Ζητήματα εφαρμογής του Ν Ζητήματα εφαρμογής του Ν.3869/2010 μετά την ισχύ των νόμων 4336/2015 και 4346/2015 Βίκτωρας Τσιαφούτης, Δικηγόρος, αντιπρόεδρος Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ενώσεων Καταναλωτών “Η Παρέμβαση”, νομικός σύμβουλος ΕΚΠΟΙΖΩ

Α. Ζητήματα από την ένταξη οφειλών σε Δημόσιο, Ασφαλιστικά Ταμεία και ΟΤΑ 1. Η συνταγματικότητα της ρύθμισης των ασφαλιστικών εισφορών Δεν εξαιρούνται στον ΠτΚ από την απαλλαγή του οφειλέτη (άρθρο 170 παρ. 5 Ν.3588/2007) Προβλέπεται η ρύθμισή τους στις αντίστοιχες νομοθεσίες στη Γερμανία, Γαλλία α. Τίθεται σε κίνδυνο η εγγύηση της Πολιτείας για την παροχή κοινωνικής ασφάλισης των εργαζομένων (άρθρο 22 παρ. 5 Σ); - Αντικειμενικό πεδίο: θα πρόκειται, συνήθως, για ληξιπρόθεσμες οφειλές από εισφορές, εκτός ρύθμισης και εφόσον ο οφειλέτης παραιτηθεί από ένδικα βοηθήματα/προσφυγές [Η κατάθεση της αίτησης θα έχει ως συνέπεια την απώλεια τυχόν ρύθμισης (πχ. Ν.4321/2015), αφού κατά κανόνα αυτή θα προσκρούει στην αρχή της σύμμετρης ικανοποίησης (έτσι η Ερμ. Εγκ. 7968/20.8.2015)] - Ικανοποίηση πιστωτών: άρθρα 5 παρ. 2, 8 παρ. 2 και 9 παρ. 2 - Το άρθρο 9 παρ. 2 Ν.3869/2010 διασφαλίζει ότι οι απαιτήσεις των Ασφαλιστικών Ταμείων θα ικανοποιηθούν στο μέτρο ικανοποίησης σε περίπτωση αναγκαστικής εκτέλεσης εις βάρος του οφειλέτη (αρχή της μη χειροτέρευσης της θέσης του πιστωτή)

Α. Ζητήματα από την ένταξη οφειλών σε Δημόσιο, Ασφαλιστικά Ταμεία και ΟΤΑ - Ούτως ή άλλως, απαλλαγή από το χρέος του δικαιούται μόνο όποιος χωρίς δόλο βρίσκεται σε μόνιμη αδυναμία πληρωμών και εφόσον περάσει τη δοκιμασία του άρθρου 8 Ν.3869/2010. - Κατά την εφαρμογή του άρθρου 8, η απαγόρευση κατάσχεσης μισθών/συντάξεων μέχρι 1.000 € ή καταθέσεων μέχρι 1.250 € (άρθρο 31 ΚΕΔΕ, όπως έχει τροποποιηθεί), ως συνέπεια της δικαστικής ρύθμισης, θα αφορά είτε την εξαιρετική κατηγορία πρώην επαγγελματιών που απασχολούνται ως μισθωτοί με μισθό πάνω από 1.000 ευρώ είτε τους επαγγελματίες με καταθέσεις (συνήθως αμοιβές) πάνω από 1.250 €. - Λόγω της έλλειψης ρεαλιστικών ρυθμίσεων, η δικαστική ρύθμιση των οφειλών από εισφορές αναμένεται να αποδώσει περισσότερα χρήματα στα Ασφαλιστικά Ταμεία από όσα λαμβάνουν σήμερα. - H εξαίρεση των εισφορών θα έθετε σε αμφισβήτηση το θεσμό της συλλογικής διαχείρισης της αφερεγγυότητας - Σε κάθε περίπτωση, είναι ζήτημα διαφορετικού νομοθετήματος αν η διαγραφή μέρους της οφειλής επιδρά και σε ποιο βαθμό στη μελλοντική συνταξιοδότηση.

Α. Ζητήματα από την ένταξη οφειλών σε Δημόσιο, Ασφαλιστικά Ταμεία και ΟΤΑ β. Πιθανή σύγκρουση του άρθρου 22 παρ. 5 με το άρθρο 5 παρ. 1 και το άρθρο 2 παρ. 1; - άρθρο 2 παρ. 1: προστασία της αξίας του ανθρώπου (ρύθμιση χρεών και απαλλαγή του οφειλέτη με εξασφάλιση της αξιοπρεπούς διαβίωσής του) - άρθρο 5 παρ. 1: ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και συμμετοχή στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή (επανένταξη του οφειλέτη μετά την απαλλαγή του) - Τυπικά ισοδύναμες όλες οι διατάξεις του Συντάγματος, δεν υπάρχει a priori αξιολογική ιεράρχηση

Α. Ζητήματα από την ένταξη οφειλών σε Δημόσιο, Ασφαλιστικά Ταμεία και ΟΤΑ - Στάθμιση των εννόμων συμφερόντων: όχι μονοσήμαντη η έννοια του “γενικού συμφέροντος”, καθώς η ένταξη των εισφορών, στο πλαίσιο μάλιστα του 3ου μνημονίου, είχε αφενός εισπρακτικό χαρακτήρα και αφετέρου ως στόχο τη στάθμιση των συμφερόντων μεταξύ πιστωτών διαφορετικών κατηγοριών, με ευρύτερες συνέπειες στην οικονομική και κοινωνική ζωή - Εναρμόνιση των συνταγματικών διατάξεων, στη βάση της αρχής της αναλογικότητας Σχετικές αποφάσεις υπέρ της συνταγματικότητας: ΕιρΑθ 627/2017, ΕιρΙλ 398/2016.

Α. Ζητήματα από την ένταξη οφειλών σε Δημόσιο, Ασφαλιστικά Ταμεία και ΟΤΑ 2. H ένταξη των οφειλών στο Δημόσιο, Ασφαλιστικά Ταμεία και ΟΤΑ στις αιτήσεις που κατατέθηκαν πριν την ισχύ του Ν.4336/2015 α. Οι ρυθμίσεις των μεταβατικών διατάξεων του Ν.4336/2015, Υποπαρ. Α4. - άρθρο 2 παρ. 5: οι νέες διατάξεις εφαρμόζονται στις αιτήσεις που κατατέθηκαν μετά την ισχύ του Ν.4336/2015. - άρθρο 2 παρ. 3: δυνατότητα “επανυποβολής” αιτήσεων ώστε να εφαρμοστούν οι νέες διατάξεις, αρκεί να μην έχουν συζητηθεί ή να μην έχει επέλθει συμβιβασμός. H - αυτονόητη - από τον ΚΠολΔ παραίτηση και κατάθεση νέας αίτησης έχει ως συνέπεια, πέραν των εξόδων και τη απώλεια πιθανής προσωρινής ρύθμισης στο πλαίσιο του άρθρου 5, την υπαγωγή στο νέο δυσμενέστερο καθεστώς του άρθρου 9 παρ. 2 (Ν.4346/2015).

Α. Ζητήματα από την ένταξη οφειλών σε Δημόσιο, Ασφαλιστικά Ταμεία και ΟΤΑ β. H παρ. 3 ΚΥΑ 8986/2015: υπόδειγμα τυποποιημένης αίτησης συμπλήρωσης οφειλών, όπως “προβλέπεται” στο άρθρο 2 παρ. 3 Ν.4336/2015 i) Καθ' υπέρβαση της νομοθετικής εξουσιοδότησης ii) Δύο αιτήσεις, μία πριν και μία μετά την ισχύ του Ν.4336/2015, επομένως – καταρχήν – τίθεται το ζήτημα εφαρμογής διαφορετικού δικαίου για κάθε μία. Το αίτημα υπαγωγής της παλαιάς αίτησης στο νέο δίκαιο (κατ' άρθρο 751 ΚΠολΔ) προσκρούει στη μεταβατική διάταξη του άρθρου 2 παρ. 5 Ν.4336/2015. Εξάλλου, αν ως νέο δίκαιο εφαρμοστούν οι διατάξεις μετά την ισχύ του Ν.4346/2015, θα ισχύσει το νέο αυστηρότερο άρθρο 9 παρ. 2. iii) Δε φαίνεται να υποστηρίζεται από τον ΚΠολΔ η “συμπληρωματική αίτηση”, εκτός αν ιδωθεί ως αυτοτελές δικόγραφο μεταβολής αιτήματος (αμφισβ. αν η διεύρυνση του υποκειμενικού πεδίου της δίκης συνιστά επιτρεπτή μεταβολή) ή προσεπίκληση.

Α. Ζητήματα από την ένταξη οφειλών σε Δημόσιο, Ασφαλιστικά Ταμεία και ΟΤΑ γ. Η αναλογική εφαρμογή του άρθρου 8 παρ. 1 εδ. γ. Ο νομοθέτης, αν και ρητά απαγορεύει την αναδρομική ισχύ των διατάξεων του Ν.4336/2010, επιλέγει να υπογραμμίσει την – αυτονόητη – δυνατότητα παραίτησης και υποβολής νέας αίτησης. Η βούληση του νομοθέτη να ρυθμιστούν και οι απαιτήσεις προς το Δημόσιο καταδεικνύεται και από την - αδόκιμη – αίτηση συμπλήρωσης οφειλών της ΚΥΑ 8986/2015. Επομένως, η παρ. 3 του άρθρου 2, σε συνδυασμό με την ΚΥΑ 8986/2015, θα πρέπει να ερμηνευτεί ως εξαίρεση στη μη αναδρομικότητα του Ν.4336/2015 υπέρ της συλλογικής διαχείρισης των οφειλών.

Α. Ζητήματα από την ένταξη οφειλών σε Δημόσιο, Ασφαλιστικά Ταμεία και ΟΤΑ Ωστόσο, ο νομοθέτης ουσιαστικά αφήνει αρρύθμιστη τη διαδικασία ένταξης των απαιτήσεων αυτών στις εκκρεμείς αιτήσεις: πρόκειται για ακούσιο ρυθμιστικό κενό, που θα πληρωθεί με την καταλληλότερη αξιολογικά διάταξη του άρθρου 8 παρ. 1 εδ. γ, η οποία θεσπίζει την αρχή της συλλογικής διευθέτησης χρεών. Ένταξη των απαιτήσεων είτε με επανάληψη συζήτησης και κλήτευση πιστωτών (άρθρο 748 παρ. 3 ΚΠολΔ) είτε πριν τη συζήτηση με προσεπίκληση, εφόσον το έννομο συμφέρον θεμελιώνεται στα παραπάνω (άρθρο 753 ΚΠολΔ). Η λύση της προσεπίκλησης αντιμετωπίζει πιο έγκαιρα το ζήτημα των καταβολών στο πλαίσιο τυχόν προσωρινής ρύθμισης κατ΄ άρθρο 5 παρ. 2 Ν.3869/2010. Πάντως, δεν υπάρχει ανάγκη τήρησης της προδικασίας του άρθρου 5, καθώς η τήρηση της υπέρτερης αρχής της συλλογικής διευθέτησης χρεών (σιωπηρά) εξαιρεί τις εντασσόμενες απαιτήσεις από την προδικασία (άρθρο 8 παρ. 1 εδ. γ).

Β. Ζητήματα προσωρινής προστασίας 1. Η προσωρινή διαταγή του άρθρου 5 παρ. 2 α. Η διάρκεια της προσωρινής αναστολής δεν μπορεί να υπερβαίνει τους 6 μήνες, διάστημα που αρχίζει από την ολοκλήρωση της κατάθεσης της αίτησης (εδ. γ). Όμως: όταν η συζήτηση της αίτησης έχει προσδιοριστεί σε διάστημα πέραν των 6 μηνών, είναι δυνατή η παράταση της αναστολής, καταρχήν με αίτηση μεταρρύθμισης της προσωρινής διαταγής. Προς την κατεύθυνση αυτή: i) ο συνυπολογισμός των καταβολών του άρθρου 5 παρ. 3 στη δικαστική ρύθμιση του άρθρου 8 (επομένως για διάστημα που διαρκεί μέχρι την έκδοση οριστικής απόφασης). ii) η δυνατότητα ανάκλησης όταν δεν καταβληθούν τρεις δόσεις ετησίως (επομένως λαμβάνεται υπόψη το ενδεχόμενο προσωρινής ρύθμισης για διάρκεια μεγαλύτερη των 6 μηνών).

Β. Ζητήματα προσωρινής προστασίας iii) Η ερμηνευτική εγκύκλιος 7978/2015. iv) Σε διαφορετική περίπτωση, παραβίαση του άρθρου 20 παρ. 1 Σ και του άρθρου 13 ΕΣΔΑ (άρνηση χορήγησης προσωρινής προστασίας μέχρι τη δίκη). Για την οικονομία της δίκης, είναι δυνατός ο ορισμός μεγαλύτερη των 6 μηνών χρονική ισχύς της διαταγής, δεδομένου ότι κατά τη συζήτησή της θα είναι γνωστή η δικάσιμος συζήτησης της αίτησης. Η διάταξη θα πρέπει να ερμηνευτεί συσταλτικά, εφαρμοζόμενη μόνο στην έκταση που η συζήτηση της αίτησης προσδιορίζεται εντός 6 μηνών από την ολοκλήρωση κατάθεσης της αίτησης (άρθρο 4 παρ. 5), αφορώσα ουσιαστικά τις περιπτώσεις αναβολών της συζήτησης.

Β. Ζητήματα προσωρινής προστασίας 2. Η ανάκληση της προσωρινής διαταγής λόγω μη καταβολών από τον οφειλέτη - Αίτηση ανάκλησης από τους πιστωτές εφόσον δεν πληρωθούν τρεις (όχι απαραίτητα διαδοχικά) μηνιαίες δόσεις ετησίως, σε προθεσμία 4 μηνών από τη δημιουργία του λόγου ανάκλησης - Με το Ν.4346/2015 απαλείφθηκε η προϋπόθεση της υπαιτιότητας του οφειλέτη ως προς τη μη καταβολή των ορισμένων δόσεων (ομοίως και στην έκπτωση του άρθρου 11 παρ. 2). Υποστηρίζεται ότι η διάταξη αυστηροποιήθηκε για τον οφειλέτη, καθώς στις χρηματικές ενοχές δε νοείται αδυναμία λόγω οικονομικής δυσχέρειας (335-336 ΑΚ). Ωστόσο, τυχόν εμφανή ή συγκεκαλυμμένα κενά θα αντιμετωπιστούν στο πλαίσιο της ΑΚ 288, εξειδίκευση της οποίας αποτελεί ο Ν.3869/2010. Η απάλειψη της προϋπόθεσης της υπαιτιότητας του οφειλέτη θα πρέπει να ερμηνευτεί ως ανακατανομή του βάρους απόδειξης της υπαιτιότητας από τον πιστωτή που αιτείται την ανάκληση της προσωρινής διαταγής, στον καθού η ανάκληση οφειλέτη.

Γ. Βασικά ερμηνευτικά ζητήματα του άρθρου 5α Ν Γ. Βασικά ερμηνευτικά ζητήματα του άρθρου 5α Ν.3869/2010 σχετικά με την ταχεία διευθέτηση μικροοφειλών 1. Προϋποθέσεις υπαγωγής α. Ειδικότερα ως προς την αφερεγγυότητα του οφειλέτη (παρ. 1 στ. α-β, στ): i) Μηδενικό εισόδημα το τελευταίος έτος πριν τη συζήτηση της αίτησης - Συσταλτική ερμηνεία: μηδενικό πρέπει να θεωρηθεί το διαθέσιμο, πλέον των ευλόγων δαπανών διαβίωσης, εισόδημα (έλλειψη ρευστότητας). - Όχι απαραίτητα μηδενικό το εισόδημα του συζύγου, με την επιφύλαξη της ΑΚ 281). - Δε θεωρούνται εισόδημα τα επιδόματα αναπηρίας. ii) Κανένα ακίνητο περιουσιακό στοιχείο – ούτε μεταβίβαση εντός της τελευταίας τριετίας. iii) Λοιπά περιουσιακά στοιχεία κάτω από 1.000 €. -Δεν υπολογίζονται τα ακατάσχετα κατ' άρθρο 953 ΚΠολΔ).

Γ. Βασικά ερμηνευτικά ζητήματα του άρθρου 5α Ν Γ. Βασικά ερμηνευτικά ζητήματα του άρθρου 5α Ν.3869/2010 σχετικά με την ταχεία διευθέτηση μικροοφειλών β. Ειδικότερα ως την ιδιότητα του οφειλέτη ως συνεργάσιμου, σύμφωνα με το Ν.4224/2013 i) Προβληματική η εφαρμογή της διάταξης στο βαθμό που αφορά μόνο τράπεζες και όχι λοιπούς πιστωτές ii) Αμφισβητείται η θέση της έννοιας του συνεργάσιμου δανειολήπτη στο σύστημα του Ν.3869/2010: η συνεργάσιμη συμπεριφορά, σύμφωνα με το Ν.4224/2013, δεν έχει το χαρακτήρα υποχρέωσης αλλά βάρους του οφειλέτη, που αν δεν τηρηθεί θα καταγγελθεί η δανειακή σύμβαση. Δεν είναι δυνατό η μη καλόπιστη συμπεριφορά σε επίπεδο επικοινωνίας με την τράπεζα να έχει ως συνέπεια την απόρριψη της αίτησης του οφειλέτη. iii) Σε κάθε περίπτωση, η καλόπιστη συμπεριφορά του αιτούντος, μετά την κατάθεση της αίτησής του, εξειδικεύεται επαρκώς με τις διατάξεις των άρθρων 4 παρ. 2 περ. β (υπεύθυνη δήλωση για την ορθότητα του περιεχομένου της αίτησης), 5α παρ. 2 και 3 (καθήκον ενημέρωσης) και 10 παρ. 1 (καθήκον ειλικρίνειας) και 4 (συνεργάσιμη συμπεριφορά). iv) Το βάρος απόδειξης θα πρέπει να αντιστραφεί εις βάρος του επικαλούμενου μη συνεργάσιμη συμπεριφορά πιστωτή (θεωρία σφαιρών επιρροής).

Γ. Βασικά ερμηνευτικά ζητήματα του άρθρου 5α Ν Γ. Βασικά ερμηνευτικά ζητήματα του άρθρου 5α Ν.3869/2010 σχετικά με την ταχεία διευθέτηση μικροοφειλών γ. Όλες οι (μικρο)οφειλές πρέπει να είναι ανέγγυες. - Ορθότερο είναι να υπαχθεί ο συνοφειλέτης ή εγγυητής σε ενέγγυα απαίτηση, εφόσον δε διαθέτει ακίνητη περιουσία και πληρούνται οι λοιπές προϋποθέσεις. 2. Προϋποθέσεις απαλλαγής Σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 5α, για την επέλευση της απαλλαγής θα πρέπει να μην έχει μεταβληθεί καμία από τις προϋποθέσεις της παρ. 1 για όσο διάστημα διαρκεί η προσωρινή απαλλαγή (18 μήνες). Ωστόσο, η προϋπόθεση να παραμείνει το εισόδημα μηδενικό θα πρέπει να ερμηνευτεί συσταλτικά, καθώς σε μια τέτοια περίπτωση ο οφειλέτης θα κινδυνεύει να μείνει εκτός διαδικασίας με την παραμικρή εισροή εισοδήματος, ακόμα και λίγων δεκάδων ευρώ, ενδεχόμενο που όχι μόνο είναι αντίθετο με τη φύση του πράγματος αλλά στην ουσία προσφέρει και κίνητρο για αδήλωτη εργασία, έστω και αν πρόκειται για ελάχιστα ημερομίσθια.

Δ. Η δικαστική ρύθμιση του άρθρου 8 παρ. 2 Σκοπός της διάταξης διαχρονικά: η ρύθμιση των οφειλών με τρόπο που διασφαλίζει την αξιοπρεπή διαβίωση του οφειλέτη και της οικογένειάς του. 1.Η απάλειψη του όρου συνεισφοράς του συζύγου: Το εισόδημα του συζύγου λαμβάνεται υπόψη μόνο για τη διακρίβωση της συμμετοχής του οφειλέτη στη διατροφή της οικογένειάς του (ΑΚ 1389), μέσα στα όρια της ΑΚ 281. 2. Το εργαλείο των ευλόγων δαπανών διαβίωσης Καθοδηγητικός χαρακτήρας – εξειδίκευση αφηρημένης έννοιας μέσα στα όρια των ΑΚ 281 και 288. Λαμβάνεται υπόψη η 4η ομάδα δαπανών (βλ. αιτιολ. έκθεση Ν.4346/2015 για την εφαρμογή του άρθρου 9 παρ. 2). Μέχρι σήμερα δεν έχει εκδοθεί απόφαση του ΚΣΔΙΧ για τον προσδιορισμό των ευλόγων δαπανών.