Ελευθερία Ν. Γωνίδα Τμήμα Ψυχολογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Μάθηση και Εκπαίδευση: Διορθώνοντας το Λάθος και Ενισχύοντας το Σωστό Ψυχολογική Εταιρεία Βορείου Ελλάδος, Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών, ΠΔM, Οκτώβριος 2014.

Συμπεριφορές Αποφυγής: Εννοιολογικός Προσδιορισμός Οι συμπεριφορές των μαθητών/ριών οι οποίες χαρακτηρίζονται από (α) την απόσυρση της προσπάθειας και την απομάκρυνση από δραστηριότητες που προάγουν τη μάθηση και την ακαδημαϊκή επίτευξη (β) την επιδίωξη της αποφυγής της αποτυχίας και της επίδειξης χαμηλής ικανότητας. 2

Συμπεριφορές Αποφυγής: Μορφές (α) αποφυγή αναζήτησης βοήθειας (β) στρατηγικές αυτο-υπονόμευσης/αυτο- αποδυνάμωσης 3 (γ) αποφυγή ‘του καινούριου’ (β) αντιγραφή

Αποφυγή Αναζήτησης Βοήθειας 4 Η συνειδητή απόφαση του μαθητή να ΜΗΝ αναζητήσει βοήθεια τη στιγμή που γνωρίζει καλά ότι τη χρειάζεται για να επιτύχει ένα στόχο. σκόπιμη συμπεριφορά υιοθετείται όταν οι ενδεχόμενες αρνητικές συνέπειες της αναζήτησης βοήθειας ξεπερνούν τα οφέλη της υπερπήδησης μιας δυσκολίας υιοθετείται όταν δε θεωρείται αποτελεσματική για την επίτευξη ενός στόχου (απουσία κατάλληλου/ πρόθυμου ατόμου, επιθυμία αυτονομίας- ανεξαρτησίας).

Αναζήτηση Βοήθειας Λειτουργική (επιθυμητή ) VsΕκτελεστική (λιγότερο επιθυμητή) «Εξηγησέ μου κάποια στοιχεία ώστε να προχωρήσω μόνη μου» «Δώσε μου μόνο τη λύση για να τελειώνω» Η αναζήτηση βοήθειας στην τάξη Ωφέλιμη αυτo-ρυθμιστική στρατηγική όταν οι μαθητές συναντούν δυσκολίες τις οποίες δεν μπορούν να ξεπεράσουν χωρίς βοήθεια (e.g., Butler, 1998, 2006; Gonida, Karabenick, Makara, & Hatzikyriakou, 2014; Karabenick, 2004, 2006, 2014; Karabenick & Berger, 2013; Karabenick & Newman, 2009; Karabenick & Puustinen, 2013; Newman, 2000; Nelson-Le Gall, 1981, 1985; Newman, 2000; Ryan, Pintrich, & Midgley, 2001). 5

Αποφυγή Αναζήτησης Βοήθειας Πολλοί μαθητές συνειδητά προτιμούν να μη ζητούν βοήθεια, ενώ γνωρίζουν ότι τη χρειάζονται για να προχωρήσουν. ΓΙΑΤΙ; 6

Αναζήτηση βοήθειας ή Αποφυγή: Γιατί; Προσωπικά χαρακτηριστικά Χαρακτηριστικά του πλαισίου (τάξης) Επιδράσεις της οικογένειας Αντιλαμβανόμενη ακαδημαϊκή ικανότητα, αυτο-εκτίμηση, κοινωνική επάρκεια, στόχοι επίτευξης, κοινωνικοί στόχοι, σχολική επίδοση. Κανόνες και κλίμα της τάξης, ενθάρρυνση και υποστήριξη του δασκάλου στην αναζήτηση βοήθειας, δομές στόχων της τάξης. Αντιλαμβανόμενη γονεϊκή ζεστασιά και υποστήριξη, πίεση για ακαδημαϊκή επιτυχία, αντιλαμβανόμενοι στόχοι επίτευξης των γονέων. (e.g., Butler, 1998; Butler & Neuman, 1995; Karabenick, 2003; Newman, 1990, 1998; Roussel, Elliot, & Feldman, 2011; Ryan, Patrick, & Shim, 2005; Ryan & Shim, 2012; Ryan & Shin, 2011) (e.g., Karabenick, 2004; Karabenick & Sharma, 1994; Newman, 1998; Ryan, Gheen, & Midgley, 1998; Ryan, Hicks, & Midgley, 1997; Ryan & Shim, 2012; Turner et al., 2002). (e.g., Bong, 2008; Gonida et al., 2014; Newman, 2000; Puustinen et al., 2008) 7

Αποφυγή Αναζήτησης Βοήθειας Ο ρόλος της ηλικίας και του φύλου Χατζηκυριάκου (2014) 8

Αποφυγή Αναζήτησης Βοήθειας Χατζηκυριάκου (2014) 9

Αποφυγή Αναζήτησης Βοήθειας Χατζηκυριάκου (2014) 10

Αποφυγή Αναζήτησης Βοήθειας Χατζηκυριάκου (2014) 11

Αποφυγή Αναζήτησης Βοήθειας Gonida, Karabenick, Makara, & Hatzikyriakou (2014) 12

Ακαδημαϊκή Αυτο-υπονόμευση 13 Πώς να αποτύχεις με επιτυχία….

Ακαδημαϊκή Αυτο-υπονόμευση 14 Ο/Η μαθητής/ήτρια δημιουργεί εμπόδια στην πορεία προς την επίτευξη ενός στόχου έτσι ώστε, στην περίπτωση που αποτύχει, να αποδώσει την αποτυχία στο ‘κατασκευασμένο’ εμπόδιο και όχι στην έλλειψη ικανοτήτων Μακροπρόθεσμα, μείωση γνώσεων και δεξιοτήτων, μείωση σχολικής επίδοσης (‘αυτο-υπονομευτικές στρατηγικές’)

Ακαδημαϊκή Αυτο-υπονόμευση 15 Σκόπιμη συμπεριφορά (κατασκευή δικαιολογιών) Προγενέστερη του στόχου επίτευξης Μέσο αυτο-προστασίας ή μέσο αυτο-παρουσίασης (αυτο-εξαπάτηση, εξαπάτηση) αναβλητικότητα, απόσυρση προσπάθειας, εσκεμμένη αποφυγή διαβάσματος, χρήση ουσιών/αλκοόλ, κούραση, ψυχαγωγικές δραστηριότητες κτλ.

Ακαδημαϊκή Αυτο-υπονόμευση 16 μαθητές με χαμηλή εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους μαθητές που ενδιαφέρονται ακόμη για το σχολείο αλλά με χαμηλές επιδόσεις μαθητές σε πολύ ανταγωνιστικά περιβάλλοντα (Λεονταρή, Schwinger et al., Thomas & Gadbois, 2007; Urdan & Midgley, 2001) Ποιοι μαθητές συνήθως υιοθετούν στρατηγικές αυτο-υπονόμευσης;

Ακαδημαϊκή Αυτο-υπονόμευση 17 Ποιοι παράγοντες ενθαρρύνουν την υιοθέτηση στρατηγικών αυτο-υπονόμευσης; Χαρακτηριστικά Πλαισίου Ανταγωνιστικό περιβάλλον μάθησης (σχολείο, οικογένεια), στόχοι επίδοσης της τάξης. (π.χ., Λεονταρή, Leondari & Gonida, Schwinger et al., Urdan & Midgley, Urdan et al., 2002) Προσωπικά Χαρακτηριστικά Χαμηλή αυτο-εκτίμηση, στόχοι επίδοσης-αποφυγής, θεωρία σταθερής ευφυϊας, αβεβαιότητα για το έργο, σχολική επίδοση.

Ακαδημαϊκή Αυτο-υπονόμευση 18 Προϋποθέσεις εκδήλωσης των στρατηγικών αυτο-υπονόμευσης (π.χ., Λεονταρή, Urdan & Midgley, Urdan et al., 2002) (α) η διάκριση μεταξύ ικανότητας και προσπάθειας (β) η πεποίθηση ότι μπορεί κάποιος να επηρεάσει τις αντιλήψεις των άλλων (γ) η πεποίθηση ότι η χαμηλή προσπάθεια αποτελεί μέσο προστασίας του ατόμου από την απόδοση της αποτυχίας στην ικανότητα.

Ακαδημαϊκή Αυτο-υπονόμευση 19 Ο ρόλος της ηλικίας και του φύλου

Ακαδημαϊκή Αυτο-υπονόμευση 20 Χατζηκυριάκου, 2014

Συμπεράσματα Προστατευτικοί Παράγ.Παράγοντες Κινδύνου  Υψηλές πεποιθήσεις αυτο- αποτελεσματικότητας  Υψηλή αυτο-εκτίμηση  Στόχοι μάθησης  Χρήση Στρατηγικών  Υψηλή επίδοση  Καλή σχέση δασκάλου- μαθητή  Μηνύματα προς τη μάθηση και την απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων (σχολείο και οικογένεια)  Χαμηλές πεποιθήσεις αυτο- αποτελεσματικότητας  Χαμηλή αυτο-εκτίμηση  Στόχοι επίδοσης-αποφυγής  Απουσία χρήσης στρατηγικών  Χαμηλή επίδοση  Μη υποστηρικτική στάση δασκάλου  Μηνύματα προς την επίδοση και την κοινωνική σύγκριση (σχολείο και οικογένεια) 21

Προτάσεις Εφαρμογής 22 Ενδυνάμωση των προστατευτικών παραγόντων και αποδυνάμωση των παραγόντων κινδύνου στο πλαίσιο του σχολείου και της οικογένειας με στόχο τον περιορισμό των συμπεριφορών αποφυγής

Προτάσεις Εφαρμογής Συμβολή στη διαμόρφωση ιστορικού επιτυχιών (εξασφάλιση της κατανόησης της ύλης, προαγωγή δεξιοτήτων αυτο-ρύθμισης, εξατομικευμένη υποστήριξη, ενθάρρυνση σε περίπτωση αποτυχίας) Χορήγηση επαίνου και για την προσπάθεια και όχι μόνο για την τελική επίδοση Περιορισμός της αυστηρής αξιολόγησης και της έμφασης στην ικανότητα ως σταθερού χαρακτηριστικού 23

Προτάσεις Εφαρμογής Ενασχόληση με ευχάριστες εποικοδομητικές μαθησιακές δραστηριότητες και ενθάρρυνση για απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων Καλλιέργεια υψηλών αλλά ρεαλιστικών προσδοκιών Ενδιαφέρον και προσωπικό νοιάξιμο για τις ανησυχίες των μαθητών και ανταπόκριση στις μαθησιακές και συναισθηματικές τους ανάγκες 24

Προτάσεις Εφαρμογής Οικοδόμηση σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ εκπαιδευτικών-μαθητών, θετικό κλίμα μέσα στην τάξη, περιορισμός του ανταγωνισμού και της κοινωνικής σύγκρισης, ενδυνάμωση του αισθήματος ασφάλειας των μαθητών/ριών 25 Συνεργασία σχολείου – οικογένειας και προαγωγή κοινών μηνυμάτων και πρακτικών

Ευχαριστώ! 26