7ο εργαστήριο: Πολλαπλασιασμός Εσπεριδοειδών Όπως όλα τα φυτά σχεδόν, έτσι και τα εσπεριδοειδή πολλαπλασιάζονται με δύο τρόπους α) αγενώς και β) εγγενώς Εισηγητής: Δρ. Νίκη Ταβερναράκη Γεωπόνος, Οινολόγος

ΑΓΕΝΗΣ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ Με μοσχεύματα: Παλαιότερα, για είδη που ριζοβολούν εύκολα (κιτριά, περγαμόντο κ.α.) από βλαστούς περασμένου έτους, κόψιμο σε 15-25 εκ., αφαίρεση φύλλων της βάσης (μένουν 2-4 φύλλα στην κορυφή) Τοποθέτηση μοσχευμάτων σε φυτώρια (ή και στην οριστική τους θέση) την άνοιξη (ή και το φθινόπωρο, αν ακολουθεί ήπιος χειμώνας), με ανάλογες φροντίδες 1. Παλαιότερα στην Κρήτη (κιτροπαραγωγοί). Πώς; 2. Γιατί εγκαταλείφθηκαν 3. Παραμένουν (κυρίως με τη μέθοδο της υδρονέφωσης), ιδίως σε είδη που δεν παράγουν αρκετούς σπόρους, ή σπόρους μονοεμβρυονικούς (υπάρχει κι αυτό στα εσπεριδοειδή). ΑΛΛΑ: πολλά φυτά ξεραίνονταν μετά από λίγα χρόνια, λόγω ασθενειών του λαιμού, ή του ριζικού συστήματος

Πιστοποιημένο και εξυγιασμένο φυτωριακό υλικό Εναέριες καταβολάδες ΑΓΕΝΗΣ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ Εναέρια καταβολάδα Εγκεντρισμός με βλαστούς: εφαρμόζεται κυρίως για αλλαγή ποικιλίας (επανεμβολιασμό παλαιών φυτειών) Αφαίρεση φλοιού – προετοιμασία (δακτυλίωση) Κάλυψη τομής με υγρά βρύα Πρόσδεση με αδιαφανές πλαστικός Ανάπτυξη κάλλου στην περιοχή όπου έγινε δακτυλίωση Πιστοποιημένο και εξυγιασμένο φυτωριακό υλικό Εναέριες καταβολάδες

ΕΓΓΕΝΗΣ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ Σήμερα, ο πολλαπλασιασμός των εσπεριδοειδών = με εμβολιασμό των σποροφύτων (Υ) στο σπορείο: Ανάπτυξη σποροδενδρυλλίων στο φυτώριο: Μεταφύτευση και ανάπτυξη τους. Εμβολιασμός με επιθυμητή ποικιλία Μεταφύτευση τους στην οριστική θέση ΠΟΛΥΕΜΒΡΥΟΓΟΝΙΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ = στον ίδιο σπόρο, περισσότερα από ένα έμβρυα (1-50)

Πολυεμβρυονικοί σπόροι ένα έμβρυο γαμικό συνήθως = από γονιμοποιημένο ωάριο Τα άλλα έμβρυα απογαμικά = από σωματικά κύτταρα του θρεπτικού ιστού (Nucellus) έξω από τον εμβρυακό σάκο Ο αριθμός των εμβρύων διαφέρει ανά είδος & ποικιλία Φυτά από γαμικό έμβρυο = όχι όμοια καθόλα με μητρικό Φυτά από απογαμικό έμβρυο = α) όμοια καθόλα με μητρικό β) μεγαλύτερης ομοιομορφίας ως προς την ανάπτυξη τους γ) ζωηρότερα των από γαμικό (κυριαρχούν στο σπορείο) ΔΕΝ αναπτύσσονται όλα τα έμβρυα του σπόρου, στο σπορείο. (συνήθως 1-3) και σε μικρή ηλικία, δεν αναγνωρίζεται το γαμικό Φυτά από γαμικό ή απογαμικό έμβρυο = δεν διακρίνονται μακροσκοπικά στο σπορείο  Poncirus trifoliata ο ένας γονέας, για αποφυγή σύγχυσης (σύνθετο φύλλο =τρία ελάσματα-τρίφυλλη)

Σημασία απογαμικών σποροφύτων  Στον πολλαπλασιασμό εσπεριδοειδών: Παλιά, άμεσα σπορόφυτα ειδών από τους φυτωριούχους. Σήμερα ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΣ ΣΠΟΡΟΦΥΤΩΝ (Υποκειμένων), και για ομοιόμορφα φυτά στο χωράφι και σε μέγεθος ταυτόχρονη ωρίμαση καρπών κ.α. Υποκείμενα : είδη με μεγάλο % Πολυεμβρυογονίας  π.χ. Νεραντζιά (85%), Πορτοκαλιά (75%), Μανταρινιά Dancy (85%), Rouge Lemon (90%), Grapefruit (50%) …  Για ανανέωση αξιόλογων ποικιλιών (δημιουργία νεανικών τύπων)  Για δημιουργία πολλών νέων ποικιλιών, με αρκετά αρεστά χαρακτηριστικά στους καταναλωτές Δημιουργία νέων ποικιλιών με αρεστά χαρακτηριστικά

1. Σπορείο Συλλογή ώριμων καρπών, από υγιή μητρικά δέντρα Αφαίρεση σπόρων από καρπό, κάνοντας μια κάθετη τομή ως προς τον κεντρικό άξονα, που φτάνει μέχρι το ¼ περίπου του πάχους του (αποφυγή τραυματισμού τους) Ξέπλυμα των σπόρων με νερό και στέγνωμα σε σκιά (διατήρηση υγρασίας > 70%, για διατήρηση βλαστικής ικανότητας τους) Φύτευση σε σπορείο (με θερμοκρασία εδάφους >16οC, σε γραμμές 2-3 εκ. Χ 10 εκ.)

Σπορά απευθείας στο χωράφι: Σε υπήνεμο μέρος (με θερμαινόμενη βάση) Με έδαφος: Ελαφρύ (ή προσθήκη εδαφοβελτιωτικού) Γόνιμο (ή προσθήκη οργανικού λιπάσματος) Απαλλαγμένο από ασθένειες (ή απολυμασμένο) Αντικαθιστούν το έδαφος, με κατάλληλο υπόστρωμα Διευκολύνουν τις καλλιεργητικές εργασίες Εύκολη μεταφύτευση σε σακούλες χωρίς απώλειες φυτών (μικρό «στρες» μεταφύτευσης) Ή και σε «πλαστικά σπορεία»: Και απευθείας στο έδαφος (μεγαλούτσικοι σπόροι), αλλά με προϋποθέσεις

Πάνω από το σπορείο Δίκτυο άρδευσης: για συχνά ποτίσματα (πλαστικοί σωλήνες σε ύψος ~ 2 μέτρα, με εκτοξευτήρες τύπου βεντάλιας) . Η συχνότητα άρδευσης γίνεται με χρονοδιακόπτη, ή αισθητήρα υγρασίας Στην αρχή του δικτύου άρδευσης Λιπασματοδιανομέας για διαφυλλική λίπανση, όποτε κριθεί αναγκαίο Πάνω από το δίκτυο άρδευσης Δίχτυ κάλυψης πλαστικό (με κατάλληλο σκελετό υποστήριξης), για μείωση της άμεσης ηλιακής ακτινοβολίας (νεαρά φυτά : πολύ ευαίσθητα στο φώς)

Καλ/κές φροντίδες στο σπορείο α) συχνές αρδεύσεις με κατάλληλο νερό β) συχνές λιπάνσεις με αραιές δασολογίας, με λιπάσματα εμπλουτισμένα σε Ν γ) συχνά ξεβοτανίσματα (όχι χημικά ζιζανιοκτόνα) δ) συχνές επισκέψεις για φυτοϋγειονομικό έλεγχο – κατάλληλη προστασία Μεταφύτευση (σε μαύρες πλαστικές σακούλες): όταν τα φυτά έχουν ύψος ~ 10 εκ., ή γρηγορότερα, αν η φύτευση έχει γίνει σε «πλαστικά σπορεία» (το υπόστρωμα εξαντλείται γρήγορα από θρεπτικά στοιχεία) Στο φυτώριο, συνήθως σε πλαστικές σακούλες πολυαιθυλενίου

2. ΦΥΤΩΡΙΟ = Οποιοσδήποτε χώρος, αρκεί να προστατεύεται από δυνατούς ή και ψυχρούς ανέμους Γιατί χρησιμοποιούνται συνήθως οι μαύρες πλαστικές σακούλες πολυαιθυλενίου, αντί το χωράφι; Τοποθέτηση περισσότερων φυτών/m2 Ευκολότερος έλεγχος ζιζανίων Πιο εύκολη μεταφορά Φύτευση οποιαδήποτε εποχή του χρόνου Στοιχίζει λιγότερο απότι η μεταφύτευση στο χωράφι Συχνές αρδεύσεις, λιπάνσεις, αφαιρέσεις ζιζανίων, φυτοϋγειονομικοί έλεγχοι για να έχουμε όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, εύρωστα και υγιή φυτά...

ΦΥΤΩΡΙΟ – Επιπλέον Εργασίες  ΜΟΝΟΒΕΡΓΙΣΜΑ = αφαίρεση όλης της πλάγιας βλάστησης, προκειμένου να ετοιμαστεί το φυτό για  ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΣ (συνήθως με όρθιο Τ), όταν διάμετρος νεαρού φυταρίου > ~ 1 εκ. εποχή εμβολιασμού: άνοιξη-αρχή καλοκαιριού, ή και φθινόπωρο, με κοιμώμενο οφθαλμό (προτιμότερη η άνοιξη, για επανάληψη εμβολιασμού σε περίπτωση αποτυχίας)  ΚΟΡΥΦΟΛΟΓΗΜΑ του εμβολίου, όταν και αν ξεπεράσει το ύψος που θέλουμε για κορμό και για δημιουργία μελλοντικών βραχιόνων (το εμβόλιο >20-30 εκ.). Αν αυτό δεν γίνει στο φυτώριο, τότε γίνεται αμέσως μετά τη μεταφύτευση Παραμονή εμβολιασμένου φυτού ακόμη 4-5 μήνες: ΕΤΟΙΜΟ για μεταφορά και μεταφύτευση στην οριστική του θέση

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΩΝ: Αντοχή σε ξηρασία - ψύχος Προσαρμοστικότητα στα εδαφοκλιματικά χαρακτηριστικά του τόπου εγκατάστασης Καταλληλότητα για επαναφύτευση εσπεριδοειδών Συνεργασία με εμβόλιο - ζωηρότητα στο εμβόλιο Αντοχή σε ιώσεις (π.χ. Τριστέτσα, Ξυλοπόρωση, Εξώκορτη) ασθένειες (π.χ.Κορυφοξήρα, Κομμίωση) Χαρακτηριστικά στους καρπούς (πρωίμηση ή οψίμηση ωρίμασης, μέγεθος καρπού κ.α.)

1) ΝΕΡΑΝΤΖΙΑ Το κατ’ εξοχήν υποκείμενο εσπεριδοειδών ανθεκτικό σε χαμηλές θερμοκρασίες, κομμίωση, προσαρμογή και σε ασβεστούχα και αλατούχα εδάφη, καλή συγγένεια με τα περισσότερα εσπεριδοειδή Αντοχή στην ξυλοπόρωση κ.α. Σήμερα, αντικαθίσταται από άλλα, λόγω μεγάλης ευαισθησίας σε Τριστέτσα κ.α. ιώσεις (εξώκορτη ...),

2) ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ Αλλά, δίνει αντοχή στις λεμονιές στην Κορυφοξήρα, ανθεκτικό σε χαμηλές θερμοκρασίες, ευαίσθητο σε κομμίωση σε εδάφη ελαφρά και αμμώδη, δεν ανέχεται υγρά και βαθιά Αλλά, δίνει αντοχή στις λεμονιές στην Κορυφοξήρα, καλή ποσότητα και ποιότητα καρπών στο εμβόλιο

3) ΤΡΙΦΥΛΛΗ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ Το πιο ανθεκτικό σε χαμηλές θερμοκρασίες πολύ ανθεκτικό σε κομμίωση, τριστέτσα, ξυλοπόρωση, για χαμηλόκορμα δέντρα ευαίσθητο σε εξώκορτη και ασβεστούχα εδάφη καλή συγγένεια μόνο με λίγα εσπεριδοειδή, απαιτητική σε καλής ποιότητας νερό

4) CITRANGES (Σιτράνζες) Τρίφυλλη Πορτοκαλιά Χ Πορτοκαλιά Ανθεκτικά σε Χ. Θ., Τριστέτσα, Κομμίωση, Δίνουν καλή ποσότητα και ποιότητα καρπών Ευαίσθητα σε εξώκορτη, ασβέστιο και υγρασία εδάφους παράγουν λίγους σπόρους (όχι από φυτωριούχους) α) Carrizo citrange: με μανταρίνια πολύ καλό – ποιο έντονο χρώμα στην ωρίμαση (ιδίως με Encore, Fortuna) β) Troyer citranges: για επαναφύτευση (+ Κλημεντίνη) γ) C-32 Citrange: καλό με Valenzia, Minneola δ) C-35 Citranges: καλό με W.N.

Τα πιο ελπιδοφόρα Υποκείμενα 5) CITRUMELO (Σιτρουμέλο) Τρίφυλλη Πορτοκαλιά Χ Γκρέιπ-φρουτ Τα πιο ελπιδοφόρα Υποκείμενα Ανθεκτικά σε τριστέτσα, κομίωση, νηματώδεις, ξηρασία, άλατα, υγρασία εδάφους Κατάλληλα για επαναφύτευση εσπεριδοειδών Αυξάνουν την παραγωγικότητα και το μέγεθος των καρπών Προάγουν πρωίμηση και χρωματισμό

6) Citrus volcameriana (Βολκαμεριάνο) Πολύ ευαίσθητο σε Χ. Θ., για ποικίλα εδάφη Αντοχή σε Κορυφοξήρα, μέτρια ανθεκτικό σε Τριστέτσα και Κομίωση. Μεγάλη παραγωγή, όχι τόσο καλή ποιότητα (λίγα οξέα) Κυρίως με Mineola (πιο γλυκιά γεύση)

7) Γλυκολιμετία (Sweet lime) για την ποικιλία Jaffa (Shamοuti) Αντοχή σε Κορυφοξήρα (για Αδαμοπούλου και Βακάλου) Καλή ποσότητα και ποιότητα καρπών, πρωίμηση Ευαίσθητο σε ιώσεις Τριστέτσα, ξυλοπόρωση, εξώκορτη Θέλει εδάφη αμμώδη και ελαφρά

8) Οrlando Tangello Μανταρινιά Dancy Χ Γκρέιπ φρουτ Duncan Ευαίσθητο σε κομμίωση, τριστέτσα, ξυλοπόρωση, ιδίως όταν εμβολιαστεί σε πορτοκαλιά Δίνει γλυκό χυμό και πρωιμίζει το χρωματισμό πολλών μανταρινιών, όπως κλημεντίνες, σατσούμες κ.α.

9) Μανταρινιά Κλεοπάτρα Σε πολλά εδάφη, αλλά προτιμά ελαφρά και αμμώδη Καλή συγγένεια με τα περισσότερα είδη εσπεριδοειδών Ανθεκτική σε τριστέτσα, ξυλοπόρωση, κομμίωση Ευαίσθητη σε εξώκορτη Καλή παραγωγή, αλλά όψιμοι, μικροί καρποί Το κατ’ εξοχήν υποκείμενο για εδάφη με ασβέστιο και άλατα