Κατερινα Σταματελάτου Αειφορία στις μετακινήσεις – επιπτώσεις από την κατασκευή και λειτουργία των υποδομών μετακίνησεων Κατερινα Σταματελάτου

Η σημασία των μεταφορών Οι μεταφορές ανθρώπων κι αγαθών είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της ανάπτυξης του εμπορίου (και της οικονομίας), της τεχνολογίας, του πολιτισμού και του σύγχρονου τρόπου ζωής. Οι μεταφορές εξελίχθηκαν με την ανάγκη του ανθρώπου να επικοινωνήσει για να πετύχει τα παραπάνω. Ο τομέας όμως των μεταφορών αποτελεί κι ο ίδιος σημαντική οικονομική δραστηριότητα με σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις: Το 4,8% του κοινοτικού εγχώριου ακαθάριστου προϊόντος (548 δισ. ευρώ — σε ακαθάριστη προστιθέμενη αξία στο σύνολο των 28 χωρών της ΕΕ) οφείλεται στις μεταφορές (στοιχεία 2014) Περισσότερες από 11 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στην Ευρώπη σχετίζονται με τις μεταφορές (στοιχεία 2014). Το 30% της καταναλισκόμενης ενέργειας στην ΕΕ οφείλεται στις μεταφορές (στοιχεία 2008)

Εθνικές και κοινοτικές πολιτικές για τις μεταφορές Η βελτίωση των μεταφορών και η περαιτέρω ανάπτυξή τους, θέματα όπως τιμολόγηση, άδειες, κανονισμοί κλπ. αποτελούν αντικείμενο ενός ολοκληρωμένου σχεδιασμού που έχει ως στόχο την ενίσχυση των θετικών και τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων. Όταν αυτός ο σχεδιασμός γίνεται σε κοινοτικό επίπεδο παρουσιάζει περισσότερες δυσκολίες καθώς πρέπει να αρθούν οι όποιες δυσκολίες προκύπτουν από την ιδιαιτερότητα των εθνικών πολιτικών. Με την ίδρυση της ΕΟΚ (συνθήκες της Ρώμης) τέθηκε και το πλαίσιο για την κοινή πολιτική στις μεταφορές, το οποίο όμως δε λειτούργησε γιατί στην εφαρμογή η προσαρμογή των εθνικών πολιτικών ήταν αδύνατη Διαφορετική γεωγραφία Διαφορετικό κύριο μέσο μεταφοράς Διαφορετικός βαθμός επέμβασης του κράτους στις μεταφορές Διαδοχική είσοδος νέων μελών

Λευκές βίβλοι: κείμενα προτάσεων Όμως στο πλαίσιο μιας ενιαίας αγοράς μέσα στην ΕΕ, είναι σημαντικό να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο στο οποίο να εναρμονιστούν οι εθνικές πολιτικές μεταφορών που θα προωθήσει τη μείωση του κόστους και την ανάπτυξη του ενδοκοινοτικού εμπορίου δίνοντας έτσι ένα συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των άλλων οικονομιών. Το κόστος ενός αγαθού διαμορφώνεται και από το κόστος της μεταφοράς του που υπολογίζεται ότι αντιστοιχεί στο 25% Από τις συνθήκες της Ρώμης έχουν υπάρξει αρκετές προσπάθειες να υιοθετηθεί μια κοινή πολιτική στις μεταφορές χωρίς ιδιαίτερο αποτέλεσμα. Λευκές βίβλοι: κείμενα προτάσεων Η Ευρωπαϊκή πολιτική μεταφορών με ορίζοντα το 2010 (2001) Χάρτης πορείας για έναν Ενιαίο Ευρωπαϊκό Χώρο Μεταφορών – Για ένα ανταγωνιστικό και ενεργειακά αποδοτικό σύστημα μεταφορών (2011)

Η ανάπτυξη των μεταφορών στην ΕΕ

Καινοτομία στις μεταφορές Η ανάπτυξη είναι η βάση για το μέλλον των ευρωπαϊκών μεταφορών, ο καταλύτης για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης  π.χ. ενεργειακά αποδοτικότερες μηχανές αεροσκαφών και αυτοκινήτων ή με την αντικατάσταση πετρελαίου με φιλικότερες προς το περιβάλλον πηγές ενέργειας. Οι περιβαλλοντικοί στόχοι μπορεί να επιτευχθούν και με την προώθηση καθαρότερων —και συχνά φθηνότερων— εναλλακτικών μέσων μεταφοράς, όπως είναι ο σιδηρόδρομος και τα πλωτά μέσα μεταφοράς. «Έξυπνα» μέσα για τη βελτίωση της χρήσης της υπάρχουσας υποδομής π.χ. σύστημα άμεσης πληροφόρησης που βοηθά τους οδηγούς στη μείωση της κατανάλωσης καυσίμου, στον εντοπισμό διαθέσιμων χώρων στάθμευσης, αποφυγή κυκλοφορικών συμφορήσεων και ατυχημάτων Προς αποφυγή της εναέρια συμφόρησης, το ερευνητικό πρόγραμμα για τη διαχείριση της εναέριας κυκλοφορίας στον Ενιαίο Ευρωπαϊκό Ουρανό (SESAR) επιδιώκει να συνδυάσει την αποδοτική κατανάλωση καυσίμου με τη βέλτιστη πρόσβαση των αεροσκαφών στους αερολιμένες και τη βέλτιστη διαχείριση της πτητικής τροχιάς. Αναμένεται να: τριπλασιαστεί η χωρητικότητα του εναέριου χώρου να δεκαπλασιάσει την ασφάλειά του ενααέριου χώρου, να μειωθούν κατά 10% οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ανά πτήση να μειωθεί κατά 50% το κόστος διαχείρισης της εναέριας κυκλοφορίας

Τι μέσο μεταφοράς προτιμούν οι Ευρωπαίοι πολίτες; Το 2010 οι Ευρωπαίοι διένυσαν, κατά μέσο όρο, αποστάσεις σχεδόν 12 900 χιλιομέτρων κατ’ άτομο εντός της επικράτειας της τότε ΕΕ των 27 κρατών μελών. Τα επιβατικά αυτοκίνητα εξακολουθούν να είναι το πιο δημοφιλές μέσο μεταφοράς των ευρωπαίων πολιτών

Εμπορικές μεταφορές Οδικές μεταφορές αγαθών Τα οδικά μέσα κυριαρχούν: σχεδόν ο μισός όγκος των εμπορευμάτων διακινήθηκε οδικώς, ακολουθούν οι θαλάσσιες και οι σιδηροδρομικές μεταφορές, οι εσωτερικές πλωτές οδοί και οι σωληναγωγοί πετρελαίου. Η αεροπορική μεταφορά φορτίων έρχεται τελευταία, με ποσοστό μικρότερο του 1 %. Η σχέση κόστους-αξίας των αεροπορικών μεταφορών είναι συχνά πολύ υψηλότερη, παρά τον μικρό τους όγκο. Οδικές μεταφορές αγαθών

Πόσο ρυπαίνουν τα μέσα μεταφοράς; Πηγή καυσίμων για μεταφορές: ορυκτά 96% με βάση το πετρέλαιο Το 20% των αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ προέρχεται από τις μεταφορές Πρέπει να μειωθεί κατά 60% (έως το 2050) ώστε να επιτευχθεί ο στόχος για τη μείωση κατά 80% σε παγκόσμιο επίπεδο

Μεταβολή στις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου στην Ε.Ε.

Αέριοι ρύποι - διασαφηνίσεις Ρύπος: κάθε ουσία (ή ακτινοβολία) η οποία διοχετεύεται αμέσως ή εμμέσως από τον άνθρωπο στον αέρα του περιβάλλοντος και ενδέχεται να έχει επιβλαβείς επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία ή /και στο περιβάλλον στο σύνολό του. Ρυπαντής: αυτός που ρυπαίνει Ρύπανση: η παρουσία ρύπων στο περιβάλλον Μόλυνση: είδος ρύπανσης που χαρακτηρίζεται από την παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών ή ιών. CO, NOx, SO2, O3: Αέριοι ρύποι Αιωρούμενα σωματίδια (particulate matter, PM): ατμοσφαιρικοί ρύποι CO2, CH4: αέρια θερμοκηπίου

Ρύποι από ΙΧ οχήματα - νομοθεσία CO, NΟx, HC (υδρογονάνθρακες): οριοθετημένοι ρύποι για βενζινοκίνητα ΙΧ CO, NΟx, HC, PM: οριοθετημένοι ρύποι για πετρελαιοκίνητα ΙΧ Από το Euro 1 (1993) έως το Euro 6 (2014): μείωση των ορίων (αυστηρότερη νομοθεσία)

Αξιολόγηση οχημάτων – κύκλοι οδήγησης Το όχημα βρίσκεται στο εργαστήριο σε σύστημα προσομοίωσης όπου «λειτουργεί» υπό κάποιο σενάριο οδήγησης που περιλαμβάνει αυξομειώσεις στην ταχύτητα συναρτήσει του χρόνου (κύκλος οδήγησης). Κατά τη διάρκεια της οδήγησης, τα καυσαέρια συλλέγονται και αναλύονται. Τα αποτελέσματα εκφράζονται σε g/km Για τη χορήγηση έγκρισης τύπου σε οχήματα εντός της Ε.Ε. υπάρχει ο Νέος Ευρωπαϊκός Κύκλος Οδήγησης (new European driving cycle, NEDC) Αντίστοιχοι κύκλοι οδήγησης υπάρχουν στις ΗΠΑ, Ιαπωνία κλπ.

Νέος Ευρωπαϊκός Κύκλος Οδήγησης UDC: αστικός κύκλος EUDC: υπεραστικός κύκλος

Κύκλοι οδήγησης εκτός ΕΕ Στις ΗΠΑ – μεικτός κύκλος Ιαπωνία – μεικτός κύκλος

Επιπτώσεις οδικών μεταφορών

Κατά την κατασκευή αυτοκινητόδρομων Διατάραξη του οικοσυστήματος και κατάληψη γης Εκπομπές Διαρροή αντιψυκτικών ενώσεων Απορροές αυτοκινητόδρομων

Κατά την παραγωγή οχημάτων και ανταλλακτικών Τοξικές και άλλες εκπομπές

Κατά τη λειτουργία αυτοκινητοδρόμων Εκπομπές από την εξάτμιση Σκόνη από τους δρόμους Εκπομπές από τα υγρά ψύξης των κλιματιστικών Θόρυβος Επικίνδυνα υλικά κατά τη διάρκεια συμβάντων Θάνατοι

Κατά τη λειτουργία αυτοκινητοδρόμων Παράγοντες που επηρεάζουν τις εκπομπές Είδη ρύπων

Κατά τη λειτουργία αυτοκινητοδρόμων

Κατά τη συντήρηση οχημάτων Εκπομπές κατά τον ανεφοδιασμό, καθαρισμό, επισκευή (είτε σε τερματικούς σταθμούς για τα βαριά οχήματα είτε σε πρατήρια καυσίμων ή πλυντηρίων ή σε συνεργεία) Διαρροές υπόγεια από δεξαμενές αποθήκευσης καυσίμων

Μετά τη χρήση Υλικά αμαξώματος Διάθεση λαδιού μηχανής Διάθεση ελαστικών Διάθεση μπαταριών (μολύβδου- οξέων)

Επιπτώσεις σιδηροδρομικών μεταφορών

Κατά την κατασκευή Διατάραξη του οικοσυστήματος και κατάληψη γης Διατάραξη του οικοσυστήματος και κατάληψη γης Σε σύγκριση με τον αυτοκινητόδρομο καταλαμβάνει 3 φορές λιγότερη έκταση Εκπομπές

Κατά την παραγωγή βαγονιών και μηχανών Τοξικές και άλλες εκπομπές

Κατά τη λειτουργία Τοξικές και άλλες εκπομπές Εκπομπές από την εξάτμιση Θόρυβος Επικίνδυνα υλικά κατά τη διάρκεια συμβάντων

Κατά τη συντήρηση τρένων Εκπομπές κατά τον ανεφοδιασμό, καθαρισμό, επισκευή , συντήρηση Εκπομπές από εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας που χρησιμοποιούν τα τρένα

Μετά τη χρήση Υλικά αμαξώματος

Επιπτώσεις αεροπορικών μεταφορών

Κατά την κατασκευή αεροδρομίων Διατάραξη του οικοσυστήματος και κατάληψη γης Εκπομπές Διαρροή αντιψυκτικών ενώσεων Απορροές αεροδρομίων

Κατά την παραγωγή αεροσκαφών και ανταλλακτικών Τοξικές και άλλες εκπομπές

Κατά την πτήση Εκπομπές σε μεγάλο υψόμετρο Εκπομπές σε μεγάλο υψόμετρο Εκπομπές σε χαμηλό υψόμετρο/έδαφος Θόρυβος Επικίνδυνα υλικά κατά τη διάρκεια συμβάντων

Κατά τη λειτουργία των αεροδρομίων Εκπομπές οχημάτων εδάφους Εκπομπές από τη συντήρηση, επιδιόρθωση, ανεφοδιασμό

Μετά το τέλος χρήσης Αεροσκάφος και μέρη αυτού

Επιπτώσεις θαλάσσιων μεταφορών

Κατά την κατασκευή/συντήρηση λυμένων Άμεση επιδείνωση του οικοσυστήματος και της ποιότητας νερού από τη βυθοκόρηση κι άλλες ενέργειες Διατάραξη οικοσυστήματος και ρύπανση από την εναπόθεση του υλικού από τη βυθοκόρηση Διατάραξη οικοσυστήματος και κατάληψη γης για λιμάνια και μαρίνες

Κατά την κατασκευή πλοίων και ανταλλακτικών Τοξικές και άλλες εκπομπές

Κατά την πλεύση Διατάραξη οικοσυστήματος από τα κύματα και την αγκυροβόληση Εισαγωγή μη αυτόχθονων ειδών Συμβάντα με επικίνδυνα υλικά κατά τη μεταφορά Ρίψη στερεών και υγρών αποβλήτων στη θάλασσα

Κατά τη συντήρηση πλοίων Εκπομπές ρύπων στους τερματικούς σταθμούς

Μετά το τέλος χρήσης Πλοίο και μέρη αυτού

Προκλήσεις στον τομέα μεταφορών κυκλοφοριακή συμφόρηση (για οδικές και αεροπορικές μεταφορές). Κόστος ~1% του ετήσιου ΑΕΠ της ΕΕ εξάρτηση από το πετρέλαιο Το 96% των ενεργειακών αναγκών των μεταφορών καλύπτεται από το πετρέλαιο. Αναμένεται αύξηση της τιμής του πετρελαίου λόγω εξάντλησης και αστάθειας των περιοχών που το παράγουν. εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου Απαιτείται μείωση στις εκπομπές του τομέα των μεταφορών κατά 60% (με βάση το 1990) μέχρι το 2050 υποδομές: Άνιση ανάπτυξη στα κράτη μέλη της ΕΕ ανταγωνισμός Από άλλες περιοχές του κόσμου

Επιτεύγματα Οδικές μεταφορές Αεροπορικές μεταφορές τα φορτηγά μπορούν πλέον να εκτελούν μεταφορές σε χώρες εκτός της χώρας ταξινόμησής τους, ώστε να μειωθούν οι περιπτώσεις που επιστρέφουν άδεια. Αεροπορικές μεταφορές τα αεροπορικά ταξίδια έχουν γίνει ευκολότερα και φτηνότερα, με νέες αεροπορικές εταιρείες, περισσότερα δρομολόγια και εκατοντάδες γραμμές να συνδέουν τα πολλά αεροδρόμια σε όλη την Ευρώπη. Σιδηροδρομικές μεταφορές: Κάθε σιδηροδρομική εταιρεία με σχετική άδεια μπορεί να παρέχει υπηρεσίες οπουδήποτε στην ΕΕ. Επέκταση του σιδηροδρομικού δικτύου υψηλής ταχύτητας Θαλάσσιες μεταφορές 75% των εμπορικών συναλλαγών της Ευρώπης με τρίτες χώρες 40% των εμπορευματικών συναλλαγών εντός της Ευρώπης ~400 εκατομμύρια άτομα στην Ευρώπη μετακινούνται.

Εργαλεία υπολογισμού http://www.ecotransit.org/index.en.html