Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας: Σ τατιστικά και απειλές Αναστάσιος Λεγάκις, Παναγιώτα Μαραγκού 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Οικολογίας - «Οικολογικές διεργασίες στο χώρο και το χρόνο», Πάτρα, 7-10 Οκτωβρίου 2010

Δομή έργου Επιστημονική επίβλεψη/Δικαιούχος: Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία Η επικαιροποίηση του Κόκκινου Βιβλίου είναι πάνω από όλα το αποτέλεσμα της συνεργασίας και της δουλειάς πάνω από 120 ειδικών επιστημόνων και ερευνητών από διάφορους επιστημονικούς και επαγγελματικούς χώρους Στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Περιβάλλον» , μέτρο 5.2, «Περιβαλλοντική Ευαισθητοποίηση», που χρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό έως 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και στο υπόλοιπο ποσοστό από εθνικούς πόρους.

Επιστημονική ομάδα Επιστημονικός συντονιστής: T. Λεγάκις, ΕΖΕ Επιστημονικός συντονιστής: T. Λεγάκις, ΕΖΕ Συντονιστής έργου: Π. Μαραγκού, WWF Ελλάς Συντονιστής έργου: Π. Μαραγκού, WWF Ελλάς Συντονιστές ομάδων: Συντονιστές ομάδων: –Χερσαία αρθρόποδα – Τ. Λεγάκις(8) –Χερσαία μαλάκια – Κ. Βαρδινογιάννη (2) –Θαλάσσια αρθρόποδα – Μ. Κίτσος (1+3) –Ψάρια γλυκού νερού – Π. Οικονομίδης (2) –Θαλασσινά ψάρια – Κ. Παπακωνσταντίνου (4) –Αμφίβια – Κ. Σωτηρόπουλος (3) –Ερπετά – Π. Λυμπεράκης (9) –Πουλιά – ΕΟΕ (Τα. Καστρίτης, Γ. Χανδρινός) (43) –Θηλαστικά – Α. Σφουγγάρης (34)

Τι είναι ένα Κόκκινο Βιβλίο; Μία εκτίμηση της σχετικής απειλής εξαφάνισης, με βασικό σκοπό την παρουσίαση των τάξων που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν Δεν αποτελεί μέτρο διατήρησης αλλά μία εκτίμηση των προτεραιοτήτων που πρέπει να καθοριστούν Η κατάσταση απειλής των ζώων αποτελεί έναν πλατιά χρησιμοποιούμενο δείκτη για την εκτίμηση των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητάς τους 8 κατηγορίες και 5 βασικές ομάδες κριτηρίων (μέγεθος και τάση του πληθυσμού, έκταση παρουσίας, ποιότητα ενδιαιτήματος, απειλές, κύκλος ζωής)

Οι κατηγορίες απειλής της IUCN ΕΚΛΙΠΟΝΤΑ - EXTINCT (ΕΧ): Τάξα αδιαμφισβήτητα εξαφανισμένα (έχει πεθάνει και το τελευταίο άτομο). ΕΚΛΙΠΟΝΤΑ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΤΟΥΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ-EXTINCT IN THE WILD (EW): Τάξα που είναι γνωστό ότι υπάρχουν μόνο σε καλλιέργειες, σε αιχμαλωσία ή απελευθερωμένα μακριά από την αρχική τους περιοχή εξάπλωσης. ΚΡΙΣΙΜΩΣ ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΝΤΑ - CRITICALLY ENDANGERED (CR): Τάξα που αντιμετωπίζουν εξαιρετικά υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης από το φυσικό τους χώρο στο άμεσο μέλλον. ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΝΤΑ - ENDANGERED (ΕΝ): Τα τάξα αυτά δεν είναι Κρισίμως Κινδυνεύοντα, αντιμετωπίζουν όμως πολύ υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης στο φυσικό τους περιβάλλον στο άμεσο μέλλον. ΤΡΩΤΑ - VULNERABLE (VU): Τάξα που δεν εντάσσονται στις παραπάνω κατηγορίες αλλά αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης στο μεσοπρόθεσμο μέλλον.

Οι κατηγορίες απειλής της IUCN ΣΧΕΔΟΝ ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΑ - NEAR THREATENED (NT): Τάξα που έχει εκτιμηθεί ότι δεν ανήκουν σε μια από τις τρεις προηγούμενες κατηγορίες κινδύνου, είναι ωστόσο κοντά στο να πληρούν τα σχετικά κριτήρια και άρα είναι πιθανό να ενταχθούν σε αυτές στο άμεσο μέλλον. ΜΕΙΩΜΕΝΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ - LEAST CONCERN (LC): Τάξα που έχει εκτιμηθεί ότι δεν ανήκουν στις κατηγορίες Κρισίμως Κινδυνεύοντα, Κινδυνεύοντα, Τρωτά ή Σχεδόν Απειλούμενα. Συνήθως είναι σχετικά κοινά ή ευρέως διαδεδομένα είδη.

ΑΝΕΠΑΡΚΩΣ ΓΝΩΣΤΑ - DATA DEFICIENT (DD): Τάξα για τα οποία δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα ώστε να αξιολογηθεί η κατάστασή τους με βάση την εξάπλωσή τους ή και την κατάσταση των πληθυσμών τους. Μπορεί δηλαδή ένα τάξον να έχει μελετηθεί και η βιολογία του να είναι γνωστή αλλά να απουσιάζουν τα κατάλληλα δεδομένα για την εξάπλωση ή και την αφθονία του. Εφόσον αυτά βρεθούν, τα Ανεπαρκώς Γνωστά είδη μπορεί να αποδειχθεί ότι στην πραγματικότητα πρέπει να ενταχθούν σε μια κατηγορία κινδύνου. ΜΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΘΕΝΤΑ - NOT EVALUATED (ΝΕ): Τάξα που δεν έχουν ακόμη εκτιμηθεί ως προς τα προηγούμενα κριτήρια. ΤΟΠΙΚΑ ΕΚΛΙΠΟΝΤΑ - REGIONALLY EXTINCT (RE): Κατηγορία που χρησιμοποιείται στις περιφερειακές ή εθνικές αξιολογήσεις και αφορά είδη που έχουν εξαφανιστεί. Οι κατηγορίες απειλής της IUCN

Σχηματική παρουσίαση των κατηγοριών της IUCN

Κριτήρια επιλογής A.Μείωση πληθυσμού (στο παρελθόν, στο παρόν ή και αναμενόμενη στο μέλλον). B. Περιοχή γεωγραφικής εξάπλωσης, κατακερματισμός, συρρίκνωση ή έντονες αυξομειώσεις. C. Μικρό μέγεθος πληθυσμού, κατακερματισμός, συρρίκνωση ή έντονες αυξομειώσεις. D. Πολύ μικρός πληθυσμός ή πολύ περιορισμένη εξάπλωση. E. Ποσοτική ανάλυση του κινδύνου εξαφάνισης (π.χ. Population Viability Analysis).

Για την επιλογή των ειδών που αξιολογήθηκαν, προτεραιότητα δόθηκε στα: α) ενδημικά είδη (τουλάχιστον των σπονδυλοζώων), τα οποία σύμφωνα και με τα κριτήρια της IUCN πληρούν τα κριτήρια περιορισμένης εξάπλωσης. β) είδη που περιλαμβάνονταν στο προηγούμενο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας. γ) είδη που ήδη περιλαμβάνονταν στην έκδοση του 2006 του διεθνούς Κόκκινου Βιβλίου της IUCN (

δ) είδη που αναφέρονται σε περιφερειακά Κόκκινα Βιβλία και αξιολογήσεις, όπως, για παράδειγμα: - στην αξιολόγηση της κατάστασης και εξάπλωσης των ερπετών και των αμφιβίων της Μεσογείου – - στην αξιολόγηση της κατάστασης και εξάπλωσης των ψαριών του γλυκού νερού που είναι ενδημικά στη λεκάνη της Μεσογείου - στην αξιολόγηση της κατάστασης και εξάπλωσης των κητωδών της Μαύρης Θάλασσας και της Μεσογείου - στην αξιολόγηση της κατάστασης και της εξάπλωσης των θηλαστικών της Ευρώπης ε) είδη των παραρτημάτων ΙΙ και IV της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και είδη πουλιών του παραρτήματος Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ, καθώς πρόκειται για είδη που χρήζουν προστασίας σε κοινοτικό (ευρωπαϊκό) επίπεδο.

Τι αξιολογήθηκε Προστατευόμενα, απειλούμενα (διεθνώς, Μεσόγειος), ενδημικά, Προστατευόμενα, απειλούμενα (διεθνώς, Μεσόγειος), ενδημικά, Σπονδυλόζωα: 424 είδη Σπονδυλόζωα: 424 είδη –15 ψάρια θάλασσας –127 ψάρια εσωτερικών υδάτων –22 Αμφίβια –64 Ερπετά –122 Πουλιά –69 Θηλαστικά Ασπόνδυλα: 591 είδη από 11 ζωικές ομάδες Ασπόνδυλα: 591 είδη από 11 ζωικές ομάδες

Ασπόνδυλα είδη σε κατηγορίες απειλής Κνιδόζωα (1) Δίθυρα Μαλάκια (1) Γαστερόποδα Μαλάκια (166) Αράχνες (30) Ισόποδα (48) Χειλόποδα (5) Οδοντόγναθα (4) Ορθόπτερα (2) Λεπιδόπτερα (39) Κολεόπτερα (4) Εχινόδερμα (1)

Σπονδυλόζωα είδη σε κατηγορίες απειλής

Αποτελέσματα %

Αριθμός ειδών σε κατηγορίες απειλής

Διαφορές μεταξύ ομάδων

Βασικές απειλές Ψάρια : απώλεια ενδιαιτήματος, τυχαία θνησιμότητα, ρύπανση Ψάρια : απώλεια ενδιαιτήματος, τυχαία θνησιμότητα, ρύπανση Ψάρια γλυκού νερού : ενδογενείς παράγοντες, ρύπανση, απώλεια ενδιαιτήματος Ψάρια γλυκού νερού : ενδογενείς παράγοντες, ρύπανση, απώλεια ενδιαιτήματος Αμφίβια : ρύπανση, απώλεια ενδιαιτήματος, ενδογενείς παράγοντες, όχληση, ξηρασία, ακραίες θερμοκρασίες Αμφίβια : ρύπανση, απώλεια ενδιαιτήματος, ενδογενείς παράγοντες, όχληση, ξηρασία, ακραίες θερμοκρασίες Ερπετά : απώλεια ενδιαιτήματος, ενδογενείς παράγοντες, καταδίωξη- εμπόριο-συλλογή, όχληση Ερπετά : απώλεια ενδιαιτήματος, ενδογενείς παράγοντες, καταδίωξη- εμπόριο-συλλογή, όχληση Πτηνά : απώλεια ενδιαιτήματος, ρύπανση, κυνήγι-καταδίωξη- εμπόριο, όχληση, Πτηνά : απώλεια ενδιαιτήματος, ρύπανση, κυνήγι-καταδίωξη- εμπόριο, όχληση, Θηλαστικά : απώλεια ενδιαιτήματος, όχληση, εσκεμμένη ή τυχαία θανάτωση, φυσικές καταστροφές Θηλαστικά : απώλεια ενδιαιτήματος, όχληση, εσκεμμένη ή τυχαία θανάτωση, φυσικές καταστροφές

Βασικές απειλές Αριθμός ειδών

Απώλεια και υποβάθμιση ενδιαιτήματος

Λιμνοθάλασσα Δρέπανου

Λίμνη Μαριδάτη, Λασίθι, Κρήτη

Ρύπανση

Ρύακας και εκβολή Αλμυροποτάμου, Κατσίγαρος

Ρύακας Λιβάδι Λέσβου (ρύπανση από τυροκομεία)_

Εσκεμμένη ή τυχαία θανάτωση Ψάρια Ψάρια –Υπερβολική αλιεία, παρεμπίπτουσα αλιεία Ερπετά Ερπετά –Συγκρούσεις με οχήματα, καταδίωξη, παράνομη συλλογή, εμπλοκή σε αλιευτικά εργαλεία Πουλιά Πουλιά –Φυτοφάρμακα, δηλητήρια, (παράνομο) κυνήγι, συγκρούσεις, συλλογή Θηλαστικά Θηλαστικά –Παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία, καταδίωξη, συγκρούσεις με οχήματα, λαθροθηρία, δηλητήρια

Ενδογενείς παράγοντες

Εισβλητικά ξενικά είδη

Ασπόνδυλα Θαλάσσια είδη Θαλάσσια είδη –Ρύπανση, αλίευση Χερσαία είδη Χερσαία είδη –Απώλεια & υποβάθμιση ενδιαιτήματος, συλλογή

ΕλληνικήΖωολογικήΕταιρεία Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία WWFΕλλάς WWF Ελλάς >Απειλούμενα είδη> Κόκκινο Βιβλίο ΕλληνικήΕρπετολογικήΕταιρεία Ελληνική Ερπετολογική Εταιρεία > Απειλούμενα είδη ΥπουργείοΠεριβάλλοντοςΕνέργειαςκαιΚλιματικήςΑλλαγής Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής > Διαχείριση Φυσικού Περιβάλλοντος > Βιοποικιλότητα> Παγκόσμια Ημέρα Βιοποικιλότητας 2010