ΔΙΑΛΕΞΗ 11 Οξυγονοθεραπεία

Εισαγωγή Οξυγονοθεραπεία είναι η χορήγηση συμπληρωματικού οξυγόνου (O2) σε ασθενή για να εμποδίσουμε ή να θεραπεύσουμε την υποξία. Υποξία είναι η κατάσταση εκείνη στην οποία δεν υπάρχει επαρκές οξυγόνο προκείμενου να καλυφτούν οι μεταβολικές ανάγκες των ιστών και των οργάνων. Η υποξία είναι αποτέλεσμα της υποξαιμίας (ανεπάρκειας οξυγόνου του αρτηριακού αίματος). Η αιμοσφαιρίνη είναι ο μεταφορέας αναπνευστικών αερίων, οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Δεσμεύει ένα αέριο για να το μεταφέρει από και προς τα κύτταρα. Μειωμένα επίπεδα αιμοσφαιρίνης μειώνουν την ποσότητα οξυγόνου που μεταφέρεται στα κύτταρα και του διοξειδίου του άνθρακα που απομακρύνεται από αυτά.

Πότε χρησιμοποιείται Ποικίλες ασθένειες απαιτούν τη χρήση οξυγονοθεραπείας Η πνευμονία συνίσταται στον περιορισμό της ανταλλαγής αερίων λόγω της συλλογής υγρού και εκκρίσεων στους πνεύμονες, που μειώνουν τη μεταφορά οξυγόνου από τους πνεύμονες στην αρτηριακή κυκλοφορία Ασθενείς με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, καρδιοπνευμονική νόσο (αριστερή καρδιακή ανεπάρκεια)

Συμπτώματα υποξίας Τα εμφανιζόμενα συμπτώματα σε κάθε ασθενή σχετίζονται με την ηλικία του, το επίπεδο της υγείας του, την εξέλιξη της παρούσας νόσου και την ύπαρξη χρόνιας νόσου. Πρώιμα συμπτώματα υποξίας είναι εκνευρισμός, σύγχυση και αϋπνία. Αρχικά η αρτηριακή πίεση είναι αυξημένη. Αν η υποξία παραμείνει αδιόρθωτη, εκδηλώνεται υπόταση. Ο ρυθμός και το βάθος των αναπνοών αυξάνεται. Καθώς η υποξία επιδεινώνεται, η αντοχή του ασθενούς στη δραστηριότητα μειώνεται, τα ζωτικά σημεία χειροτερεύουν, ενώ το επίπεδο συνείδησής του μειώνεται. Η κυάνωση (μελανή απόχρωση του δέρματος και των βλεννογόνων μεμβρανών) είναι απώτερη ένδειξη υποξίας.

Συστήματα οξυγόνου (1/3) Η οξυγονοθεραπεία είναι φθηνή ως μέθοδος, ευρέως διαθέσιμη και χρησιμοποιείται σε ποικίλα σχήματα Η θεραπεία με οξυγόνο θα πρέπει να θεωρείται σαν θεραπεία με φάρμακο Έχει επικίνδυνες παρενέργειες, όπως ατελεκτασία, τοξικότητα ή κατακράτηση διοξειδίου του άνθρακα σε συγκεκριμένους ασθενείς με ΧΑΠ Όπως με οποιοδήποτε φάρμακο, πρέπει να κάνετε συνεχή καταγραφή της δόσης και της συγκέντρωσης του οξυγόνου, και να ελέγχετε τις ιατρικές οδηγίες για να επαληθεύετε ότι ο ασθενής λαμβάνει την κατάλληλη συγκέντρωση οξυγόνου

Συστήματα οξυγόνου (2/3) Η επιλογή της κατάλληλης συσκευής οξυγόνου εξαρτάται από τις ανάγκες του ασθενούς σε οξυγόνο, σύμφωνα με τη σοβαρότητα της υποξίας και την εξέλιξη της νόσου Λάβετε υπ’ όψιν σας και άλλους παράγοντες όπως η ηλικία του ασθενούς, το επίπεδο υγείας και την ύπαρξη προσανατολισμού, ενδεχόμενη παρουσία ενός τεχνητού αεραγωγού, το αν η χορήγηση γίνεται στο σπίτι ή στο νοσοκομείο, το είδος του περιβάλλοντος του σπιτιού και το είδος της φροντίδας και της υποστήριξης που παρέχεται μετά τη θεραπεία Οι κοινές συσκευές χορήγησης οξυγόνου περιλαμβάνουν τη ρινική κάνουλα, τη μάσκα προσώπου ή τον μη επεμβατικό αερισμό (NIV) και τον μηχανικό αερισμό.

Συστήματα οξυγόνου (3/3) Το οξυγόνο είναι διαθέσιμο με διάφορα συστήματα Στα νοσοκομεία και τα ιδρύματα το οξυγόνο διατίθεται μέσω ενός συστήματος αγωγών οξυγόνου σε υγρή μορφή, σχεδιασμένο να αποθηκεύει το οξυγόνο σε ακριβή και ασφαλή θερμοκρασία και να το διανέμει σαν αέριο μέσω επιτοίχιων εγκαταστάσεων στο δωμάτιο του ασθενούς Ένας μετρητής ροής του οξυγόνου ελέγχει το ρυθμό της ροής σε λίτρα ανά λεπτό Οξυγόνο είναι διαθέσιμο και ως υγρό, το οποίο είναι πιο ελαφρύ και πιο εύχρηστο για τους ασθενείς (μετριέται σε λίβρες ανά τετραγωνική ίντσα) Είναι επίσης διαθέσιμο και ως συμπιεσμένο αέριο σε διαφόρων μεγεθών κυλινδρικές φιάλες (για χρήση στο σπίτι)

Χρησιμότητα Το οξυγόνο παραμένει ένας από τους πιο αποτελεσματικούς διαθέσιμους θεραπευτικούς παράγοντες -ωφελεί τους υποξαιμικούς ασθενείς με πνευμονικά προβλήματα -μειώνει τον κίνδυνο θνητότητας σε ασθενείς με ΧΑΠ -ανακουφίζει την πνευμονική συμφόρηση και την υπερλειτουργία της δεξιάς καρδιάς -μειώνει την ισχαιμία του μυοκαρδίου (το καρδιακό φορτίο βελτιώνεται) -ενισχύει την άμυνα των πνευμόνων και βοηθά στη μεταφορά βλέννας και τον καθαρισμό -βελτιώνει την ποιότητα ζωής, τη λειτουργικότητα και την αντοχή στη δραστηριότητα Μια σοβαρή ανησυχία για την χορήγηση οξυγονοθεραπείας σε ασθενείς με παροξυσμική ΧΑΠ είναι ότι έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση των επιπέδων διοξειδίου του άνθρακα (υπερκαπνία) και αυξημένο κίνδυνο για αναπνευστική ανεπάρκεια

Πολιτισμικές προεκτάσεις Ενημερώστε τους ασθενείς και τα μέλη της οικογένειας για τον προγραμματισμό της οξυγονοθεραπείας και τα μέτρα προφύλαξης που πρέπει να λαμβάνουν. Είναι ζωτικής σημασίας να υπάρχει επαρκής ενημέρωση, όσον αφορά τις ασφαλείς πρακτικές στην οξυγονοθεραπεία, στις διάφορες πολιτισμικές ομάδες. Για παράδειγμα έχετε υπ’ όψιν σας ότι οι Ινδοί, οι Ταϊλανδέζοι και οι Κινέζοι ασθενείς συχνά ανάβουν αρωματικό λιβάνι, το οποίο δεν έχει φλόγα, για να βοηθήσουν στην επούλωση των άρρωστων μελών Οι Εβραίοι ασθενείς ανάβουν κεριά κατά το Σάββατο, ενώ αποδέχονται τη χρήση κεριών με μπαταρία κατά την παραμονή τους στο νοσοκομείο Συνεργαστείτε με μέλη της οικογένειας για να μπορέσουν να συνδυαστούν τέτοιου είδους πρακτικές με την ασθένεια και την ανάρρωση.

Κατευθυντήριες Οδηγίες Άσκησης Δεξιοτήτων (1/2) 1. Να γνωρίζετε το φυσιολογικό εύρος τιμών των ζωτικών σημείων και της παλμικής οξυμετρίας (SpO2) του ασθενούς (η υποξία επηρεάζει τα ζωτικά σημεία και τον κορεσμό του οξυγόνου) 2. Ανατρέξτε στο ιστορικό του ασθενούς. Είναι σημαντικό να γνωρίζετε τον ασθενή με ΧΑΠ που κατακρατά διοξείδιο του άνθρακα. Χορήγηση υψηλής συγκέντρωσης οξυγόνου έχει ως αποτέλεσμα σοβαρές παρενέργειες, όπως αναπνευστική κατάθλιψη και δηλητηρίαση από οξυγόνο. 3. Να είστε ενημερωμένοι για τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Οι ασθενείς με χρόνιες αναπνευστικές νόσους παρουσιάζουν δυσκολία στο να διατηρήσουν φυσιολογικά επίπεδα οξυγόνου σε μολυσμένο περιβάλλον. Αν ο ασθενής πρόκειται να λάβει οξυγονοθεραπεία στο σπίτι, εκτιμήστε το περιβάλλον για να προσδιορίσετε πιθανούς κινδύνους, όπως τη χρήση γκαζιού, σόμπες κηροζίνης ή την παρουσία καπνιστών στο χώρο του σπιτιού.

Κατευθυντήριες Οδηγίες Άσκησης Δεξιοτήτων (2/2) 4. Διερευνήστε το ιστορικό καπνίσματος του ασθενούς (το κάπνισμα καταστρέφει τους μηχανισμούς καθαρισμού του βλεννογόνου και παραλύει τη δραστικότητα της βλέννας = με αποτέλεσμα τη μειωμένη ικανότητα απομάκρυνσης των μυκήτων από τους αεραγωγούς). 5. Μάθετε τα πιο πρόσφατα επίπεδα αιμοσφαιρίνης του ασθενούς καθώς και παλιότερα και τρέχοντα επίπεδα αερίων αίματος. 6. Το οξυγόνο είναι φάρμακο. Η αύξηση του ρυθμού ροής του οξυγόνου σε γρήγορη μικρή αναπνοή αντιστοιχεί στο διπλασιασμό της δόσης φαρμάκων για την καρδιά, το άσθμα ή άλλες παθήσεις. 7. Παρέχετε επαρκή ενημέρωση στον ασθενή και την οικογένειά του όσον αφορά την οξυγονοθεραπεία στο σπίτι έτσι ώστε να κατανοήσουν πλήρως τη χρήση του εξοπλισμού. Η λήψη μέτρων ασφαλείας στην οξυγονοθεραπεία είναι ζωτικής σημασίας

Αρχές για την ασφαλή χρήση της οξυγονοθεραπείας Υπενθυμίστε στον ασθενή ότι το οξυγόνο είναι φάρμακο και δεν χορηγείται χωρίς την συνταγή του γιατρού. Στο σπίτι τοποθετήστε ένδειξη «χρήση οξυγόνου» στην πόρτα της κατοικίας. Κρατήστε το σύστημα χορήγησης οξυγόνου 10 πόδια μακριά από ανοιχτές φλόγες στο σπίτι. Το οξυγόνο είναι υπό πίεση, αλλά δεν εκρήγνυται. Το κάπνισμα απαγορεύεται κοντά στον αγωγό του οξυγόνου. Όταν γίνεται χρήση των κυλίνδρων οξυγόνου, στηρίξτε τους σωστά για να διασφαλίσετε ότι δεν θα πέσουν. Βεβαιωθείτε ότι ο ηλεκτρικός εξοπλισμός του δωματίου λειτουργεί σωστά (κίνδυνος πυρκαγιάς). Αποφύγετε να χρησιμοποιήσετε συσκευές που δημιουργούν τάση (π.χ. ξυριστική μηχανή) παράλληλα με τη ρινική κάνουλα σε λειτουργία. Ελέγξτε την ποσότητα οξυγόνου στις φορητές φιάλες πριν την χορήγηση οξυγόνου σε ασθενή για να βεβαιωθείτε ότι επαρκεί.

Εφαρμογή Ρινικής Κάνουλας ή Μάσκας Οξυγόνου Η ρινική κάνουλα είναι μια απλή, αποτελεσματική και άνετη συσκευή για χορήγηση οξυγόνου σε ασθενή. Επιτρέπει στον ασθενή να αναπνέει από το στόμα ή τη μύτη, διατίθεται για όλες τις ηλικίες και είναι κατάλληλη για σύντομη και μακροχρόνια χρήση. Η κάνουλα είναι φθηνή, μίας χρήσης και εύκολα ανεκτή από τους περισσότερους ασθενείς. Οι δύο προεξοχές της κάνουλας, με μήκος περίπου 1,5 cm, προεξέχουν από το μέσον ενός σωλήνα μιας χρήσης και τοποθετούνται μέσα στα ρουθούνια της μύτης. Το οξυγόνο διοχετεύεται μέσα από την κάνουλα με ρυθμό ροής από 1 έως 6 L/min (υψηλότερος ρυθμός ροής ξηραίνει το βλεννογόνο της μύτης και δεν αυξάνει την συγκέντρωση του εισπνεόμενου οξυγόνου) Η απλή μάσκα οξυγόνου είναι κατάλληλη για σύντομη οξυγονοθεραπεία. Εφαρμόζει χαλαρά και χορηγεί συγκεντρώσεις οξυγόνου από 30% έως 60%. Η πλαστική μάσκα οξυγόνου με ασκό και η μάσκα Venturi χορηγούν υψηλότερες συγκεντρώσεις οξυγόνου. Η μάσκα Venturi είναι μια συσκευή σε σχήμα κώνου με κανάλια διαφόρων μεγεθών στη βάση της μάσκας (είναι χρήσιμη γιατί χορηγεί πιο ακριβή συγκέντρωση οξυγόνου στον ασθενή). Η τέντα οξυγόνου είναι μια συσκευή που τοποθετείται κάτω από το πιγούνι του ασθενούς και τυλίγεται γύρω από το πρόσωπο Χρησιμοποιείται κυρίως για υγροποίηση αλλά και για χορήγηση οξυγόνου, μόνο όταν δεν μπορεί να ανεχτεί μια σφικτή-εφαρμοστή μάσκα. Επειδή είναι τόσο κοντά στο πρόσωπο του ασθενούς, δεν μπορούμε να υπολογίσουμε πόσο οξυγόνο χορηγείται σε αυτόν. Οι τέντες οξυγόνου χρησιμοποιούνται κοινώς στους παιδιατρικούς ασθενείς.

Σπειρομέτρηση Η χρήση της σπιρομέτρησης είναι ιδιαίτερα σημαντική στους ασθενείς με υποκείμενη πνευμονική νόσο λόγω του κινδύνου μετεγχειρητικής πνευμονίας. Μελέτες δείχνουν ότι η χρήση του σπιρομέτρου σε συνδυασμό με το βήχα και άλλες τεχνικές για πνευμονική έκταση (πχ φυσιοθεραπεία θώρακα) μειώνει τα ποσοστά μετεγχειρητικής πνευμονίας. Η σπιρομέτρηση παρέχει οπτική εικόνα στους ασθενείς σχετικά με το βάθος της αναπνοής τους. Οι δύο τύποι σπιρομέτρων είναι τα ροής και του όγκου. Τα σπιρόμετρα ροής έχουν έναν ή περισσότερους πλαστικούς θαλάμους με ελεύθερα κινούμενες, πολύχρωμες μπάλες. Όπως ο ασθενής εισπνέει αργά, οι μπάλες ανυψώνονται μέχρι ένα προκαθορισμένο σημείο (στόχος του ασθενούς είναι να κρατήσει τις μπάλες στον αέρα για όσο το δυνατόν περισσότερο). Το πλεονέκτημα ενός σπιρομέτρου ροής είναι η αργή, σταθερή έκταση του πνεύμονα. Οι συσκευές όγκου χρησιμοποιούν έναν φυσητήρα που ο ασθενής πρέπει να σηκώσει μέχρι έναν προκαθορισμένο όγκο, εισπνέοντας αργά. Ένα λαμπάκι επιτυχίας παρέχει ανατροφοδότηση στον ασθενή. Τα πλεονεκτήματα του σπιρομέτρου όγκου είναι ότι ο ασθενής μπορεί να επιτύχει έναν καθορισμένο εισπνευστικό όγκο και μπορεί να τον μετράει με κάθε αναπνοή. Η σπιρομέτρηση ενθαρρύνει τους ασθενείς να αναπνέουν βαθιά και να επιτύχουν την φυσιολογική αναπνευστική τους ικανότητα.

Μηχανικός αερισμός (1/2) Ελέγχει ή βοηθά τις αναπνοές του ασθενούς όταν ο ίδιος δεν είναι ικανός να διατηρήσει μια επαρκή ανταλλαγή αερίων λόγω ανεπάρκειας του αναπνευστικού συστήματος ή του αερισμού. Ο αναπνευστήρας αναλαμβάνει τη φυσική εργασία να μεταφέρει αέρα μέσα και έξω από τους πνεύμονες, αλλά δεν αντικαθιστά ή δεν αλλάζει τη φυσική λειτουργία των πνευμόνων. Ο μηχανικός αερισμός διατηρεί ή βελτιώνει τον αερισμό, την οξυγόνωση και τον τρόπο αναπνοής. Ασθενείς με περιορισμένο αερισμό έχουν χαμηλό επίπεδο οξυγόνου (υποξία), κατακρατούν διοξείδιο του άνθρακα (υπερκαπνία) και έχουν δυσκολία στην αναπνοή.

Μηχανικός αερισμός (2/2) Είναι σημαντικό οι ασθενείς να παραμένουν στο μηχανικό αερισμό μόνο για όσο διάστημα είναι απαραίτητο. Όταν ο ασθενής απελευθερωθεί από τον αναπνευστήρα, ο στόχος είναι να αποφευχθεί η επαναδιασωλήνωση εντός 24 με 48 ωρών. Η φροντίδα ασθενούς σε μηχανικό αερισμό και η ανάνηψη από τον μηχανικό αερισμό απαιτεί μια πειθαρχημένη συνεργασία. Η νοσηλευτική φροντίδα περιλαμβάνει την παροχή συναισθηματικής στήριξης, την αποτροπή επιπλοκών (π.χ. πνευμοθώρακας, ατελεκτασία, λοίμωξη), την προώθηση της πρώιμης ανταλλαγής αναπνευστικών αερίων και παρακολούθηση για αποτυχία του εξοπλισμού.

Μηχανικός αερισμός κατ’ οίκον (1/2) Κριτήρια αξιολόγησης αποτελούν: -η επιθυμία του ασθενούς και της οικογένειας -η αποδοχή του ασθενούς της εξάρτησης από τον αναπνευστήρα -η ικανότητα του ασθενούς και της οικογένειας να κατανοήσουν και να εφαρμόσουν διαδικασίες καθημερινής φροντίδας -το περιβάλλον του σπιτιού -οι προσωπικοί πόροι -οι χρηματικοί πόροι -οι πηγές για υποστήριξη από την κοινότητα

Μηχανικός αερισμός κατ’ οίκον (1/2) Οι στόχοι της μακροχρόνιας υποστήριξης με αναπνευστήρα περιλαμβάνουν την επέκταση του ορίου ζωής, βελτίωση της ποιότητας ζωής, δημιουργία περιβάλλοντος που ενισχύει την ατομική προοπτική, μείωση της νοσηρότητας, βελτίωση της φυσικής και ψυχολογικής λειτουργίας και αποτελεσματικότητα. Οι ασθενείς και οι οικογένειες που είναι υποψήφιες για μηχανικό αερισμό στο σπίτι προετοιμάζονται για την έξοδο από το νοσοκομείο από μια διεπιστημονική ομάδα που περιλαμβάνει αντιπροσώπους της νοσηλευτικής, της ιατρικής, της διατροφικής υπηρεσίας, της κοινωνικής υπηρεσίας, το νοσηλευτή φροντίδας στο σπίτι και την εταιρεία παροχής του ιατρικού εξοπλισμού στο σπίτι.

Επισημάνσεις για την κατ’ οίκον φροντίδα (1/3) Οι ασθενείς που χρειάζονται μηχανικό αερισμό στο σπίτι πρέπει να μάθουν την πλήρη φροντίδα του συστήματος του αναπνευστήρα, την αναρρόφηση και τη φροντίδα του τεχνητού αεραγωγού. Οι δεξιότητες περιλαμβάνουν τη συγκέντρωση των εξαρτημάτων του αναπνευστήρα, τον καθαρισμό τους και την καθημερινή συντήρηση του εξοπλισμού. Χρησιμοποιήστε μια λίστα με ενέργειες για να διασφαλίσετε την ουσιαστική φροντίδα του ασθενούς σε μηχανικό αναπνευστήρα.

Επισημάνσεις για την κατ’ οίκον φροντίδα (2/3) Εκτιμήστε τους παρακάτω τομείς σε κάθε επίσκεψη: ροή οξυγόνου, σύστημα συναγερμών, αναπνευστική πίεση, συναγερμός υψηλής πίεσης, ρύθμιση εισπνεόμενου όγκου, υγραντήρας, αναπνευστικός ρυθμός, σωλήνες, θερμοκρασία, ασκός ανάνηψης, φροντίδα της τραχειοστομίας, αναπνευστικοί ήχοι, αναρρόφηση και μεταβολές στους σωλήνες. Ο προμηθευτής του ιατρικού εξοπλισμού, ο νοσηλευτής που φροντίζει στο σπίτι, και ο πρωτοβάθμιος νοσηλευτής αναπτύσσουν ένα σχέδιο εκπαίδευσης για να διασφαλίσουν ότι ο ασθενής και η οικογένεια έχουν κατανοήσει πλήρως τη λειτουργία του αναπνευστήρα πριν από την έξοδο από το νοσοκομείο.

Επισημάνσεις για την κατ’ οίκον φροντίδα (3/3) Δώστε οδηγίες στον ασθενή και τον πρωτοβάθμιο νοσηλευτή για το τι να κάνουν σε περίπτωση αναπνευστικής ανακοπής ή διακοπής ρεύματος. Ελέγξτε για το αν υπάρχουν διαθέσιμες μπαταρίες για επείγουσες καταστάσεις. Δώστε οδηγίες στην οικογένεια σχετικά με τη χρήση της μάσκας με ασκό. Οι ασθενείς που απαιτούν μακροχρόνια θεραπεία με μηχανικό αναπνευστήρα, μερικές φορές μεταφέρονται σε ειδικά κέντρα για τους ασθενείς σε χρόνιο μηχανικό αναπνευστήρα ή σε χώρο για μακροχρόνιους χρήστες αναπνευστήρα, μέσα στο νοσοκομείο. Ο σκοπός της μεταφοράς αυτής είναι η επιθετική ανάταξη του ασθενούς με φυσικοθεραπεία, εργοθεραπεία και λογοθεραπεία. Ο συνολικός στόχος είναι η αποτελεσματική αποθεραπεία του ασθενούς από τον μηχανικό αναπνευστήρα.