Η ΑΠΟΝΟΜΗ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ

Μεταβολές  Στη μακρόχρονη ιστορία του ρωμαϊκού δικαίου, το σύστημα απονομής της δικαιοσύνης υπέστη σημαντικές μεταβολές  Οι μεταβολές αυτές παρακολουθούν τις πολιτειακές αλλαγές  Ιδίως τη μετάβαση από την ολιγαρχία της res publica στην ηγεμονία

Εξέλιξη της απονομής δικαιοσύνης  Από τις απαρχές της Res publica δικαιοσύνη απονέμουν οι άρχοντες  Ύπατοι, δικτάτορας ( ποινικός κολασμός )  Πραίτορες ( αστικές υποθέσεις )  Αγορανόμοι ( παραβάσεις σχετικές με εμπόριο )  Ο Δωδεκάδελτος αποδίδει στην αρμοδιότητα των συνελεύσεων του ρωμαϊκού λαού τις ποινικές υποθέσεις

Αστικά δικαστήρια  Το αρχαίο σύστημα του ρωμαϊκού δικαίου στηρίζεται στα ένδικα βοηθήματα (legis actiones)  Προβλέπονται περιοριστικά από το νόμο  Από τα μέσα του 3 ου αι. π. Χ. ο πραίτορας εισάγει την διαδικασία per formulam

Η διαδικασία των legis actiones  Το παλαιό δικονομικό σύστημα : «αγωγές εκ του νόμου» (legis actiones)  Οι αγωγές αυτές ήταν προσιτές μόνο σε Ρωμαίους πολίτες  Ο αριθμός τους ήταν περιορισμένος  Ήταν αυστηρές και τυπικές, η παραμικρή απόκλιση συνεπαγόταν την απόρριψη του ένδικου βοηθήματος

Η διαδικασία per formulam  Ο Πραίτορας δημιουργεί το σύστημα per formulam  Το ήδικτο (edictum) που εκδίδει ο πρίτορας στην αρχή της θητείας του:  απαριθμεί τις περιπτώσεις παροχής ένδικης προστασίας Αγωγή (actio) Ένσταση (exceptio) Άρνηση χορήγησης αγωγής του ius civile (interdictio)  περιέχει υποδείγματα δικαστικών τύπων (formula)

Διαδικασία per formulam  Πιθανώς προέρχεται από την δικαστική επίλυση διαφορών μεταξύ Ρωμαίων και ξένων. Ο Praetor peregrinus επεκτείνει τη δικαστική προστασία, παρέχοντάς ένδικα βοηθήματα ανεξάρτητα από την ιθαγένεια των διαδίκων  H Lex Aebutia (2 ος αι. π.Χ.) και η Lex Iulia (17 π.Χ.) ρυθμίζουν τη διαδικασία per formulam αντικαθιστώντας τη διαδικασία των legis actiones (αγωγών εκ του νόμου)

Η δίκη στη διαδικασία per formulam  Ο πραίτορας κλητεύει τον εναγόμενο  Α΄ φάση : ενώπιον του πραίτορα (in iure)  Ο ενάγων ζητά συγκεκριμένη αγωγή (actio)  Ο πραίτορας εξετάζει τους διαδίκους  Κρίνει ότι η υπόθεση μπορεί να εκδικαστεί με μία από τις actiones που περιλαμβάνονται στο album του  Καταρτίζει τη formula με την οποία παραπέμπει την υπόθεση σε δικαστή, δίνοντάς του εντολή να δικάσει και ορίζοντας την καταδίκη ή μη του εναγομένου  Β΄ φάση : ενώπιον του δικαστή (apud iudicem)  Ο δικαστής (iudex – ιδιώτης επιλεγμένος από τους διαδίκους ) δικάζει σύμφωνα με τη formula

Παράδειγμα μιας formula  [Nominatio] Gaius iudex esto.  [Intentio] Si paret fundum Capenatem, quo de agitur, ex iure Quritium Auli Agere esse.  [ Clausula arbitraria] neque is fundus arbitrio tuo Aulu Agerio restituetur.  [ Condemnatio:] quanti ea res erit, tantam pecuniam, iudex, Numerium Negidium Aulo Agerio condemna; si non paret absolve.  [ Διορισμός δικαστή :]  Δικαστής θα είναι ο Γάιος.  [ Αιτητικό ]: Εφ ’ όσον αποδειχθεί ότι το επίδικο ακίνητο ανήκει στον Aulus, ενάγοντα σύμφωνα με το νόμο.  [ Ρήτρα διαιτησίας ] και αν το παραπάνω ακίνητο δεν αποδοθεί στον ενάγοντα Aulus σύμφωνα με τη διαιτητική σου απόφαση,  [ Διατακτικό ] Καταδίκασε, δικαστή, τον εναγόμενο Numerius να καταβάλει στον ενάγοντα Aulus χρηματικό ποσό ίσο προς την αξία του ( επίδικου ) πράγματος ειδεμή, απάλλαξέ τον.

Ποινικά δικαστήρια  1. Από τον Δωδεκάδελτο μέχρι τέλη 2 ου αι. π. Χ.: Λοχίτις συνέλευση – φυλέτις συνέλευση  2. Από τα τέλη του 2 ου αι. π. Χ. μέχρι τον 2 ο μ. Χ.: Διαρκή εξειδικευμένα δικαστήρια (quaestiones) από ορκωτούς δικαστές  3. Από την αρχή της Ηγεμονίας : Έκτακτη διαγνωστική διαδικασία (Cognitio extra ordinem)

1 α. Ποινικές δίκες στις συνελεύσεις ( πρωτόδικα ) Δωδεκάδελτος νόμος, 450 π. Χ.: Δίκες σε πρώτο βαθμό :  Φόνος και άλλα εγκλήματα κοινού ποινικού δικαίου τιμωρούμενα με θανατική ποινή :  Οι ταμίες διεξάγουν προανάκριση, εισάγουν την υπόθεση, ανακοινώνουν κρίση  Η Λοχίτιδα συνέλευση ψηφίζει καταδίκη ή αθώωση  Εσχάτη προδοσία (perduellio):  Οι δήμαρχοι διεξάγουν προανάκριση, απαγγέλλουν κατηγορία, εισηγούνται κρίση  Η Λοχίτιδα συνέλευση ψηφίζει καταδίκη ή αθώωση  Ποινικά αδικήματα τιμωρούμενα με πρόστιμο :  Οι δήμαρχοι ή οι αγορανόμοι διεξάγουν προανάκριση, εισηγούνται κρίση  Η Λοχίτιδα συνέλευση ψηφίζει καταδίκη ή αθώωση

1 β. Ποινικές δίκες στις συνελεύσεις ( κατόπιν προσφυγής στο λαό ) Βαλέριοι – Οράτιοι νόμοι : προσφυγή στο λαό κατά της εξουσίας καταναγκασμού των αρχόντων  Βαλέριοι – Οράτιοι νόμοι, 449 π. Χ.:  Ο ύπατος επιβάλλει ποινή ασκώντας την εξουσία καταναγκασμού (coercitio)  Ο δήμαρχος ασκεί αρνησικυρία (veto) κατά της ποινής με την προσφυγή στο λαό (provocatio ad populum)  Η υπόθεση κρίνεται από τη λοχίτιδα συνέλευση  Βαλέριοι – Οράτιοι νόμοι, 300 π. Χ.:  Αυτόματη αναστολή της υπατικής τιμωρίας  Απευθείας προσφυγή στη λοχίοτιδα συνέλευση από τον πολίτη, χωρίς μεσολάβηση του δημάρχου

2. Ποινικές δίκες στα διαρκή δικαστήρια  Το 130 π. Χ. συστήνονται τα πρώτα διαρκή εξειδικευμένα δικαστήρια (quaestiones perpetuae)  Το κάθε ένα αφορά συγκεκριμένο έγκλημα  Αποτελούνται από ορκωτούς δικαστές  Οι δικαστές λαμβάνονται από κατάλογο συγκλητικών - ιππέων  Προεδρεύει πραίτορας  Το 17 π. Χ. ο Αύγουστος με την Lex Iulia αναμορφώνει τα διαρκή δικαστήρια  Προστίθενται δύο νέα ( μοιχείας, επισιτισμού )  Υπάρχουν μέχρι τον 2 ο αι. μ. Χ., αλλά ήδη από τις αρχές της Ηγεμονίας υποκαθίστανται από την έκτακτη διαγνωστική διαδικασία

3. Ποινική διαδικασία extra ordinem  Η έκτακτη διαγνωστική διαδικασία (Cognitio extra ordinem) εμφανίζεται από την αρχή της Ηγεμονίας  Επικεφαλής της είναι ο Αυτοκράτορας  Δικάζει αυτοπροσώπως  Παραπέμπει σε υπαλλήλους του με μόνιμη εξουσία Στη Ρώμη : οι 4 έπαρχοι Στις Επαρχίες : Legati και Procuratores  Παράλληλη δικαστική αρμοδιότητα της Συγκλήτου Εγκλήματα κατά του κράτους και του Ηγεμόνα (maiestas) Εγκλήματα διοικητών των επαρχιών (repetundae) Ο Ηγεμόνας μετέχει και εκφράζει πρώτος τη γνώμη του

Αποτελέσματα του νέου συστήματος της Έκτακτης Διαγνωστικής Διαδικασίας  Ιεράρχηση δικαστηρίων  Ανώτατο δικαστήριο : αυτοκράτορας - έπαρχος του πραιτορίου - αυτοκρατορικό συμβούλιο  Δημιουργία β΄ βαθμού δικαιοδοσίας ( έφεση )  Δημιουργία δικαστών - υπαλλήλων  Όχι πλέον πολίτες - δικαστές  Οι δικαστές - υπάλληλοι επιλέγονται από τον αυτοκράτορα  Μεγαλύτερη ευχέρεια των δικαστών στον καθορισμό ποινής  Διαφορετικές ποινές για ανώτερες τάξεις (honestiores) και κατώτερες (humiliores)