ΑσθενήςΗλικιωμένοιΠρόβλημαΠτώση Ερευνητικό ερώτημα Πρόληψη των πτώσεων μέσα από οργανωμένα προγράμματα παρέμβασης στην κοινότητα? Παρέμβαση Αναζήτηση παραγόντων κινδύνου - σχεδιασμός πλάνου πρόληψης Αποτέλεσμα Μείωση πτώσεων και των υποτροπών τους

Σκοπός Σκοπός της μελέτης είναι να διερευνηθεί η δυνατότητα πρόληψης πτώσεων των ηλικιωμένων, μέσα από ένα πρόγραμμα ενημέρωσης και παρέμβασης στην κοινότητα, υλοποιημένο από εκπαιδευμένους λειτουργούς της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Σκοπός της μελέτης είναι να διερευνηθεί η δυνατότητα πρόληψης πτώσεων των ηλικιωμένων, μέσα από ένα πρόγραμμα ενημέρωσης και παρέμβασης στην κοινότητα, υλοποιημένο από εκπαιδευμένους λειτουργούς της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας.

Υλικό – Μέθοδος Προφίλ: ηλικιωμένοι κάτοικοι με αυξημένο κίνδυνο για ατυχήματα οι οποίοι κατά κύριο λόγο είναι συνταξιούχοι αγρότες ή κτηνοτρόφοι, με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, μοναχικοί (τα παιδιά τους ζουν και εργάζονται στα αστικά κέντρα), με λίγα ή πολλά χρόνια νοσήματα και η πλειοψηφία διατηρεί ατομικό φάκελο υγείας στο Κ.Υ.Χ. Προφίλ: ηλικιωμένοι κάτοικοι με αυξημένο κίνδυνο για ατυχήματα οι οποίοι κατά κύριο λόγο είναι συνταξιούχοι αγρότες ή κτηνοτρόφοι, με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, μοναχικοί (τα παιδιά τους ζουν και εργάζονται στα αστικά κέντρα), με λίγα ή πολλά χρόνια νοσήματα και η πλειοψηφία διατηρεί ατομικό φάκελο υγείας στο Κ.Υ.Χ. Συμμετείχαν 614 άτομα ηλικίας από 65 έως 102 ετών (~ 60% του συνολικού αριθμού των κατοίκων >65 ετών στο δήμο αυτό). Οι 261 ήταν άνδρες και οι 353 γυναίκες Συμμετείχαν 614 άτομα ηλικίας από 65 έως 102 ετών (~ 60% του συνολικού αριθμού των κατοίκων >65 ετών στο δήμο αυτό). Οι 261 ήταν άνδρες και οι 353 γυναίκες Επιλέχθηκαν με κλήρωση πενήντα άτομα (25 άνδρες και 25 γυναίκες) από αυτούς που συμμετείχαν στη διαδικασία του προγράμματος (Ομάδα 1) και πενήντα άτομα (25 άνδρες και 25 γυναίκες), επίσης με κλήρωση, από τους κατοίκους που δεν βρέθηκαν στις οικίες τους την περίοδο πραγματοποίησης της έρευνας (Ομάδα 2). Επιλέχθηκαν με κλήρωση πενήντα άτομα (25 άνδρες και 25 γυναίκες) από αυτούς που συμμετείχαν στη διαδικασία του προγράμματος (Ομάδα 1) και πενήντα άτομα (25 άνδρες και 25 γυναίκες), επίσης με κλήρωση, από τους κατοίκους που δεν βρέθηκαν στις οικίες τους την περίοδο πραγματοποίησης της έρευνας (Ομάδα 2).

Χρονοδιάγραμμα έρευνας 1 η φάση 1 η φάσηπαρακολούθηση 2 η φάση 2 η φάση

Διεξαγωγή προγράμματος Η πρώτη φάση διεξήχθη με κατ’ οίκον επισκέψεις προσωπικού του Κ.Υ.Χ. που αποτελείτο από ιατρούς γενικής ιατρικής, παθολογίας και αγροτικούς καθώς και νοσηλεύτριες. Συμμετείχαν επίσης σπουδαστές νοσηλευτικής και κοινωνικών λειτουργών των ΤΕΙ Πάτρας. Όλοι όσοι συμμετείχαν εκπαιδεύθηκαν στις βασικές διαδικαστικές αρχές της μελέτης (διττός χαρακτήρας – ενημερωτικός & ερευνητικός, αναζήτηση συγκεκριμένων προβλημάτων και καταγραφή ευρημάτων, παροχή ιατρικών - νοσηλευτικών οδηγιών). Παρόντες ήταν και φορείς των τοπικών κοινωνιών οι οποίοι συνόδευαν το προσωπικό και του υποδείκνυαν τις κατοικίες που διέμεναν ηλικιωμένοι. Στόχος ήταν να βρεθούν όλοι οι ηλικιωμένοι αφού η προσπάθεια είχε χαρακτήρα όχι μόνο ερευνητικό αλλά και ενημερωτικό Η πρώτη φάση διεξήχθη με κατ’ οίκον επισκέψεις προσωπικού του Κ.Υ.Χ. που αποτελείτο από ιατρούς γενικής ιατρικής, παθολογίας και αγροτικούς καθώς και νοσηλεύτριες. Συμμετείχαν επίσης σπουδαστές νοσηλευτικής και κοινωνικών λειτουργών των ΤΕΙ Πάτρας. Όλοι όσοι συμμετείχαν εκπαιδεύθηκαν στις βασικές διαδικαστικές αρχές της μελέτης (διττός χαρακτήρας – ενημερωτικός & ερευνητικός, αναζήτηση συγκεκριμένων προβλημάτων και καταγραφή ευρημάτων, παροχή ιατρικών - νοσηλευτικών οδηγιών). Παρόντες ήταν και φορείς των τοπικών κοινωνιών οι οποίοι συνόδευαν το προσωπικό και του υποδείκνυαν τις κατοικίες που διέμεναν ηλικιωμένοι. Στόχος ήταν να βρεθούν όλοι οι ηλικιωμένοι αφού η προσπάθεια είχε χαρακτήρα όχι μόνο ερευνητικό αλλά και ενημερωτικό Η δεύτερη φάση πραγματοποιήθηκε υπό τη μορφή συνεντεύξεων στο ιατρείο βάσει ερωτηματολογίου που στόχο είχε να αναδείξει το αν τηρήθηκαν οι συστάσεις ασφαλούς διαβίωσης, αν συνέβησαν πτώσεις και τους πιθανούς λόγους που οδήγησαν σε αυτές. Οι απαντήσεις των ηλικιωμένων και των φροντιστών τους καταγράφονταν, ενώ η διασταύρωση τους γινόταν μέσα από τον ατομικό φάκελο υγείας που διατηρούσαν στο Κ.Υ.Χ., από ενημερωτικά σημειώματα ενδεχόμενων νοσηλειών, το βιβλιάριο φαρμάκων και άλλες κατάλληλες πηγές. Η δεύτερη φάση πραγματοποιήθηκε υπό τη μορφή συνεντεύξεων στο ιατρείο βάσει ερωτηματολογίου που στόχο είχε να αναδείξει το αν τηρήθηκαν οι συστάσεις ασφαλούς διαβίωσης, αν συνέβησαν πτώσεις και τους πιθανούς λόγους που οδήγησαν σε αυτές. Οι απαντήσεις των ηλικιωμένων και των φροντιστών τους καταγράφονταν, ενώ η διασταύρωση τους γινόταν μέσα από τον ατομικό φάκελο υγείας που διατηρούσαν στο Κ.Υ.Χ., από ενημερωτικά σημειώματα ενδεχόμενων νοσηλειών, το βιβλιάριο φαρμάκων και άλλες κατάλληλες πηγές.

Επιδιώξεις Οι βασικοί άξονες της έρευνας στην πρώτη φάση ήταν αφενός να εκτιμηθεί ο κίνδυνος για πτώσεις (αναγνώριση παραγόντων κινδύνου ώστε να σχεδιασθεί ένα πλάνο διαχείρισης και αντιμετώπισής τους) και αφετέρου να πραγματοποιηθεί ένα είδος πολυπαραγοντικής παρέμβασης, σε όσους παράγοντες κρίνονταν ως τροποποιήσιμοι (διενέργεια παρεμβάσεων, επιτόπιων και όψιμων σε ζητήματα που άπτονταν της ασφάλειας και της υγιούς διαβίωσης των ηλικιωμένων) με τελικό στόχο την μείωση των πτώσεων και των υποτροπών τους. Οι βασικοί άξονες της έρευνας στην πρώτη φάση ήταν αφενός να εκτιμηθεί ο κίνδυνος για πτώσεις (αναγνώριση παραγόντων κινδύνου ώστε να σχεδιασθεί ένα πλάνο διαχείρισης και αντιμετώπισής τους) και αφετέρου να πραγματοποιηθεί ένα είδος πολυπαραγοντικής παρέμβασης, σε όσους παράγοντες κρίνονταν ως τροποποιήσιμοι (διενέργεια παρεμβάσεων, επιτόπιων και όψιμων σε ζητήματα που άπτονταν της ασφάλειας και της υγιούς διαβίωσης των ηλικιωμένων) με τελικό στόχο την μείωση των πτώσεων και των υποτροπών τους.

Παρεμβάσεις Γενικά: Γενικά: 1) όταν εντοπιζόταν κάποιο πρόβλημα ασφάλειας δίδονταν σαφείς οδηγίες για τον τρόπο επίλυσής του, είτε αφορούσε ενδογενείς παράγοντες, είτε περιβαλλοντικούς, 2) αναζητούνταν όλα τα φαρμακευτικά σκευάσματα, ερωτούνταν για τη χρήση τους και μετά από διαλογή απορρίπτονταν τα περιττά, 3) καταγράφονταν και ενημερώνονταν άτομα που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως φροντιστές και 4) όσοι εκ των ηλικιωμένων ήταν επιρρεπείς σε πτώσεις, παρά τα μέτρα που λαμβάνονταν, παραπέμπονταν σε ειδικούς για περαιτέρω διερεύνηση ή εντάσσονταν σε προγράμματα φυσιοθεραπείας και σε ιδιαίτερα επιβαρυμένους υπερήλικες συνίστατο η τοποθέτησή τους σε κατάλληλα ιδρύματα. 1) όταν εντοπιζόταν κάποιο πρόβλημα ασφάλειας δίδονταν σαφείς οδηγίες για τον τρόπο επίλυσής του, είτε αφορούσε ενδογενείς παράγοντες, είτε περιβαλλοντικούς, 2) αναζητούνταν όλα τα φαρμακευτικά σκευάσματα, ερωτούνταν για τη χρήση τους και μετά από διαλογή απορρίπτονταν τα περιττά, 3) καταγράφονταν και ενημερώνονταν άτομα που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως φροντιστές και 4) όσοι εκ των ηλικιωμένων ήταν επιρρεπείς σε πτώσεις, παρά τα μέτρα που λαμβάνονταν, παραπέμπονταν σε ειδικούς για περαιτέρω διερεύνηση ή εντάσσονταν σε προγράμματα φυσιοθεραπείας και σε ιδιαίτερα επιβαρυμένους υπερήλικες συνίστατο η τοποθέτησή τους σε κατάλληλα ιδρύματα. Πολυπαραγοντική παρέμβαση : Πολυπαραγοντική παρέμβαση : Καταβάλλονταν προσπάθειες επίλυσης προβλημάτων υγείας που σχετίζονταν με τις πτώσεις όπως έλεγχος ορθοστατικής υπότασης, βελτίωση ισορροπίας και βαδίσματος διαμέσου υποδείξεων άσκησης και φυσιοθεραπείας, τροποποίηση φαρμακευτικών αγωγών, ανίχνευση καρδιαγγειακών διαταραχών και παραπομπή σε καρδιολόγο κ.ά. Παράλληλα ενημερώνονταν οι αρμόδιες αρχές για την πραγματοποίηση υποστηρικτικών έργων όπως διάνοιξη και βελτίωση των δρόμων, δημιουργία πεζοδρομίων, απομάκρυνση μπαζών, επέκταση φωτισμού, κατασκευή βοηθητικών χώρων και επιδιόρθωση επικίνδυνων βλαβών σε οικίες, ανάπτυξη σύγχρονων συγκοινωνιών κ.ά. Επίσης σε συνεργασία με το δημοτικό πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι» εξασφαλιζόταν η τακτική παρουσία κοινωνικού λειτουργού, φυσιοθεραπευτή, νοσηλεύτριας, οικιακής βοηθού και ιατρού στα άτομα που είχαν αντίστοιχες ανάγκες Καταβάλλονταν προσπάθειες επίλυσης προβλημάτων υγείας που σχετίζονταν με τις πτώσεις όπως έλεγχος ορθοστατικής υπότασης, βελτίωση ισορροπίας και βαδίσματος διαμέσου υποδείξεων άσκησης και φυσιοθεραπείας, τροποποίηση φαρμακευτικών αγωγών, ανίχνευση καρδιαγγειακών διαταραχών και παραπομπή σε καρδιολόγο κ.ά. Παράλληλα ενημερώνονταν οι αρμόδιες αρχές για την πραγματοποίηση υποστηρικτικών έργων όπως διάνοιξη και βελτίωση των δρόμων, δημιουργία πεζοδρομίων, απομάκρυνση μπαζών, επέκταση φωτισμού, κατασκευή βοηθητικών χώρων και επιδιόρθωση επικίνδυνων βλαβών σε οικίες, ανάπτυξη σύγχρονων συγκοινωνιών κ.ά. Επίσης σε συνεργασία με το δημοτικό πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι» εξασφαλιζόταν η τακτική παρουσία κοινωνικού λειτουργού, φυσιοθεραπευτή, νοσηλεύτριας, οικιακής βοηθού και ιατρού στα άτομα που είχαν αντίστοιχες ανάγκες

Αποτελέσματα – Συζήτηση 1 Η ομάδα 1 (παρέμβασης) έχει λιγότερες πτώσεις από την ομάδα 2 (ελέγχου – μαρτύρων) στο σύνολο, στα άτομα που υπέστησαν μία πτώση αλλά και σε όσα είχαν υποτροπιάζουσες πτώσεις. Τα αποτελέσματα αυτά θεωρούνται στατιστικώς σημαντικά (p=0.008). Η ομάδα 1 (παρέμβασης) έχει λιγότερες πτώσεις από την ομάδα 2 (ελέγχου – μαρτύρων) στο σύνολο, στα άτομα που υπέστησαν μία πτώση αλλά και σε όσα είχαν υποτροπιάζουσες πτώσεις. Τα αποτελέσματα αυτά θεωρούνται στατιστικώς σημαντικά (p=0.008). Από όσους έπεφταν οι μισοί δεν αναζητούσαν ιατρική βοήθεια, σύμφωνα με τα λεγόμενά τους, τα 2/3 αντιμετωπιζόντουσαν στην ΠΦΥ και το 1/3 στη ΔΦΥ. Τα αποτελέσματα αυτά είναι παραπλήσια και στις δύο ομάδες. Από όσους έπεφταν οι μισοί δεν αναζητούσαν ιατρική βοήθεια, σύμφωνα με τα λεγόμενά τους, τα 2/3 αντιμετωπιζόντουσαν στην ΠΦΥ και το 1/3 στη ΔΦΥ. Τα αποτελέσματα αυτά είναι παραπλήσια και στις δύο ομάδες.

Αποτελέσματα – Συζήτηση 2 Μη αναμενόμενο ήταν το γεγονός ότι δεν παρατηρήθηκαν ιδιαίτερες διαφορές στις δύο ομάδες αναφορικά με την παρουσία φροντιστή σε όσους είχαν πτώσεις. Αυτό ενδεχόμενα σημαίνει ότι είτε οι φροντιστές δεν ήταν επαρκείς στα καθήκοντά τους, είτε ότι δεν είναι καθοριστική η παρουσία τους για την αποτροπή των πτώσεων. Πιθανότερη εκδοχή φαίνεται να είναι η πρώτη διότι και την περίοδο της μελέτης είχε επισημανθεί ότι αρκετοί από τους ηλικιωμένους ανέφεραν ως φροντιστή τους τον/την σύζυγό τους που ήταν συνήθως ανάλογης ηλικίας Μη αναμενόμενο ήταν το γεγονός ότι δεν παρατηρήθηκαν ιδιαίτερες διαφορές στις δύο ομάδες αναφορικά με την παρουσία φροντιστή σε όσους είχαν πτώσεις. Αυτό ενδεχόμενα σημαίνει ότι είτε οι φροντιστές δεν ήταν επαρκείς στα καθήκοντά τους, είτε ότι δεν είναι καθοριστική η παρουσία τους για την αποτροπή των πτώσεων. Πιθανότερη εκδοχή φαίνεται να είναι η πρώτη διότι και την περίοδο της μελέτης είχε επισημανθεί ότι αρκετοί από τους ηλικιωμένους ανέφεραν ως φροντιστή τους τον/την σύζυγό τους που ήταν συνήθως ανάλογης ηλικίας Ορισμένες φορές δεν διασαφηνίζονταν τα αίτια των πτώσεων γεγονός το οποίο συνδέεται με δύο παράγοντες i) την αδυναμία των υγειονομικών να εντοπίσουν το μηχανισμό λόγω ανεπαρκούς εκπαίδευσης, ii) την ελλιπή συνεργασία που επιδεικνύουν οι ασθενείς ή οι φροντιστές τους. Ορισμένες φορές δεν διασαφηνίζονταν τα αίτια των πτώσεων γεγονός το οποίο συνδέεται με δύο παράγοντες i) την αδυναμία των υγειονομικών να εντοπίσουν το μηχανισμό λόγω ανεπαρκούς εκπαίδευσης, ii) την ελλιπή συνεργασία που επιδεικνύουν οι ασθενείς ή οι φροντιστές τους. Όσον αφορά τους χώρους όπου συνέβαιναν οι πτώσεις καθώς και τα αίτια που τις προκαλούσαν δεν παρατηρούνται ιδιαίτερες διαφορές ανάμεσα στις δύο ομάδες Όσον αφορά τους χώρους όπου συνέβαιναν οι πτώσεις καθώς και τα αίτια που τις προκαλούσαν δεν παρατηρούνται ιδιαίτερες διαφορές ανάμεσα στις δύο ομάδες

Αποτελέσματα – Συζήτηση 3 Αποτελέσματα – Συζήτηση 3 Στην ομάδα 1 φαίνεται το 52% να αναφέρει ότι αν και τήρησε τα μέτρα που υποδείχθηκαν σε γενικές γραμμές, εντούτοις είχε πτώση. Από όσους δεν είχαν κάποια πτώση, στην ίδια ομάδα, φαίνεται να τήρησε τις οδηγίες το 65%. Στην ομάδα 1 φαίνεται το 52% να αναφέρει ότι αν και τήρησε τα μέτρα που υποδείχθηκαν σε γενικές γραμμές, εντούτοις είχε πτώση. Από όσους δεν είχαν κάποια πτώση, στην ίδια ομάδα, φαίνεται να τήρησε τις οδηγίες το 65%. Σε σχέση με τη δραστηριότητα του ηλικιωμένου, κατά τη διάρκεια της πτώσης, φαίνεται ότι και στις δύο ομάδες οκτώ στους δέκα πέφτουν κατά την εργασία ή το βάδισμα. Σε σχέση με τη δραστηριότητα του ηλικιωμένου, κατά τη διάρκεια της πτώσης, φαίνεται ότι και στις δύο ομάδες οκτώ στους δέκα πέφτουν κατά την εργασία ή το βάδισμα. Ο συχνότερος τρόπος πτώσης και στις δυο ομάδες είναι από παραπάτημα και από γλίστρημα, συνήθως στη σκάλα. Ο συχνότερος τρόπος πτώσης και στις δυο ομάδες είναι από παραπάτημα και από γλίστρημα, συνήθως στη σκάλα.

Συγκριτικά δεδομένα 1 α) επιβεβαιώνετε η διεθνής εμπειρία ότι οι πτώσεις αποτελούν ενδημική νόσο στην τρίτη ηλικία με σοβαρή νοσηρότητα (Przybelski R.J., Shea T.A., 2001) α) επιβεβαιώνετε η διεθνής εμπειρία ότι οι πτώσεις αποτελούν ενδημική νόσο στην τρίτη ηλικία με σοβαρή νοσηρότητα (Przybelski R.J., Shea T.A., 2001) β) τα θετικά αποτελέσματα στην ομάδα 1 συμφωνούν με την άποψη των ειδικών, που εκδίδουν τις κατευθυντήριες οδηγίες, που θεωρούν ότι τα προγράμματα πολυπαραγοντικής παρέμβασης είναι ευεργετικά για τα άτομα της τρίτης ηλικίας (Cumming et al., 1999; Gillespie et al., 2002; Steinberg et al., Evidence Grade = B) β) τα θετικά αποτελέσματα στην ομάδα 1 συμφωνούν με την άποψη των ειδικών, που εκδίδουν τις κατευθυντήριες οδηγίες, που θεωρούν ότι τα προγράμματα πολυπαραγοντικής παρέμβασης είναι ευεργετικά για τα άτομα της τρίτης ηλικίας (Cumming et al., 1999; Gillespie et al., 2002; Steinberg et al., Evidence Grade = B) γ) στην ομάδα 2 από τα σαράντα άτομα που έπεσαν οι 15 είχαν λάβει κάποια μέτρα προστασίας ( κατά δήλωσή τους) κυρίως όσον αφορούσε τους περιβαλλοντικούς παράγοντες κινδύνου χωρίς να έχουν σημαντικά αποτελέσματα. Κάτι ανάλογο έρχεται να πιστοποιήσει και η διεθνής βιβλιογραφία όπου αναφέρεται ότι η τροποποίηση των περιβαλλοντικών παραγόντων από μόνη της χωρίς την τροποποίηση και των ενδογενών παραγόντων δεν αρκεί (Abreu et al., 1998; El- Faizy & Reinsch, Evidence Grade = C) γ) στην ομάδα 2 από τα σαράντα άτομα που έπεσαν οι 15 είχαν λάβει κάποια μέτρα προστασίας ( κατά δήλωσή τους) κυρίως όσον αφορούσε τους περιβαλλοντικούς παράγοντες κινδύνου χωρίς να έχουν σημαντικά αποτελέσματα. Κάτι ανάλογο έρχεται να πιστοποιήσει και η διεθνής βιβλιογραφία όπου αναφέρεται ότι η τροποποίηση των περιβαλλοντικών παραγόντων από μόνη της χωρίς την τροποποίηση και των ενδογενών παραγόντων δεν αρκεί (Abreu et al., 1998; El- Faizy & Reinsch, Evidence Grade = C)

Συγκριτικά δεδομένα 2 δ) το ποσοστό των ατόμων που έχουν υποτροπιάζουσες πτώσεις είναι μικρότερο στην ομάδα 1 σε σχέση με τη διεθνή εμπειρία, όπου φαίνεται ο ένας στους τρεις ηλικιωμένους να πέφτει μια φορά το χρόνο και από αυτούς οι μισοί >1 φορά (Rubenstein L.Z., Josephson K.R., 2002, Roman M., 2004, Verma S., Pickett W., 2001) δ) το ποσοστό των ατόμων που έχουν υποτροπιάζουσες πτώσεις είναι μικρότερο στην ομάδα 1 σε σχέση με τη διεθνή εμπειρία, όπου φαίνεται ο ένας στους τρεις ηλικιωμένους να πέφτει μια φορά το χρόνο και από αυτούς οι μισοί >1 φορά (Rubenstein L.Z., Josephson K.R., 2002, Roman M., 2004, Verma S., Pickett W., 2001) ε) σε σχέση με την ελληνική βιβλιογραφία παρατηρούμε ότι πολλά κοινά σημεία υπάρχουν με την επταετή μελέτη σε τρία νοσοκομεία της Αθήνας που έγινε στο πλαίσιο του προγράμματος EUNESE σε συνεργασία με την Ιατρική Σχολή Αθηνών. ε) σε σχέση με την ελληνική βιβλιογραφία παρατηρούμε ότι πολλά κοινά σημεία υπάρχουν με την επταετή μελέτη σε τρία νοσοκομεία της Αθήνας που έγινε στο πλαίσιο του προγράμματος EUNESE σε συνεργασία με την Ιατρική Σχολή Αθηνών. Παραπλήσια ποσοστά είχαμε στις πτώσεις εξ ιδίου ύψους στο σύνολο και στις επιμέρους αιτίες, αλλά και στους χώρους όπου συνέβαιναν οι πτώσεις. Στην ομάδα 2 οι πτώσεις ήταν συχνότερες στους εσωτερικούς χώρους από την ομάδα 1 αλλά και τη μελέτη EUNESE. Παραπλήσια ποσοστά είχαμε στις πτώσεις εξ ιδίου ύψους στο σύνολο και στις επιμέρους αιτίες, αλλά και στους χώρους όπου συνέβαιναν οι πτώσεις. Στην ομάδα 2 οι πτώσεις ήταν συχνότερες στους εσωτερικούς χώρους από την ομάδα 1 αλλά και τη μελέτη EUNESE. Επίσης στην έρευνα το 82% στην ομάδα 1 και το 90% στην ομάδα 2 προσδιόρισε τα αίτια των πτώσεων ενώ σε μελέτη του Νοσοκομείου Ρόδου προ διετίας το 45% δεν είχε αυτή την ικανότητα (βλέπε παράγραφο 2.3. γενικού μέρους Επίσης στην έρευνα το 82% στην ομάδα 1 και το 90% στην ομάδα 2 προσδιόρισε τα αίτια των πτώσεων ενώ σε μελέτη του Νοσοκομείου Ρόδου προ διετίας το 45% δεν είχε αυτή την ικανότητα (βλέπε παράγραφο 2.3. γενικού μέρους

Αδυναμίες έρευνας Οι αδυναμίες της έρευνας είναι αρκετές κι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο αρχικός σχεδιασμός της ήταν να δοθεί έμφαση στον ενημερωτικό τομέα. Για το λόγο αυτό η πρώτη φάση είχε μεγάλη διάρκεια, διότι ο στόχος ήταν να εντοπισθούν όσο γινόταν περισσότεροι ηλικιωμένοι. Η δεύτερη φάση, που πραγματοποιήθηκε με τη μορφή συνεντεύξεων στο ιατρείο, στέρησε τη δυνατότητα του επιτόπιου ελέγχου στις οικίες των ηλικιωμένων, ώστε με αντικειμενικό τρόπο να αποδειχθεί αν υπήρξε συμμόρφωση προς τις υποδείξεις, αν έγιναν οι κατάλληλες παρεμβάσεις για τη βελτίωση του επιπέδου ασφάλειας, αν υπάρχουν φροντιστές με γνώση του αντικειμένου τους (όπου δεν υπήρχαν) και φυσικά για την επίλυση προβλημάτων που σχετίζονταν με την έρευνα. Επίσης δεν ήταν δυνατό να διασφαλιστεί ότι τόσο η ομάδα της παρέμβασης όσο και η ομάδα των μαρτύρων θα αντιμετωπίζονταν πανομοιότυπα. Όσον αφορά τη γενικευσιμότητα της μελέτης σε ηλικιωμένους που ζουν σε αστικά κέντρα πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω ώστε να εξαχθούν ασφαλέστερα συμπεράσματα. Η εφαρμογή ανάλυσης υποομάδων ενδεχομένως θα βοηθήσει να διαπιστωθεί εάν συγκεκριμένα είδη ασθενών είναι πιθανότερο να ωφεληθούν από τη συγκεκριμένη παρέμβαση. Οι αδυναμίες της έρευνας είναι αρκετές κι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο αρχικός σχεδιασμός της ήταν να δοθεί έμφαση στον ενημερωτικό τομέα. Για το λόγο αυτό η πρώτη φάση είχε μεγάλη διάρκεια, διότι ο στόχος ήταν να εντοπισθούν όσο γινόταν περισσότεροι ηλικιωμένοι. Η δεύτερη φάση, που πραγματοποιήθηκε με τη μορφή συνεντεύξεων στο ιατρείο, στέρησε τη δυνατότητα του επιτόπιου ελέγχου στις οικίες των ηλικιωμένων, ώστε με αντικειμενικό τρόπο να αποδειχθεί αν υπήρξε συμμόρφωση προς τις υποδείξεις, αν έγιναν οι κατάλληλες παρεμβάσεις για τη βελτίωση του επιπέδου ασφάλειας, αν υπάρχουν φροντιστές με γνώση του αντικειμένου τους (όπου δεν υπήρχαν) και φυσικά για την επίλυση προβλημάτων που σχετίζονταν με την έρευνα. Επίσης δεν ήταν δυνατό να διασφαλιστεί ότι τόσο η ομάδα της παρέμβασης όσο και η ομάδα των μαρτύρων θα αντιμετωπίζονταν πανομοιότυπα. Όσον αφορά τη γενικευσιμότητα της μελέτης σε ηλικιωμένους που ζουν σε αστικά κέντρα πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω ώστε να εξαχθούν ασφαλέστερα συμπεράσματα. Η εφαρμογή ανάλυσης υποομάδων ενδεχομένως θα βοηθήσει να διαπιστωθεί εάν συγκεκριμένα είδη ασθενών είναι πιθανότερο να ωφεληθούν από τη συγκεκριμένη παρέμβαση.

Συμπεράσματα Τα αποτελέσματα της έρευνας τα οποία δείχνουν περιορισμό των πτώσεων και των υποτροπών τους στην ομάδα παρέμβασης, είναι ενθαρρυντικά για όσους ερευνητές επιδιώκουν ευρύτερη εφαρμογή ανάλογων προγραμμάτων. Δείχνουν ότι η οργανωμένη παρέμβαση, σχετικά εκπαιδευμένων ατόμων, στην πρόληψη (δευτερογενής - τριτογενής) και μείωση των πτώσεων των ηλικιωμένων είναι εφικτή όταν ακολουθούνται ορισμένοι βασικοί κανόνες. Ανάλογα συμπεράσματα προκύπτουν από αρκετές πρόσφατες διεθνείς μελέτες ( Interventions for preventing falls in elderly people. Cochrane Database Syst Rev Apr 15), γεγονός που έχει οδηγήσει τους ειδικούς στην έκδοση κατευθυντήριων οδηγιών για την πρόληψη των πτώσεων. Τα αποτελέσματα της έρευνας τα οποία δείχνουν περιορισμό των πτώσεων και των υποτροπών τους στην ομάδα παρέμβασης, είναι ενθαρρυντικά για όσους ερευνητές επιδιώκουν ευρύτερη εφαρμογή ανάλογων προγραμμάτων. Δείχνουν ότι η οργανωμένη παρέμβαση, σχετικά εκπαιδευμένων ατόμων, στην πρόληψη (δευτερογενής - τριτογενής) και μείωση των πτώσεων των ηλικιωμένων είναι εφικτή όταν ακολουθούνται ορισμένοι βασικοί κανόνες. Ανάλογα συμπεράσματα προκύπτουν από αρκετές πρόσφατες διεθνείς μελέτες ( Interventions for preventing falls in elderly people. Cochrane Database Syst Rev Apr 15), γεγονός που έχει οδηγήσει τους ειδικούς στην έκδοση κατευθυντήριων οδηγιών για την πρόληψη των πτώσεων. Interventions for preventing falls in elderly people. Interventions for preventing falls in elderly people.

Ρόλος εκπαιδευτικών ιδρυμάτων 1 Ανάπτυξη στους παρακάτω άξονες: υψηλό επίπεδο της γενικής παιδείας, διδασκαλία και αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών, αναμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών, δια βίου εκπαίδευση και κατάρτιση, ενίσχυση των μεταπτυχιακών σπουδών, έμφαση και ενίσχυση στην έρευνα. Ανάπτυξη στους παρακάτω άξονες: υψηλό επίπεδο της γενικής παιδείας, διδασκαλία και αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών, αναμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών, δια βίου εκπαίδευση και κατάρτιση, ενίσχυση των μεταπτυχιακών σπουδών, έμφαση και ενίσχυση στην έρευνα.

Πρόληψη Η πρόληψη είναι μια δυναμική διαδικασία που περιλαμβάνει τρία στάδια: α) πρωτογενής πρόληψη : περιλαμβάνει τα μέτρα που αποσκοπούν στη μείωση της επίπτωσης μιας νόσου στον πληθυσμό, δηλ. τον περιορισμό της εμφάνισης νέων περιπτώσεων. Η πρωτογενής πρόληψη περιλαμβάνει μέτρα ατομικής και ομαδικής προστασίας. Σημαντικά δείγματα πρωτογενούς πρόληψης αποτελούν η χλωρίωση και φθορίωση του νερού, η διαχείριση των λυμάτων και οι μαζικοί εμβολιασμοί. β) δευτερογενής πρόληψη : αποσκοπεί στη μείωση του επιπολασμού μιας αρρώστιας στον πληθυσμό, δηλ. την πρώιμη διάγνωση και θεραπεία. Παραδείγματα αποτελούν η εφαρμογή του test pap και της μαστογραφίας στις γυναίκες και ο έλεγχος όλων των νεογνών για συγγενή υποθυρεοειδισμό, φαινυλκετονουρία και έλλειψη ενζύμου G6PD. γ) τριτογενής πρόληψη : στοχεύει στη μείωση του επιπολασμού της χρόνιας ανικανότητας ή των υποτροπών της στον πληθυσμό, προσφέροντας προγράμματα αποκατάστασης και επαγγελματικής και κοινωνικής επανένταξης. Παράδειγμα η επανένταξη των εξαρτημένων ατόμων και το πρόγραμμα συστηματικών μεταγγίσεων των πασχόντων από θαλασσαιμία Η πρόληψη είναι μια δυναμική διαδικασία που περιλαμβάνει τρία στάδια: α) πρωτογενής πρόληψη : περιλαμβάνει τα μέτρα που αποσκοπούν στη μείωση της επίπτωσης μιας νόσου στον πληθυσμό, δηλ. τον περιορισμό της εμφάνισης νέων περιπτώσεων. Η πρωτογενής πρόληψη περιλαμβάνει μέτρα ατομικής και ομαδικής προστασίας. Σημαντικά δείγματα πρωτογενούς πρόληψης αποτελούν η χλωρίωση και φθορίωση του νερού, η διαχείριση των λυμάτων και οι μαζικοί εμβολιασμοί. β) δευτερογενής πρόληψη : αποσκοπεί στη μείωση του επιπολασμού μιας αρρώστιας στον πληθυσμό, δηλ. την πρώιμη διάγνωση και θεραπεία. Παραδείγματα αποτελούν η εφαρμογή του test pap και της μαστογραφίας στις γυναίκες και ο έλεγχος όλων των νεογνών για συγγενή υποθυρεοειδισμό, φαινυλκετονουρία και έλλειψη ενζύμου G6PD. γ) τριτογενής πρόληψη : στοχεύει στη μείωση του επιπολασμού της χρόνιας ανικανότητας ή των υποτροπών της στον πληθυσμό, προσφέροντας προγράμματα αποκατάστασης και επαγγελματικής και κοινωνικής επανένταξης. Παράδειγμα η επανένταξη των εξαρτημένων ατόμων και το πρόγραμμα συστηματικών μεταγγίσεων των πασχόντων από θαλασσαιμία

Ρόλος εκπαιδευτικών ιδρυμάτων 2 1. Δημιουργία ειδικού μαθήματος για τη γηριατρική και τη γεροντολογία στους φοιτητές της ιατρικής (αντίστοιχο μάθημα υπάρχει στις νοσηλευτικές σχολές). 1. Δημιουργία ειδικού μαθήματος για τη γηριατρική και τη γεροντολογία στους φοιτητές της ιατρικής (αντίστοιχο μάθημα υπάρχει στις νοσηλευτικές σχολές). 2. Σύσταση και ανάπτυξη, εντός των πανεπιστημιακών νοσοκομείων, γηριατρικών κλινικών όπου οι φοιτητές, εκτός των άλλων, θα έχουν τη δυνατότητα να διαπιστώσουν την πολυπλοκότητα του οργανισμού του ηλικιωμένου και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που τον διακρίνουν, δηλαδή την πολυπαθολογία και την ευθραυστότητα. 2. Σύσταση και ανάπτυξη, εντός των πανεπιστημιακών νοσοκομείων, γηριατρικών κλινικών όπου οι φοιτητές, εκτός των άλλων, θα έχουν τη δυνατότητα να διαπιστώσουν την πολυπλοκότητα του οργανισμού του ηλικιωμένου και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που τον διακρίνουν, δηλαδή την πολυπαθολογία και την ευθραυστότητα. 3. Δημιουργία κλινικών και ιδρυμάτων αποκατάστασης όπου τα άτομα της τρίτης ηλικίας, πριν επιστρέψουν στο οικείο τους περιβάλλον, θα παραδίδονται στα χέρια ειδικών που θα αναλαμβάνουν την επαναφορά της υγείας τους στα προηγούμενα επίπεδα, όταν αυτό κρίνεται δυνατό. 3. Δημιουργία κλινικών και ιδρυμάτων αποκατάστασης όπου τα άτομα της τρίτης ηλικίας, πριν επιστρέψουν στο οικείο τους περιβάλλον, θα παραδίδονται στα χέρια ειδικών που θα αναλαμβάνουν την επαναφορά της υγείας τους στα προηγούμενα επίπεδα, όταν αυτό κρίνεται δυνατό. Σε όλες αυτές της δομές περίθαλψης και φροντίδας των ηλικιωμένων η παρουσία των μελλοντικών λειτουργών της υγείας πρέπει να είναι έντονη και ουσιαστική, όπου με την καθοδήγηση των εμπειροτέρων δασκάλων τους και τη χρήση των νέων τεχνολογιών θα εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους, θα βελτιώσουν τις δεξιότητές τους και θα μελετήσουν τις ιδιαιτερότητες της τρίτης ηλικίας. Σε όλες αυτές της δομές περίθαλψης και φροντίδας των ηλικιωμένων η παρουσία των μελλοντικών λειτουργών της υγείας πρέπει να είναι έντονη και ουσιαστική, όπου με την καθοδήγηση των εμπειροτέρων δασκάλων τους και τη χρήση των νέων τεχνολογιών θα εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους, θα βελτιώσουν τις δεξιότητές τους και θα μελετήσουν τις ιδιαιτερότητες της τρίτης ηλικίας.

Ρόλος των υπηρεσιών υγείας Να δημιουργήσουν ένα προστατευτικό δίχτυ για τα ευάλωτα άτομα της τρίτης ηλικίας. Κύριοι στόχοι τους θα είναι η προστασία και η προαγωγή της υγεία τους, η παρακολούθηση και ο προσδιορισμός των αναγκών τους, η ανάπτυξη προγραμμάτων, δράσεων και πολιτικών πρόληψης και η λήψη μέτρων για την πληρέστερη και αποδοτικότερη παροχή υπηρεσιών υγείας. Παράλληλα είναι αναγκαία η δημιουργία περισσοτέρων και πιο σύγχρονων δομών περίθαλψης και φροντίδας των ηλικιωμένων Να δημιουργήσουν ένα προστατευτικό δίχτυ για τα ευάλωτα άτομα της τρίτης ηλικίας. Κύριοι στόχοι τους θα είναι η προστασία και η προαγωγή της υγεία τους, η παρακολούθηση και ο προσδιορισμός των αναγκών τους, η ανάπτυξη προγραμμάτων, δράσεων και πολιτικών πρόληψης και η λήψη μέτρων για την πληρέστερη και αποδοτικότερη παροχή υπηρεσιών υγείας. Παράλληλα είναι αναγκαία η δημιουργία περισσοτέρων και πιο σύγχρονων δομών περίθαλψης και φροντίδας των ηλικιωμένων

Ρόλος των ιατρών Απαραίτητη η εκπαίδευσή του ιατρού από τις ιατρικές σχολές στις ιδιομορφίες που παρουσιάζει ο οργανισμός των ηλικιωμένων ιδιαίτερα όσον αφορά την πολυπαθολογία (πάσχουν ταυτόχρονα από περισσότερες των μια παθήσεων), την πολυφαρμακία (αυξημένη πιθανότητα παρενεργειών) και την ευθραυστότητα (κινδυνεύουν να πέσουν σε αναπηρία ανά πάσα στιγμή) Απαραίτητη η εκπαίδευσή του ιατρού από τις ιατρικές σχολές στις ιδιομορφίες που παρουσιάζει ο οργανισμός των ηλικιωμένων ιδιαίτερα όσον αφορά την πολυπαθολογία (πάσχουν ταυτόχρονα από περισσότερες των μια παθήσεων), την πολυφαρμακία (αυξημένη πιθανότητα παρενεργειών) και την ευθραυστότητα (κινδυνεύουν να πέσουν σε αναπηρία ανά πάσα στιγμή)

ΕΒΜ Evidence Based Medicine – Ιατρική Βασισμένη στις Ενδείξεις. Με βάση αυτή, ακολουθώντας τα τέσσερα στάδια που την οριοθετούν (διατύπωση κλινικού ερωτήματος, αναζήτηση κατάλληλων άρθρων, εκτίμηση εγκυρότητάς τους, εφαρμογή στην πράξη) δίδεται η δυνατότητα συστηματοποιημένη κλινική εμπειρία να αξιοποιηθεί από οποιονδήποτε γιατρό προς όφελος του ασθενή Evidence Based Medicine – Ιατρική Βασισμένη στις Ενδείξεις. Με βάση αυτή, ακολουθώντας τα τέσσερα στάδια που την οριοθετούν (διατύπωση κλινικού ερωτήματος, αναζήτηση κατάλληλων άρθρων, εκτίμηση εγκυρότητάς τους, εφαρμογή στην πράξη) δίδεται η δυνατότητα συστηματοποιημένη κλινική εμπειρία να αξιοποιηθεί από οποιονδήποτε γιατρό προς όφελος του ασθενή

Προτάσεις για το κράτος και το Ε.Σ.Υ. - 1 Εισαγωγή του μαθήματος γηριατρικής και γεροντολογίας σε όλες τις σχολές επιστημών υγείας Εισαγωγή του μαθήματος γηριατρικής και γεροντολογίας σε όλες τις σχολές επιστημών υγείας Δημιουργία ειδικότητας γηριατρικής Δημιουργία ειδικότητας γηριατρικής Σύσταση γηριατρικών κλινικών στα κρατικά νοσοκομεία Σύσταση γηριατρικών κλινικών στα κρατικά νοσοκομεία Συνεχής και οργανωμένη εκπαίδευση όλων των ιατρικών ειδικοτήτων στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του οργανισμού των ηλικιωμένων. Συνεχής και οργανωμένη εκπαίδευση όλων των ιατρικών ειδικοτήτων στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του οργανισμού των ηλικιωμένων.

Προτάσεις για το κράτος και το Ε.Σ.Υ. - 2 Με την επίτευξη των στόχων αυτών ανοίγει ο δρόμος για την εφαρμογή προγραμμάτων προσανατολισμένων στην πρόληψη των ατυχημάτων και των πτώσεων στην τρίτη ηλικία. Ο σχεδιασμός και η υλοποίησή τους κρίνεται σκόπιμο να ανατεθεί στην Π.Φ.Υ. στα πρότυπα των προηγμένων υγειονομικά χωρών (Σκανδιναβικές χώρες, ΗΠΑ, Αυστραλία, Καναδάς). Για να αποδώσει καρπούς αυτό το εγχείρημα είναι απαραίτητο να προσληφθούν άτομα εκπαιδευμένα σ’ αυτό το αντικείμενο, να στηριχθούν και να ενισχυθούν οι δομές του προγράμματος «Βοήθεια στο σπίτι» και κατ’ οίκον νοσηλείας, να εκπαιδευθούν εθελοντές στην παροχή βοηθειών σε άτομα τρίτης ηλικίας, να δημιουργηθούν δομές Συμβουλευτικής (τηλεφωνικές γραμμές, υπηρεσίες ενημέρωσης) κ.ά. Με την επίτευξη των στόχων αυτών ανοίγει ο δρόμος για την εφαρμογή προγραμμάτων προσανατολισμένων στην πρόληψη των ατυχημάτων και των πτώσεων στην τρίτη ηλικία. Ο σχεδιασμός και η υλοποίησή τους κρίνεται σκόπιμο να ανατεθεί στην Π.Φ.Υ. στα πρότυπα των προηγμένων υγειονομικά χωρών (Σκανδιναβικές χώρες, ΗΠΑ, Αυστραλία, Καναδάς). Για να αποδώσει καρπούς αυτό το εγχείρημα είναι απαραίτητο να προσληφθούν άτομα εκπαιδευμένα σ’ αυτό το αντικείμενο, να στηριχθούν και να ενισχυθούν οι δομές του προγράμματος «Βοήθεια στο σπίτι» και κατ’ οίκον νοσηλείας, να εκπαιδευθούν εθελοντές στην παροχή βοηθειών σε άτομα τρίτης ηλικίας, να δημιουργηθούν δομές Συμβουλευτικής (τηλεφωνικές γραμμές, υπηρεσίες ενημέρωσης) κ.ά.

Προτάσεις για το κράτος και το Ε.Σ.Υ. - 3 Όσον αφορά τον καλύτερο έλεγχο η Ε.Ε. συνιστά να αξιοποιηθούν καλύτερα τα υφιστάμενα στοιχεία και να αναπτυχθούν, εφόσον κριθεί αναγκαίο, αντιπροσωπευτικά εθνικά μέσα ελέγχου και καταγραφής, τα οποία θα παρέχουν συγκρίσιμες πληροφορίες, θα παρακολουθούν την εξέλιξη των κινδύνων ατυχήματος και των αποτελεσμάτων των προληπτικών μέτρων μακροπρόθεσμα και θα αξιολογούν τις ανάγκες για τη θέσπιση πρόσθετων πρωτοβουλιών όσον αφορά την ασφάλεια των προϊόντων και των υπηρεσιών καθώς και σε άλλους τομείς. Επίσης προτείνει να καταρτισθούν εθνικά προγράμματα ή παρόμοια μέτρα για την πρόληψη των ατυχημάτων και των τραυματισμών, συμπεριλαμβανομένης της περαιτέρω ευαισθητοποίησης του κοινού σε θέματα ασφάλειας. Όσον αφορά τον καλύτερο έλεγχο η Ε.Ε. συνιστά να αξιοποιηθούν καλύτερα τα υφιστάμενα στοιχεία και να αναπτυχθούν, εφόσον κριθεί αναγκαίο, αντιπροσωπευτικά εθνικά μέσα ελέγχου και καταγραφής, τα οποία θα παρέχουν συγκρίσιμες πληροφορίες, θα παρακολουθούν την εξέλιξη των κινδύνων ατυχήματος και των αποτελεσμάτων των προληπτικών μέτρων μακροπρόθεσμα και θα αξιολογούν τις ανάγκες για τη θέσπιση πρόσθετων πρωτοβουλιών όσον αφορά την ασφάλεια των προϊόντων και των υπηρεσιών καθώς και σε άλλους τομείς. Επίσης προτείνει να καταρτισθούν εθνικά προγράμματα ή παρόμοια μέτρα για την πρόληψη των ατυχημάτων και των τραυματισμών, συμπεριλαμβανομένης της περαιτέρω ευαισθητοποίησης του κοινού σε θέματα ασφάλειας.