Πολιτικά κόμματα «…Το να γράψει κανείς την ιστορία ενός κόμματος δεν σημαίνει τίποτα λιγότερο από το να γράψει την ιστορία αυτής της χώρας από μια συγκεκριμένη οπτική σκοπιά… [αυτή δε η ιστορία] μπορεί μόνο να προκύψει ως αποτέλεσμα της σύνθετης απεικόνισης της κοινωνίας και του κράτους στην ολότητά τους» Α. Gramsci, Prison Notebooks

Πολιτικά κόμματα Ορισμός: μόνιμη οργάνωση, πρωταρχικός στόχος της οποίας είναι η συμμετοχή στις εκλογές και η άσκηση εξουσίας στο πλαίσιο μιας κυβέρνησης. Τα χαρακτηριστικά του πολιτικού συστήματος είναι αποτέλεσμα της διαλεκτικής σχέσης κράτους-κοινωνίας. Τα πολιτικά κόμματα με την διττή τους λειτουργία – ως θεσμοί ενσωμάτωσης και εκπροσώπησης - διαμεσολαβούν και οργανώνουν αυτήν την σχέση.

Πολιτικά κόμματα και έθνη-κράτη Το εθνικό κράτος έγινε η κυρίαρχη μορφή του σύγχρονου κράτους. Η ιστορία της διαμόρφωσης του σύγχρονου κράτους είναι η ιστορία της διαμόρφωσης της Ευρώπης και αντίστροφα. Στο μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας δεν υπήρχαν κράτη. Τα κράτη είναι ιστορικά φαινόμενα που οικοδομήθηκαν υπό συγκεκριμένες συνθήκες.

Κρατικά Συστήματα D. Held, «Η εξέλιξη του σύγχρονου κράτους», στο S Κρατικά Συστήματα D. Held, «Η εξέλιξη του σύγχρονου κράτους», στο S. Hall – B. Gieben (επιμ.), Η διαμόρφωση της νεωτερικότητας, Αθήνα, Σαββάλας, 2003, σελ. 115-191. Από την πτώση της Ρώμης, 5ος αιώνας, πέντε κύριες ομάδες κρατικών συστημάτων: οι παραδοσιακές αυτοκρατορίες τα συστήματα διττής εξουσίας: φεουδαλικές σχέσεις, τις πόλεις-κράτη με την έντονη παρουσία της εκκλησίας (παπισμός) το καθεστώς των τάξεων τα απολυταρχικά κράτη τα σύγχρονα εθνικά κράτη με συνταγματικές φιλελεύθερες δημοκρατίες

1. Αυτοκρατορίες Προϋπόθεση: συσσώρευση και συγκέντρωση κατασταλτικών μέσων (πολεμική ετοιμότητα) Ανάπτυξη στρατιωτικής ισχύος: πρωταρχική σημασία για δημιουργία και διατήρηση των συνόρων Ρευστά σύνορα λόγω εξεγέρσεων και εισβολών Τα εδαφικά όρια δεν ήταν ακόμα συνοριακές γραμμές Αξίωναν εισφορές για τους δρόμους εμπορίου και στήριζαν τον αυτοκράτορα, τον διοικητικό μηχανισμό, τον στρατό και εξαγόραζαν επίδοξους εισβολείς Οι αυτοκρατορίες άρχονταν αλλά δεν κυβερνούσαν (στερούνταν τα διοικητικά μέσα)

2. Φεουδαρχία Αφοσίωση στον πόλεμο και αποτελεσματική ηγεσία Ειδική σχέση μεταξύ κυβερνήτη ή φεουδάρχη ή βασιλιά και στους κορυφαίους πολεμιστές (υποτελείς) Οι υποτελείς δήλωναν πίστη στον φεουδάρχη με αντάλλαγμα προνόμια και προστασία Οι φεουδάρχες βασιλείς ήταν πρώτοι μεταξύ ίσων Οι φεουδάρχες διατηρούν μια αυτόνομη στρατιωτική ικανότητα για να στηρίζουν τους βασιλείς Γεωργική οικονομία, δουλοπάροικοι, παπισμός

3. Το καθεστώς των τάξεων Η παρακμή της φεουδαρχίας επέρχεται λόγω ανταγωνιστικών διεκδικήσεων για ευρύτερη πολιτική εξουσία από κοινωνικές ομάδες ή τάξεις (αριστοκρατία, κλήρος αστοί) Ο βασιλιάς μπορεί να κυβερνά νόμιμα μόνο όταν συγκαλεί τις τάξεις σε συντεταγμένη δημόσια συνάθροιση Η εξουσία μοιράζεται ανάμεσα στους κυβερνήτες και στις τάξεις Ωστόσο η κατάσταση αυτή (δυϊσμός) υπονομεύτηκε και από τις τάξεις και από τους μονάρχες

4. Απολυταρχικά κράτη Ιστορικές αλλαγές που συνέβαλαν στον μετασχηματισμό των μεσαιωνικών αντιλήψεων για την πολιτική: Α) οι αγώνες ανάμεσα σε μονάρχες και βαρόνους Β) οι αγροτικές εξεγέρσεις εναντίον της υπερβολικής φορολόγησης Γ) η εξάπλωση του εμπορίου, Δ) η άνθηση της Αναγέννησης με την έμφαση στις κλασικές πολιτικές ιδέες, Ε) η αμφισβήτηση της οικουμενικότητας των ιδεών του καθολικισμού

4. Απολυταρχικά κράτη 15ος - 18ος αιώνας: 2 μορφές καθεστώτων στην Ευρώπη: α) απόλυτες μοναρχίες (Γαλλία, Πρωσία, Αυστρία, Ισπανία, Σουηδία, Ρωσία), β) συνταγματικές μοναρχίες (Αγγλία, Ολλανδία) Νέα μορφή κράτους: απορρόφηση μικρότερων πολιτικών μονάδων από μεγαλύτερες πολιτικές δομές. Λιγότερα κράτη, με ενισχυμένο σύστημα εξουσίας. Ένας μόνο κυρίαρχος επικεφαλής (απολυταρχικοί ηγέτες): «Ελέω Θεού Μοναρχία». Σε σύνδεση με την αυλή αναπτύχθηκε ένας νέος διοικητικός μηχανισμός (μόνιμη επαγγελματική γραφειοκρατία, στρατός)

Εξελίξεις αυξανόμενη ταύτιση εδαφικών συνόρων με ένα ενιαίο σύστημα διοίκησης δημιουργία νέων μηχανισμών θέσπισης και εφαρμογής νόμων συγκέντρωση της διοικητικής εξουσίας εναλλαγή και επέκταση της δημοσιονομικής διαχείρισης τυποποίηση σχέσεων ανάμεσα στα κράτη (διπλωματία) σύσταση μόνιμου στρατού

Το μοντέλο της Βεστφαλίας (1648) ο κόσμος αποτελείται και διαιρείται σε κυρίαρχα κράτη, τα οποία είναι η ανώτερη εξουσία οι νομοθετικές λειτουργίες η επίλυση των διενέξεων και η επιβολή των νόμων αρμοδιότητα ανεξάρτητων κρατών που υπόκεινται σε ανταγωνισμό για ισχύ οι διαφορές μεταξύ των κρατών συχνά διευθετούνται δια της βίας. όλα τα κράτη θεωρούνται ίσα ενώπιον του νόμου ανεξάρτητα της ισχύος τους το διεθνές δίκαιο είναι προσανατολισμένο στην καθιέρωση ελάχιστων κανόνων συνύπαρξης, κυρίως για στρατιωτικούς σκοπούς

5. Τα σύγχρονα κράτη εδαφικότητα: όλα τα κράτη διεκδικούν εδάφη. Μόνο με το σύγχρονο σύστημα κρατών έχουν οριστεί ακριβή σύνορα έλεγχος των μέσων βίας: η ισχύς που συντηρείται μέσω της αστυνομίας και του στρατού έγινε δυνατή με την ειρήνευση των λαών απρόσωπη δομή εξουσίας: δεν θα μπορούσε να επικρατήσει όσο τα πολιτικά δικαιώματα συνδέονταν με δικαιώματα ιδιοκτησίας, με τη θρησκεία ή τους ευγενείς νομιμότητα: αμφισβήτηση «θεϊκών δικαιωμάτων» οι άνθρωποι ως άτομα ή ως λαοί έγιναν ενεργοί πολίτες.

Τ. Χομπς 1588-1679 Λεβιάθαν: Αναγκαιότητα πανίσχυρης ανώτατης αρχής, για εξασφάλιση ειρηνικής και άνετης ζωής. Τα άτομα: οφείλουν να παραχωρούν πρόθυμα τα δικαιώματά τους σε μια ισχυρή μοναδική αρχή η οποία εξουσιοδοτείται να ενεργεί εκ μέρους τους. Κυρίαρχος: ισχυρός ώστε να τηρούνται οι νόμοι για την πολιτική και οικονομική ζωή Κυρίαρχη εξουσία: αδιαίρετη και απόλυτη.

Τ. Χομπς 1588-1679 κράτος: υπερισχύει σε όλες τις σφαίρες και απορροφά κάθε λαϊκό ή δημόσιο δικαίωμα. Η κρατική εξουσία έγινε κεντρικό θέμα στην ευρωπαϊκή πολιτική σκέψη Αμφισβητήσεις: α) που έγκειται η αρχή της κυρίαρχης εξουσίας (κυβερνήτη, μονάρχη, κράτος, λαό?) β) ποια είναι η κατάλληλη μορφή και τα όρια της κρατικής δράσης?

Ζ. Ζ. Ρουσό (1712-1778) Ο λαός διατηρεί την κυριαρχία που ο Χομπς μεταβιβάζει στο κράτος Η θέσπιση των νόμων πραγματοποιείται με στόχο το κοινό καλό Η φύση του κοινού καλού γίνεται μόνο με δημόσια συζήτηση και συμφωνία Μόνο οι πολίτες μπορούν να εκφράσουν το γενικό καλό, όχι οργανώσεις

Ζ. Ζ. Ρουσό (1712-1778) Οι πολίτες πρέπει να συνευρίσκονται για να θεσπίζουν τους κατάλληλους νόμους Οι κυβερνώμενοι πρέπει να είναι οι κυβερνώντες Η κυβέρνηση είναι νόμιμη μόνο στο βαθμό που εκπλήρωνε τις οδηγίες της γενικής βούλησης Οι μειοψηφίες οφείλουν να συναινούν στις αποφάσεις της πλειοψηφίας