Γ ΕΩΠΟ ΝΙΚΟ Π ΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Α ΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΗΡΟΤΡΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑΣ Η ΑΣΚΟΣΦΑΙΡΩΣΗ ΦΩΤΕΙΝΗ ΜΠΑΡΟΥΤΣΗ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝ ΜΕΛΟΣ ΔΕΠ: ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΧΑΡΙΖΑΝΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ  Η ασκοσφαίρωση ή κιμωλίαση ή ασβεστώδης γόνος ή γυψίαση προκαλείται από τον μύκητα Ascosphaera apis. Ο μύκητας προσβάλλει το γόνο των εργατριών και των κηφήνων της Apis mellifera, 3 με 4 ημέρες μετά την εκκόλαψη των προνυμφών από το αυγό.  Προσβάλλει, επίσης, και τις μοναχικές μέλισσες Megachille rotundata και Nomia melanderi.  Προσβάλλεται ο γόνος της εργάτριας, της βασίλισσας και του κηφήνα στο στάδιο της προνύμφης (ηλικία > 3 ημέρες).

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ Σποριοκύστεις και σπόρια του μύκητα Ascosphaera apis

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ Συσσωμάτωμα ασκοσπορίων του Ascosphaera apis όπως φαίνεται στο σαρωτικό ηλεκτρονικό μικροσκόπιο (Χ9.000).

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ  Ο μύκητας Ascosphaera apis είναι ετεροθαλικός, δηλαδή τα σπόρια σχηματίζονται μόνο όταν ενωθούν μυκήλια του αντίθετου φύλου ( + και - ).  Τα σπόρια σχηματίζονται σε σφαιρικά μεγέθη μέσα σε σκούρες καφέ-πράσινες καρποφορίες.  Οι καρποφορίες ή σποροκύστεις έχουν διάμετρο περίπου 60 μm.  Η ανθεκτικότητα των σπορίων τις ασθένειας σε μολυσμένο υλικό φτάνει και τα 15 χρόνια.

ΠΑΘΟΓΕΝΕΣΗ  Η μόλυνση γίνεται από σπόρια που βρίσκονται στην τροφή της προνύμφης.  Πιο επιρρεπείς στην ασθένεια είναι οι προνύμφες 3-4 ημερών, οι οποίες έχουν καταπιεί σπόρια του μύκητα και έχουν υποστεί σύντομη ψύξη αμέσως μετά το κλείσιμο των κελιών τους.  Η ψύξη συνεπάγεται μικρή πτώση της κανονικής θερμοκρασίας της κυψέλης, από τους 35 στους 30˚C, όπου ο μύκητας αναπτύσσεται καλύτερα.  Τα σπόρια βλαστάνουν στο πίσω μέρος του στομάχου και οι μυκηλιακές υφές απλώνονται σε όλα τα όργανα του σώματος της προνύμφης, εκτός από τις τραχείες.  Η εξάπλωση των μυκηλιακών υφών γίνεται μέσα σε 48 ώρες.

ΠΑΘΟΓΕΝΕΣΗ  Η προνύμφη πεθαίνει εξαιτίας της μηχανικής ρήξης ζωτικών οργάνων και ιστών του σώματός της, καθώς και λόγω του θρεπτικού ανταγωνισμού και των τοξινών από τον μύκητα.  Το μηκύλιο διαρρηγνύει τον εξωσκελετό της προνύμφης και καλύπτει όλο το σώμα της με ένα παχύ στρώμα μυκηλιακών υφών.  Η νεκρή προνύμφη χάνει τα υγρά του σώματός της, αποξηραίνεται και τελικά μουμιοποιείται.  Η μουμιοποιημένη προνύμφη είναι άσπρη ή ασπροκίτρινη λόγω του μυκηλίου του μύκητα.  Όταν όμως σχηματιστεί μεγάλος αριθμός σπορίων, τότε οι μούμιες λαμβάνουν σταχτοπράσινο έως και μαύρο χρωματισμό.

Μουμιοποιημένες προνύμφες μελισσών. Ο λευκός χρωματισμός οφείλεται στο μυκήλιο του μύκητα, ενώ ο σκούρος, στα σπόρια που σχηματίζονται αργότερα.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΓΝΩΣΗ  Οι προνύμφες πεθαίνουν από ασκοσφαίρωση μετά το σφράγισμα των κελιών τους.  Αρχικά, είναι χνουδωτές και φουσκωμένες, λαμβάνοντας το εξαγωνικό σχήμα του κελιού τους.  Έπειτα, συρρικνώνονται και σκληραίνουν, λαμβάνοντας λευκό ή σταχτοπράσινο έως μαύρο χρωματισμό.  Οι προνύμφες κηφήνων προσβάλλονται συχνότερα από την ασθένεια, ωστόσο υπάρχουν μελίσσια όπου μόνο ο γόνος των εργατριών έχει προσβληθεί.

- Ο γόνος παίρνει μωσαϊκή όψη, δηλαδή υπάρχει πεθαμένος γόνος διάσπαρτος ανάμεσα σε φυσιολογικά σφραγισμένο γόνο της κηρήθρας. - Τα καλύμματα του διάσπαρτου γόνου είναι βαθουλωμένα ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΓΝΩΣΗ

 Μερικά κελιά έχουν μικρές τρύπες και άλλα είναι ανοικτά και περιέχουν μουμιοποιημένες προνύμφες.  Παρατηρούνται μουμιοποιημένες προνύμφες στην είσοδο και στη βάση της κυψέλης.  Σε ακραίες περιπτώσεις, τα κελιά που περιέχουν μούμιες παραμένουν σφραγισμένα, με αποτέλεσμα κατά το ταρακούνημα του πλαισίου με τον γόνο να ακούγεται το χτύπημα των μουμιοποιημένων προνυμφών όταν αγγίζουν τα τοιχώματα των κελιών.

ΕΠΟΧΙΑΚΗ ΕΜΦΑΝΙΣΗ  Η ασκοσφαίρωση παρουσιάζεται σε όλες τις εποχές που υπάρχει γόνος.  Έξαρση εμφανίζεται νωρίς την άνοιξη, όταν ο γόνος επεκτείνεται και τις κρύες νύκτες ( <35˚C ) οι ενήλικες μέλισσες αδυνατούν να διατηρήσουν τη θερμοκρασία σταθερή στους 35˚C.  Έξαρση παρουσιάζεται, επίσης, το καλοκαίρι μετά τη διακοπή της νεκταροέκκρισης.

ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ  Η ασθένεια μεταδίδεται από σπόρια που βρίσκονται στο μέλι, στη γύρη, στα τοιχώματα της κυψέλης και στο στομάχι των ενήλικων μελισσών.  Τα σπόρια διατηρούν τη μολυσματική τους δράση τουλάχιστον δύο χρόνια στο μέλι, ένα χρόνο στη γύρη και 15 χρόνια στο περιβάλλον.  Τα σπόρια μεταφέρονται από μελίσσι σε μελίσσι με τον άνεμο, το νερό, τις μέλισσες, τον μελισσοκόμο και τα με έντομα που ενδημούν στην κυψέλη.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΟΥΝ ΤΗΝ ΑΣΘΕΝΕΙΑ  Βροχερή και υγρή άνοιξη, ξηρό και με υψηλές θερμοκρασίες καλοκαίρι.  Συχνές επιθεωρήσεις την άνοιξη και χειρισμοί που έχουν ως αποτέλεσμα την πτώση της θερμοκρασίας στην περιοχή του γόνου (πρόωροι χωρισμοί, σμηνουργία, αδύνατα μελίσσια, πρόωρη προσθήκη πατωμάτων).  Κακός αερισμός της κυψέλης και τοποθέτηση αυτής σε υγρή περιοχή.  Παραμονή των μαύρων, παλιών κηρηθρών στην κυψέλη.  Διαρκής τροφοδοσία με σιρόπι, υποκατάστατα γύρης, ξινισμένα μέλια και μελισσοτροφές.  Γενετική προδιάθεση (υπάρχουν μελίσσια που δεν απομακρύνουν τις μούμιες τόσο γρήγορα όσο άλλα).  Συχνή χρήση αντιβιοτικών.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ  Γίνεται κυρίως με μέτρα υγιεινής και προφύλαξης. 1.Διατηρούνται δυνατά μελίσσια 2.Απομακρύνονται οι μουμιοποιημένες προνύμφες από την είσοδο και τη βάση της κυψέλης. 3.Ανανεώνονται οι μαύρες και παλιές κηρήθρες. 4.Αντικαθίστανται οι βασίλισσες κάθε δεύτερη χρονιά. 5.Το μελισσοκομικό υλικό απολυμαίνεται με φλόγιστρο ή καυστική σόδα. 6.Οι κηρήθρες με βαριά προσβολή καίγονται. 7.Αποφεύγονται οι συχνές επιθεωρήσεις και οι επεμβάσεις νωρίς την άνοιξη.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ  Στην Ελλάδα, και γενικά στις χώρες της Ε.Ε., δεν υπάρχουν εγκεκριμένα χημικά μέσα κατά της ασκοσφαίρωσης.  Η χρήση μυκητοκτόνων ή μυκοστατικών ενώσεων δεν σκοτώνουν τα σπόρια του μύκητα αλλά μόνο τις βλαστικές μορφές και απλώς αναστέλλουν την ανάπτυξή του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - Θρασυβούλου, Α Πρακτική Μελισσοκομία, Προβλήματα Αιτίες και Λύσεις. Εκδόσεις Μελισσοκομική Επιθεώρηση, Ειρ. Παππά, Θεσσαλονίκη.320 σελ. - Χαριζάνης, Π.Χ Μέλισσα και Μελισσοκομική Τεχνική. Θεσσαλονίκη. 263 σελ. - Bailey, L Honey Bee Pathology. Academic Press, London. 124 pp. - Morse, R.A.(ed.) Honey Bee Pests, Predators, and Diseases. Cornell University Press, Ithaca New York. 430 pp. - Chorbinski, P. and K. Rypula Studies on the morphology of strains Ascosphaera apis isolated from chalkbrood disease of the honey bees. Electronic Journal of Polish Agricultural Universities, Veterinary Medicine, 6(2):  Διαδίκτυο      