1 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Μουντάκης Κώστας Ομ. Καθηγητής Πανεπιστήμιου Πελοποννήσου Πρώην σύμβουλος του Παιδ. Ινστιτούτου ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ

Η ευφυΐα αποτελεί μια έμφυτη ικανότητα του ατόμου με την οποία ο άνθρωπος γεννιέται και μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά μέσω των γονιδίων. (ικανότητες – Δεξιότητες). Αυτό σημαίνει ότι πάντα υπήρχαν άνθρωπο λιγότερο ή περισσότερο ευφυείς άσχετα αν δεν ήξεραν να διαβάζουν να γράφουν ή να κάνουν μαθηματικούς υπολογισμούς. Με βάση λοιπόν αυτήν την ικανότητα οι άνθρωποι αποκτούν δεξιότητες ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο θα μεγαλώσουν. Η ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ 2

Από την εποχή των αρχαίων ελλήνων είχε απασχολήσει τους ανθρώπους η έννοια της ευφυΐας. Ο Πλάτων ορίζει την νοημοσύνη ως ΄΄ τάχος μάθησης ΄΄. Και αυτό το χαρακτηριστικό δηλαδή της ταχύτητας να μαθαίνει κάποιος έχει ενσωματωθεί στη λαϊκή συνείδηση. Ακούμε δηλαδή πολλές φορές σε λαϊκές εκφράσεις να λέγεται ότι ένα παιδί παίρνει στροφές, είναι γρήγορο κλπ. (Κασσωτάκης και Φλουρής 2006) Η άποψη ότι η νοημοσύνη είναι ενιαία έχει υποστηριχθεί κύρια από τους ψυχολόγους αλλά και από αντιπροσώπους των άλλων επιστημών και από πολλούς εκπαιδευτικούς. Αυτή η οντότητα – νοημοσύνη μπορούσε επίσης να μετρηθεί με ορισμένα τεστ. ‘’Η νοημοσύνη γινόταν καλύτερα αντιληπτή ως μία συγκεκριμένη γενική ικανότητα για επίλυση προβλημάτων’’ (Gardner, 2004, p. xxvi). 3

ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ ‘’ Η ικανότητα του ατόμου να αντιλαμβάνεται με ταχύτητα, να κρίνει σωστά και να ενεργεί αποτελεσματικά’’ (Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, 1999, σ. 548). ‘’Η ικανότητα κάποιου να αποκτά γνώσεις και δεξιότητες και να τις χρησιμοποιεί’’ (The New Oxford Dictionary of English, 1998, p. 949). ‘’Η ικανότητα μάθησης, κατανόησης και βαθύτερης σκέψης για τα πράγματα’’ (Longman, 1995, p. 741). ‘’Η ικανότητα ενός ατόμου να προσαρμόζεται στο περιβάλλον του και να μαθαίνει μέσω της εμπειρίας‘’ (Sternberg, 2000). ‘’Η νοημοσύνη είναι η ικανότητα του ατόμου για προσαρμογή σε νέες καταστάσεις‘’. Stern W. Γερμανός ψυχολόγος. ‘’Περισσότερο ευφυής είναι αυτός που σε ένα ίδιο πολιτιστικό περιβάλλον θα επιλύσει γρηγορότερα ένα πρόβλημα Τη δυσκολία του ορισμού της νοημοσύνης επισημαίνουν οι Sternberg & Detterman (1986) οι οποίοι αναφέρουν ότι υπάρχουν τουλάχιστον εικοσιτέσσερις ορισμοί της νοημοσύνης. 4

Πολλοί είναι εκείνοι που πιστεύουν ότι μαζί με τη σχολική επίδοση η οποία βασίζεται κύρια στη γλωσσική και μαθηματική νοημοσύνη υπάρχουν και άλλοι παράγοντες οι οποίοι παίζουν ένα πολύ σημαντικό ρόλο στο να επιτύχει κάποιος. ‘’Στην καλύτερη περίπτωση το πηλίκο νοημοσύνης συμβάλλει κατά 20% στους παράγοντες που καθορίζουν την επιτυχία στη ζωή, γεγονός που αφήνει ένα 80% σε άλλες δυνάμεις’’ (Goleman, 1996 ή 8). ‘’Στην ευρύτατη κλίμακα, η τελική και ανώτερη θέση του ανθρώπου στην κοινωνία καθορίζεται από παράγοντες που δεν έχουν σχέση με το πηλίκο νοημοσύνης αλλά επηρεάζονται από την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκει το άτομο και φτάνουν μέχρι τον παράγοντα τύχη’’ (Gardner, 1995). Το δεδομένο λοιπόν ότι η σχολική επιτυχία δεν ταυτίζεται με την επαγγελματική, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι κάτι παράβλεπε η επιστημονική κοινότητα ή κάπου οι μέχρι τότε θεωρίες περί νοημοσύνης δεν ήταν επαρκείς. 5

Οι έρευνες από τις αρχές του 20 ου αιώνα, είχαν προσανατολιστεί προς την κατεύθυνση της μέτρησης της ευφυΐας και της καλλιέργειας της. Εκατοντάδες έρευνες έχουν γίνει για να μπορέσει να μετρηθεί η ευφυΐα ‘’πηλίκο νοημοσύνης’’ (Intelligence quotient ‘’IQ’’) ή ‘’δείκτης νοημοσύνης’’ (ΔΝ). Ο Δείκτης Νοημοσύνης ενώ αρχικά είχε χρησιμοποιηθεί για να δείξει πόσο ευφυές ήταν ένα άτομο, στη συνέχεια έγινε προσπάθεια να χρησιμοποιηθεί και στο να γίνονται προβλέψεις στηριζόμενοι σε αυτόν. Αυτός δηλαδή ο οποίος είχε υψηλό δείκτη νοημοσύνης εκτός από τις υψηλές σχολικές επιδόσεις υποστηρίζεται ότι θα μπορούσε να πετύχει και στη ζωή του γενικότερα. Βέβαια πολλές φορές ήταν αρκετά δύσκολο ακόμα και στους ειδικούς να εξηγήσουν πως άτομα τα οποία παρουσίαζαν αδυναμίες στο σχολείο, στη συνέχεια ήταν επιτυχημένα στην κοινωνία ασκώντας επαγγέλματα στα οποία έχαιραν γενικής αναγνώρισης. Ή πώς άτομα τα οποία έδειχναν εξαιρετικές επιδόσεις στο σχολείο στη συνέχεια έμεναν στην αφάνεια, ή δεν έπρατταν στη ζωή τους κάτι που να τους κάνει να ξεχωρίσουν. ‘’Σύμφωνα με έρευνα του 1970 οι άριστοι μαθητές δεν κατάφεραν να πετύχουν τίποτα σπουδαίο στη ζωή τους, σε αντίθεση με τους συμμαθητές τους που είχαν αποφοιτήσει με μέτριους βαθμούς’’ ( 6

Ο δείκτης νοημοσύνης μπορεί να είναι ένας παράγοντας για την επιτυχία του ατόμου αλλά εκτός από αυτόν υπάρχουν και άλλοι παράγοντες οι οποίοι πιθανόν να έχουν και μεγαλύτερη συνεισφορά στο να επιτύχει ένα άτομο. Τέτοιοι παράγοντες μπορεί να είναι: Η κοινωνική του τάξη. Το οικογενειακό περιβάλλον. Το οικονομικό επίπεδο των γονέων. Το πόσο επιτυχημένοι είναι επαγγελματικά οι γονείς. Η συναισθηματική του νοημοσύνη και άλλοι. (Goleman, 1996 ή 8, σ. ). 7

Ο όρος "Δείκτης Νοημοσύνης" είναι η ελληνική απόδοση τού αγγλικού "Intelligence Quοtient (IQ), "πηλίκο ευφυΐας" η "διανοητικό πηλίκο". Ο όρος αυτός, πού υιοθετήθηκε στην επιστημονική ορολογία το 1912 και από τότε γνώρισε τεράστια δημοσιότητα, εκφράζει το λόγο της "διανοητικής ηλικίας" (Mental Αge - Μ.Α.) προς τη "χρονολογική ηλικία" (Chrοnοlοgical Αge - C.Α.), πολλαπλασιασμένο επί 100: IQ = MA/CA επί 100 όπου το ΜΑ είναι η επίδοση του ατόµου σε μια αναγνωρισμένη δοκιμασία ευφυΐας (τεστ ευφυΐας ) και το CΑ είναι η ηλικία του. Από τον παραπάνω τύπο συμπεραίνουμε ότι αν ένα παιδί ηλικίας 10 χρόνων πετύχει σ' ένα τεστ ευφυΐας 130 βαθμούς, θα έχει ΜΑ.=130 διαιρούμενο με την ηλικία του 10 και πολλαπλασιαζόμενο επί 100 θα έχει διανοητική που θα αντιστοιχεί σε αυτήν ενός παιδιού 13 χρόνων. Η ανάπτυξη τής ευφυΐας σταματά μεταξύ 15 και 17 χρόνων (πολλοί δέχονται το μέσο όρο -16 χρόνια – άλλοι θέτουν σαν συμβατικό επίπεδο την ηλικία των 15,5 χρόνων). Έτσι, δεν έχει νόημα να λέμε ότι ένα άτομο ηλικίας 20 χρόνων έχει διανοητική ηλικία 25, γιατί η διανοητική ηλικία είναι και στις δύο περιπτώσεις η ίδια. Στους ενήλικες λοιπόν το IQ. δεν χρησιμοποιείται για να προσδιορίσουμε τη διανοητική ηλικία του εξεταζόμενου ατόμου, αλλά για να εντοπίσουμε τη θέση του (με κριτήριο το IQ, ) στην κατανομή του πληθυσμού. Τι είναι ο Δείκτης Νοημοσύνης 8

Επίπεδα ευφυΐας 9

10