1 ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΟΓΟΥ (Critical Discourse Analysis) ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ

2 ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΟΓΟΥ (Norman Fairclough ) O Η Κριτική Ανάλυση Λόγου βλέπει το λόγο ως μια μορφή κοινωνικής πρακτικής. Η περιγραφή αυτή του λόγου προϋποθέτει μια διαλεκτική σχέση μεταξύ του λόγου και της κατάστασης, του οργανισμού και της κοινωνικής δομής που τον διαμορφώνουν. O Ο λόγος διαμορφώνει κοινωνικές ταυτότητες, βοηθά στην κατασκευή κοινωνικών σχέσεων μεταξύ των ατόμων, συμβάλλει στην κατασκευή συστημάτων γνώσεων και πεποιθήσεων, ενώ παράλληλα διαμορφώνεται απ ’ όλα αυτά. O Κάθε κείμενο αντιμετωπίζεται ως φορέας ιδεολογικού περιεχομένου.

3 δυνατόν να παράγει και να αναπαραγάγει άνισες σχέσεις εξουσίας μεταξύ κοινωνικών τάξεων, φύλων, κυρίαρχων ομάδων και μειονοτήτων O « Από τη στιγμή που ο λόγος εμφανίζεται να είναι ένας σημαντικός μοχλός κοινωνικής αλλαγής μπορεί να έχει και σημαντικές ιδεολογικές επιδράσεις, με την έννοια ότι είναι δυνατόν να παράγει και να αναπαραγάγει άνισες σχέσεις εξουσίας μεταξύ κοινωνικών τάξεων, φύλων, κυρίαρχων ομάδων και μειονοτήτων μέσω του τόπου αναπαράστασης των πραγμάτων και της τοποθέτησης των ατόμων απέναντι τους » O Η κριτική ανάλυση ενός κειμένου μπορεί να αποτελέσει πρόκληση όχι μόνο για το τι περιέχεται σε ένα κείμενο, αλλά και για το τι δεν περιέχεται. ( αποσιώπηση ) (Fairclough,1995 :5).

4 O Βασικό χαρακτηριστικό του κυρίαρχου ιδεολογικό - γλωσσικού σχηματισμού είναι η ικανότητά του να « φυσικοποιεί » τις ιδεολογίες, να επιτυγχάνει δηλαδή την εξασφάλιση της αποδοχής τους ως μη « ιδεολογιών » και της μετατροπής τους, εντέλει, σε « κοινή λογική ». O Η φυσικοποίηση των ιδεολογιών, επιτυγχάνεται με την « κανονικότητα » των αλληλεπιδράσεων, η οποία εξαρτάται από τη δεδομένη προϋπάρχουσα γνώση, καθώς και τις « φυσικοποιημένες » ιδεολογικές αναπαραστάσεις που περιέχονται στην προϋπάρχουσα γνώση » (( Μπονίδης, 2004 : )

5 Η κριτική ανάλυση λόγου. Η μεθοδολογική αυτή προσέγγιση εστιάζει την προσοχή της στα τρία μέρη - λέξεις που απαρτίζουν τον όρο : α ) ο λόγος, γραπτός ή προφορικός, μεταφέρει πληροφορία, γνώση, επιθυμία κ. λ. π. β ) η ανάλυση, αποσκοπεί στην αντίληψη των μετεχόντων στην επικοινωνία για το περιεχόμενο του λόγου γ ) η κριτική που αποβλέπει στον τρόπο που τα υποκείμενα εκφέρουν τον λόγο, τις προσδοκίες και τις σκοπιμότητες πίσω από το μεταδιδόμενο μήνυμα. Η ανάλυση του υπονοούμενου μπορεί να μας δώσει αξιόλογα στοιχεία για το τι θεωρείται αυτονόητο. Μας βοηθά επίσης να αντιληφθούμε το ιδεολογικό περιεχόμενο του λόγου - κειμένου (F α irclough, 1995:6)

6 Τα κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ΚΑΛ 1. Επιλαμβάνεται των κοινωνικών προβλημάτων 2. Οι σχέσεις δύναμης διαμορφώνονται μέσα από πρακτικές λόγου ( ανισορροπίες κοινωνικής ισχύος ) 3. Ο λόγος συνθέτει την κοινωνία και την κουλτούρα 4. Ο λόγος διαμορφώνει ιδεολογικό πεδίο 5. Ο λόγος διέπεται από ιστορικότητα 6. Το κείμενο και το περιβάλλον συνδέονται μέσω της διαμεσολάβησής τους ( κάθε υπό μελέτη κείμενο πρέπει να αναλύεται στο κοινωνικό περιβάλλον που παράγεται και καταναλώνεται )

7 Το μεθοδολογικό παράδειγμα (Faircough) Ο λόγος διακρίνεται σε 3 επίπεδα : 1. Κείμενο 2. Γλωσσική πρακτική 3. Κοινωνική πρακτική

8 Τα βήματα του ερευνητή* O Θέτει τα ερωτήματα της έρευνας O Επιλέγει τα βιβλία - κείμενα που θα αναλύσει O Προχωρά σε πολλαπλές αναγνώσεις O Ορίζει κριτήρια O Επιλέγει τα κείμενα ( κεφάλαια, ενότητες, χωρία ) ενταγμένα στο μέγιστο δυνατό συγκείμενό τους O Αναλύει τα κείμενα με βάση τις 3 διαστάσεις * Από το βιβλίο του Κ. Μπονίδη ( Το περιεχόμενο του σχολικού βιβλίου ως αντικείμενο έρευνας )

9 Διαδικασία ανάλυσης 1. Ανάλυση των γλωσσικών πρακτικών. Η διαδικασία επικεντρώνεται στις διαδικασίες παραγωγής διανομής και κατανάλωσης του κειμένου 2. Ανάλυση των κειμένων. Αποβλέπει στην ενδελεχή αναζήτηση των γλωσσικών χαρακτηριστικών του κειμένου, με τα οποία κατασκευάζονται / αναπαράγονται, από τον λόγο κοινωνικές πρακτικές. α ) Συνεκτικότητα, β ) έλεγχος κατά τη γλωσσική αλληλεπίδραση, γ ) ευγένεια, δ ) ήθος, ε ) η γραμματική, στ ) η μεταφορά, ζ ) η δομή του κειμένου, η ) η δύναμη των εκφράσεων 3. Ανάλυση κοινωνικής πρακτικής. Επικεντρώνεται στην ανάλυση των ευρύτερων κοινωνικών πρακτικών του λόγου που συμβάλλουν στην παραγωγή, αναπαραγωγή και μεταβολή των κοινωνικών σχέσεων και στη μελέτη των μορφών ιδεολογίας.

10 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Σύμφωνα με τον Fairclough είδη λόγου που έχουν αποκτήσει κύρος είναι τα είδη λόγου του καταναλωτισμού, ο λόγος της διαφήμισης, της γραφειοκρατίας και της συνέντευξης. Ως λόγος της γραφειοκρατίας θεωρείται οτιδήποτε παράγεται από την πολιτική εξουσία, ομάδες και οργανισμούς που « νομιμοποιούνται » πολιτικά γύρω από αυτήν ως κοινωνικοί εταίροι. Εγκύκλιοι, σχολικά εγχειρίδια, πολιτικός λόγος, ανακοινώσεις, εκθέσεις Σημαντική είναι η εξέταση του λόγου των ΜΜΕ Οι συγκεκριμένες καταστάσεις λόγου είναι προσανατολισμένες σε χρηστικούς σκοπούς και δεν αποτελούν είδος επικοινωνιακού λόγου. Ο φορέας του λόγου επιχειρεί τη διαμόρφωση στάσης και συμμόρφωσης.