφάσεις-κλειδιά γιατί δεν έχει τόσο σημαντική θέση. 4/2017 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

Βρετανικό πολιτικό σύστημα Αμερικάνικο πολιτικό σύστημα Χαρακτηριστικά Βρετανικό πολιτικό σύστημα Αμερικάνικο πολιτικό σύστημα Νομοθετική εξουσία (δύο σώματα) House of Commons: άμεση εκλογή House of Lords: διορισμός (άνισα σώματα, οι Lords έχουν δευτερεύοντα ρόλο). Η αρχή της κοινοβουλευτικής υπεροχής (legislative sovereignty of the Westminster Parliament). Παράδειγμα μοντέλου δημοκρατίας του Schumpeter. Η Βουλή των αντιπροσώπων: άμεση εκλογή Γερουσία: άμεση εκλογή (θεωρητικά είναι ισάξια, η Γερουσία έχει περισσότερο κύρος). Το Κογκρέσσο ελέγχει τον προϋπολογισμό και μπορεί να παρακάμψει το βέτο του Προέδρου για να περάσει νομοθεσία. Το θέμα της « congressional paralysis ». Η δικαστική εξουσία Μέτριος δικαστικός έλεγχος της εκτελεστικής εξουσίας. Ισχυρός δικαστικός έλεγχος με δυνατότητα για το Ανώτατο Δικαστήριο να ακυρώσει νόμους και τις πράξεις του Προέδρου λόγω αντισυνταγματικότητας. Ο Πρόεδρος διορίζει τους δικαστές και η Γερουσία επικυρώνει τους διορισμούς.. Η Γερουσία μπορεί να προσάψει μομφή για απομάκρυνση δικαστή. 4/2017 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

Βρετανικό πολιτικό σύστημα Αμερικάνικο πολιτικό σύστημα Χαρακτηριστικά Βρετανικό πολιτικό σύστημα Αμερικάνικο πολιτικό σύστημα Κομματική ηγεσία Ο πρωθυπουργός έχει ισχυρή κομματική ηγεσία με στήριξη από την κομματική μηχανή. Το κυβερνών κόμμα ελέγχει αυστηρά τα μέλη του στη Βουλή των κοινοτήτων (κομματική πειθαρχία) και διατηρεί την απόλυτη πρωτοβουλία των κινήσεων, εξασφαλίζοντας την υπερψήφιση των νομοσχεδίων που καταθέτει. Ο Πρόεδρος δεν μπορεί να υπολογίζει στο κόμμα αφού η κομματική του ηγεσία είναι πιο αδύναμη εξαιτίας του ομοσπονδιακού χαρακτήρα του συστήματος και της διάκρισης των εξουσιών. Ο Πρόεδρος πρέπει να διεκδικήσει τη συναίνεση των δύο νομοθετικών σωμάτων για να κάνει προωθήσει πρωτοβουλία του. Συγκέντρωση εξουσιών / θεσμοί περιορισμού της εκτελεστικής εξουσίας. Λιγότερη σημασία στο Limited government. Χωρίς κωδικοποιημένο σύνταγμα αλλά με διάκριση των εξουσιών και κριτική κατά του υπερβολικού συγκεντρωτισμού της εκτελεστικής εξουσίας. Limited government: γενική δυσπιστία της ‘κυβερνητικής τυραννίας’. Διάχυση της εξουσίας (power checks power via checks and balances), γραπτό σύνταγμα και ομοσπονδισμός. Δικαιώματα γυναικών και μειονοτήτων Δικαίωμα ψήφου το 1918 και το 1928. Μέτρα για την καταπολέμηση των διακρίσεων ανδρών και γυναικών από το 1970 και εφεξής, για τις φυλετικές σχέσεις από τη δεκαετία του 60. Δικαίωμα ψήφου μέσω 19ης τροπολογία το 1920. Αναπτύχθηκε το απελευθερωτικό κίνημα των γυναικών. Η νομοθεσία κατά των διακρίσεων για γυναίκες και μειονότητες το 1964. 4/2017 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

Δευτερο κυμα εκδημοκρατισμου: φασεισ αποαποικιοποιησησ (1943-1962) 4/2017 Μετά το τέλος του Β’ΠΠ αναδείχθηκαν κάποιες εδραιωμένες δημοκρατίας (Δυτική Γερμανία, Αυστρία, Ιταλία και η πρώην βρετανική Ινδία, Ισραήλ, Ιαπωνία) Οι μεταπολεμικές δημοκρατίες στην Ευρώπη ρίζωσαν χάρη στην αμερικάνικη βοήθεια. Λόγω του ιστορικού προηγούμενου, τα συντάγματα του 2ου κύματος συντάχθηκαν με βάση το πρότυπο Schumpeter. Ενώ στο αμερικάνικο σύνταγμα δεν υπήρχε αναφορά στα κόμματα, στο 2ο κύμα τα κόμματα αναδεικνύονται σε κορυφαίο δημοκρατικό όργανο σε χώρες με μεγάλη εκλογική βάση. Π.χ. Στη Γερμανία, ο Θεμελιώδης νόμος του 1949 κωδικοποιεί το ρόλο των κομμάτων ‘συμμετέχουν στο σχηματισμό της δημοκρατικής βούλησης του λαού’. Επί της ουσίας όμως, σε πολλές περιπτώσεις, ο ανταγωνισμός περιορίστηκε στην εμφάνιση ενός πολιτικού σχηματισμού που θα κυριαρχούσε στην εθνική πολιτική σκηνή (κόμμα του κογκρέσσου στην Ινδία, οι χριστιανοδημοκράτες στην Ιταλία, το φιλελεύθερο κόμμα στην Ιαπωνία, και το εργατικό κόμμα στο Ισραήλ). Το δεύτερο κύμα αντιστράφηκε στο διάστημα 1958-1975 από στρατιωτικά πραξικοπήματα σε μεγάλο μέρος της Λατινικής Αμερικής και στη μετα-αποικιακή Αφρική. ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

Τριτο κυμα εκδημοκρατισμου (1974-1991) 4/2017 Το τέλος των δεξιών δικτατοριών στην Νότια Ευρώπη τη δεκαετία του 70 και εμπέδωση της δημοκρατίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Η κατάρρευση του κομμουνισμού στη Σοβιετική Ένωση και μετάβαση στη δημοκρατία στην Ανατολική Ευρώπη στα τέλη της δεκαετίας του 80. Περιορισμένη ή επισφαλής εδραίωση της δημοκρατίας στη Λατινική Αμερική και σε τμήματα της Αφρικής. Παρατηρείται οπισθοχώρηση των στρατηγών στο μεγαλύτερο μέρος της Λατινικής Αμερικής τη δεκαετία του 80. Kαι στην Υποσαχάρεια Αφρική οι πρόεδροι αναγκάστηκαν έστω και τυπικά να θέσουν εαυτούς σε επανεκλογή. Σε ορισμένες χώρες συνεχίστηκαν να σημειώνονται δημοκρατικές ή λαϊκές εξεγέρσεις και κατά τον 21 αι.: επανάσταση των ρόδων στη Γεωργία το 2003, η πορτοκαλιά επανάσταση στην Ουκρανία το 2004, η αραβική άνοιξη από το 2010 σε Τυνησία, Αίγυπτος, Μαρόκο, Υεμένη κτλ. ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

Λογοι περιορισμενησ εδραιωσησ των δημοκρατιων του τριτου κυματοσ (Λατινική Αμερική, Αφρική) 4/2017 Τα χαμηλά επίπεδα ευημερίας με μεγάλες ανισότητες είναι συνθήκες που δεν ευνοούν τη διάχυση των μέσων της εξουσίας, ούτε την ανάπτυξη της αμοιβαίας ανοχής και του συμβιβασμού. Οικονομική ανάπτυξη και δικαιότερη ανακατανομή του πλούτου είναι απαραίτητες προυποθέσεις για την εδραίωση της δημοκρατίας. Η οικονομική ευημερία είναι το κλειδί για μια σταθερή δημοκρατία αφού όσο πιο πλούσιο είναι ένα έθνος τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες έχει να διατηρήσει το δημοκρατικό του χαρακτήρα (Lipset, 1960). H Ινδία, ως εξαίρεση: φτωχή και δημοκρατική. Η κληρονομιά του παλαιού καθεστώτος, δηλαδή των ολοκληρωτικών και αυταρχικών καθεστώτων (στρατιωτικές δικτατορίες), δεν αφήνει περιθώρια για παρέμβαση από τη δικαστική εξουσία ούτε σεβασμό σε συντάγματα ή διακηρύξεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και πριν την εμφάνιση των ολοκληρωτικών και αυταρχικών καθεστώτων (στρατιωτικές δικτατορίες), πολλές από αυτές τις χώρες καταρχήν στην Λατινική Αμερική, και στην Αφρική δεν είχαν καμμία παράδοση ατομικών δικαιωμάτων ή τυπικών περιορισμών στην εξουσία των ηγετών. ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

τυπολογιεσ πολιτικησ αλλαγησ και εδραιωση δημοκρατιασ 4/2017 Τυπολογίες πολιτικής αλλαγής (διακρίνεται από την μεταβάση στη δημοκρατία): Εκδημοκρατισμός Σε δημοκρατικό πολίτευμα: εδραίωση της δημοκρατίας, δημοκρατική εμβάθυνση, δημοκρατική οπισθοδρόμηση, αυτοκρατισμός. Σε αυταρχικό πολίτευμα: πολιτική φιλελευθεροποίηση, αυταρχική πρόοδος. Εδραίωση δημοκρατίας: απόλυτη κυριαρχία ενός συγκεκριμένου συστήματος δημοκρατικών θεσμών εντός του οποίου όλοι υποχρεούνται να λειτουργούν και εξασφάλιση αποδεκτού πλαισίου πολιτικού ανταγωνισμού όπου οι κύριοι ανταγωνιστές μεταβιβάζουν ο ένας την εξουσία στον άλλον μέσω εκλογών (Przeworski, Huntington, 1991). Η εμπέδωση δημοκρατίας προωθεί πλουραλισμό, πολιτικό ανταγωνισμό, αποτελεσματική λειτουργία της κυβέρνησης, πολιτικά δικαιώματα και πολιτικές ελευθερίες. ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ

Απο τη δημοκρατία στον αυταρχισμο (υποτροπη) 4/2017 Όσο η εμπέδωση της δημοκρατίας ατονεί τόσο ενισχύεται η άποψη ότι η εδραίωση της δεν είναι απλώς θέμα χρόνου. Η ολική ή εν μέρει επιστροφή στον αυταρχισμό ύστερα από δημοκρατική ανάπαυλα ονομάζεται υποτροπή σε αυταρχικό καθεστώς (backsliding). Οι δυνατότητες των μηχανισμών βίας του κράτους στα αυταρχικά/ ολοκληρωτικά καθεστώτα καταστέλουν όποια δυνατότητα δημοκρατικής πρωτοβουλίας για μεταβάση. Ιστορικά οι δικτατορίες έχουν επιδείξει μεγαλύτερη πολιτική ποικιλομορφία και δημιουργικότητα από τις δημοκρατίες. Π.χ. Τουρκία: Η Επιτροπή της Βενετίας, το εξειδικευμένο όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα συνταγματικά θέματα, σε γνωμοδότησή του έκρινε ότι οι συνταγματικές τροποποιήσεις στην Τουρκία (δημοψήφισμα 16.04.2017) είναι ένα «επικίνδυνο βήμα προς τα πίσω» για τη δημοκρατία, από ένα δημοκρατικό προεδρικό σύστημα το οποίο βασίζεται στη διάκριση των εξουσιών σε ένα προσωποπαγές καθεστώτος με άρση των ελέγχων και ισορροπιών, ενέχοντας τον κίνδυνο εκφυλισμού σε ένα αυταρχικό προεδρικό σύστημα. Βενεζουέλα, Παραγουάη: πολιτική και θεσμική κρίση, Απρίλιος 2017 (κίνδυνος υποτροπής). ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ