ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΙΣΚΟΥ Σημειώσεις για το μάθημα: Μορφές Κινδύνου Συμεών Καραφόλας

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου Οι κίνδυνοι για μια επιχείρηση είναι διάφοροι προερχόμενοι τόσο από την εσωτερική λειτουργία της εταιρίας όσο και από εξωτερικούς προς αυτήν όπως η γενικότερη μακροοικονομική συγκυρία. Αντίστοιχοι είναι και οι κίνδυνοι για την τράπεζα που έχει μια ειδικότερη λειτουργία (αγοράς χρήματος – καταθέσεις και πώλησης ΄ρήματος – δάνεια) αλλά ταυτόχρονα η τράπεζα είναι πολύ περισσότερο συνδεδεμένη με το μακροοικονομικό περιβάλλον έχοντας μια ευρεία σύνδεση μέσω της πελατείας της καταθετών και δανειοληπτών και συνδεόμενη με όλους τους τομείς και κλάδους της οικονομίας αλλά και με κάθε γεωγραφική περιφέρεια μιας χώρας. Στο πλαίσιο αυτό θα εξεταστούν μια σειρά από κατηγορίες κινδύνων που είναι: Χρηματοοικονομικοί Λειτουργικοί Επιχειρηματικοί Μεγάλων γεγονότων Τα παραδείγματα είναι σημαντικά και ιδιαίτερα στην περίοδο της κρίσης και αφορούν τόσο μικρές όσο και μεγάλες τράπεζες είτε επενδυτικές είτε εμπορικές με περισσότερο παραδοσιακό προσανατολισμό τραπεζικών εργασιών.

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου: Κίνδυνοι Μεγάλων Γεγονότων Πολιτικοί. Στην περίπτωση αυτή μπορούμε να αναφερθούμε σε γεγονότα όπως πόλεμοι, σημαντικές πολιτικές αλλαγές με την έλευση στην εξουσία δικτατορικών καθεστώτων, είτε σε αλλαγή πολιτικού σκηνικού με την έλευση στην εξουσία πολιτικών κομμάτων με εντελώς διαφορετική πολιτική, όπως για παράδειγμα εθνικοποιήσεις. Μεγάλες καταστροφές που μπορούν να προκληθούν είτε από πολέμους είτε από μεγάλες φυσικές καταστροφές, όπως οι συνέπειες από το τσουνάμι στην Ιαπωνία. Εδ’ω όμως μπορούμε να αναφερθούμε και σε φυσικές καταστροφές τοπικής εμβέλειας όμως μεγάλες πλημύρες ή δραματικές αλλαγές καιρού που μπορούν να επηρεάσουν ολόκληρες παραγωγές, ιδιαίτερα γεωργικές σε μια περιοχή, ιδιαίτερα αν πρόκειται για σχεδόν μονοκαλλιέργειες.

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου: Κίνδυνοι Μεγάλων Γεγονότων Κρίση Τραπεζικού Συστήματος. Εδώ μπορούμε να αναφερθούμε σε κρίση συνολική του τραπεζικού συστήματος σε μια χώρα, ή σε περισσότερες που μπορούν να προέρθουν είτε από προβλήματα στο σύνολο των τραπεζών (ή τη μεγάλη πλειοψηφία) ή από μεγάλες αλλαγές στο τραπεζικό καθεστώς που επηρεάζει το σύνολο του τραπεζικού συστήματος. Στην πρώτη περίπτωση μπορούμε να αναφερθούμε στην περίπτωση της Ελλάδας όπου οι συστημικές τράπεζες, που ελέγχουν το 98% περίπου του τραπεζικού συστήματος έχουν κάνει τις ανακεφαλαιοποιήσεις με τη βοήθεια του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, ουσιαστικά με χρήματα που επιβαρύνουν το Ελληνικό κράτος. Στη δεύτερη περίπτωση μπορούμε να αναφερθούμε σε αλλαγές που μπορούν να επηρεάσουν το τραπεζικό καθεστώς σε μια χώρα, όπως το φορολογικό καθεστώς ή η αποχώρηση μιας χώρας από την ευρωζώνη όπως στην ενδεχόμενη περίπτωση της Μεγάλης Βρετανίας. Άλλοι εξωγενείς κίνδυνοι που μπορούν να είναι οποιοδήποτε, Μπορούμε να δούμε το παράδειγμα εμπόλεμων καταστάσεων ή πολιτικών γεγονότων σε όμορες χώρες ή χώρες σημαντικές εμπορικούς εταίρους (π.χ. επιπτώσεις στην Ελλάδα του πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία)

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου : Επιχειρηματικοί κίνδυνοι Μακροοικονομική πολιτική. Εδώ μπορούμε να αναφερθούμε σε μια σειρά από κινδύνους που σχετίζονται με τις αλλαγές στο μακροοικονομικό πεδίο, είτε σαν αλλαγές σε μακροοικονομικούς παράγοντες είτε σαν αλλαγές σε αποφάσεις που επηρεάζουν το μακροοικονομικό περιβάλλον. Οι αλλαγές αυτές επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τις επιχειρήσεις είτε στο σύνολό τους ή σε έναν κλάδο ή σε μια γεωγραφική περιοχή. Μπορούμε να αναφέρουμε τα παραδείγματα: Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα επηρέασε το σύνολο των επιχειρήσεων λόγω των επιδράσεων στο οικονομικό περιβάλλον. Η κρίση επέδρασε σε μια σειρά από μακροοικονομικούς παράγοντες όπως η μείωση της κατανάλωσης σαν συνέπεια της μείωσης της ζήτησης. Η μείωση της ζήτησης ήταν συνέπεια της μείωσης του εισοδήματος που προήλθε είτε από την απώλεια της εργασίας (αύξηση της ανεργίας) είτε από μείωση του μισθού και συντάξεων. Αμφότερα είχαν σαν αποτέλεσμα της συρρίκνωσης της κατανάλωσης. Η αύξηση της φορολόγησης είχε σαν αποτέλεσμα της μείωσης του διαθέσιμου εισοδήματος. Αυτοί οι λόγοι στο σύνολο τους επηρέασαν την παραγωγή και συνεπώς τις επιχειρήσεις που άρχισαν να εμφανίζουν προβλήματα απέναντι στις υποχρεώσεις προς τις τράπεζες με εντονότερα τα κόκκινα δάνεια. Μια παράπλευρη επίδραση ήταν και αυτή των καταναλωτών φυσικών προσώπων που είτε μείωσαν τη δανειακή τους επιβάρυνση (των πιστωτικών καρτών) είτε δεν αποπληρώνουν τα δάνεια, όπως στεγαστικά και καταναλωτικά.

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου: Επιχειρηματικοί κίνδυνοι Μακροοικονομική πολιτική Η οικονομική κρίση μπορεί να επηρεάσει κάποιους κλάδους ή επιχειρήσεις περισσότερο από άλλους με αντίστοιχο αντίκτυπο στις υποχρεώσεις τους προς τις τράπεζες. Μπορούμε να δούμε δύο παραδείγματα: αυτό του κλάδου των κατασκευών ο οποίος υπέστη από τις μεγαλύτερες μειώσεις της παραγωγής σαν συνέπεια μιας υπερπαραγωγής του κλάδου την προηγούμενη περίοδο, της μεγάλης ζήτησης λόγω των απωλειών εισοδήματος αλλά και ανησυχίας για το μέλλον (με αποτέλεσμα την αναβολή μεγάλων αγορών). Αυτό είχε σαν συνέπεια τη συρρίκνωσης της ζήτησης των στεγαστικών δανείων. Παράλληλα οι σημαντικές υποχρεώσεις εργολάβων προς τράπεζες και τρίτους δε μπορούν να αντιμετωπισθούν σαν συνέπεια των προηγουμένων με αποτέλεσμα ολόκληρος ο κλάδος να υφίσταται το πρόβλημα, περιλαμβανομένων και των σχετικών κλάδων. Ένα δεύτερο παράδειγμα αποτελούν οι αντιπροσωπείες αυτοκινήτων που ήσαν από τις πρώτες που υπέστησαν τις συνέπειες διότι η μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος πρώτα επιβαρύνει ακριβά καταναλωτικά προϊόντα. Αντίστοιχα μπορούμε να δούμε αν κάποιες γεωγραφικές περιοχές είχαν καλύτερη συμπερφιορά. Εδώ μπορούμε να ναφερθούμε στην περίπτωση των τουρισιτκών περιοχών που υπέστησαν μικρότερες απώλειςε.

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου: Επιχειρηματικοί κίνδυνοι Χρηματοοικονομική υποδομή. Εδώ αναφερόμαστε στα στοιχεία της επιχείρησης που μπορούν να εμφανίζουν προβλήματα. Για παράδειγμα στο παθητικό πολύ σημαντική είναι η δανειακή επιβάρυνση της επιχείρησης. Εδώ θα πρέπει να εξετάσουμε αφενός τις δανειακές υποχρεώσεις αφετέρου τη δανειακή επιβάρυνση όπως τη σχέση των δανείων προς τα ίδια κεφάλαια της εταιρίας. Στο ενεργητικό της εταιρίας μπορούμε να δούμε σε ποιο βαθμό η εταιρία δεν έχει εξοφληθεί για τις πωλήσεις που έχει κάνει διατηρώντας στο χαρτοφυλάκιο της επιταγές ή γραμμάτια που ενέχουν αφενός τον κίνδυνο μη αποπληρωμής αφετέρου τη μη ύπαρξη ρευστότατος (λαμβάνοντας υπόψη ότι η χρήση της μεταχρονολογημένης επιταγής είναι πολύ δυσκολότερη πλέον λόγω της κρίσης). Νομοθετικά και κανονιστικά θέματα. Εδώ μπορούμε να αναφερθούμε σε αλλαγές που επέρχονται στη διάρκεια της οικονομικής χρήσης που επηρεάζουν την επιχείρηση, όπως το ξαφνικό φορολογικό καθεστώς (αύξηση, φόρων, ΦΠΑ, εργοδοτικών εισφορών …) Κίνδυνος Χώρας. Εδώ μπορούμε να αναφερθούμε στον κίνδυνο που παρουσιάζει η χώρα είτε σε αυτήν που είναι εγκατεστημένη η επιχείρηση ή η θυγατρική της είτε στη χώρα με την οποία έχει σημαντικές εμπορικές συναλλαγές. Το παράδειγμα της Γιουγκοσλαβίας, ή του Ιράκ κα της Συρίας είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικά για πολλές ελληνικές επιχειρήσεις.

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου: Λειτουργικοί κίνδυνοι Απάτες. Εδώ μπορούμε να αναφερθούμε σε απάτες που προκαλούνται στο εσωτερικό της τράπεζες από υπαλλήλους τις τράπεζες σε βάρος των πελατών ή / και σε βάρος της τράπεζας. Μπορούμε όμως να αναφερθούμε και σε απάτες που προκαλούνται από άλλες τράπεζες ή άλλα επιχειρηματικά ιδρύματα, ιδιαίτερα χρηματοπιστωτικά, που έχουν επίπτωση στην τράπεζα και συνεπώς αποτελούν κίνδυνο. Στην περίπτωση της εσωτερικής απάτης μπορούμε να θεωρήσουμε την απλή απάτη υπαλλήλων που με κάποιον τρόπο υπεξαιρούν χρήματα από την τράπεζα ή από λογαριασμούς πελατών (έχουν αναφερθεί περιπτώσεις μικρών συνεχών υπεξαιρέσεων που δύσκολα αντιλαμβάνονται πελάτες, διευκόλυνση στη διάπραξη ληστείας, μεταφορά κεφαλαίων κλπ.). Μπορούμε όμως να θεωρήσουμε απάτες μεγάλων χρηματικών ποσών όπου υπάλληλος χρησιμοποιώντας τη θέση που έχει μπορεί να προβεί σε ενέργεις που βλάπτουν σημαντικά την τράπεζα. Μπορούμε να δούμε εδώ για παράδειγμα τη χορήγηση δανείων μεγάλων ποσών σε πελάτες μη φερέγγυους χωρίς να εχουν ηρηθεί οι απαρίτητοι εποπτικοί κανόνες.

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου: Λειτουργικοί κίνδυνοι Εσωτερική απάτη. Μπορούμε να θεωρήσουμε την περίπτωση υπαλλήλων που λειτουργούν σε τομείς με επενδυτικά προϊόντα, όπως μετοχές, συμβόλαια μελλοντικής διαπραγμάτευσης (παράγωγα) όπου μπορούν να επιφέρουν σοβαρές ζημιές. Ένα παράδειγμα αποτελεί η Τράπεζα Barings όπου ένα στέλεχος ο Nick Leeson λειτουργούσε στο γραφείο Baring Securities στη Σιγκαπούρη με κύριο αντικείμενο τις συναλλαγές σε μετοχές και συμβόλαια μελλοντικής διαπραγμάτευσης στο Χρηματιστήριο της Σιγκαπούρης. Το στέλεχος αυτό προέβη σε διαδοχικές συναλλαγές μεγάλων ποσών χωρίς να έχει την απαραίτητη συγκατάθεση, υπερβαίνοντας τα ποσοτικά όρια που είχε και μη αναφέροντας τις ζημίες που είχε πραγματοποιήσει. Το αποτέλεσμα ήταν να προκληθούν ζημίες 1,4 δις δολάρια ΗΠΑ και η τράπεζα να κηρυχθεί σε πτώχευση. Στην περίπτωση της εξωτερικής απάτης μπορούμε να θεωρήσουμε τη χειραγώγηση του δείκτη LIBOR από ορισμένες τράπεζες στη Μεγάλη Βρετανία. Με τη χειραγώγηση αυτή το επιτόκιο LIBOR παρέμεινε σε χαμηλά επίπεδα σε αντίθεση με ό,τι θα περίμενε κανείς από την οικονομική συγκυρία, περίοδος χρηματοοικονομικής κρίσης 2008-2010). Με τη χειραγώγηση αυτή ευνοήθηκαν οι μεγάλες τράπεζες όσον αφορά τη διατήρηση της φήμης τους. Για τη χειραγώγηση αυτή τιμωρήθηκαν τράπεζες όπως η Barclays και η Deutsche Bank με υψηλά πρόστιμα (2,5 δισ δολάρια για τη Deutsche Bank)

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου: Λειτουργικοί κίνδυνοι Εργασιακό περιβάλλον: στην περίπτωση αυτή μπορούμε να αναφερθούμε σε συνέπειες που μπορούν να προέρθουν από συμπεριφορές ανωτέρων υπαλλήλων προς κατώτερους, σε εργασιακές σχέσεις που αντιβαίνουν βασικούς κώδικες δεοντολογίας ή ακόμη και νομοθεσίας. Το πρόβλημα εδώ δεν έγκειται απλώς στην επιβολή κάποιου προστίμου. Πολύ σοβαρότερο είναι το πρόβλημα που μπορεί να προκύψει από ενδεχόμενη κακή φήμη της τράπεζας που μπορεί να επηρεάσει σχετικά και τη συμπεριφορά των πελατών. Κίνδυνος λόγω τεχνολογικών προβλημάτων και αδυναμιών. Εδώ έχουμε τουλάχιστον δύο μεγάλες κατηγορίες: την πραγματοποίηση απάτης που βασίζεται σε επέμβαση στην τεχνολογία της τράπεζας, μπορούμε να θεωρήσουμε «Χάκερς» που επεμβαίνουν στα συστήματα της τράπεζας υποκλέπτοντας είτε στοιχεία των πελατών και της τράπεζας είτε μεταφέροντας ποσά σε λογαριασμούς ξένους προς τους πελάτες της τράπεζας. τη μη λειτουργία των ηλεκτρονικών συστημάτων της τράπεζας για οποιοδήποτε λόγο όπως απεργίες, γενικότερων προβλημάτων τροφοδοσίας όπως ηλεκτρικού ρεύματος, τηλεπικοινωνιών.. (μια επιτυχημένη απεργία ξεκινά από την κατάληψη των ηλεκτρονικών συστημάτων της τράπεζας)

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου: Λειτουργικοί κίνδυνοι Ζημίες σε πάγια ή άλλα περιουσιακά στοιχεία της τράπεζας. Εδώ μπορούμε να θεωρήσουμε οποιεσδήποτε καταστροφές μπορούν να υποστούν πάγια ή άλλα στοιχεία της τράπεζας. Ένα παράδειγμα αποτελούν φυσικές καταστροφές (παράδειγμα Τράπεζα Marfin). Ζημίες που προέρχονται από τραπεζικά προϊόντα και υπηρεσίες της τράπεζας. Μπορούμε να θεωρήσουμε εδώ προϊόντα επενδυτικά ή καταθετικά που ρποτείνονται σε πελάτες τα οποία είναι ενδεχομένως υψηλού ρίσκου σε πελάτες λίγο ή ακθόλου μυημένους σε τέτοια προϊόντα. Οι πελάτες αυτοί εμπιστευόμενοι τον υπάλληλο καταθέτουν τις αποταμιεύσεις ή παίρνουν δάνεια με ρίσκο με αποτέλεσμα να χάσουν σημαντικά ποσά. Πέραν των άλλων εδώ μπορεί να κινδυνέψει και η φήμη της τράπεζας.

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου: Χρηματοοικονομικοί Κίνδυνοι Κίνδυνος Επιτοκίων: ο κίνδυνος εδώ έγκειται κυρίως όταν η τράπεζα δίνει δάνεια μεσο-μακροπρόθεσμα με σταθερό επιτόκιο (ας υποθέσουμε χαμηλό λόγω χαμηλού πληθωρισμού) ενώ δέχεται κατάθεσες, κατά βάση βραχυπρόθεσμες. Εάν στη διάρκεια της περιόδου των μακροπρόθεσμων δανείων προκύψουν αλλαγές στα επιτόκια (π.χ. διότι αυξήθηκε δραστικά ο πληθωρισμός) τότε η τράπεζα θα αναγκαστεί να δανειστεί (μέσω καταθέσεων ή διατραπεζικής) με υψηλότερο επιτόκιο. Αν λάβουμε υπόψη ότι τα έσοδα της τράπεζας σε μεγάλο βαθμό προέρχονται από τη διαφορά των επιτοκίων δανείων-καταθέσεων, τότε ενδεχόμενα αρνητικά έσοδα θα μειώσουν δραστικά τα καθαρά έσοδα. Μια λύση αποτελούν τα κυμαινόμενα επιτόκια. Αντίστοιχο πρόβλημα μπορεί να παρατηρηθεί αν δάνεια ή καταθέσεις είναι συνδεδεμένα με επιτόκιο ή νόμισμα εξωτερικού. Βλέπε και παράδειγμα χειραφέτησης LIBOR.

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου: Χρηματοοικονομικοί Κίνδυνοι Συναλλαγματικός Κίνδυνος : στην περίπτωση αυτή έχουμε ανοίγματα-τοποθετήσεις, ιδιαίτερα σε μελλοντικά συμβόλαια σε συνάλλαγμα. Στην περίπτωση αυτή μελλοντικά συμβόλαια σε κάποιο νόμισμα μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές ζημίες αν το συμβόλαιο ποντάρει σε εξέλιξη του νομίσματος αντίθετα με αυτήν που προέκυψε. Ένα άλλο πρόβλημα είναι αν η τράπεζα διαθέτει ξένα νομίσματα στο χαρτοφυλάκιο τα οποία όμως υποτιμώνται. Άλλο πρόβλημα μπορεί να προκύψει με τη σύνδεση δανείων προς τους πελάτες ή καταθέσεις πελατών συνδεδεμένα με ρήτρα ξένου νομίσματος). Στην περίπτωση αυτή ο κίνδυνος είναι να υπάρξει εξέλιξη αντίστροφη αυτής για την οποία είχε σχεδιαστεί το επενδυτικό ή καταθετικό προϊόν.

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου: Χρηματοοικονομικοί Κίνδυνοι Κίνδυνος Ρευστότητας: στην περίπτωση αυτή η τράπεζα μπορεί να βρεθεί εκτεθειμένη εφόσον για κάποιο λόγο αφενός έχει δεσμεύσεις μεσο-μακροπρόθεσμες απαιτήσεις τις οποίες δε μπορεί να αναιρέσει (μεσο-μακροπρόθεσμα δάνεια που θα αποπληρωθούν στην ώρα τους) αφετέρου δεν μπορεί να βρει καταθέσεις που μπορούν να καλύψουν τις υποχρεώσεις. Για παράδειγμα μεγάλη μείωση των καταθέσεων δημιουργεί πρόβλημα ρευστότητας στην τράπεζα, αφενός για να καλύψει τις υποχρεώσεις (π.χ. δάνεια για κεφάλαια κίνησης στις επιχειρήσεις πελάτες) αφετέρου για να δημιουργήσει νέες εργασίες (νέα δάνεια). Είναι εξαιρετικά σημαντικό για την τράπεζα να έχει μια ισορροπία στη σκέλος της διάρκειας των τοποθετήσεων και υποχρεώσεων (βλέπε κρίση τραπεζών στην Ελλάδα, και χειραγώγηση επιτοκίων) . Κίνδυνος αγοράς: εδώ αναφερόμαστε στην περίπτωση όπου μπορούν να υπάρξουν ζημίες στο χαρτοφυλάκιο της τράπεζας λόγω της μεταβλητότητας των τιμών της αγοράς, όπως για παράδειγμα των επιτοκίων, των μετοχών, των εμπορευμάτων, των συναλλαγματικών ισοτιμιών.

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου: Χρηματοοικονομικοί Κίνδυνοι Πιστωτικός Κίνδυνος: εδώ αναφερόμαστε στον κίνδυνο που θα προέρθει από την αδυναμία όσων έχουν πάρει δάνειο να ανταπεξέρθουν στις συμβατικές τους υποχρεώσεις και πιο συγκεκριμένα στην αποπληρωμή του τοκοχρεολυσίου. Αυτό αποτελεί και το σημαντικότερο κίνδυνο για τις κλασσικές τράπεζες (που δε στηρίζονται σε εργασίες παραγώγων). Η αδυναμία εκπλήρωσης των υποχρεώσεων του αντισυμβαλλομένου στερεί από την τράπεζα έσοδα που υπολόγιζε να έχει από τη σύμβαση του δανείου. Ο κίνδυνος επηρεάζει τα επιτόκια και συνήθως υψηλός κίνδυνος επιφέρει υψηλά επιτόκια. Τα παράδειγμα των κόκκινων δανείων στην Ελλάδα αποτελεί ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά. Όπως παρατηρούμε στον πίνακα 1, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, ως ποσοστό του συνόλου των δανείων, έφθασαν το 42,2% στο τέλος του 2015 από 7,7% το 2009 και μόνον 4,5% το 2007. Τα μη εξυπηρετούμενα αφορούν όλες τις κατηγορίες δανείων αλλά είναι ιδιαίτερα αυξημένα για τα καταναλωτικά και επιχειρηματικά, πίνακας 2.

Ως % του συνόλου των δανείων Πίνακας 1. Μη εξυπηρετούμενα δάνεια, ως ποσοστό του συνόλου των δανείων   Ως % του συνόλου των δανείων 2007 4,5% 2008 5,0% 2009 7,7% 2010 10,4% 2011 16,0% 2012 24,5% 2013 31,9% 2014 33,8% 2015 42,2% Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, Αποστολή στοιχείων στο συγγραφέα, Δεκέμβριος 2015

Πίνακας 2. Μη εξυπηρετούμενα δάνεια, ως ποσοστό του συνόλου των δανείων, κατηγορία δανείων   Ως % του συνόλου των δανείων Καταναλωτικά 53,3% Στεγαστικά 38,0% Επιχειρηματικά 41,3% Ελεύθεροι επαγγελματίες και ΠΜΕ * 63,0% Δάνεια προς ΜΜΕ** 54,0% Πήγή: Όπως πίνακας 10 *Πολύ Μικρές Επιχειρήσεις. *Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου: Χρηματοοικονομικοί Κίνδυνοι Προκειμένου να εκτιμηθεί ο πιστωτικός κίνδυνος πρέπει να ληφθούν υπόψη οι παρακάτω παράμετροι: Η πιθανότητα αθέτησης υποχρεώσεων Η ποσοστιαία ζημία σε περίπτωση αθέτησης (ή κίνδυνος ανάκτησης) η οποία αναφέρεται στο ποσοστό της χρηματικής ζημίας επί του συνολικού χρηματοδοτικού ανοίγματος Το χρηματοδοτικό άνοιγμα το οποίο αναφέρεται στο συνολικό ποσό που εκτίθεται σε πιστωτικό κίνδυνο κάθε δεδομένη χρονική στιγμή Σε μια γενική θεώρηση, (πέραν των καταστάσεων κρίσης), η διαχείριση του πιστωτικού κινδύνου πραγματοποιείται με: Την ανάπτυξη συστημάτων αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας του δανειολήπτη Τον καθορισμού ανώτατων ορίων ανάληψης κινδύνου Τη διαρκή παρακολούθηση κινδύνου που αναλαμβάνει η τράπεζα και τις διορθωτικές ενέργειες όπου και όταν αυτό απαιτείται Τον έλεγχο των χορηγήσεων από εξειδικευμένο προσωπικό Τη διαφοροποίηση του χαρτοφυλακίου

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου: Χρηματοοικονομικοί Κίνδυνοι Σχετικά με τη διαφοροποίηση του χαρτοφυλακίου μπορούν να σημειωθούν ορισμένα σημεία όπως: Αναφορικά στους πελάτες και στους κλάδους τις οικονομίας: μέγιστα επιτρεπτά όρια χρηματοδότησης. Για παράδειγμα θα πρέπει η τράπεζα να εστιάσει σε τόσο μεγάλο βαθμό στη Γεωργία ή στον Τουρισμό και μάλιστα σε συγκεκριμένες περιοχές όπως η Κρήτη ή τα Δωδεκάνησα; Την κατανομή του χαρτοφυλακίου με βάση τις κατηγορίες όπως επιχειρηματικά, καταναλωτικά, στεγαστικά δάνεια. Με βάση τους τύπους δανείου όπως σταθερό ή κυμαινόμενο επιτόκιο. Τη συσχέτιση του δανείου με τη σύνθεση των καταθέσεων (μεσο-μακροπρόθεσμες καταθέσεις και δάνεια, πελατών ή διατραπεζικές). Τη διάρκεια όπως θεσμοθέτηση μέγιστης διάρκειας δανείου για κάθε τύπο δανείου ή / και δανειολήπτη. Την τιμολόγηση του δανείου όπου το επιτόκιο σταθμίζεται με βάση το κόστος χρήματος, το διοικητικό κόστος, τις αναμενόμενες ζημίες που εξαρτώνται από την πιστοληπτική ικανότητα του δανειολήπτη και την κάλυψη, το περιθώριο κέρδους.

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου: Χρηματοοικονομικοί Κίνδυνοι Κίνδυνοι της σύνθεσης λογιστικών καταστάσεων και μεταβολών τους: Απότομες αυξομειώσεις στοιχείων του παθητικού - ενεργητικού και αποτελεσμάτων. Απότομη μείωση των καταθέσεων της τράπεζας δείχνει έναν κίνδυνο ρευστότητας της τράπεζας. Ερωτήματα: Από πού προέρχεται η μείωση αυτή; Σε ποια είδη καταθέσεων υπάρχει κυρίως; Αυτή μεταβολή πως μπορεί να καλυφθεί; Με ποιο κόστος; ομόλογα της τράπεζας; Διατραπεζική; Ποια είναι η συνέπεια όσον αφορά στις υποχρεώσεις της τράπεζας; Ποιες είναι οι ανάγκες ρευστότητας στοιχείων του ενεργητικού της τράπεζας; Μπορούν να ρευστοποιηθούν στοιχεία της τράπεζας; Δανεισμός της τράπεζας σε ξένο νόμισμα. Αν ναι τότε θέμα συναλλαγματικού κινδύνου

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου: Χρηματοοικονομικοί Κίνδυνοι Κίνδυνοι της σύνθεσης λογιστικών καταστάσεων και μεταβολών τους: το παράδειγμα της Αlpha Βank. Στους πίνακες 3,4 και 5 έχουμε στοιχεία για τα 3μηνιαία αποτελέσματα της Alpha Bank για το 2011 με βάση το τέλος του 2010 όταν η τράπεζα παρουσιάζει κέρδη. Στον πίνακα 3 παρατηρούμε την απότομη πτώση των καταθέσεων πελατών από το 2ο 3μηνο του 2011 σε σχέση με το προηγούμενο 3μηνο κατά 4 δισ. ευρώ (ή 13,2%, πίνακας 4). Η πτώση αυτή συνεχίζεται και τα επόμενα 3μηνα. Κατά συνέπεια , η τράπεζα χάνει απότομα χαμηλότοκες καταθέσεις τις οποίες θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει για την εκπλήρωση υποχρεώσεων, όπως κεφάλαια κίνησης προς επιχειρηματίες, επενδυτικά, στεγαστικά και καταναλωτικά δάνεια. Η συνέπεια αυτή μεταφράζεται για παράδειγμα στο μικρότερο όριο δανείων που μπορεί να δώσει η τράπεζα στον επιχειρηματία (π.χ. αντί του συνολικού ποσού των 100.000 ευρώ που έδινε για κεφάλαια κίνησης, η τράπεζα θα δώσει στον επιχειρηματία τη δυνατότητα άντλησης μόνο μέχρι του ποσού των 60.000 ευρώ σαν κεφάλαιο κίνησης). Επίσης μπορεί να μεταφραστεί στην απώλεια νέων πελατών και εν γένει εργασιών λόγω μείωσης των καταθέσεων. Σε αντικατάσταση της απώλειες των καταθέσεων πελατών, η τράπεζα προβαίνει, εφόσον έχει τη δυνατότητα, στην άντληση καταθέσεων από τη διατραπεζική αγορά που είναι πιο κοστοβόρος και μικρότερης διάρκειας από τις κατάθεσες πελατών. Οι καταθέσεις αυτές αυξήθηκαν κατά αντίστοιχο τρόπο το 2011, πίνακες 3 και 4.

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου: Χρηματοοικονομικοί Κίνδυνοι Αν δούμε αντίστοιχα τη διατραπεζική στο ενεργητικό, «Δάνεια - Διατραπεζική», οι απαιτήσεις στην κατηγορία αυτή (δηλαδή τα δάνεια που κάνει η τράπεζα στις άλλες τράπεζες), μειώνονται συνεχώς αμέσως από το 1ο 3μηνο του 2011. Ένα σημείο που μας ενδιαφέρει είναι η δυνατότητα κάλυψης των δανειακών εργασιών της τράπεζας από την άντληση των καταθέσεων. Παρατηρούμε από τον πίνακα 5 ότι τα Δάνεια Πελατών / Καταθέσεις Πελατών που είναι ήδη αυξημένα το 2010 (127,8%) αυξάνονται πολύ περισσότερο στη διάρκεια του 2011, ιδιαίτερα το εξάμηνο του 2011 όπου περνούν στο 143,2%, αυξημένα κατά 12% σε σχέση με ένα εξάμηνο νωρίτερα. Η εξέλιξη αυτή δείχνει ένα πρόβλημα και κίνδυνο της τράπεζας αφού το άνοιγμα της τράπεζας στα δάνεια σε σχέση με τις καταθέσεις που έχει μεγαλώνει πολύ. Η διατραπεζική αγορά καλύπτει σημαντικό μέρος της απώλειας και μετατρέπεται σε βασικό παράγοντα του παθητικού περνώντας στο 41,3% του παθητικού στο τέλος του 2011 από 29,4% ένα έτος νωρίτερα, πίνακας 5. Όμως η διατραπεζική δεν μπορεί να αντικαταστήσει μακροχρόνια τις καταθέσεις των πελατών στις οποίες πρέπει να βασίζεται μια τράπεζα όπως η Alpha Bank.

Βασικές κατηγορίες Τραπεζικού Κινδύνου: Χρηματοοικονομικοί Κίνδυνοι Αν πάμε στην καθαρή θέση της τράπεζας παρατηρούμε τη σταδιακή μείωση μέσα στο έτος που είναι πλέον ιδιαίτερα έντονη στα ετήσια αποτελέσματα όπου φθάνει τα 592 εκατομ. Ευρώ στο τέλος του 2011 από 4,4 δισεκ. Ευρώ στο τέλος του 2010. Η εξέλιξη αυτή είναι αποτέλεσμα των ζημιών της τράπεζας μέσα στο έτος και εμφανίζονται στα «Αποτελέσματα εις νέον», πίνακας 3. Αυτό αποτυπώνεται στη σχέση Ιδια Κεφάλαια προς Σύνολο Παθητικού όπου περνάει από 6,9% το 2010 στο 1,07% στο τέλος του 2011, πίνακας 5. Το παράδειγμα της Alpha Bank για το έτος αυτό είναι χαρακτηριστικό των κινδύνων που μπορούν να αποτυπώνονται στις λογιστικές καταστάσεις της τράπεζας.

Πίνακας 3. Τριμηνιαία οικονομικά αποτελέσματα, 2011, Alpha Bank 3μηνο - Έτος 2011/12 2011/9 2011/6 2011/3 2010 Επενδύσεις 5.578 7.543 7.917 6.334 7.990 Δάνεια - Διατραπεζική 6.722 6.854 7.290 7.426 8.824 Δάνεια-Πελατών 36.152 38.316 38.602 39.194 39.919 Σύνολο Ενεργητικού 55.197 58.631 59.540 59.653 63.771 Τοκοφόρες Καταθέσεις - Πελατών 23.749 25.545 26.963 31.053 31.234 Τοκοφόρες Καταθέσεις - Διατραπεζική 22.775 21.262 20.692 16.272 18.730 Άλλος Δανεισμός 5.289 5.297 5.572 5.582 6.981 Μετοχικό κεφάλαιο 1.100 3.451 Διαφορά από έκδοση μετοχών υπέρ το άρτιο * 2.758 407 Αποθεματικά 73 115 128 118 -6 Αποτελέσματα εις νέον -3.339 -102 -43 592 579 Καθαρή θέση Μετόχων της Τραπέζης 3.871 3.943 4.568 4.431 Έσοδα από τόκους - δάνεια 3.156 970 920 741 2.956 Έξοδα τόκων - Καταθέσεις 1.802 518 470 418 1.605 Μη επιτοκιακά λειτουργικά έσοδα 262 86 63 67 Μη επιτοκιακά λειτουργικά έξοδα -13 -12 -8 Πηγή: Alpha Bank, Οικονομικά Αποτελέσματα τραπέζης, Αποτελέσματα τριμήνων 2011 εξαμήνου 2011, έτους 2011, http://www.alpha.gr/page/default.asp?la=1&id=2763&st249=16 (Ανάκτηση Μάιος 2016) * Η διαφοροποίηση προήλθε από τη μείωση του καταβεβλημένου κοινού μετοχικού κεφαλαίου της τράπεζας, (με Απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των Μετόχων της Τράπεζας τον Ιούλιο 2011) με μείωση της ονομαστικής αξίας των κοινών μετοχών και τη δημιουργία ισόποσου (προς τη μείωση) ειδικού αποθεματικού το οποίο εμφανίζεται ως «Διαφορά από έκδοση μετοχών υπέρ το άρτιο»

Πίνακας 4. 3μηνιαία εξέλιξη δεικτών αποτελεσμάτων της Alpha Bank για το 2011 (%) (2011)12/9 (2011)9/6 (2011)6/3 (2011)3/2010 Επενδύσεις -26,1% -4,7% 25,0% -20,7% Δάνεια - Διατραπεζική -1,9% -6,0% -1,8% -15,8% Δάνεια-Πελατών -5,6% -0,7% -1,5% Σύνολο Ενεργητικού -5,9% -0,2% -6,5% Τοκοφόρες Καταθέσεις - Πελατών -7,0% -5,3% -13,2% -0,6% Τοκοφόρες Καταθέσεις - Διατραπεζική 7,1% 2,8% 27,2% -13,1% Άλλος Δανεισμός -4,9% -20,0% Μετοχικό κεφάλαιο 0,0% -68,1% Διαφορά από έκδοση μετοχών υπέρ το άρτιο 577,6% Αποθεματικά -36,5% -10,2% 8,5% 2066,7% Αποτελέσματα εις νέον -3173,5% -137,2% -107,3% 2,2% Καθαρή θέση Μετόχων της Τραπέζης -84,7% -13,7% 3,1% Έσοδα από τόκους - δάνεια 225,4% 5,4% 24,2% -74,9% Έξοδα τόκων - Καταθέσεις 247,9% 10,2% 12,4% -74,0% Μη επιτοκιακά λειτουργικά έσοδα 204,7% 36,5% Μη επιτοκιακά λειτουργικά έξοδα 230,8% 8,3% -7,7% 62,5% Πηγή: Υπολογισμοί από πίνακα 3

Πίνακας 5. 3μηνιαίοι Αριθμοδείκτες Alpha Bank για το 2011 (%) 2011/12 2011/9 2011/6 2011/3 2010 Επενδύσεις / σύνολο ενεργητικού 10,11% 12,87% 13,30% 10,62% 12,53% Δάνεια Διατραπεζική / σύνολο ενεργητικού 12,18% 11,69% 12,24% 12,45% 13,84% Δάνεια Πελατών / σύνολο ενεργητικού 65,50% 65,35% 64,83% 65,70% 62,60% Καταθέσεις Πελατών/ σύνολο παθητικού 43,03% 43,57% 45,29% 52,06% 48,98% Καταθέσεις Διατραπεζική / σύνολο παθητικού 41,26% 36,26% 34,75% 27,28% 29,37% Δανεισμός / σύνολο παθητικού 9,58% 9,03% 9,36% 10,95% Δάνεια-Πελατών / Καταθέσεις - Πελατών 152,2% 150,0% 143,2% 126,2% 127,8% Καταθέσεις - Πελατών / Καταθέσεις - Διατραπεζική 104,3% 120,1% 130,3% 190,8% 166,8% Σύνολο υποχρεώσεων / σύνολο παθητικού 93,9% 88,9% 89,4% 88,7% 89,3% Ίδια κεφάλαια / σύνολο παθητικού 1,07% 6,6% 7,7% 6,9% Πηγή: Υπολογισμοί από πίνακα 3

Ερωτήσεις Στο παράδειγμα του ΒΡΕΧIT (αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση) ποιους κινδύνους θα βλέπατε για μια τράπεζα που ευρίσκεται στην Αγγλία ή έχει καταστήματα στη χώρα αυτή; Τι εννοούμε με τον κίνδυνο των επιτοκίων; Τι εννοούμε με τον συναλλαγματικό κίνδυνο; Ποια ελληνική τράπεζα θεωρείται ότι είναι πιο εκτεθειμένη σε κινδύνους μεγάλων καταστροφών; Στην περίπτωση της ελληνικής κρίσης σε ποιόν κίνδυνο είναι περισσότερο εκτεθειμένες οι ελληνικές τράπεζες;