Νερό: Πηγή Ζωής, Πολιτισμού, Υγείας και Ομορφιάς Εργασία των μαθητών Β’ γυμνασίου και Α’ Λυκείου του Εσπερινού Γυμνασίου & Λ.Τ. Θήβας Σχολικό Έτος 2015-2016

Γνωρίζετε ότι πίνουμε το ίδιο νερό που έπιναν κάποτε και οι δεινόσαυροι; Αυτό το νερό θα το πιουν κι άλλοι μετά από 40 εκατομμύρια χρόνια….

Αυτό οφείλεται στον Κύκλο του Νερού Ο κύκλος του νερού (γνωστός επιστημονικά ως «υδρολογικός κύκλος») αναφέρεται στη συνεχόμενη ανταλλαγή του νερού μέσα στηνυδρόσφαιρα, δηλαδή μεταξύ ατμόσφαιρας, επιφανειακού νερού, εδαφικού νερού, υπόγειου νερού και βιόσφαιρας.

Το νερό κινείται αέναα μεταξύ αυτών των περιοχών του υδρολογικού κύκλου που αποτελείται (κυρίως) από τις ακόλουθες μεταφορικές διεργασίες: Εξάτμιση του νερού από τις επιφάνειες των ωκεανών, τις υπόλοιπες υδάτινες επιφάνειες αλλά και τη διαπνοή της βιόσφαιρας (φυτά, ζώα, άνθρωποι κ.τ.λ.) στην ατμόσφαιρα. Συμπύκνωση (συνήθως) σε σύννεφα που περιέχουν σταγονίδια ή και παγοκρυστάλλους και  κατακρήμνιση του νερού από τα σύννεφα (συνήθως) με τις μορφές των διαφόρων μετεωρολογικών φαινομένων. Επιστροφή με αποστράγγιση στη θάλασσα, σε άλλες υδάτινες επιφάνειες και στη βιόσφαιρα

Αλλά πώς προέκυψε το νερό στο σύμπαν; Το νερό είναι ουσία συμπαντική - αρχέγονη: Κουβαλά μέσα του τα μυστικά της δημιουργίας του σύμπαντος. Μετά την μεγάλη έκρηξη στο σύμπαν πρώτα σχηματίστηκε το στοιχείο υδρογόνο στη συνέχεια το οξυγόνο και από την συνένωσή τους προέκυψε το νερό. Το νερό έδωσε τη δυνατότητα της δημιουργίας της ζωής .

Πώς όμως το νερό έφτασε στη γη; Πολλοί επιστήμονες θεωρούν ότι όταν σχηματίστηκε η Γη, η θερμοκρασία ήταν πολύ υψηλή, συνεπώς δεν ήταν δυνατό να είχε ξεκινήσει τη ζωή της με πολύ νερό, άρα αυτό πρέπει να ήρθε από κάπου αλλού, προφανώς από το διάστημα. Οι κομήτες περιέχουν πολύ πάγο και οι προσκρούσεις τους στην αρχέγονη Γη μπορεί να έφεραν νερό, αλλά πάντα αρκετοί επιστήμονες υποπτεύονταν ότι δεν αρκούσαν οι κομήτες ως πηγή νερού. Τώρα πια στην «εικόνα» μπαίνουν και οι παγωμένοι αστεροειδείς, οπότε δικαιολογείται το πώς ο πλανήτης μας βρέθηκε με τόσο νερό.

Ιδιότητες του νερού που το καθιστούν τόσο σημαντικό για τη ζωή

Ο πάγος επιπλέει Είναι κοινώς αποδεκτό (!) ότι όλα (ή... σχεδόν όλα) τα υγρά παρουσιάζουν ελάττωση του όγκου τους με την ψύξη. Παρ' όλα αυτά, το νερό πάει κόντρα στο ρεύμα και παρουσιάζει κάποιες ιδιαιτερότητες. Κάτω από τη θερμοκρασία των 4° C, ο όγκος του αντί να ελαττώνεται... αυξάνεται! Έτσι, στους 4° C, που το νερό είναι ακόμη υγρό, έχει μεγαλύτερη πυκνότητα απ' ότι στους Ο° C, που έχει μετατραπεί σε πάγο. Για το λόγο αυτό ο πάγος δε βυθίζεται στο νερό και έτσι αποφεύγεται το πάγωμα του πυθμένα των θαλασσών και των λιμνών, πράγμα το οποίο θα θανάτωνε τους υδρόβιους οργανισμούς, με όλες τις συνέπειες που αυτό το γεγονός θα είχε. Πυκνότητες (kg/l): Πάγου σε 0° C: 0,9165902 Υγρού σε 0° C: 0,999868 Υγρού σε 4° C: 1,000000

Τριχοειδή φαινόμενα του νερού Πώς όμως το νερό αψηφά τη βαρύτητα και φτάνει στα φύλλα των φυτών; Ειδικά όταν μιλάμε για ψηλά δέντρα (κάποια φτάνουν 30m ύψος) το φαινόμενο γίνεται ακόμη πιο εντυπωσιακό. Ο λόγος που το νερό ωθείται σε υψηλότερα επίπεδα είναι αυτό που είναι γνωστό σαν τριχοειδές φαινόμενο. Σύμφωνα με το τριχοειδές φαινόμενο, όταν βυθίσουμε ένα στενό σωλήνα σε μια ποσότητα νερού, τότε μέσα στο σωλήνα το νερό θα ανέλθει σε μεγαλύτερο ύψος από την ελεύθερη επιφάνεια. Όσο μικρότερη είναι η διάμετρο του σωλήνα τόσο μεγαλύτερο το ύψος που θα φτάσει το νερό. Εξήγηση του φαινομένου των τριχοειδών σωλήνων αποδίδεται στις ελκτικές δυνάμεις που αναπτύσσονται μεταξύ των μορίων των σωμάτων. Τριχοειδή φαινόμενα του νερού

Επιφανειακή τάση Τα μόρια του νερού, χάρη στον πολικό τους χαρακτήρα, έλκονται με ισχυρές δυνάμεις, που ονομάζονται δυνάμεις συνοχής. Λόγω των σχετικά ισχυρών δυνάμεων συνοχής το νερό αντιστέκεται στην παραμόρφωση της ελεύθερης επιφάνειάς του, δηλαδή παρουσιάζει μεγάλη επιφανειακή τάση. Η μεγάλη επιφανειακή τάση του νερού εξηγεί το γεγονός ότι μερικά έντομα περπατάνε στην επιφάνειά του χωρίς να βυθίζονται, όπως επίσης και το συμπαγές των δομών των κυττάρων που περιέχουν νερό.

Νερό & Πολιτισμοί Οι σημαντικότεροι πολιτισμοί γεννήθηκαν κοντά στο νερό. Ιδιαίτερα, στη Μεσόγειο το νερό έπαιξε σημαντικό ρόλο, στη διαμόρφωση των πολιτισμών. Στις ακτές της Μεσογείου εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι πολιτισμοί, οι Αρχαίοι Έλληνες, οι Φοίνικες, οι Αιγύπτιοι, οι Άραβες, οι Ρωμαίοι. Σε αυτούς τους πολιτισμούς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα το νερό κατέχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία. Ο Αιγυπτιακός πολιτισμός συνέδεσε τη ζωή του με τον ποταμό Νείλο, ο πολιτισμός της Μεσοποταμίας με τον Τίγρη και τον Ευφράτη, ο ελληνικός πολιτισμός με τα πλούσια παράλιά της. Οι δρόμοι των ποταμών και των θαλασσών προμήθευαν στις ανθρώπινες κοινωνίες όχι μόνο νερό για τις καλλιέργειες και μέσα διατροφής, αλλά κι έναν ασφαλή κι εύκολο δρόμο για τις μετακινήσεις, το εμπόριο, τις ανταλλαγές προϊόντων, αλλά και την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, των λαών, των πολιτισμών!

Μυθολογία και νερό Τη σημασία του ζωογόνου ρόλου των νερών τη βρίσκουμε στους μύθους πολλών λαών. Κάνοντας ένα ταξίδι μέσα στο χρόνο και φτάνοντας ως την προϊστορική εποχή, διαπιστώνουμε ότι οι προγονικοί λαοί της ανθρωπότητας είχαν πλήρη επίγνωση της ζωογόνου σημασίας, αλλά και της φοβερής δύναμης των νερών. Για το λόγο αυτό τιμούσαν τα νερά ως θεότητες, τις οποίες παράλληλα, ζητούσαν να εξευμενίσουν. Στους μύθους όλων των λαών, το νερό αποτέλεσε στοιχείο έμπνευσης και δοξασίας.

Θρησκεία και νερό Το νερό, πηγή και σύμβολο ζωής, έγινε από τα πανάρχαια χρόνια αντικείμενο λατρείας όλων των πρωτόγονων λαών. Όποιες και αν είναι οι πολιτισμικές τους δομές, το νερό αποτελεί αστείρευτη πηγή δύναμης και ζωής: καθαρίζει, θεραπεύει, ανανεώνει και διασφαλίζει την αθανασία. Είναι το «ζων ύδωρ» ή το «αθάνατο νερό» της παγκόσμιας κοσμολογίας. Στις νεότερες θρησκείες το νερό αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο των θρησκευτικών παραδόσεων. Το Ισλάμ θεωρεί το νερό δώρο Θεού και μέσο καθαρμού. Στην ιουδαϊκή παράδοση είναι η αρχή της δημιουργίας και μία μορφή θεοφανείας. Στην Αγία Γραφή πολλές είναι οι αναφορές στους συμβολισμούς του.

Υδάτινο αποτύπωμα Το υδάτινο αποτύπωμα είναι ένας διεθνής όρος στην επιστήμη του περιβάλλοντος που προσδιορίζει την ποσότητα του νερού που καταναλώνεται από ένα πληθυσμό σε σχέση με το επίπεδο διαβίωσης του υπό εξέταση πληθυσμού. Σε επίπεδο κράτους το υδάτινο αποτύπωμα καθορίζεται ως η ποσότητα του φρέσκου νερού που χρειάζεται για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών, οι οποίες καταναλώνονται από τους κατοίκους της χώρας. Το υδάτινο αποτύπωμα είναι ανάλογο του επιπέδου διαβίωσης έτσι ώστε στις αναπτυγμένες χώρες, όπου η κατά κεφαλή κατανάλωση νερού είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή των αναπτυσσόμενων χωρών, να αντιστοιχεί πολύ μεγαλύτερο υδάτινο αποτύπωμα.

Πολεμικές συγκρούσεις για το νερό Mε το σύνθημα «Kοινό νερό - Kοινές ευκαιρίες» γιορτάζεται η Παγκόσμια Hμέρα για το Nερό, ενός πολύτιμου αγαθού η κακοδιαχείριση του οποίου, ανάμεσα σε άλλα δεινά, επιφέρει ακόμη και πολεμικές συγκρούσεις. Η προσοχή εστιάζεται στα διασυνοριακά νερά και στις ενέργειες που απαιτούνται ώστε να οικοδομηθεί η συνεργασία στη διασυνοριακή διαχείριση του νερού, στόχος που όταν επιτυγχάνεται μπορεί να βοηθήσει στην οικοδόμηση αμοιβαίου σεβασμού, στην κατανόηση και την εμπιστοσύνη μεταξύ των χωρών και στην προώθηση της ειρήνης, της ασφάλειας και της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. Σε ολόκληρο τον πλανήτη 145 χώρες, δηλαδή περισσότερες από το 75% όλων των χωρών, μοιράζονται τις λεκάνες 263 διασυνοριακών λιμνών και ποταμών που καλύπτουν περισσότερο από το 45% της επιφάνειας του εδάφους.

Ύδρευση - Υδροδότηση Το νερό προέρχεται από δύο κύριες πηγές. Τις επιφανειακές όπως οι λίμνες, τα ποτάμια και τα ρυάκια και τα υδροφόρα στρώματα του εδάφους. Τα επιφανειακά ύδατα συλλέγονται από τους ανθρώπους με φράγματα, στη συνέχεια συγκεντρώνονται σε υδατόπυργους και έπειτα επεξεργάζονται στα διυλιστήρια νερού και μέσω του δικτύου ύδρευσης το νερό φτάνει στα σπίτια μας.

Νερό, Υγεία & Ομορφιά

Το νερό αποτελεί ζωτικό στοιχείο του δέρματος και η μείωση του αποθέματός του συνδέεται με τη διαδικασία της γήρανσης

Καθώς μεγαλώνουμε, το δέρμα μας γίνετε λεπτότερο και πιο ξηρό. Όταν δεν του προσφέρουμε την απαραίτητη υγρασία, αυτό χάνει τη φρεσκάδα και τη λάμψη του, είναι πιο ευαίσθητο, λιγότερο ελαστικό και αποκτά ρυτίδες εύκολα. Ένα υγιές δέρμα αποτελείται περίπου από 70% νερό.

Αυτό συμβαίνει γιατί κάθε φορά που δεν υπάρχει επαρκής ποσότητα νερού, ο οργανισμός ενεργοποιεί έναν προστατευτικό μηχανισμό για την καλή λειτουργία της καρδιάς, των νεφρών και του εγκεφάλου, αφαιρώντας νερό από δευτερεύοντες ιστούς όπως το δέρμα και χρησιμοποιώντας το εκεί που υπάρχει ανάγκη. Αν το σώμα δεν λαμβάνει αρκετή ποσότητα νερού, το δέρμα μας είναι αυτό που θα αισθανθεί τις επιπτώσεις περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο όργανο.

Χωρίς νερό, τα κύτταρα καταστρέφονται και οι ιστοί χάνουν την ελαστικότητά τους. Η θρέψη των κυττάρων βασίζεται στο νερό και όλα τα θρεπτικά συστατικά, βιταμίνες, μέταλλα και αντιοξειδωτικές ουσίες μεταφέρονται σε αυτά μέσω του αίματος, το οποίο έχει ως βασικό συστατικό του το νερό. Επιπλέον, η αρκετή πρόσληψη νερού καθημερινά, διατηρεί την ισορροπία στον οργανισμό μας, προκειμένου να αποβάλλουμε τις τοξίνες που παράγονται από αυτόν.

Tips  - Να θυμάστε ότι ένας έξυπνος τρόπος να πίνετε αρκετό νερό είναι να έχετε πάντα μαζί σας ένα μικρό μπουκάλι με νερό. - Φροντίστε να πίνετε νερό ανάμεσα στα γεύματα και όχι κατά τη διάρκειά τους. - Έχετε πάντα ένα ποτήρι νερό δίπλα στο κρεβάτι σας, μιας και η δίψα επισκέπτεται πολλούς από εμάς κατά τη διάρκεια της νύχτας. - Ακόμα και αν δεν διψάτε, πίνετε νερό κατά τη διάρκεια όλης της ημέρας. Μην ξεχνάτε ότι το αίσθημα της δίψας δεν αποτελεί πάντα τον πιο σωστό δείκτη ενυδάτωσης, αφού όταν φτάσουμε στο σημείο να διψάσουμε σημαίνει ότι ήδη έχουμε αφυδατωθεί.

Στην εργασία συμμετείχαν οι παρακάτω μαθητές: Β Γυμνασίου:   Αλίου Ηλίας Στάντζος Μάνος Χάικα Ντέλια Α Λυκείου: Γκιόκας Κών/νος Οικονομάκη Ευγενία Οικονομάκης Κυριάκος Παπασταμάτης Χρήστος Πετεινάρης Κών/νος Νίκος Υπεύθυνη Εκπαιδευτικός: Ευριπίδου Ρωξάνη

Βιβλιογραφία Εγκυκλοπαίδεια σχολικής βιβλιοθήκης. Σχολικά βιβλία-βοηθήματα Β’ Λυκείου. Ματσαγγούρας projects Α’ λυκείου Ιντερνέτ http://ga.water.usgs.gov/edu/watercyclegreek.html http://www.focusmag.gr http://www.greeknews.com.cy http://www.enet.gr http://www.tee.gr http://www.prasino.gr http://www.greenpeace.org/greece http://www.eydap.gr