Η ανθρωπολογία στη χώρα των πραγμάτων… Είναι ο υλικός κόσμος άψυχος και παθητικός στον αντίποδα της οντότητας άνθρωπος που είναι ζωντανός και ενεργητικός; Ποια είναι τα όρια ανάμεσα στα υποκείμενα και στα αντικείμενα?

Μερικές επισημάνσεις… Η παραγωγή και αναπαραγωγή υλικών όρων της ανθρώπινης ζωής Ο άνθρωπος οικειοποιείται το φυσικό περιβάλλον για να συγκροτήσει κοινωνία και να παράξει τους όρους της κοινωνικής του αναπαραγωγής που εν τέλει συνιστά την ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού (Μ. Οικονόμου) Αρχαία ελληνική μυθολογία αλλά και λαϊκό φαντασιακό: θεοί που σχετίζονταν με την τεχνογνωσία και την κατάκτηση τεχνικών επιτευγμάτων (Δήμητρα, Ήφαιστος Προμηθέας, Αγ. Τρύφων, Μόδεστος, Μάμας, Σπυρίδων αλλά και με υπερφυσικά όντα και περιθωριακές ομάδες πχ Ρομά και καλαθοπλεκτική ή Εβραίοι και εμπόριο οίνου)

Τί συνιστά τον υλικό πολιτισμό; «Υλικός πολιτισμός είναι η έρευνα και μελέτη, συγχρονική και διαχρονική, των τεχνουργημάτων/χειροτεχνημάτων και η κατανόηση και ερμηνεία των τρόπων παραγωγής και κατανάλωσής τους, των αντιλήψεων, δοξασιών και πεποιθήσεων, των νοοτροπιών και των συμπεριφορών, όπως αυτά αποτυπώνονται και ενσωματώνονται στα αντικείμενα/τεχνουργήματα του πολιτισμού εν γένει μιας κοινωνίας ή μιας πολιτισμικής ομάδας» (Οικονόμου: 26)

Οι πολιτισμικές διαστάσεις των πραγμάτων «Τα πράγματα που βρίσκονται γύρω μας, ο υλικός κόσμος που μας περιβάλλει, δεν είναι απλές, μονοσήμαντες, βουβές και δεδομένες οντότητες, αλλά συνδέονται με σύνθετες πολιτισμικές σημασίες και πολλαπλά νοήματα, που μετασχηματίζονται καθημερινά, καθώς διάφορες και διαφορετικές κοινωνικές ομάδες και άτομα συνδιαλέγονται μαζί τους, αναπτύσσοντας πολύπλευρες και αμφίδρομες σχέσεις και διαδράσεις. Το τι είναι τα πράγματα και το πως συνδέονται με τις ανθρώπινες κοινωνίες και τον πολιτισμό είναι θέματα που επεξεργάζεται η θεωρία του υλικού πολιτισμού» (Νάκου, 2001)

Κατευθύνσεις έρευνας στη μελέτη του υλικού πολιτισμού Έντονη τάση για συλλογή και ταξινόμηση που ακολούθησε την εποχή των ανακαλύψεων Παρουσίαση και μελέτη των υλικών καταλοίπων ως «τεκμηρίων» ή «απολιθωμάτων» κατώτερων πολιτισμικών σταδίων στα πλαίσια του εξελικτισμού του 19 ου αιώνα Μεταπολεμικά: Τα πράγματα ως μέσα σηματοδότησης και αποκωδικοποίησης των κοινωνικών σχέσεων Αναγνώριση του ενεργού, δυναμικού ρόλου των αντικειμένων, από τη σημασία στη δράση Αισθητηριακές και σωματικές εμπειρίες της υλικότητας

Και τι γίνεται με τα μουσεία; «Αντικείμενα» τα οποία χρήζουν αποκωδικοποίησης αποτελούν και τα μουσεία: η μουσειακή αναπαράσταση και η διάσωση της πολιτισμικής κληρονομιάς που επιτελείται αναδεικνύονται σε μείζονα ζητήματα που αφορούν τόσο την ανθρωπολογία, όσο και την εκπαιδευτική πολιτική. Το μάθημα μέσα από παραδείγματα θα εστιάσει σε ζητήματα πολιτισμικής διαχείρισης αλλά και στον εκπαιδευτικό ρόλο που καλείται να διαδραματίσει το σύγχρονο μουσείο.

Συλλέγειν, εκθέτειν και επικοινωνείν… Τα πράγματα φέρουν ιδιαίτερες σημασίες όταν μετατραπούν σε μουσειακά αντικείμενα, καθώς, απομονωμένα από τον ζωτικό τους χώρο, παρουσιάζονται μέσα στα μουσεία ως «υλικές μαρτυρίες για τους ανθρώπους και το περιβάλλον τους», σύμφωνα με μια εκθεσιακή λογική, ώστε να δομούν και να αφηγούνται επιλεγμένες ιστορίες. Τα πράγματα φέρουν πολιτισμικά νοήματα και σημασίες, καθώς οι ανθρώπινες κοινωνίες αναπτύσσουν πολύπλευρες, σύνθετες και αμφίδρομες σχέσεις και διαδράσεις με το υλικό περιβάλλον τους

Ιστορική αναδρομή Η Ευρώπη ο διαφωτισμός (κυριαρχία του πνεύματος), ο εξελικτισμός (δαρβινισμός, στάδια του πολιτισμού κατάταξη πολιτισμών σε βαθμίδες, Tylor περί αγριότητας, βαρβαρότητας και πολιτισμού), και ο ρομαντισμός (μελέτη αφηγηματικού λόγου/ ανάδειξη της συνέχειας της ψυχής του λαού, Volkskunde) Η υποτίμηση της ύλης έναντι του πνεύματος… Έμφαση στην ταξινόμηση (classification) και την αισθητική αξία των πραγμάτων

Το ενδιαφέρον για τα πράγματα «των άλλων»… Cabinets of curiosities… από τον 15 ο αιώνα και εξής: οι εξωτικοί και περίεργοι άλλοι… Οι αυτοκρατορίες εκθέτουν τον πλούτο τους. Παραδείγματα: World Fair Exhibitions: Crystal Palace exhibition organized by the Royal Society for the Encouragement of Arts, Hyde Park, London 1 st May-11 th October 1851 Το «άλλο» ως θέαμα: Περιοδεύουσες εκθέσεις, τσίρκο, ζωολογικοί κήποι, μουσεία: ζώα που συμπεριφέρονται σας άνθρωποι, άνθρωποι υπεράνθρωποι, άνθρωποι υπερ-φυσικοί ή μη-φυσικοί. Οι άλλες κοινωνίες ως θέαμα (εξωτισμός, οριενταλισμός).

Αίθουσες θαυμάτων (Cabinets of curiosities)στην Ευρώπη τον 16 ο και τον 17 ο αιώνα Ένα συνοθύλευμα αντικειμένων από όλον τον «εξωτικό» και «απομακρυσμένο» κόσμο, όπως ταριχευμένα ζώα, αποξηραμένα φυτά, κοχύλια, εργαλεία, όπλα, είδη ρουχισμού, νομίσματα, μουσικά όργανα, κα που πυροδοτούσαν τη φαντασία του φιλοθεάμονος ευρωπαϊκού κοινού

Γ. Χαμηλάκης, 2013, Η αρχαιολογία και οι αισθήσεις: βίωμα, μνήμη και συν-κίνηση «Οι αναγεννησιακές αίθουσες περίεργων αντικειμένων: σπάνια αντικείμενα της φύσης και του πολιτισμού συσσωρεύονταν χαοτικά κι αναρχικά χωρίς επιγραφές και κείμενα που να κατευθύνουν τον θεατή. Ήταν θορυβώδεις τόποι, όπου οι άνθρωποι κουβέντιαζαν και φιλονικούσαν, μέσα σε ένα οπτικό και λεκτικό πανδαιμόνιο… Οι αίθουσες αυτές διαδέχτηκαν το προηγούμενο μεσαιωνικό καθεστώς του studium ενός εξατομικευμένου χώρου για ιδιωτικό στοχασμό και μελέτη ανάμεσα στην κρεβατοκάμαρα και το παρεκκλήσι»

Οι Παγκόσμιες εκθέσεις τον 19 ο αιώνα (World, Fair Exhibitions) Οι άνθρωποι-αντικείμενα, γίνονταν και αυτοί εκθέματα «Αυθεντικά» δείγματα, «πρωτόγονων» πολιτισμών «Αυθεντικά» χωριά και «αυθεντικές» αναπαραστάσεις Πχ. Έκθεση στη Νέα Υόρκη, στο Σικάγο, στο Crystal Palace του Λονδίνου κτλ

Οι παγκόσμιες εκθέσεις

Η έκθεση στο Crystal Palace, Λονδίνο

Οι άλλοι ως «θέαμα»…Το ζήτημα της ανθρωποθέασης

Η συγκρότηση της μουσειακής λογικής Η μουσειακή λογική από τα τέλη του 18 ο αιώνα. Η ίδρυση του έθνους-κράτους. Η θεωρία του Άντερσον (1983) για τις φαντασιακές κοινότητες και ο κεντρικός ρόλος των μουσείων ως διαδικασιών που χτίζουν ένα εθνικό, επισκέψιμο παρελθόν. Ο κεντρικός ρόλος του έντυπου καπιταλισμού.

«Η λεία και θαμπή ομοιογένεια της γυάλινης προθήκης…» (Χαμηλάκης, 2013) «Η έλευση του διαφωτισμένου λόγου αντικατέστησε το χάος και το πανδαιμόνιο της αίθουσας των παράξενων αντικειμένων με την εύτακτη επίδειξη του οργανωμένου μουσείου… πρώτα τα μουσεία της φυσικής ιστορίας και μετά τα αρχαιολογικά μουσεία συγκροτήθηκαν σύμφωνα με αυτή τη νέα ευταξία… επρόκειτο για μια πειθαρχημένη εμπειρία κατά την οποία τα αντικείμενα παρουσιάζονταν σε ξεκάθαρη τάξη, τακτοποιημένα από ειδικούς και συνοδευμένα από επεξηγηματικά κείμενα. Η αλήθεια έπρεπε να διαδοθεί με οργανωμένο και δομημένο τρόπο. Το περιπλανώμενο μάτι τέθηκε υπό καθοδήγηση»

Tony Bennett (1998) Το σχέδιο αυτό είχε έντονη παιδαγωγική διάσταση και το κίνητρά του ήταν η επιθυμία να διδαχθεί, ιδιαίτερα στο ευρύ κοινό και στις κατώτερες μεσαίες και στις εργαζόμενες τάξεις, η νεοαποκτημένη γνώση,οι νόμοι της εξέλιξης, η αρχαιότητα και οι αλήθειες του έθνους. Το νέο μουσειακό sensorium εγκαινίασε της εποχή του αυτόνομου, κατευθυνόμενου βλέμματος και της ασώματης όρασης…

Tony Bennett, 1995,The Birth of the Museum: history, theory, politics Το βιβλίο μέσα από πολλές μελέτες περίπτωσης (case studies) εξετάζει την ανάπτυξη του θεσμού του μουσείου παράλληλα με τις διεθνείς εκθέσεις. Χρησιμοποιώντας πολλές θεωρίες του γάλλου φιλοσόφου Michel Foucault επιχειρείται η ανάδειξη του μουσείου όχι μόνο ως δημόσιου τόπου όπου το βλέμμα αλλά και το σώμα και η συμπεριφορά πειθαρχείται, ελέγχεται, κατευθύνεται Τελικά τοποθετείται το μουσείο στο κέντρο των νεωτερικών σχέσεων ανάμεσα στον πολιτισμό και τον γραφειοκρατικό έλεγχο αναπαραγωγής του