Μουσική, Κόμμωση, Ενδυμασία Ραφαήλ Παπαγεωργίου, Αντώνης Κεντώνης, Α’1

Κλασική εποχή Με τον όρο κλασική εποχή, αναφέρεται η χρονική περίοδος της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, περίπου 200 χρόνων, από το 499 π.Χ. έως το 323 π.Χ., κατά την οποία υπήρξε ραγδαία άνθιση στον χώρο του πολιτισμού. Πήρε το όνομά της από τα υψηλά επιτεύγματα που σημειώθηκαν εκείνη την περίοδο.

ΤΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΗΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ Τα μουσικά όργανα διακρίνονται σε 3 κατηγορίες: Χορδόφωνα (τα έγχορδα) Αερόφωνα (τα πνευστά) Μεμβρανόφωνα (τα κρουστά)

Έγχορδα Τα έγχορδα είναι τα όργανα που παράγουν ήχο μέσω κρούσης χορδών είτε απευθείας με τα δάκτυλα είτε με πλήκτρο. Διαθέτουν έως δώδεκα χορδές, οι οποίες είναι ισομήκεις και διαφορετικού πάχους (λύρα, κιθάρα, βάρβιτο, άρπα).

Η λύρα Η λύρα συνεχίζει στην κλασική εποχή λαμπρή σταδιοδρομία, που ξεκινά ήδη από τη γεωμετρική περίοδο, έχοντας αναχθεί σε ένα διαδεδομένο και σημαντικό μουσικό όργανο. Αποτελείται από ένα κοίλο ηχείο καλυμμένο με τεντωμένη παλλόμενη μεμβράνη από δέρμα βοδιού, στο οποίο έχουν προσαρμοστεί δύο καμπυλωτοί βραχίονες, συνήθως κέρατα αγριοκάτσικου. Οι χορδές είναι κατασκευασμένες από έντερα ή νεύρα, πάλλονταν στο κενό και στηρίζονταν τεντωμένες στον ζυγόν, έναν καβαλάρη που συνδέει το άνω μέρος των βραχιόνων, και στο χορδοτόνιον που βρίσκεται πάνω στο ηχείο, ενώ συνάμα περνούν πάνω από το μαγάδιον, ένα υποστήριγμα από καλάμι ή κέρατο. Οι χορδές είχαν ίσο μήκος αλλά διαφορετικό πάχος, ώστε να παράγουν και διαφορετικό ήχο. Οι χορδές κουρδίζονταν με ένα σύστημα κλειδιών, τους κόλλοπες, και με την περιστροφή τους στο ζυγό.

Φόρμιγγα Πεταλοειδής λύρα που μαρτυρείται από τη γεωμετρική εποχή και συνεχίζει να εικονίζεται μέχρι τα τέλη του 5ου αιώνα. Αναφέρεται στον Όμηρο και φαίνεται ότι ήταν το όργανο που συνόδευε τον αοιδό των επών. Αναπαριστάται σε μεγάλο μέγεθος, με κατακόρυφο ηχείο ημικυκλικού σχήματος και τις περισσότερες φορές με τέσσερις χορδές. Ο ήχος του χαρακτηρίζεται γλαφυρός και λίγειος, δηλαδή γλυκός και διαπεραστικός.

Η κιθάρα Η κιθάρα, που αποτελούσε τελειοποιημένο τύπο λύρας, ήταν το όργανο των επαγγελματιών. Βαρύ, γεροδεμένο και εξελιγμένο μουσικό όργανο. Ξύλινο ηχείο και βραχίονες, μεγαλύτερο από τη λύρα και συνεπώς ηχηρότερο, άρα και κατάλληλο για ανοιχτούς χώρους. Αποτελεί το όργανο των δεξιοτεχνών που διαγωνίζονταν στους μουσικούς αγώνες των πανελλήνιων εορτών. Η σταδιακή αύξηση των χορδών της από επτά σε δώδεκα, εξασφάλιζε τη δυνατότητα να αποδίδει διάφορα μουσικά συστήματα. Μόνο οι άντρες έπαιζαν κιθάρα. Παρόλα αυτά υπάρχει και ένας άλλος τύπος η αιωρική κιθάρα η οποία συνδέεται με γυναικείες μορφές και οικιακές σκηνές. Ο συγκεκριμένος τύπος κιθάρας δε διαθέτει την τετράγωνη βάση του οργάνου που χρησιμοποιούν οι επαγγελματίες, αλλά μια κοίλη βάση.

Η βάρβιτος Είναι πια δημοφιλής στους εκλεπτυσμένους αθηναϊκούς κύκλους. Έχει συνδεθεί με τον έρωτα και το κρασί, γι’ αυτό συχνά παριστάται στα χέρια του Διονύσου και των ακολούθων του. Το αντηχείο της είναι επίσης καύκαλο χελώνας (διαφέρει από τη λύρα στο σχήμα και στο μήκος των βραχιόνων της). Διαθέτει μακρύτερες χορδές που αποδίδουν γλυκύτερο ήχο, αλλά χαμηλότερης όμως τονικής περιοχής.

Η άρπα Πολύχορδο όργανο με τριγωνικό σχήμα και με εγκάρσιες χορδές άνισου μήκους, των οποίων ο αριθμός ξεπερνά τις δώδεκα, φθάνοντας έως και τις σαράντα. Το αντηχείο είναι ενωμένο σε ορθή γωνία με την οριζόντια βάση και στο επάνω μέρος του κλίνει προς τα μέσα και προς τα κάτω. Οι χορδές τεντώνονται από τη βάση προς το ηχείο και μεγαλώνουν σταδιακά προς τα έξω. Δεν βεβαιώνεται ο τρόπος που αυτές κουρδίζονταν. Η νύξη των χορδών γίνονταν με τα δάκτυλα και των δυο χεριών, χωρίς τη χρήση πλήκτρου.

Αερόφωνα Σημαντική παρουσία στη μουσική της αρχαίας Ελλάδας είχαν και τα αερόφωνα. Διακρίνονται σε δυο υποομάδες: Πνευστά που έχουν επιστόμιο. Πνευστά που δεν έχουν επιστόμιο.

Ο αυλός Είναι το πιο διαδεδομένο πνευστό στον αρχαιοελληνικό χώρο και συνάμα το αρχαιότερο. Ο δίαυλος Εμφανίζεται συχνά και στις αγγειογραφίες των αρχαϊκών χρόνων, ενώ συχνές είναι οι αναφορές γι΄αυτόν από τους συγγραφείς της περιόδου, αλλά και τα αρχαιολογικά ευρήματα.

Οι αυλοί κατασκευασμένοι από καλάμι ή από κόκαλο (κυρίως της κνήμης του ελαφιού), αλλά και από άλλα υλικά, όπως ελεφαντόδοντο, μέταλλο ακόμα και ξύλο, αποτελούνται στην πλειονότητα από δυο κυλινδρικούς σωλήνες, που κάποιες φορές καταλήγουν σε καμπάνες για την ενίσχυση του ήχου, αποκτώντας έτσι ελαφρώς κωνικό σχήμα. Συχνότερα, οι σωλήνες ήταν ισομήκεις και στο άνω μέρος τους προσαρμόζονται επιστόμια σε σχήμα βολβού όπου έμπαιναν οι γλωττίδες. Ο αυλός της κλασικής περιόδου έχει κατά βάση πέντε οπές, με τη δεύτερη σε σειρά από το επιστόμιο, αυτή δηλαδή που προορίζεται για τον αντίχειρα, να βρίσκεται στο πίσω μέρος του. Μια έκτη οπή που υπάρχει κάποιες φορές χαμηλά λειτουργεί απλά ως οπή ροής του αέρα.

Ο δίαυλος αποτελείται από δυο ανεξάρτητους αυλούς, με το δικό του επιστόμιο για τον καθένα. Ο διπλός αυλός διατήρησε σημαντικό ρόλο στην τέχνη και στη ζωή των αρχαίων Ελλήνων και συνοδεύει, είτε μόνος του είτε σε συνδυασμό με τη φωνή ή τα έγχορδα, θρησκευτικές τελετές, συμπόσια, στρατιωτικές πορείες ακόμα και τους κωπηλάτες.

Η μονοκάλαμος σύριγγα Η σάλπιγγα Η μονοκάλαμος σύριγγα ήταν πολύ απλούστερο αερόφωνο με ανοιχτό άκρο που χρησίμευε ως φλογέρα των βοσκών. Δεν χρησιμοποιήθηκε για καλλιτεχνικούς σκοπούς. Αποτελείται από μια σειρά καλαμένιους σωλήνες, επτά τις περισσότερες φορές, και ενωμένους μεταξύ τους με εγκάρσιους μοχλούς, κερί ή λινάρι. Τις αλλαγές του τόνου εξασφαλίζει το διαφορετικό μήκος των καλαμιών ή το γέμισμα με κερί. Η σάλπιγγα Είναι αερόφωνο κατασκευασμένο από χαλκό, με κοκάλινο επιστόμιο, το οποίο χρησιμοποιείτο στον πόλεμο αλλά και για τελετουργικούς σκοπούς σε θυσίες, καθώς και σε αναγγελία αγώνων από τους κήρυκες. Αποτελείται από ένα στενό ίσο σωλήνα, αρκετά μακρύ, 80 με 100 εκατοστά, που καταλήγει σε προεξέχοντα κώδωνα σχήματος τουλίπας. Ο ήχος της εξαιρετικά δυνατός είναι κατάλληλος να δίνει σήματα από απόσταση και σε μεγάλο πλήθος

Κρουστά Μεμβρανόφωνα και ιδιόφωνα, αυτά δηλαδή που στην αρχαιότητα ονόμαζαν κρουστά

Το τύμπανον Το τύμπανον ήταν ένας κύλινδρος με τεντωμένες δερμάτινες μεμβράνες και από τις δυο πλευρές. Το κρατούσαν όρθιο με το αριστερό χέρι και έκρουαν με τις άκρες ή τους κόμπους των δακτύλων του δεξιού χεριού. Πριν τον 5ο αιώνα, γνωρίζουμε ότι χρησιμοποιούνταν κυρίως από γυναίκες σε λατρευτικές τελετές της Κυβέλης και του Διονύσου.

Τα κύμβαλα Τα κύμβαλα αντίστοιχα ήταν δυο κοίλα μεταλλικά ημισφαιρικά πιάτα με διάμετρο που δεν υπερβαίνει τα δεκαοκτώ εκατοστά. Διέθεταν κρίκο στο πίσω μέρος τους, ώστε να περνά στο δάκτυλο. Η χρήση τους συνδέεται με τα τύμπανα και κρούονται, για να κρατούν το ρυθμό στις τελετές.

Το σείστρον Το σείστρο τέλος ήταν ένα μικρό κρουστό όργανο σε σχήμα πετάλου. Προσαρμόστηκε λαβή και μικρές εγκάρσιες ράβδοι (έως επτά) όπου ήταν περασμένα ελάσματα ή κουδουνάκια.

Συμμετρία Κατά την ελληνιστική εποχή, η συμμετρία έπαιζε μεγάλο ρόλο στην τελειότητα της εμφάνισης των ανδρών και γυναικών. Αυτή η συμμετρία φανερώνεται μέσα από την κόμμωση, την ενδυμασία και την τέχνη τους.

Κόμμωση Οι μπούκλες ήταν ένα χτένισμα - σύμβολο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, Καμία γυναίκα ή άνδρας δεν ήταν ολοκληρωμένοι αν τα μαλλιά τους δεν ήταν σε ένα απόλυτα ισορροπημένο φωτοστέφανο απο σφιχτές μπούκλες. Επίσης, συχνά, και ιδιαίτερα στην περίπτωση των ανδρών, οι μπούκλες αγκάλιαζαν το κεφάλι.

Στολισμός Η κόμμωση δεν ήταν ποτέ πλήρης χωρίς κάποιο είδος στολισμού. Ο στολισμός, επίσης, έπρεπε να συμφωνεί με τους νόμους της συμμετρίας. Για παράδειγμα, οι αρχαίοι Έλληνες που δημιούργησαν το πρώτο σινιόν: το κουλούρι ή κουρτίνα των μαλλιών. Η ταινία της κόμης ήταν επίσης μια άλλη ελληνική καινοτομία ήταν κορδέλες ή ένα φουλάρι, που χρησιμοποιούνταν, για να κρατούν και να διακοσμούν ένα σινιόν. Μερικές φορές, αυτές οι κορδέλες επεκτείνονταν γύρω από το μέτωπο, προσφέροντας ακόμα πιο περίτεχνα διακοσμητικά στοιχεία, ειδικά, όταν λουλούδια και τα πολύτιμα πετράδια είχαν υφανθεί σε αυτά.

Παραδείγματα

Ενδυμασία Αν και ρούχα αυτής της περιόδου δεν κατάφεραν να επιβιώσουν, έχουμε έργα που περιγράφουν τα ρούχα της εποχής λεπτομερώς και καλλιτεχνικές παραστάσεις, όπως αυτές που βρίσκονται σε έργα ζωγραφικής και γλυπτικής. Η ελληνική ενδυμασία επηρέασε και ενέπνευσε τις μάζες, όπως τους Ρωμαίους. Ρούχα αυτής της περιόδου ήταν πολυλειτουργικά, για παράδειγμα, θα μπορούσαν επίσης να χρησιμοποιηθούν και ως σεντόνια.

Αξεσουάρ Κοινά Ελληνικά αξεσουάρ της εποχής ήταν διακοσμητικά, όπως συνδετήρες, καρφίτσες, ζώνες, φύλλα, και κορσέδες. Αν και το ‘στυλ’ των ειδών ένδυσης ήταν παρόμοιο μεταξύ των ανθρώπων, τα εξαρτήματα ήταν αυτό που τους ξεχώριζε. Όσον πιο περίπλοκο το στολίδι τόσο μεγαλύτερη ήταν η κοινωνική τάξη του κατόχου του.