Ταυτότητα του φυσικού προσώπου Θεοφανώ Παπαζήση ομότιμη καθηγήτρια Νομικής ΑΠΘ

1. Το πρόσωπο στην ελληνική έννομη τάξη

Σύνταγμα  άρθρο 2 Σ,  Το πρόσωπο στον πυρήνα του πολιτεύματος,  ο σεβασμός και η προστασίας της αξίας του  πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας.  προστασία των ατομικών του δικαιωμάτων,  άρθρα 4 Σ ισότητα  άρθρο 5 Σ προσωπικότητα  §5 προστασία υγείας και της γενετικής ταυτότητας  προστασία από βιοϊατρικές παρεμβάσεις κατά νόμο

Αστικό δίκαιο  Το πρόσωπο στοιχεία κοινωνικά και φυσικά  35 ΑΚ, έναρξη της ύπαρξής του ή το τέλος του  34 ΑΚ, ικανότητά υποκείμενου δικαιωμάτων και υποχρεώσεων  φυσικά στοιχεία ή γεγονότα του πρόσωπου μεταβάλλονται σε νομικά  γέννηση  127 επ. ΑΚ, παρέλευση χρόνου / ενηλικίωση  1461 επ. ΑΚ, σχέση με άλλα πρόσωπα / συγγένεια  θάνατος  1710, 1711 επ. ΑΚ, θάνατος / κληρονομική διαδοχή  στοιχεία εξατομίκευσης ως κοινωνικού όντος απευθείας από το νόμο  22, ν, 344/1967, 1565 ΑΚ, το όνομα  1505, 1506, 1563/4 ΑΚ, το επώνυμο  51 επ. ΑΚ, η κατοικία  4, 107 ΑΚ, ν , η ιθαγένεια

2. Στοιχεία ταυτότητας  αμετάβλητα στοιχεία  γέννηση  θάνατος  φύλο  όνομα

2.1. Γέννηση  Η γέννηση, μοναδικό,  φυσικό γεγονός, /νομικό γεγονός  Η γέννηση / το έμβρυο καθίσταται πρόσωπο  με την έννοια του νόμου  υποκείμενο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων (34 ΑΚ)  Το πρόσωπο αρχίζει να υπάρχει από τη γέννηση  το πρόσωπο παύει να υπάρχει με το θάνατό (35 ΑΚ)  Η γέννηση του εμβρύου ζωντανού του  δίνει την ιδιότητα του ανθρώπου κατά νόμο (36 ΑΚ)

 χρονικό σημείο γέννησης μοναδικό/ ανεπανάληπτο  ακόμη και σε κυήσεις διδύμων  Γέννησης = γεγονότος συνδεόμενο με σταθερό τρόπο με σημαντικές έννομες συνέπειες / νομικά γεγονότα  Γέννηση = Χρονικό σημείο εκκίνησης της μέτρησης του χρόνου για την ενηλικίωση του προσώπου  και της περιορισμένης δικαιοπρακτικής ικανότητας

2. 2. Φύλο  Το πρόσωπο με την γέννησή του χαρακτηρίζεται ως προς το φύλο του ως άρρεν ή θήλυ.  Ιδιότητα βιολογική  συνδέεται με την φυσική ανάπτυξη του εμβρύου  αλλά και του προσώπου κατά την εφηβεία,  σημαντική και θεωρικά  μοναδική / οριστική / αμετάβλητη

2.3. Όνομα  κοινωνική συνήθεια /  νομικό γεγονός  όλοι οι άνθρωποι έχουν όνομα από καταβολής κόσμου  ονοματοδοσία ήταν πάντοτε διαδικασία οικογενειακή  ή μυστηριακή διαδικασία?

 Στις σύγχρονες κοινωνίες  υποχρεωτική έννομη πράξη/οιονεί δικαιοπραξία,  συντελείται με μονομερή δήλωση βουλήσεως  κοινή των γονέων που ασκούν την γονική μέριμνα  ή από τον ένα γονέα, ειδικά εξουσιοδοτημένος,  ή από τον ένα γονέα όταν ο άλλος δεν υπάρχει,  ή από τον επίτροπο, όταν οι δύο γονείς δεν υπάρχουν ή δεν έχουν τη γονική μέριμνα (άρθρ. 25, ν )

Η δήλωση είναι αμετάκλητη (άρθρο 15, ν. 1438/1984)  υιοθετημένα / δυνατή η τροποποίηση της δήλωσης μετά από αίτημα του θετού γονέα  άρθρο 1565 §1 ΑΚ, τροποποίηση /προσθήκη στο αρχικό όνομα και ονόματος, επιλογής του θετού γονέα  1565 §1 ΑΚ, παντελής απάλειψη του αρχικού ονόματος του υιοθετημένου τέκνου με αίτηση του θετού γονέα, ένα χρόνο μετά την τέλεση της υιοθεσίας με τη δικαιολογία του συμφέροντος του παιδιού  1565 §2 ΑΚ, ο 12ετής υιοθετημένος συναινεί στην λήψη της απόφασης του δικαστηρίου για τροποποίηση του ονόματός του  1565 §2, 1555 §2 ΑΚ, το δικαστήριο μπορεί σε κάθε περίπτωση να ακούσει τη γνώμη του ανηλίκου και να την συνεκτιμήσει ανάλογα με την ωριμότητά του

 επώνυμο  άρθρο 1505 ΑΚ για τα γεννημένα σε γάμο τέκνα  άρθρο 1506 ΑΚ για τα γεννημένα χωρίς γάμο  άρθρα 1563, 1564 ΑΚ για υιοθετημένα τέκνα

3. Στοιχεία ταυτότητας κατά τον έλληνα νομοθέτης  είτε ως  περιεχόμενο εγγράφων για εσωτερική χρήση της διοίκησης  είτε ως  στοιχεία της αστυνομικής ταυτότητας

3.1. Στοιχεία της ληξιαρχικής πράξης γέννησης  άρθρο 22, ν. 344/1976 περιεχόμενο ληξιαρχικής πράξης γέννησης στοιχεία που αφορούν  α) τον δηλούντα,  β) το ίδιο το φυσικό γεγονός της γέννησης,  γ) τα φυσικά χαρακτηριστικά του νεογνού,  δ) τα κοινωνικά του χαρακτηριστικά,  ε) στοιχεία των γονέων και ειδικότερα  στ) της μητέρας.

β) τόπος / ώρα / ημέρα / μήνας / έτος τοκετού  α. τόπος της γέννησης είναι στοιχείο μοναδικό  πολλαπλή κύηση / δύο τέκνα / ίδιος τόπος γέννησης, διαφορετικά φυσικά πρόσωπα  β. ημέρα, μήνας, έτος τοκετού  σημαντικά για την ταυτότητα του προσώπου,  προσδιορίζουν την ηλικία / έννομες συνέπειες, όπως ενηλικίωση, περιορισμένη δικαιοπρακτική ικανότητα, ηλικία για υιοθεσία ή απώλεια του δικαιώματος, η ηλικία για συνταξιοδότηση  γ. ώρα γέννησης ιδιαίτερα σημαντική / προσδιορίζεται το κληρονομικό δικαίωμα του προσώπου σε σχέση με άλλα συγγενικά πρόσωπα

γ) Χαρακτηριστικά του νεογνού  Φυσικά χαρακτηριστικά του προσώπου  το φύλο και η σειρά γέννησής του.  Η σειρά γέννησης των νεογνών πολλαπλής κύησης δεν ανατρέπεται  Το φύλο θεωρητικά χαρακτηρίζει μονίμως το πρόσωπο !!!  Κοινωνικά χαρακτηριστικά του προσώπου  όνομα, επώνυμο δημοτικότητα.  η δήλωση ονόματος του νεογνού είναι αμετάκλητη κατά το άρθρο 25 §4 ν. 344/1976

3.2. Φυσικά στοιχεία του σώματος  Αδιάφορα :  ύψος, χρώμα ματιών, χρώμα μαλλιών, βάρος

3.3. Κοινωνικά στοιχεία: θρησκεία, επάγγελμα  θρησκεία και το επάγγελμα αποτελούσαν  στοιχεία του δελτίου αστυνομικής ταυτότητας.  Τα στοιχεία αυτά είναι αδιάφορα για την εξατομίκευση του προσώπου, διότι μπορούν ανά πάσα στιγμή να αλλάξουν.  Επομένως δεν μπορούν να ληφθούν υπόψη από το νομοθέτη ή τις αρχές για την εξατομίκευση του προσώπου.

4. Σύγχρονα στοιχεία εξατομίκευσης  δακτυλικά αποτυπώματα,  ομάδα αίματος,  μοναδικότητα της ίριδας και των φωνητικών χορδών,  DNA και εν γένει γενετικό υλικό

4.1. Δακτυλικά αποτυπώματα  Τα δακτυλικά αποτυπώματα αποτελούν στοιχείο εξατομίκευσης του προσώπου, διότι είναι μοναδικά και δεν επαναλαμβάνονται ούτε σε δίδυμα.  Το στοιχείο αυτό χρησιμοποιείται από τις αστυνομικές αρχές για την εξατομίκευση των προσώπων που περνούν το κατώφλι της ασφάλειας, είτε έχουν παρανομήσει είτε όχι.  Ακόμη η αστυνομία κρατά σε αρχείο  τα δακτυλικά αποτυπώματα των προσώπων  για τα οποία εκδίδει αστυνομικές ταυτότητες.  Σήμερα με την εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας τα δακτυλικά αποτυπώματα συνεκτιμώνται με άλλα στοιχεία εξατομίκευσης του προσώπου

4.2. Ίριδα, φωνητικές χορδές  Η ίριδα είναι το μέρος του οργάνου στο οποίο αποτυπώνονται με μοναδικό τρόπο απολήξεις των οργάνων, έχει μοναδικότητα,  ενώ μπορεί να αλλάζει, δεν είναι δυνατή η τροποποίησή της με την ανθρώπινη παρέμβαση,  μελετάται η χρήση της ως στοιχείου αναγνώρισης κυρίως σε συστήματα ασφαλείας  Οι φωνητικές χορδές είναι μοναδικό στοιχείο στον άνθρωπο και τον ξεχωρίζει από τους άλλους,  παρότι μπορεί να υπάρξει αλλαγή με χειρουργική επέμβαση και μεταμόσχευση,  αλλά δεν αποτελούν στοιχείο της ταυτότητας σε δημόσια έγγραφα ή αρχεία

4.3. Ομάδες αίματος  Το αίμα  συνδέεται με την ίδια την υπόστασή του προσώπου  Η ομάδα αίματος χαρακτηρίζει κάθε πρόσωπο.  υπάρχουν τέσσερεις ομάδες  αναγράφεται στα δελτία αστυνομικής ταυτότητας  για τη διάσωση του προσώπου σε περίπτωση ανάγκης της υγείας του,  διότι βασικός κανόνας της μετάγγισης αίματος είναι η ιστοσυμβατότητα μεταξύ δότη / δέκτη του αίματος

 η διερεύνηση της ομάδας αίματος υπήρξε βασικό στοιχείο της ταυτοποίησης του προσώπου,  πριν την εξέλιξη διερεύνησης του γενετικού υλικού  Η σύγκριση της ομάδας αίματος υπήρξε  βασική μέθοδος αναγνώρισης της πατρότητας,  όχι όμως με την ακρίβεια της μεθόδου του DNA.  οι μέθοδοι εκείνες χαρακτηρίζονταν ως αρνητικές μέθοδοι διαπίστωσης της πατρότητας  αποτέλεσμα ήταν ο αποκλεισμός κάποιου ως πατέρα του τέκνου

4.4. Γενετικό υλικό και DNA  Η διερεύνηση του γενετικού υλικού παρέχει τη δυνατότητα ακριβούς διαπίστωσης της ταυτότητας του προσώπου  Η διαπίστωση αυτή δεν καταγράφεται σε αρχείο, χρησιμοποιείται όμως από τις εν γένει αρχές για διάφορους λόγους, ιδιωτικούς ή δημόσιους 

ιδιωτικοί λόγοι  ταυτοποίηση της καταγωγής (615 ΚΠολΔ)  ενότητα των προσώπων της οικογένειας (1464 ΑΚ)  (προσβολή μητρότητας σε παρένθετη μητρότητα),  την ένωση μελών της οικογένειας (1479 ΑΚ)  (διαπίστωση πατρότητας παιδιού γεννημένου εκτός γάμου)  ή την ανασύσταση οικογενειακής σχέσης (1472 ΑΚ)  (προσβολή της πατρότητας και αναγνώριση από τον βιολογικό πατέρα)

δημόσιο χώρο  διερεύνηση του γενετικού υλικού  χρησιμοποιείται για την  ταυτοποίηση προσώπων,  τα οποία ενέχονται σε εγκληματικές πράξεις,  αναγνώριση πτωμάτων,  ταυτοποίηση προσώπων χωρίς άλλη ταυτότητα  κ.λπ

5. Αλλαγή στοιχείων ταυτότητας

5.1. Αλλαγές "εν τοις πράγμασι"  α. εικόνα (πρόσωπο, αρτιμέλεια/αναπηρία)  αλλαγή λόγω ηλικίας (απόδειξη φωτογραφία)  αλλαγή από τυχαίο γεγονός (αναπηρίας κ.λπ.)  β. αναπηρία πνευματική /δικαστική απόφαση  κατά περίπτωση δικαστική συμπαράσταση  β. ηλικία  κτήση δικαιωμάτων (127 επ., 1543 ΑΚ κ.λπ.)  απώλεια δικαιωμάτων (1543 ΑΚ)  από το νόμο

5.2. Αλλαγή στοιχείων ταυτότητας με δικαστική απόφαση ή πράξη της διοίκησης  α. ημερομηνία γέννησης / δικαστική απόφαση  β. όνομα.  αμετάκλητη δήλωση στο ληξιαρχείο  επιφύλαξη άρθρων 1563, 1564 ΑΚ  γ. επώνυμο  αμετάκλητη (1505 ΑΚ) / αλλαγή (1506, 1561 ΑΚ)

6. Φύλο

6.1. Αλλοδαπές νομοθεσίες

Ευρωπαϊκά νομοθετήματα  2010, Gesetz über die Änderung der Vornamen und die Feststellung der Geschlechtszugehörigkeit in besonderen Fällen (ÄVFGG),  αντικατέστησε  νόμο 1980 (ισχύς από )  αναθεωρημένο από το ανώτατο δικαστήριο ως αντισυνταγματικό τέσσερεις φορές  2013 Gesetz zur Änderung personenstandsrechtlicher Vorschriften (Personenstandsrechts-Änderungsgesetz – PStRÄndG, in Kraft )

μετά το 2000  2004, βρετανικός νόμος  Gender Recognition Act 2004  2007, ισπανικός νόμος 5585/  «διευθέτηση της διόρθωσης της ληξιαρχικής καταχώρισης σχετικά με το φύλο των προσώπων»  2011, πορτογαλικός νόμος 7/

2011, νομοθετήματα εκτός Ευρώπης   Αργεντινή, 30 Νοεμβρίου 2011

6.1.2 Δικαιούμενοι σε αίτηση αλλαγής  Τα πρόσωπα ενήλικα πρέπει να έχουν  συμπληρώσει το 18o έτος της ηλικίας τους  (άρθρο 1 (1) αγγλικού νόμου,  §1 (1) γερμανικού νόμου  άρθρο 1 ισπανικού νόμου,  άρθρο 2 πορτογαλικού νόμου,  άρθρο 4 §1.1 νόμου αργεντινής).

Αλλαγή του σώματος ως προϋπόθεση της αλλαγής φύλου  Στους περισσότερους νόμους απαιτείται και αλλαγή του σώματος για την αλλαγή της ταυτότητας  Εξαίρεση: ο νόμος της Αργεντινής επιτρέπει την αλλαγή ταυτότητας  και χωρίς αλλαγή του σώματος

διοικητικά  μετά την διαδικασία αλλαγής του φύλου  εκδίδεται νέο πιστοποιητικό γέννησης  από το ληξιαρχείο  στο οποίο έχει καταχωρηθεί η αλλαγή.  Το πιστοποιητικό φέρει  το νέο κύριο όνομα του προσώπου και  το νέο του φύλο.

6.2. ισχύον ελληνικό δίκαιο  4 §1 Σ 1975 αρχή της ισότητας  2 §1 Σ 1975 σεβασμός της αξίας του ανθρώπου  5 § 1 Σ 1975 προστασία προσωπικότητας  Το φύλο ως στοιχείο της ταυτότητας του προσώπου  782 ΚΠολΔ, διαδικασία διόρθωσης ληξιαρχικής πράξης  χειρουργική μεταβολή + δικαστική απόφαση

7. Έννοια ταυτότητας  Ταυτότητα είναι ο τρόπος με τον οποίο εξατομικεύεται ένα πρόσωπο σύμφωνα με το νόμο.  Η εξατομίκευση μπορεί να αφορά  φυσικά χαρακτηριστικά του προσώπου,  είτε έχουν καταστεί νομικές ιδιότητες είτε όχι,  ή και κοινωνικά δεδομένα

 βασικά στοιχεία της ταυτότητας του προσώπου αναγράφονται σε δημόσια έγγραφα  για χρήση εντός ή εκτός της χώρας  ή  να παραμένουν σε απόρρητα αρχεία για  προστασία της δημόσιας τάξης ή  προστασία του προσώπου

Ευχαριστώ για την προσοχή σας

Θεοφανώ Παπαζήση