ΑΜΦΙΕΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΗ: ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΓΙΟΡΤΗΣ ΤΟΥ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΟΥ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΕΝΔΥΣΗΣ Πτυχιακή εργασία: Σοφιανοπούλου Βασιλική 18/03 Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Κοντάρα Αικατερίνη

Περιεχόμενα  Σκοπός της εργασίας  «Αμφίεση - Μεταμφίεση» και η Γιορτή της Απόκριας  Πατρινό Καρναβάλι: Ιστορία και παράδοση  Ήθη και έθιμα του Πατρινού Καρναβαλιού  Το σύγχρονο Καρναβάλι ( )  Συμπεράσματα

Σκοπός της εργασίας  Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν η μελέτη της γιορτής του Καρναβαλιού και η μελέτη των Καρναβαλικών ενδυμασιών.  Επιχειρήθηκε να αποτυπωθεί η Καρναβαλική Ενδυμασία της περιοχής της Πάτρας κατά τη διάρκεια της Αποκριάς από τα παλιότερα χρόνια έως τη σύγχρονη εποχή  Ο κυρίως λόγος της επιλογής του θέματος ήταν: Το ενδιαφέρον για την ειδικευμένη ερευνά γύρω από την γιορτή του Καρναβαλιού της Πάτρας, η οποία είναι αναγνωρίσιμη στον Ελληνικό άλλα και διεθνή χώρο  Το κύριο στοιχείο της περιγραφής είναι να δώσει την εικόνα μιας περασμένης εποχής οπού το Καρναβάλι γεννήθηκε και εξελίχθηκε

«Αμφίεση - Μεταμφίεση» και η γιορτή της Αποκριάς «Αμφίεση - Μεταμφίεση»  Με τον όρο Αμφίεση εννοούμε το σύνολο των εξωτερικών ενδυμάτων, ότι φορά κάνεις, σε επίσημες ή εξαιρετικές περιστάσεις.  Με τον ορό Μεταμφίεση εννοούμε την αλλαγή της εξωτερικής εμφάνισης (φορώντας αλλά ενδύματα, μακιγιάζ, μάσκα) ώστε να φαίνεται τελείως διαφορετικός, να μην αναγνωρίζεται αυτός που έχει κάνει την μεταμφίεση.

«Μάσκα»  Στην Αραβική γλωσσά η λέξη maskhara, σήμαινε μεταμορφώνεται κάποιος σε ζώο ή τέρας.  Στην Ιταλία η λέξη έγινε maschera, η οποία είναι η έννοια της κάλυψης του πρόσωπου  Στην Αρχαία Ελληνική γλωσσά σημαίνει: «Προσωπείο»  Αποτελεί το αρχαιότερο μέσο που έχει χρησιμοποιήσει ο άνθρωπος για να επιτύχει την αλλαγή της ταυτότητας του και να υποδυθεί τον ρολό ενός διαφορετικού ανθρώπου. «Αμφίεση - Μεταμφίεση» και η γιορτή της Αποκριάς

 Στην Δύση, με το τέλος του αρχαίου ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, η μάσκα έπαψε να χρησιμοποιείται για ένα διάστημα.  Ιστορικά, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της χρήσης της μάσκας ως μέσου απόκρυψης συναντάται στην Βενετία του 18 ου αιώνα.  Περά από τη σημαντική λειτουργία της απόκρυψης, η σύγχρονη μάσκα έχει την ικανότητα να μεταμορφώσει το πρόσωπο που τη φορά σε κάτι ή κάποιον άλλον. «Αμφίεση - Μεταμφίεση» και η γιορτή της Αποκριάς Εικόνα 1: Μάσκα Προσωπείο Στην Αρχαία Ελλάδα. Εικόνα 2: Βενετσιάνικη Μάσκα «Ιστορικά στοιχειά και οι λειτουργίες της»

«Η μεταμφίεση στην αρχαία Ελλάδα»  Στις διονυσιακές γιορτές η μεταμφίεση αποτελούσε σπουδαίο και πρωταρχικό στοιχείο.  Οι Σάτυροι ήταν μεταμφιεσμένοι με δέρματα ζωών, άλειφαν το πρόσωπο τους με τρυγία (κατακάθι του κρασιού) και φορούσαν μάσκες - προσωπεία. Οι μάσκες αυτές ήταν πήλινες και όμοιες μεταξύ τους. «Αμφίεση - Μεταμφίεση» και η γιορτή της Αποκριάς Εικόνα 3: Διόνυσος καθισμένος σε κλισμό στρέφετε προς γυναικά που προσωποποιεί την πομπή των Ανθεστηρίων Χοές 4ος αιών. π.χ.

 Δωδεκαήμερο ονομάζεται η περίοδο των δώδεκα ημερών από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα.  Οι μεταμφιέσεις τη περίοδο αυτή είναι δέρματα ζωών ή υποκατάστατα τους, μάσκες ζωόμορφες ή άλλες, παλιά ρούχα και κυρίως μεγάλα ποιμενικά κουδούνια.  Η κυρίαρχη ονομασία τους είναι «Ρουγκατζάρια» που προέρχεται από το Λατινικό Ragotores που σημαίνει επαίτης, ζητιάνος. «Αμφίεση - Μεταμφίεση» και η γιορτή της Αποκριάς Εικόνα 5: Μεταμφίεση Δωδεκαήμερου Σοχό Θεσσαλονίκη «Μεταμφιέσεις Δωδεκαήμερου» (25 Δεκ.-6 Ιαν.)

 Η λέξη «Καρναβάλι» σχετίζεται με την λέξη «Αποκριά» δηλαδή αποχή από το κρέας. Το Καρναβάλι προέρχεται από το λατινικό «CARNE» δηλαδή κρέας, και «VALE» που σημαίνει «Αφήνω». «Αποκριά» και «Καρναβάλι»: Δυο έννοιες συνώνυμες «Αμφίεση - Μεταμφίεση» και η γιορτή της Αποκριάς Εικόνα 6: Γκραβούρα «Καρναβάλι του 1836»

Πατρινό καρναβάλι: Ιστορία και παράδοση  Πάτρα: Η πύλη της Ελλάδα προς την δύση  Η πρώτη περίοδος  Το 1829 διοργανώνεται ο πρώτος αποκριάτικος χορός  Τα πρώτα καρναβαλικά άρματα ( )  Πρώτοι ποδηλάτες καρναβαλιστές Εικόνα 7: Ποδηλάτης Καρναβαλιστής 1894

 Τα έτη 1907, 1909, 1911 και 1912 ήταν τα πιο σημαντικά για το Πατρινό Καρναβάλι.  Πρώτες επιρροές από την αγγλική μόδα ήρθαν και στην Ελλάδα το 1914  Την δεκαετία του 1920 έγιναν επαναστατικές αλλαγές στην γυναίκεια μόδα  Μέσα στα χρόνια της ακμής υπήρχαν πολλές και διαφορές επιρροές στις μεταμφιέσεις. Πατρινό καρναβάλι: Ιστορία και παράδοση Εικόνα 8: Μασκαρεμένη νέα σε χορό της Φιλαρμονικής Εταιρείας 1920 Εικόνα 9: Μεταμφιεσμένες με παραδοσιακές ενδυμασίες 1921 Εικόνα 10: Μεταμφιεσμένες γυναίκες 1926 «Η περίοδο της ακμής» ( )

Πατρινό καρναβάλι: Ιστορία και παράδοση «Μεταμφιεσμένοι σε χορούς» Εικόνα 11: Μεταμφιεσμένη γυναίκα σε ταυρομάχο 1930 Εικόνα 13: Μεταμφιεσμένες γυναίκες σε χορό με στολή κοζάκων Εικόνα 12: Μεταμφιεσμένο ζευγάρι 1936

Πατρινό καρναβάλι: Ιστορία και παράδοση Εικόνα 14: Μεταμφιεσμένες γυναίκες 1937 Εικόνα 16: Μεταμφιεσμένες γυναίκες 1939 Εικόνα 15: Μεταμφιεσμένες γυναίκες 1938 Εικόνα 17: Άρμα Γόνδολα 1939 «Μεταμφιεσμένοι σε χορούς»

 Από το 1941 έως και το 1950 τα δραματικά γεγονότα που ζούσε η χωρά δεν επέτρεπαν ξεφαντώματα.  Το 1951, το καρναβάλι αναζωπυρώνεται και συνεχίζεται μέχρι το «Τα μεταπολεμικά καρναβάλια» ( ) Εικόνα 18: Άρμα Ορφέως με πολύχρωμες στολές πιερότων Πατρινό καρναβάλι: Ιστορία και παράδοση Εικόνα 19: Μασκαράτεςστη πλατεία Γεωργίου 1957

«Η εδραίωση του Πατρινού Καρναβαλιού και η διάδοσή του»  1951: Είχε 1000 επισκέπτες, επισκέπτες  Ο τύπος, το ραδιόφωνο και ο κινηματογράφος βοήθησαν στην εξάπλωση της φήμης του.  Το 1960 ο ΕΟΤ είχε εγκαταστήσει στην Αθηνά τουριστικό, περίπτερο  Παρέλαση της μπάντας του δήμου στην Αθηνά. Πατρινό καρναβάλι: Ιστορία και παράδοση Εικόνα 20: Απόκομμα Ετήσιας Εφημερίδας «Το Πατρινό Καρναβάλι» 1954

Ήθη και έθιμα του Πατρινού καρναβαλιού « Ήθη και έθιμα του Πατρινού καρναβαλιού « Το αστυνομικό διάταγμα, οι απαγορεύσεις και ο προοδευτικός ρόλος των γυναικών στην εξέλιξη του καρναβαλιού»  Η γυναικεία χειραφέτηση ξεκίνησε από την ενδυμασία.  Τα φορέματα που φορούσαν οι γυναίκες ήταν πολύ εντυπωσιακά αλλά υπήρχαν φορές που επιδείκνυαν υπερβολική πολυτέλεια. Το καπέλο ενώ έχει εκλείψει στην σύγχρονη εποχή, εκείνη την περίοδο ήταν απαραίτητο αξεσουάρ που μαρτυρούσε την κοινωνική θέση που είχε η κάθε γυναίκα.  1912: Βγήκε αστυνομικό διάταγμα το οποίο απαγόρευε να φορούν κάπελα στα θέατρα και στις δημοσιές συγκεντρώσεις

Ήθη και έθιμα του Πατρινού καρναβαλιού  Δημόσιος διαλαλητής: ο «Τελάλης»  Οι χοροί και τα «Μπουρμπούλια»  Στην κυριολεξία του ο όρος σήμαινε το κρέας που βράζει, ο μεζές το πρόχειρο φαγητό  Οι ντάμες φορούσαν μαύρα ντόμινο (μαύρος μανδύας με κουκούλα) και μάσκα  Τα χορευτικά ζεύγη σχηματίζονταν με πρωτοβουλία της ντάμας, η όποια ήταν άγνωστη στο καβαλιέρο Εικόνα 21: Μαύρο Ντόμινο στα Μπουρμπούλια

 Κεντρικό στοιχείο της αποκριάτικης παρέλασης είναι ο βασιλιάς καρνάβαλος  Μαζί με τον βασιλιά είναι και η βασίλισσα του  Οι μασκαράδες που διασκέδαζαν γυρνώντας στους δρόμους  Οι περισσότεροι ήταν πρόχειρα μεταμφιεσμένοι με παλιά ρούχα, άχρηστα κάπελα και αλλά ευτελή υλικά  Μουτζούρωναν το πρόσωπο με «φούμο» για να μην γνωρίζονται. Αυτού του είδους η μεταμφίεση λέγεται «Μπούλες» Οι Μασκαράδες και οι «Μπούλες» Εικόνα 22: Βασιλιάς Καρνάβαλος 2012 Ήθη και έθιμα του Πατρινού καρναβαλιού Ο βασιλιάς, η βασίλισσα και οι μασκαράτες

 «Ντόρος» σημειώνει αστεϊσμός, πείραγμα φάρσα, άκακος εμπαιγμός, ανιδιοτελής απάτη, που ακολουθητέοι από θόρυβο, αναταραχή, σαματά  Η Γιαννούλα η Κουλουρού Ζούσε πουλώντας κουλούρια. Νόμιζε ότι «Ήταν η δούκισσα της Αμερικής, αρραβωνιασμένη με τον πρόεδρο Ιούλσο (τον Ουίλσον εννοούσε) που είναι ερωτευμένος μαζί της και θα έρθει στην Πάτρα, για να στεφανωθούν». Εικονα 23: Η Γιαννούλα η Κουλουρού Έθιμο: «Ο γάμος της Κουλουρούς» Ήθη και έθιμα του Πατρινού καρναβαλιού

Σύγχρονο Έθιμο: Το Κυνήγι του Κρυμμένου Θησαυρού  Παίρνουν μέρος καρναβαλικές ομάδες  Οροί συμμετοχής στο κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού Ήθη και έθιμα του Πατρινού καρναβαλιού Εικόνα 24: Μερικά θέματα που ζητηθήκαν από τα πληρώματα.

Το σύγχρονο Καρναβάλι ( ) Η «σάτιρα», η λογοκρισία και το «Baby-rally» ( )  Το 1968 καθιερώθηκε ένα Καρναβάλι «Μινιατούρα», το «Baby Rally»  «Τα ραμολιμέντα της Πάτρας» είχε πάρει το πρώτο βραβείο κωμικής μεταμφίεσης  Την επόμενη χρονιά το 1970, ένα άλλο πλήρωμα πηρέ το πρώτο βραβείο κωμικής μεταμφίεσης. Ο τίτλος του γκρουπ ήταν «Ο καραγκιόζης μαχαραγιάς» Εικόνα 25: Το Πρώτο Baby-Rally 1968 Εικόνα 26: Πλήρωμα «Τα ραμολιμέντα της Πάτρας» 1969 Εικόνα 27: Πλήρωμα 32 «Ο καραγκιόζης μαχαραγιάς»

Σύγχρονη φάση: «Εγκαταλείπουν τα αυτοκίνητα» ( )  Μόλις από τα μέσα της δεκαετίας του 70’ άρχισε να δίνετε βαρύτητα στις Μεταμφιέσεις Η «Νυχτερινή ποδαράτη» παρέλαση ( ) Το σύγχρονο Καρναβάλι ( ) Εικόνα 28: Πλήρωμα Άφρονες Κλόουν 1975 Εικόνα 29: Πλήρωμα "Playmobil" 1979 Εικόνα 30: Πλήρωμα "Αίγυπτος" 1983

«Τα υφάσματα»  Όσον αφορά α υφάσματα της Μεταμφίεση, στα μέσα της δεκαετίας του 80’, είχε επικρατήσει το λαμέ και το σατέν.  Παρατηρήθηκε μια τάση προς τα καλλιτεχνικά θέματα, εν αντίθεση με τα προηγούμενα χρονιά, οπού τα κωμικά και τα σατυρικά είχαν την τιμητική τους.  «Χορός και φαντασία», «Γαλάζιο όνειρο», «’Οσκαρ» ήταν μερικά από τα πληρώματα που ξεχώρισαν για τις εμφανίσεις τους Εικόνα 31 : Πλήρωμα «Βεντάλια» σε παντομίμα Το σύγχρονο Καρναβάλι ( )

Εικόνα 32: Πλήρωμα "Άθανατοι" 1984 Εικόνα 33: Πλήρωμα "Μάσκες Καρναβαλιού " 1988 Το σύγχρονο Καρναβάλι ( ) Οι μεταμφιέσεις των πληρωμάτων

Εικόνα 34: Πλήρωμα "Τον Αραπλή και αν τον πλένεις" 1996 Εικόνα 35: Πλήρωμα "25 χρόνια θησαυρέ μου" 1991 Εικόνα 36: Καρναβάλι των μικρών Το σύγχρονο Καρναβάλι ( ) Η Μεταμφίεση «Πατρινή Πρωτότυπη» ( ) Η Μεταμφίεση «Πατρινή Πρωτότυπη» ( )

Η εμπορευματοποίηση του Πατρινού Καρναβαλιού ( )  Μερικές ακόμα προτιμήσεις των πληρωμάτων είχαν ως θέμα με το ίδιο το Καρναβάλι  Υπάρχει πάντα η επιρροή από την επικαιρότητα  Οι επιρροές προκύπτουν και από τον κινηματογράφο Εικόνα 37: Καρναβάλι των Παιδιών Εικόνα 38 : Πλήρωμα 126 "Παραμυθιάζομαι" 2013 Εικόνα 39: Πλήρωμα "Hobbit" 2013 Το σύγχρονο Καρναβάλι ( )

Εικόνα 40: Πλήρωμα 178 "Μέδουσες Παντός Καιρού Καρναβάλι" 2014 Εικόνα 41: Πλήρωμα 111 "Εσκαλοπ" Καρναβάλι 2014 Το σύγχρονο Καρναβάλι ( ) Εικόνα 42: Πλήρωμα 56 "Κροίσοι Στην Κρίση" 2014 Εικόνα 43: Πλήρωμα 239 "μια τρύπα στο νερό" Καρναβάλι 2014 Οι μεταμφιέσεις των πληρωμάτων

 Η οικονομική κρίση που βιώνει η Ελλάδα σήμερα, έχει ως αποτέλεσμα την μη συμμέτοχη πολλών καρναβαλιστών στην παρέλαση.  Η ποιότητα των υφασμάτων, είναι πολύ φθηνή λόγο της ύφεσης.  Η κατασκευή των αρμάτων δεν είναι σε επαρκή αριθμό, γιατί η οικονομική ύφεση έχει σαν αποτέλεσμα την μη κατασκευή καινούριων καρναβαλικών αρμάτων Το σύγχρονο Καρναβάλι ( ) Εικόνα 44: Τελετή λήξης

Συμπεράσματα  Η λέξη «Αμφίεση» έχει αρχαιοελληνικές ρίζες και σημαίνει «ντύνω», ενώ η λέξη «Μεταμφίεση» σημαίνει ολική αλλαγή της εξωτερικής εμφάνισης  Η μάσκα υπάρχει από την αρχή του χρόνου σε πολλούς διαφορετικούς πολιτισμούς  Η πόλη των Πατρών είχε από τα αρχαία χρόνια σημαντικό ρόλο στην ιστορία και την εξέλιξη των αποκριάτικων και συναφών πολιτισμικών δρώμενων στον ελληνικό και διεθνή χώρο  Η γυναικεία χειραφέτηση ξεκίνησε από την ενδυμασία κατά τον 20ο αιώνα, γεγονός το οποίο είχε άμεση σχέση με τα δρώμενα του Καρναβαλιού

 Χοροί και τα δρώμενα ανέκαθεν συνόδευαν τη γιορτή του Καρναβαλιού της Πάτρας  Κάθε χρόνο, κάθε πλήρωμα επιδεικνύει την επικρατούσα τάση και ανιχνεύει τις εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα την συγκεκριμένη χρονική περίοδο στη πόλη  Γενικότερα τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται κάθε έτος πρωτότυπες ιδέες που καθιστούν την κάθε γιορτή Καρναβαλιού μια ξεχωριστή εκδήλωση δημιουργικότητας και φαντασίας  Το Πατρινό Καρναβάλι μπορεί να έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα, αλλά διαχρονικά έχει αφήσει το στίγμα του στον ελληνικό πολιτισμό  Αποτελώντας μια εύθυμη πλατφόρμα όπου ετησίως, άνθρωποι από διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές συναντώνται, εκφράζονται, διασκεδάζουν, οδηγώντας το άρμα του Πατρινού Καρναβαλιού σε νέους δρόμους εξέλιξης και πολιτισμικής δημιουργίας Συμπεράσματα