Πληροφοριακή Παιδεία- ΠΜΣ Επισκόπηση της βιβλιογραφίας και συγγραφή εργασιών Οδηγός για μεταπτυχιακούς φοιτητές Χριστίνα Κανάκη Βιβλιοθηκονόμος, PhD Οκτώβριος

Στόχος Η ενημέρωση και η μετάδοση γνώσης στο πλαίσιο της διαδικασίας εκπόνησης και συγγραφής διπλωματικών εργασιών στους παρακάτω τομείς: Μεθοδολογία και τεχνικές αναζήτησης πηγών σε έντυπο και ψηφιακό περιβάλλον με ειδική έμφαση στις συνδρομητικές βάσεις δεδομένων Εργαλεία διαχείρισης και οργάνωσης βιβλιογραφικών δεδομένων Κανόνες συγγραφής σύμφωνα με ειδικά πρότυπα 2

Επισκόπηση της βιβλιογραφίας Ερευνητική διαδικασία Επισκόπηση βιβλιογραφίας 3 Κατανόηση του θέματος Ανάπτυξη νέων ιδεών Παρουσίαση νέας γνώσης (ιδεατό) ανατροφοδότηση

Επισκόπηση της βιβλιογραφίας Επισκόπηση της βιβλιογραφίας (review of literature) Βιβλιογραφία Είναι το σύνολο των δημοσιευμένων επιστημονικών πηγών που αφορούν σε ένα θέμα συνύπαρξη έντυπων και ψηφιακών πηγών 4

Βασικά είδη επιστημονικών πηγών Άρθρα επιστημονικών περιοδικών Πρακτικά συναντήσεων (συνεδρίων, συμποσίων, ημερίδων κ.ά.) Βιβλία (Μονογραφίες) Μεταπτυχιακές εργασίες, διατριβές

Οκτώ πρακτικά βήματα για την επισκόπηση της βιβλιογραφίας ΒΗΜΑ ΠΡΩΤΟ: ΑΚΡΙΒΗΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΒΗΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΥΠΟΒΟΛΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΣΕ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΒΗΜΑ ΤΡΙΤΟ: ΚΑΤΑΛΟΓΟΙ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΏΝ ΒΗΜΑ ΤΕΤΑΡΤΟ: ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ΑΡΘΡΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΒΗΜΑ ΠΕΜΠΤΟ: ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΠΗΓΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΒΗΜΑ ΕΚΤΟ: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΗΓΩΝ ΒΗΜΑ ΕΒΔΟΜΟ: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΒΗΜΑ ΟΓΔΟΟ: ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 6

ΒΗΜΑ ΠΡΩΤΟ: Ακριβής προσδιορισμός του θέματος  διαμορφώστε την ερευνητική σας ιδέα σε μορφή ερώτησης  προσδιορίστε με ακρίβεια τις βασικές έννοιες, τις λέξεις-κλειδιά, τις θεματικές επικεφαλίδες που περιγράφουν το περιεχόμενο της 7

ΒΗΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ: Υποβολή του θέματος σε δοκιμασία ελέγχου Δοκιμάστε τις έννοιες και τις λέξεις-κλειδιά που περιγράφουν το θέμα σας σε καταλόγους βιβλιοθηκών και ευρετήρια επιστημονικών περιοδικών. Ακατάλληλοι ή αδόκιμοι όροι Εντοπίστε τις έννοιες στα λήμματα πληροφοριακών έργων, όπως εγκυκλοπαίδειες, λεξικά, ειδικές βιβλιογραφίες και εγχειρίδια. Συνοδεύονται από βασική και κατατοπιστική βιβλιογραφία. 8

Πρακτική συμβουλή: Καθιερώστε εγκαίρως έναν συστηματικό τρόπο καταγραφής της βιβλιογραφίας Υιοθετείστε ένα μεθοδικό τρόπο καταγραφής σημειώσεων, κριτικών σχολίων και συστηματικής κατάταξης της βιβλιογραφίας Εξετάστε το ενδεχόμενο χρήσης ενός ειδικού λογισμικού για την οργανωμένη διαχείριση της βιβλιογραφίας, όπως: Endnote, Zotero, Mendeley (προτείνεται) Πλεονεκτήματα: διατήρηση οργανωμένου βιβλιογραφικού αρχείου υποβοήθηση του έργου της συγγραφής (αναφορές, παραπομπές και σύνταξη βιβλιογραφίας) Μειονέκτημα: αδυναμία ενσωμάτωσης πηγών από όλους τους ελληνικούς καταλόγους 9

ΒΗΜΑ ΤΡΙΤΟ: Κατάλογοι Βιβλιοθηκών Ξεκινήστε από τον κατάλογο της πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης στην οποία έχετε άμεση αναφορά Επεκτείνετε στη συνέχεια την έρευνα σας στον Συλλογικό Κατάλογο των Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών αλλά και σε κάθε άλλη ελληνική βιβλιοθήκη, της οποίας ο κατάλογος είναι διαθέσιμος σε ηλεκτρονική μορφή Διευρύνετε την έρευνά σας σε καταλόγους δικτύων βιβλιοθηκών, όπως: WorldCat Karlsruhe Virtual Catalog The European Library 10

ΒΗΜΑ ΤΕΤΑΡΤΟ: Ευρετήρια άρθρων περιοδικών 1/2 Αναζητήστε άρθρα επιστημονικών περιοδικών στα ειδικά ευρετήρια Πού; ► Σε ειδικά ευρετήρια – on-line βάσεις δεδομένων προσβάσιμες κατά το συμβατικό μοντέλο με συνδρομή Διάκριση μεταξύ εντοπισμού και δικαιώματος πρόσβασης Πώς έχω πρόσβαση; Μέσω του δικτύου του Πανεπιστημίου α. Από υπολογιστές στους χώρους του πανεπιστημίου (βιβλιοθήκη, εργαστήρια κλπ) β. Από φορητούς υπολογιστές ή άλλες συσκευές με χρήση του ασύρματου δικτύου γ. Από οπουδήποτε εκτός των χώρων του πανεπιστημίου με απόκτηση ατομικών κωδικών πρόσβασης (κωδικοί Proxy) από το Κέντρο Δικτύων του Πανεπιστημίου. Υπηρεσία Μηχανοργάνωσης στο Οδηγίες πρόσβασης στην ιστοσελίδα της βιβλιοθήκης: 11

ΒΗΜΑ ΤΕΤΑΡΤΟ: Ευρετήρια άρθρων περιοδικών 2/2 Ποια είναι; ► Στην ιστοσελίδα της βιβλιοθήκης του Παντείου → Συλλογές →Ηλεκτρονικές πηγές πληροφόρησης 12

ΒΗΜΑ ΠΕΜΠΤΟ: Εντοπισμός πηγών στο διαδίκτυο Πώς αναζητώ πηγές; Τι δυνατότητες προσβασιμότητας έχω μέσω του δικτύου του Παντείου; 13

Δημοσίευση - Κίνημα Ανοικτής Πρόσβασης «Η ανοικτή πρόσβαση στα ερευνητικά αποτελέσματα, δηλαδή η ελεύθερη διάθεση της έρευνας που προκύπτει από διαδικασίες επιστημονικής αξιολόγησης, έχει ως στόχο την ευρεία διάδοση της γνώσης, την εντατικοποίηση της έρευνας και την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων για την προώθηση της καινοτομίας. Μια επιστημονική δημοσίευση ανοικτής πρόσβασης διατίθεται άμεσα και χωρίς πληρωμή σε όλους τους χρήστες του διαδικτύου. Μία δημοσίευση μπορεί να παρέχεται με Ανοικτή πρόσβαση, είτε μέσω της δημοσίευσης σε περιοδικά ανοικτής πρόσβασης (ο λεγόμενος χρυσός δρόμος), είτε μέσω της ανάρτησης της δημοσίευσης σε ιδρυματικά αποθετήρια (ο λεγόμενος πράσινος δρόμος)». -Ορισμός από την Πρωτοβουλία της Βουδαπέστης για την Ανοικτή Πρόσβαση- 14

15 Σημεία ανοικτής πρόσβασης Ελλάδα  Μηχανή αναζήτησης ελληνικών ψηφιακών συλλογών (με ταυτόχρονη αναζήτηση σε 62 ελληνικές ψηφιακές βιβλιοθήκες και ακαδημαϊκά αποθετήρια):  Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης. Πλατφόρμα Ηλεκτρονικών Εκδόσεων  Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα Παγκόσμια  Repositories of the world Κοινωνικές επιστήμες  Social Science Open Access Repository Social Science Research Network (SSRN)

ΒΗΜΑ ΕΚΤΟ: Αξιολόγηση πηγών Βασικά ζητήματα στο ηλεκτρονικό περιβάλλον: Μην πιστεύετε όλα όσα διαβάζετε! (πώς αντιδιαστέλλεται με το έντυπο περιβάλλον;) Ποιος είναι ο συγγραφέας; (υπάρχουν επαρκή στοιχεία για την ταυτότητα του και ποιος είναι ο επιδιωκόμενος στόχος του περιεχομένου) Είναι η πηγή αξιόπιστη; (διάκριση μεταξύ εκείνων που δίνουν πληροφορία και εκείνων που παραπέμπουν σε άλλες πηγές, περιέχει γεγονότα ή απόψεις ακρίβεια, μοναδικότητα) Βαθμός Επικαιροποίησης (δυνατότητα εντοπισμού, μη εμπορική χρήση παλαιότερου υλικού) Ευκολία στη χρήση /ελεύθερη ή όχι πρόσβαση / κριτικές ή αξιολογήσεις περιεχομένου

ΒΗΜΑ ΕΒΔΟΜΟ: Βιβλιογραφικές αναφορές & παραπομπές 1/4 Η αναφορά και η παραπομπή στις πηγές επιτελεί δύο βασικούς σκοπούς:  Προστατεύει τα πνευματικά δικαιώματα των συγγραφέων των οποίων το έργο έχει χρησιμοποιηθεί  Επιτρέπει στους αναγνώστες- αξιολογητές την τεκμηρίωση της έρευνας μέσω της δυνατότητας εντοπισμού των πηγών που έχουν αναφερθεί Η σύνταξη της βιβλιογραφίας και των βιβλιογραφικών παραπομπών υπόκειται σε κανόνες. Για το σκοπό αυτό έχουν αναπτυχθεί πρότυπα, τα οποία και περιγράφουν τυποποιημένες διατάξεις των βιβλιογραφικών στοιχείων των αναφερόμενων έργων. Μεταξύ των πιο συχνά χρησιμοποιούμενων : APA Harvard MLA Chicago Turabian Cambridge Oxford Numeric (Vancouver) 17

ΒΗΜΑ ΕΒΔΟΜΟ: Βιβλιογραφικές αναφορές & παραπομπές 2/4 18 Τέσσερις έννοιες που συχνά συγχέονται: Αναφορά, παραπομπή, υποσημείωση και βιβλιογραφία 1.Αναφορά (γίνεται μέσα στο κείμενο) (in- text citation) 2.Υποσημείωση (γίνεται επίσης μέσα στο κείμενο κατά κανόνα με αριθμητική ένδειξη και δίνεται είτε στο κάτω μέρος της σελίδας, είτε στο τέλος του κεφαλαίου, είτε στο τέλος του κειμένου) (notes, footnotes) 3.Παραπομπή (περιγραφή των βιβλιογραφικών στοιχείων του τεκμηρίου στο οποίο γίνεται αναφορά-δίνεται συνήθως στο τέλος του κειμένου) (references) 4.Βιβλιογραφία (το σύνολο των πηγών που χρησιμοποιήθηκε για τη συγγραφή της εργασίας- δίνεται κατά κανόνα στο τέλος του κειμένου) (bibliography)

ΒΗΜΑ ΕΒΔΟΜΟ: Βιβλιογραφικές αναφορές & παραπομπές 3/4 Harvard style Στρατηγάκη, Μ. (1996). Φύλο, εργασία, τεχνολογία. Αθήνα: Ο Πολίτης. Χρήσιμη διεύθυνση: t.php?pid=43218&sid= Oxford style Στρατηγάκη, Μ. Φύλο, εργασία, τεχνολογία, Αθήνα, Ο Πολίτης, 1996 Χρήσιμη διεύθυνση: 19

ΒΗΜΑ ΕΒΔΟΜΟ: Βιβλιογραφικές αναφορές & παραπομπές 4/4 Διαδικτυακά εργαλεία σύνταξης βιβλιογραφικών παραπομπών Ωρίων: πρόγραμμα πληροφοριακού γραμματισμού BibMe: automatic bibliography maker Για το Oxford style δεν υπάρχει ελεύθερα διαθέσιμο εργαλείο σύνταξης βιβλιογραφικών παραπομπών. Εναλλακτικά, για όσους ενδιαφέρονται να αγοράσουν με συνδρομή εργαλείο που εμπεριέχει και το Oxford style (αναφέρεται ως OSCOLA) υπάρχει το: (προσφέρει και δοκιμαστική περίοδο χρήσης) 20

ΒΗΜΑ ΟΓΔΟΟ: Ενημέρωση της βιβλιογραφίας Μάλλον καταχρηστικά το ονομάζουμε βήμα. Σε τι αναφέρεται; στην επιμελή μέθοδο παρακολούθησης των επιστημονικών εξελίξεων που διατρέχει τη σκέψη του ερευνητή σε όλη τη διάρκεια εκπόνησης μιας εργασίας. Η σημασία του εξαρτάται από τη χρονική διάρκεια της έρευνας. 21

Ενδεικτική βιβλιογραφία από τη συλλογή της Βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστημίου Ζαφειρόπουλος, Κ. (2005). Πώς γίνεται μια επιστημονική εργασία; : επιστημονική έρευνα και συγγραφή εργασιών. Αθήνα: Κριτική. Λατινόπουλος, Π. (2010). Τα πρώτα βήματα στην έρευνα: ένας χρηστικός οδηγός για νέους ερευνητές. Αθήνα: Κριτική. Παπαγιαννοπούλου, Μ. (1999). Η εκπόνηση μελετών στις κοινωνικές επιστήμες : θεωρητικές και μεθοδολογικές κατευθύνσεις. Αθήνα: ΕΚΚΕ. Πολίτης, Α. (2008). Υποσημειώσεις και παραπομπές. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Becker, H., & Richards, P. (2007). Writing for social scientists: How to start and finish your thesis, book, or article (2nd ed.). Chicago: University of Chicago Press. Eco, U. (1994). Πώς γίνεται μια διπλωματική εργασία. Αθήνα: Νήσος.