Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΉ ΕΚΣΤΡΑΤΕΊΑ Σ. Ηλιάδου-Τάχου Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας

ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΙΡΗΝΗΣ  Οι ελληνικές διεκδικήσεις για την Ιωνία, όπως παρουσιάστηκαν στο Συνέδριο της Ειρήνης, προσέκρουαν όχι μόνο στην τουρκική αντίδραση αλλά και σε ενδοσυμμαχικές διαφωνίες.

ΑΙΤΙΑ ANΤΙΔΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ  Με το τέλος, του Α παγκοσμίου πολέμου η κοινή γνώμη των συμμαχικών χωρών έδειχνε αδιαθεσία ανάληψης δράσης.  Η ιταλική πολιτική επεδίωκε την προσάρτηση της δυτικής ακτής της Μικρασίας και ήταν διατεθειμένη να την επιβάλει με τη στρατιωτική της ισχύ.  Μ.L.Smith,(2004).Το Όραμα της Ιωνίας. Η Ελλάδα στη Μικ ρά Ασία 1919 ‐ (Λ. Κασδάγλη, Μεταφρ.) Αθήνα: ΜΙΕΤ, σελ 160 ‐ 172.

ΙΤΑΛΙΚΕΣ ΒΛΕΨΕΙΣ  Οι Ιταλοί αντιδρούσαν αντιμετωπίζοντας ανταγωνιστικά μια ενισχυμένη ελληνική παρουσία στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου Σύμφωνα με τη συνθήκη της Μωριέννης του 1917 τους παραχωρούνταν η Σμύρνη και το Ικόνιο, για να παραιτηθούν από την πρόθεση να υπογράψουν χωριστή συνθήκη ειρήνης με την Αυστρία

ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ  Οι Αμερικανοί αμφισβητούσαν την αξιοπιστία της ίδιας της βούλησης των Ελλήνων της Ιωνίας να ενωθούν με την Ελλάδα.  Εκτιμούσαν ότι η Μικρά Ασία ήταν οργανικά συνδεμένη, γεωγραφικά και οικονομικά, με το εσωτερικό της Ανατολίας.

ΈΓΚΡΙΣΗ ΑΠΟΒΑΣΗΣ (6 ΜΑΐΟΥ 1919)  Η στάση των Αγγλογάλλων καθοριζόταν από  α) τη δυσφορία τους απέναντι στη Ρώμη  β) την εντεινόμενη πίεση της τουρκικής εθνικιστικής κίνησης  Η απόβαση στη Σμύρνη εγκρίθηκε «με σκοπό τη διασφάλιση της τάξης και την προστασία του χριστιανικού πληθυσμού» από το Ανώτατο Συμβούλιο της Συνδιάσκεψης

ΑΠΌΒΑΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΎ ΣΤΡΑΤΟΎ ΣΤΗ ΣΜΎΡΝΗ

15 ΜΑΐΟΥ 1919: Η ΑΠΟΒΑΣΗ  « Ο ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε στη Σμύρνη που ήταν γεμάτη με ελληνικές σημαίες, στις 15 Μαΐου 1919 μεταξύ και ενώ στις 8.00 πμ είχε αποβιβαστεί ένα απόσπασμα ναυτικών δυνάμεων.  Η αποβίβαση, συνοδεύτηκε από χορούς, καθαγιασμό των όπλων και λόγο από τον Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο  Οι Δυτικές δυνάμεις συνέχισαν την κατάκτηση των γύρω περιοχών με σκοπό να ενισχύσουν τη θέση τους στην περιοχή της Σμύρνης. Σταδιακά, η Ελλάδα είχε κατακτήσει το μεγαλύτερο μέρος των παραλίων της Μικράς Ασίας

ΑΠΟΒΑΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΣΗ ΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ  Πριν από την απόβαση στη Σμύρνη το τουρκικό εθνικιστικό κίνημα ήταν μάλλον ανύπαρκτο  Υποστηρίζεται ότι η ελληνική απόβαση στη Σμύρνη ξύπνησε τον εθνικισμό.  Edib, H. Turkish Ordeal. Being the further memoirs of Halide Edib. The Century CO. Ανάκτηση Αύγουστος 2008, από Univeristy of Louisville. Turkish Mortality and Migration. The Baykan, Kuzay and Kevenk Collection : ‐ s/history/turks/.

ΑΙΤΙΑ ΕΞΑΡΣΗΣ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ  Οι ντόπιοι Έλληνες και Αρμένιοι της Σμύρνης αντιμετώπισαν την απόβαση ως αρχή της απελευθέρωσης.  Οι Τούρκοι έβλεπαν τους Έλληνες ως κατακτητές στον τόπο τους.  Το μεγαλύτερο μέρος του τούρκικου στρατού στην περιοχή παραδόθηκε στα συμμαχικά στρατεύματα ή κατέφυγε στην ύπαιθρο.

ΕΠΕΙΣΌΔΙΑ ΚΑΤΆ ΤΗΝ ΑΠΟΒΑΣΗ  Ενώ ο χριστιανικός πληθυσμός της πόλης πανηγύριζε, τα ελληνικά στρατεύματα, παρέλασαν μπροστά από το διοικητήριο (Κονάκ).  Ύστερα από «μια προβληματικά εκτελεσμένη διαταγή», ακούστηκε ο πρώτος πυροβολισμός.  Έφη Αλλαμανή-Κρίστα Παναγιωτοπούλου, «Η ελληνική απόβαση στη Σμύρνη. Προετοιμασία και πραγματοποίηση», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ.ΙΕ', Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1978, σελ.118. Νεράτζης, Χ.Το Έπος Της Μικρασίας 1919 ‐ Μορφωτικός Κόσμος, σελ.1 65.

ΟΙ ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ  η πατρότητα του πρώτου πυροβολισμού δεν έχει διευκρινιστεί. Toynbee (2007), Smith (2004).  μεγάλο μέρος του παρευρισκομένου πλήθους, ήταν οπλισμένο «Οι διοργανωτές της συνάντησης ελευθέρωσαν Τούρκους απ ό την φυλακή και διέρρηξαν το οπλοφυλάκιο στρατώνων και ξεκί νησαν να διανέμουν όπλα στους Μουσουλμάνους». Mango, A. (2001). Atatürk. London: John Murray, σελ. 217  Ο θάνατος του έλληνα στρατιώτη από το πρώτο πυροβολισμό είναι ασαφής. Γενικό Επιτελείο Στρατού Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού. (2001). Επίτομη Ιστορία Της Εκστρατείας Στη Μικρά Ασία ‐ Αθήνα: Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, …  «σκοτώθηκαν δύο έλληνες στρατιώτες κατά την πρώτη μέρα »

ΕΙΚΑΣΙΕΣ  Εκδοχή 1 η ¨: Ο πυροβολισμός ήταν πράξη ενός εθνικιστή Τούρκου πολίτη, ονόματι Aziz (Ben de Yazdim,1796-7). (Mango)  Εκδοχή 2 η :Ο πυροβολισμός οφείλεται στον Τούρκο δημοσιογράφο, Hasan Tahsin (Tekeli and Ilkin, 76), ο οποίος στην πραγματικότητα ήταν ένας πρώην πράκτορας της Teşkilât-I Mahusa και εργαζόταν με ψεύτικο όνομα.  Jaschke, G. (1965). Die Welt des Islams, New Series, 10 (1/2), σσ. 105 ‐ 107.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΧΗ  Ο ελληνικός στρατός βρισκόταν κάτω από τις οδηγίες του μεράρχου, συνταγματάρχη Ν. Ζαφειρίου.  Πρώτη φάλαγγα που ξεκίνησε για τα ενδότερα ήταν αυτή του ταγματάρχη Κ. Τζαβέλα.

ΟΙ ΠΥΡΟΒΟΛΙΣΜΟΙ  Οι άνδρες παρατάχθηκαν κατά τετράδες και προχώρησαν, ενώ δεξιά κι αριστερά τους ο κόσμος έτρεχε  Σε μια στροφή, με το που φάνηκε κρατώντας υψωμένη τη σημαία ο σημαιοφόρος με τους παραστάτες εύζωνες, μια ομοβροντία ακούστηκε. Ο σημαιοφόρος κι ένας εύζωνας χτυπήθηκαν. Ταυτόχρονα, άρχισαν να πέφτουν πυροβολισμοί από παράθυρα ξενοδοχείων και σπιτιών.

ΟΙ ΟΔΟΜΑΧΙΕΣ  Οι Έλληνες ανασυντάχθηκαν γρήγορα και ξεκίνησαν συστηματική εκκαθάριση των οπλισμένων Τούρκων.  Την ίδια ώρα ο κυβερνήτης του ιταλικού θωρηκτού στο λιμάνι ζητούσε να γίνει απόβαση Ιταλικών αγημάτων «για την αποκατάσταση της τάξης». Του την απαγόρευσε ο Βρετανός ναύαρχος.

ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΤΑΞΗΣ  Η τάξη αποκαταστάθηκε γύρω στις 4 μετά το μεσημέρι, με νεκρούς και τραυματίες πολλούς Έλληνες και Τούρκους.  Στη διάρκεια της αναταραχής, σημειώθηκαν και λεηλασίες και βανδαλισμοί.

ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ  Η ενέδρα μπορεί να στήθηκε έπειτα από ιταλοτουρκική συνεννόηση.  Οι Ιταλοί στόχο είχαν να εκβιάσουν δική τους συμμετοχή στην κατάληψη και διοίκηση της Σμύρνης.  Οι Τούρκοι να πείσουν τους δικούς τους ότι οι Έλληνες σκοπό έχουν να τους αφανίσουν, ότι δεν έρχονταν να απελευθερώσουν τη Σμύρνη αλλά να κατακτήσουν την Τουρκία.

ΑΝΤΊΔΡΑΣΗ ΒΕΝΙΖΈΛΟΥ  Ο Ελευθέριος Βενιζέλος μαθαίνοντας τα επεισόδια έστειλε επειγόντως στη Σμύρνη τον Εμμανουήλ Ρέπουλη να επιληφθεί της κατάστασης.  Την ίδια κιόλας μέρα άρχισαν ανακρίσεις και την επόμενη λειτούργησε στρατοδικείο που καταδίκασε σε θάνατο δυο Έλληνες που κρίθηκαν ένοχοι.

ΚΑΤΑΔΙΚΕΣ  το ελληνικό δημόσιο θα αποζημίωνε όσους έπαθαν ζημιές.  κινήθηκε η διαδικασία για τον εντοπισμό εκείνων που είχαν μετάσχει στις λεηλασίες.  Βρέθηκαν δυο εύζωνες αλλά και άλλοι Έλληνες και Τούρκοι. Οι δυο εύζωνες καταδικάστηκαν σε θάνατο. Οι υπόλοιποι σε βαριές ποινές. 

ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΣΤΕΡΓΙΑΔΗΣ  Στις 19 Μαΐου, με την αναχώρηση του Εμμανουήλ Ρέπουλη και την άφιξη του Αριστείδη Στεργιάδη, ήδη διορισμένου από το Βενιζέλο ως Ύπατου Αρμοστή Σμύρνης, η τάξη αποκαθίσταται και τυπικά στην πόλη της Σμύρνης.

ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΣΤΕΡΓΙΑΔΗΣ  Ο Έλληνας πρωθυπουργός και ο Έλληνας Υπουργός των Εξωτερικών τον εγκωμίαζαν.  οι ξένοι ανταποκριτές υπογράμμιζαν το αμερόληπτο της διοίκησής του.  Η επιθυμία του να διοικήσει χωρίς τη γνώμη της Σμυρναϊκής Δημογεροντίας,  η επιθυμία του να εφαρμόσει τις αρχές της ισοπολιτείας σε όλους τους κατοίκους της περιοχής.

ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ ΣΤΕΡΓΙΑΔΗ  Το ελληνικό στράτευμα ετίθετο υπό τις διαταγές του Αρμοστή, αν και αρχικά ο ρόλος του δεν ήταν παρά συμβουλευτικός του Αρχηγού Στρατιωτικής Κατοχής.  Ήταν εκπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων.  Οι ενέργειές του χαρακτηρίστηκαν από πολλούς φιλοτουρκικές και ενάντια στα Εθνικά συμφέροντα.

ΣΤΕΡΓΙΑΔΗΣ-ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ  Χαρακτηριστικά είναι τα επεισόδια μεταξύ αυτού και του Παρασκευόπουλου, ή του Μητροπολίτη Κυδωνιών Γρηγόριου  του Χρυσοστόμου Σμύρνης θα διακόψει κήρυγμα σε επίσημη δοξολογία για τον εορτασμό της συμμαχικής νίκης, επειδή θεώρησε πως το περιεχόμενο δεν ήταν θρησκευτικό αλλά εθνικοπατριωτική πολιτικολογία και θα εισηγηθεί να διακοπεί η επιχορήγηση

ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΣΤΕΡΓΙΑΔΗΣ  «Είχε πολύ αυστηρή αίσθηση του δικαίου και τον χαρακτήριζε υψηλό αίσθημα του καθήκοντος. Ζούσε σαν ερημίτης, δεν αποδεχόταν καμιά πρόσκληση και δεν εμφανιζόταν ποτέ σε κοινωνικές εκδηλώσεις. Επιθυμούσε (...) να μη δέχεται φιλοφρονήσεις και να μη δημιουργεί δεσμούς, έτσι ώστε να μπορεί να αποδίδει δικαιοσύνη σε όλους, υψηλά και χαμηλά ιστάμενους...»  ΤΖΩΡΤΖ ΧΟΡΤΟΝ

ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ  Ο Βενιζέλος γίνεται αποδέκτης διαμαρτυριών εκ μέρους των Εμμ. Ρέπουλη και Αλεξάνδρου Διομήδη για αδυναμία εκτέλεσης των καθηκόντων από τον Στεργιάδη.  Ο Βενιζέλος υποστηρίζει τον Στεργιάδη

ΑΙΤΙΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ  Η υποστήριξη στον Στεργιάδη είχε να κάνει με την πρόβλεψη εκ μέρους του Βενιζέλου, ότι μια μια πρώιμη αντικατάσταση του εκπροσώπου της Ελληνικής Κυβέρνησης στη Σμύρνη θα έβλαπτε το κύρος της Ελληνικής Κατοχής στην περιοχή της Μικράς Ασίας.

ΠΟΛΙΤΕΊΑ ΣΤΕΡΓΙΑΔΗ  Παρεμβάσεις από την Αθήνα με σκοπό την ανάκληση ποινών ή μεταθέσεων σε βάρος του πολιτικού και στρατιωτικού προσωπικού της περιοχής, ακυρώνονταν από τον ίδιο.  Ο Στεργιάδης δεν έκρυβε τη δυσφορία του, ώστε στους οκτώ πρώτους μήνες της εκεί παρουσίας του ζήτησε τρεις φορές την αντικατάστασή του

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΣΤΕΡΓΙΑΔΗ  Βικτωρία Σολωμονίδου, «Βενιζέλος-Στεργιάδης: μύθος και πραγματικότητα», στο: Θάνος Βερέμης-Γιούλα Γουλιμή (επίμ.), Ελευθέριος Βενιζέλος: κοινωνία-οικονομία-πολιτική στην εποχή του, εκδ.Γνώση, Αθήνα, 1989, σελ.478  Μανόλης Καρέλλης, «Οι ευθύνες των αντιβενιζελικών κυβερνήσεων και ο ρόλος του Αριστείδη Στεργιάδη», Η Μικρασιατική καταστροφή, Ε Ιστορικά, τ/χ.46 (31 Αυγούστου 2000),σελ.42  Έφη Αλλαμανή-Κρίστα Παναγιωτοπούλου, «Διάσταση στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας. Το πρόβλημα Στεργιάδη», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ.ΙΕ', Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1978, σελ.124  Χρήστου Αγγελομάτη, Χρονικόν μεγάλης τραγωδίας (Το έπος της Μικράς Ασίας),εκδ.Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, χ.χ., σελ.59-74

ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΑΪΔΙΝΙ-ΠΈΡΓΑΜΟΣ  Επεισόδια και συμπλοκές με τους Τούρκους συνέβησαν στο Αϊδίνιο και στην Πέργαμο.  Τα επεισόδια αυτά στοίχησαν σημαντικά στη θέση της Ελλάδας στις διαπραγματεύσεις της ειρήνης, ειδικά μετά την έκδοση του πορίσματος της Διασυμμαχικής Ανακριτικής Επιτροπής τον Οκτώβριο που απέδωσε μεγάλο μέρος των ευθυνών στην Ελλάδα.

ΑΝΏΤΑΤΟ ΣΥΜΒΟΎΛΙΟ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ  Συνιστούσε στην Ελλάδα προσοχή, θυμίζοντάς της πως η κατοχή ήταν προσωρινή.  Η ελληνική αντίδραση εκφράστηκε  α) με επιστολή του Βενιζέλου στον Κλεμανσώ, εισηγητή της απόφασης,  β) του Χρυσοστόμου Σμύρνης εκ μέρους του μικρασιατικού ελληνισμού.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΚΑΤΟΧΉ  « Εις τον ποταμόν αυτόν [σ.σ. Μαίανδρο] οι αντίπαλοι στρατοί είχαν τα φυλάκια των εκατέρωθεν των οχθών του. Η βόρεια όχθη κατείχετο από ημάς, η νοτία από τους κεμαλικούς. Και ο ποταμός είχε πλάτος εις πολλά σημεία μόλις 50 μέτρων, ενώ το βάθος του το καλοκαίρι ήτο μόλις έως τα γόνατα. Πολλές φορές Έλληνες και Τούρκοι έπλυναν μαζί τα ρούχα των ή τα πόδια των εις το ποτάμι συζητούντες […] Αι συζητήσεις μεταξύ των ήσαν σχεδόν αί ίδιαι: ‘Πότε θα τελειώση αυτός ο πόλεμος; Βαρεθήκαμε κι εμείς και εσείς. Ούτε σεις μπορείτε να νικήσετε οριστικά εμάς, ούτ’ εμείς εσάς. Αυτό αποδεικνύεται από τα γεγονότα. Και έτσι, χρόνια τώρα, υποφέρουμε και οι δυό!’».  Ε. Σταυρίδης

ΩΣ ΤΟΝ ΙΟΎΛΙΟ 1919  Οι ελληνικές δυνάμεις άρχισαν σταδιακά να επεκτείνουν τη ζώνη κατοχής στα περίχωρα, υπάρχει κάποια αντίσταση, και ο Μουσταφά Κεμάλ «αρνείται να αποδεχτεί έστω προσωρινή ελληνική παρουσία στην Σμύρνη».  Μέχρι τον Ιούλιο [1919] οι ελληνικές δυνάμεις κατέχουν ένα μεγάλο κομμάτι της δυτικής Τουρκίας.  τηλεγράφημα του πληρεξούσιου κυβερνήτη του Αιδινίου (22/7 /1919): (Greek Atrocities in the Vilayet of Smyrna(1919), σ.76 ).

ΙΟΥΝΙΟΣ 1920  Τον Ιούνιο του 1920 σημειώθηκε η κατάληψη της Αρτάκης και της Πανόρμου. Έτσι, τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου η ελληνική ζώνη εκτεινόταν ως τη γραμμή Προύσα-Ουρσάκ, μια ζώνη πολύ ευρύτερη από αυτή που όριζε η συνθήκη των Σεβρών που είχε υπογραφεί το καλοκαίρι.  |13| Μαίου του 1920 ο ελληνικός στρατός με συμμαχική απόφαση είχε καταλάβει την ανατολική Θράκη μετά την καταστολή της αυτονομιστικής κίνησης του Τζαφέρ Ταγιάρ

ΣΥΝΘΗΚΗ ΣΕΒΡΩΝ 28 ΙΟΥΛΙΟΥ/10 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1920  Η Συνθήκη των Σεβρών υπεγράφη υπογράφηκε στην πόλη (Sèvres) ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στις Συμμαχικές Δυνάμεις μετά τον Α παγκόσμιο πόλεμο. Εκ μέρους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έγινε αποδεκτή από τον σουλτάνο Μεχμέτ ΣΤ ο οποίος προσπαθούσε να σώσει τον θρόνο του, αλλά απορρίφθηκε από το ανεξάρτητο κίνημα των Νεότουρκων.

ΟΡΟΙ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ  Η Οθωμανική Αυτοκρατορία παρέδιδε την κυριαρχία της Μεσοποταμίας, Παλαιστίνης, Υπεριορδανίας στην Βρετανία ως ρποτεκτοράτα της ΚΤΕ την Συρία και τον Λίβανο στην Γαλλία επίσης ως προτεκτοράτα. Μέρος της σημερινής Σαουδικής Αραβίας, το Κουρδιστάν και η Αρμενία θα γίνονταν ανεξάρτητα κράτη.

ΟΡΟΙ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ  Στην Ελλάδα παραχωρούνταν τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος και η ανατολική Θράκη μέχρι τη γραμμή της Τσατάλτζας κοντά στην Κωνσταντινούπολη.  Η περιοχή της Σμύρνης έμενε υπό την ονομαστική επικυριαρχία του Σουλτάνου αλλά θα διοικούνταν από Έλληνα Αρμοστή ως εντολοδόχο των Συμμάχων, και θα μπορούσε να προσαρτήθει στην Ελλάδα μετά από πέντε χρόνια με δημοψήφισμα

ΟΡΟΙ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ  Το άρθρο 26 της Συνθήκης όριζε ακόμα ότι αν οι οθωμανικές αρχές δεν συναινούσαν στην εφαρμογή της, θα εξέπιπταν από την κυριαρχία τους στην Κωνσταντινούπολη, την οποία θα μπορούσε να καταλάβει η Ελλάδα, κάτι το οποίο έντεχνα είχε προωθήσει ο Βενιζέλος.  Παράλληλα, η Βόρεια Ήπειρος ενσωματωνόταν στην Ελλάδα με το μυστικό Σύμφωνο Βενιζέλου- Τιτόνι.

ΟΡΟΙ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ  Η Ιταλία συμφώνησε ακόμα να παραχωρήσει τα Δωδεκάνησα (εκτός από τη Ρόδο και το Καστελλόριζο) στην Ελλάδα, και όταν η Βρετανία έδινε στο μέλλον την Κύπρο στην Ελλάδα, τότε (μετά από δημοψήφισμα) θα παραχωρούταν και αυτά τα νησιά (η συμφωνία ακυρώθηκε αργότερα από την Ιταλία το 1922).

ΟΡΟΙ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ  Τα στενά των Δαρδανελίων και η θάλασσα του Μαρμαρά αποστρατικοποιήθηκαν και έγιναν προσωρινά διεθνής περιοχή  οι Σύμμαχοι απέκτησαν τον οικονομικό έλεγχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας  Καθοριζόταν η ισότητα και τα δικαιώματα των χριστιανικών μειονοτήτων.

ΜΕΤΑΣΤΡΟΦΉ ΤΩΝ ΣΥΜΜΆΧΩΝ  Η συμμαχική ομοφωνία όμως για τη στρατιωτική κατάληψη της Σμύρνης από τον ελληνικό στρατό ήταν εντελώς πλασματική και προσωρινή. Η ετερογένεια των ανταγωνιστικών επιδιώξεων των Μεγάλων Δυνάμεων στην τόσο νευραλγική αυτή περιοχή γρήγορα θα φαινόταν και θα οδηγούσε σε ρητή διάστασή τους που θα γινόταν απαγορευτική για την ευόδωση των ελληνικών σχεδίων. Οι σύμμαχοι θα επιλέξουν πια άλλους χειρισμούς, ευνοϊκούς στο εξής για την τουρκική πλευρά

ΤΟ ΣΥΓΚΕΊΜΕΝΟ  Οι τουρκικές δυνάμεις, έχοντας καταστείλει την αρμενική απειλή στα ανατολικά και περιορίζοντας τους Γάλλους στο νότο, μετά την επικράτηση Κεμάλ στρέφονται δυτικά  Στο εσωτερικό οι πολίτες δυσανασχετούν με τον πόλεμο, η οικονομία αποδυναμώνεται, ο βασιλιάς Αλέξανδρος πεθαίνει από σηψαιμία.  Ο Βενιζέλος χάνει τις εκλογές και φεύγει από την χώρα. Η αντιβενιζελική παράταξη παλινορθώνει τον βασιλιά Κωνσταντίνο και “αποκαθιστά” τους αντιβενιζελικούς.  Οι εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 οδήγησαν στην ήττα του Βενιζέλου και στην επαναφορά του Κωνσταντίνου, κατόπιν δημοψηφίσματος (5 Δεκεμβρίου), στο θρόνο. Παρά τις προεκλογικές τους εξαγγελίες οι αντιβενιζελικοί συνέχισαν τη Μικρασιατική Εκστρατεία

ΔΥΣΧΈΡΕΙΕΣ  Οι ελληνικές δυνάμεις, εκτείνονταν σ’ ένα διευρυμένο μέτωπο,  Η οικονομία τελούσε υπό κατάρρευση  Το λαϊκό αίσθημα δεν έτρεφε την ίδια συμπάθεια για το όραμα της Μεγάλης Ελλάδας

ΤΑ ΆΤΑΚΤΑ ΣΏΜΑΤΑ ΤΩΝ ΤΣΕΤΏΝ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ  Η σοβιετική διπλωματία ενισχύει τον Κεμάλ στην αντίστασή του απέναντι στους δυτικούς συμμάχους.  Ο παράγοντας αυτός θα προσανατολίσει τους Δυτικούς υπέρ του κεμαλικού κινήματος.

Ο ΡΌΛΟΣ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΙΚΏΝ ΔΥΝΆΜΕΩΝ  Οι αμερικάνοι μένουν αμέτοχοι εξ’ αρχής.  Η Γαλλία “βιώνει” στην Κιλικία την άνοδο των Κεμαλικών δυνάμεων Μαζί με την Ιταλία προβαίνει σε μια εκ νέου διαπραγμάτευση των όρων της ειρήνης  Η Μεγάλη Βρεττανία παρακολουθεί την αλλαγή συσχετισμών, αλλά το Foreign Office επηρεάζεται από τη κάλυψη που προσφέρουν οι ελληνικές δυνάμεις στις βρετανικές θέσεις.  Η Ελλάδα, χωρίς υποστήριξη προσπαθεί να λύσει την κατάσταση στρατιωτικά, επιφέροντας ένα τελειωτικό χτύπημα.

 Οι κύκλοι του Λονδίνου εναντιώνονταν όλο και πιο ανοιχτά στην κατά τη γνώμη τους φιλελληνική πολιτική του Λόυντ Τζωρτζ.  Η Γαλλία επανεξέταζε την ανατολική πολιτική της.  Η Ιταλία εκδήλωνε απροκάλυπτα τη γνωστή αντίθεσή της στην ελληνική επέκταση, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες αποσύρθηκαν επιστρέφοντας στην πολιτική του απομονωτισμού.

 Τέλος, η δεκτικότητα της κεμαλικής παράταξης σε οικονομικές συμφωνίες λιγότερο επαχθείς από τις διομολογήσεις άφηνε περιθώρια συνεννόησης μεταξύ των δυτικοευρωπαίων και της κεμαλικής Τουρκίας.  Η Σοβιετική Ένωση προέκρινε την κεμαλική Τουρκία ως μέσο ανάσχεσης της βρετανικής επιρροής και προχώρησε σε συμφωνίες με τον Κεμάλ, γεγονός που θορύβησε τους Δυτικούς κάνοντάς τους όλο και πιο διαλλακτικούς απέναντι στη νέα τουρκική ηγεσία.

 Το πρώτο δείγμα της ευρωπαϊκής μεταστροφής ήταν η διακοπή κάθε οικονομικής βοήθειας προς την Ελλάδα.  Οι προσπάθειες των μετανοεμβριανών κυβερνήσεων να συνάψουν δάνεια, όπως αυτά που είχαν συναφθεί ή συμφωνηθεί με τη βενιζελική κυβέρνηση, απέτυχαν.

ΔΙΑΣΥΜΜΑΧΙΚΉ ΣΥΝΔΙΆΣΚΕΨΗ ΦΕΒΡΟΥΆΡΙΟΣ 1921  Το Φεβρουάριο του 1921 συγκλήθηκε Διασυμμαχική Συνδιάσκεψη στο Λονδίνο. Εκεί η Ελλάδα διαπίστωσε την υπαναχώρηση των συμμάχων της στο μικρασιατικό ζήτημα. Η προσπάθειά της για υποβολή κοινού συμμαχικού σχεδίου που περιφρουρούσε την ελληνική κυριαρχία στις επιδικασμένες περιοχές προσέκρουε στην αδιάλλακτη αντίθεση των τούρκων

 Οι εθνικιστές απαιτούσαν την αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων από τη Μικρά Ασία και την ανατολική Θράκη και την άρση των οικονομικών όρων της συνθήκης των Σεβρών, για να συγκατατεθούν στην έναρξη ουσιαστικών διαπραγματεύσεων.

 Η Συνδιάσκεψη όμως κυρίως θα αποκαλύψει τη διάσταση που υπήρxε ανάμεσα στις σύμμαχες δυνάμεις. Η Αγγλία ενέμενε στη σε γενικές γραμμές διατήρηση του πλαισίου της συνθήκης των Σεβρών, ενώ η Γαλλία και η Ιταλία προσανατολίζονταν πλέον στην επίτευξη συμφωνιών με τον Κεμάλ και στην ενίσχυσή του, προκειμένου να αντισταθεί στα διαβήματα των Συμμάχων.

Μετά την αποτυχία της Συνδιάσκεψης για την Ελλάδα συγκεκριμενοποιείται ως δίλημμα, στρατιωτικό και διπλωματικό ταυτόχρονα, η απόφαση για την περαιτέρω πορεία, αν θα πραγματοποιούταν προέλαση στο εσωτερικό ως την Άγκυρα, προκειμένου να πληγεί ο Κεμάλ στην εστία του ή αν διατηρούσαν αμυντική στάση στη γραμμή της συνθήκης. Τελικά προκρίθηκε η επιθετική πολεμική τακτική για λόγους πολιτικούς.

ΜΆΙΟΣ –ΙΟΎΝΙΟΣ 1921  Το Μάιο του 1921 μετέβη στη Σμύρνη ο βασιλιάς Κωνσταντίνος με το επιτελείο του  Τον Ιούνιο έγινε σύσκεψη στο Κορδελιό που ρύθμισε τις τελευταίες λεπτομέρειες της επίθεσης, την ίδια εποχή που οι σύμμαχοι πρότειναν αναστολή των επιχειρήσεων, πρόταση που απορρίφθηκε από την ελληνική πλευρά.

ΚΑΛΟΚΑΊΡΙ ΤΟΥ 1921  Άρχισε η ελληνική επίθεση από τέσσερα σημεία με απώτερο στόχο την κατάληψη της Άγκυρας Ο ελληνικός στρατός θα προχωρήσει ως την Κιουτάχεια, με την ελπίδα να περικυκλώσει εκεί τον τουρκικό στρατό που αποσύρθηκε στα ενδότερα. Η σύσκεψη στην Κιουτάχεια υπό την προεδρία του Κωνσταντίνου θα αποφασίσει περαιτέρω προέλαση παρά τις αντίθετες υποδείξεις και συστάσεις. Ο ελληνικός στρατός θα προχωρήσει και θα φτάσει ως το Σαγγάριο ποταμό.

Η ΜΆΧΗ ΤΟΥ ΣΑΓΓΆΡΙΟΥ  ανέκοψε οριστικά την επιθετική πορεία του ελληνικού στρατού, ο οποίος τελικά συμπτύχθηκε στη γραμμή Εσκί – Σεχίρ – Κιουτάχεια - Αφιόν Καραχισάρ, όπου και θα καθηλωθεί για ένα χρόνο. Ο Κεμάλ είχε καταφέρει να παρασύρει τους Έλληνες μακριά από τις πηγές ανεφοδιασμού τους κάνοντας όλο και πιο εύθραυστο το μέτωπό τους σε περίπτωση επίθεσης, ενώ το ηθικό του στρατού, καθηλωμένου στον άξενο τόπο, ήταν προφανές ότι θα αποδυναμωνόταν.

 Τον Οκτώβριο του 1921 ο Δημήτριος Γούναρης ξεκινά περιοδεία στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες με σκοπό να εξασφαλίσει τη σύναψη δανείου και να συμβάλει στη σύγκληση συνδιάσκεψης, προκειμένου να εξευρεθεί πλέον ειρηνικός διακανονισμός. Η Γαλλία είναι ολοένα και περισσότερο αντίθετη με κάθε ελληνική προσπάθεια, η Αγγλία απλώς πιο συναινετική.

 Ο ίδιος ο Κεμάλ, σε θέση ισχύος πια, προτείνει τη σύναψη ειρήνης αλλά μόνο με τους όρους να αποδοθεί η Σμύρνη στην Τουρκία, να αποκτήσει η Θράκη τοπική αυτονομία και να καταβληθεί πολεμική αποζημίωση. Η ελληνική κυβέρνηση απορρίπτει τους όρους αυτούς και ο πόλεμος συνεχίζεται.

ΔΙΑΣΥΜΜΑΧΙΚΉ ΣΥΝΔΙΆΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΠΑΡΊΣΙ 1922  Το Μάρτιο του 1922 συγκλήθηκε νέα Διασυμμαχική Συνδιάσκεψη στο Παρίσι, όπου δεν έγινε άλλο από το να συμπληρωθεί το ήδη σαφές στρατιωτικό αδιέξοδο του Μικρασιατικού Ζητήματος και με διπλωματικό. Οι αντιπρόσωποι των συμμάχων πρότειναν και στις δυο πλευρές όρους, προκειμένου να οδηγηθεί το όλο ζήτημα σε οριστική διευθέτηση και σύγκληση συνδιάσκεψης για τους όρους της ειρήνης.

 Οι προτάσεις των συμμάχων αφαιρούσαν στην ουσία από την Ελλάδα όλα τα κέρδη της συνθήκης των Σεβρών, ενώ η τύχη των ελληνικών πληθυσμών της Μικρασίας έμοιαζε επισφαλής.  Σε κάθε περίπτωση η άρνηση του Κεμάλ ακόμα και για τη διαδικασία της μεσολάβησης έλυσε το όποιο δίλημμα αποδοχής των συμμαχικών προτάσεων για την ελληνική κυβέρνηση.

 Το καλοκαίρι πλέον του 1922 η ελληνική πλευρά θα προσανατολιστεί σε δύο πρωτοβουλίες. Η πρώτη στόχευε στη δημιουργία υπό την υψηλή τουρκική επικυριαρχία αυτόνομου μικρασιατικού κράτους με κέντρο τη Σμύρνη, εδραιωμένου στη βάση της ισότιμης συνεργασίας χριστιανών και μουσουλμάνων.

 Η δεύτερη ήταν πρόταση κατάληψης της Κωνσταντινούπολης ως μέσου πίεσης στην Άγκυρα. Η δεύτερη πρόταση συνάντησε την κατηγορηματική άρνηση των συμμάχων, ενώ για την πρώτη ήταν πια πολύ αργά, αφού ο Κεμάλ ενισχυμένος οικονομικά, διπλωματικά και στρατιωτικά προσανατολιζόταν σε επίθεση εναντίον του ελληνικού στρατού.

FRANKLIN-BOUILLON  Το Μάρτιο του 1921 οι Γάλλοι και ο Κεμάλ υπογράφουν σύμφωνο αποχώρησης των πρώτων από τη νοτιοανατολική Μικρά Ασία,  Οκτώβριο του 1921 υπογράφτηκε στην Άγκυρα το γαλλοκεμαλικό σύμφωνο Franklin-Bouillon Το τελευταίο προέβλεπε τις λεπτομέρειες αποχώρησης των γαλλικών στρατευμάτων από την Κιλικία, καλούσε γάλλους καθηγητές να εργαστούν στην τουρκική εκπαίδευση και γάλλους κεφαλαιούχους να αναπτύξουν οικονομικές σχέσεις με την Τουρκία,

 ενώ δεν ανέφερε πουθενά τη σουλτανική κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης. Εικόνα 10: Ο Μουσταφά Κεμάλ και ο Ισμέτ Ινονού υποδέχονται το γάλλο βουλευτή Franklin Bouillon καθώς και το συνταγματάρχη Sarrou στο σιδηροδρομικό σταθμό του Δορυλαίου ( Εσκί Σεχίρ) το Μάιο του 1921.

ΣΥΝΈΠΕΙΕΣ ΓΑΛΛΟΚΕΜΑΛΙΚΟΎ ΣΥΜΦΏΝΟΥ  Το γαλλοκεμαλικό σύμφωνο διατάραξε τις αγγλογαλλικές σχέσεις, καθώς οι Άγγλοι υποπτεύονταν ότι το σύμφωνο έκρυβε πολύ περισσότερες παραχωρήσεις στη Γαλλία. Για την Ελλάδα η σημασία του συμφώνου ήταν σοβαρότατη, αφού δυσχέραινε την κατάσταση της τόσο στρατιωτικά όσο και διπλωματικά, αφού σήμαινε την πλήρη απομόνωση της ελληνικής κυβέρνησης που δεν μπορούσε να ελπίζει παρά στην έτσι κι αλλιώς περιορισμένη αγγλική υποστήριξη.

ΙΤΑΛΟΤΟΥΡΚΙΚΈΣ ΣΥΜΦΩΝΊΕΣ  Την ίδια πολιτική με τους Γάλλους ακολούθησαν και οι Ιταλοί, οι οποίοι με τη σειρά τους υπογράφουν με τον Κεμάλ το Μάρτιο του 1921 σύμφωνο αποχώρησής τους από την Αττάλεια, παραχωρώντας και τον οπλισμό τους έναντι οικονομικών προνομίων στη νέα Τουρκία. Το καλοκαίρι του 1921 Γάλλοι και Ιταλοί αποσύρονται από τη Μικρά Ασία, αφήνοντας στον Κεμάλ όπλα και τα λιμάνια του νότου ελεύθερα.

ΤΟΥΡΚΟΣΟΒΙΕΤΙΚΈΣ ΣΥΜΦΩΝΊΕΣ  Η Σοβιετική Ένωση σταθερά αντίθετη στη στρατιωτική επέμβαση στη Μικρά Ασία, θεωρώντας την επεκτατικό πόλεμο υποκινούμενο από τις δυτικές δυνάμεις, έκανε τη δική της πολιτική προσέγγισης του Κεμάλ.  Ήδη με τη συνθήκη του Alexandropol (Δεκέμβρης 1920) Σοβιετικοί και κεμαλικοί έλυσαν το αρμενικό ζήτημα μοιράζοντας τα εδάφη της Αρμενίας μεταξύ τους, μετά την ήττα των Αρμενίων στο Ερζερούμ και την αναγκαστική συνθηκολόγησή τους.

 Το Μάρτιο του 1921 υπογράφτηκε μεταξύ του κεμαλικού καθεστώτος και της Σοβιετικής Ένωσης σύμφωνο φιλίας, το οποίο διακανόνιζε την περιοχή των Στενών αγνοώντας τους Δυτικούς και προέβλεπε οικονομικοτεχνική βοήθεια εκ μέρους της Σοβιετικής Ένωσης προς την κεμαλική Τουρκία.

ΟΚΤΏΒΡΙΟΣ 1921 ΝΈΑ ΣΟΒΙΕΤΟΤΟΥΡΚΙΚΉ ΣΥΜΦΩΝΊΑ  Τον Οκτώβριο του 1921 εξάλλου υπογράφτηκε νέα συμφωνία συνεργασίας ανάμεσα στην κεμαλική Τουρκία και τις τρεις σοβιετικές δημοκρατίες του Καυκάσου (Γεωργία, Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν). Οι επαφές του Κεμάλ με το νέο σοβιετικό καθεστώς άλλωστε υπήρξαν σημαντικότατος παράγοντας για τη διαμόρφωση της στάσης των ευρωπαϊκών δυνάμεων, καθώς φοβούνταν τον αποκλεισμό τους από τη νέα Τουρκία και τις ενδεχόμενες ιδεολογικές επιρροές στο διαμορφούμενο κεμαλικό καθεστώς

Η ΤΟΥΡΚΙΚΉ ΑΝΤΕΠΊΘΕΣΗ Οι Τούρκοι άρχισαν να αντιμετωπίζουν την περίπτωση επίθεσης στο μέτωπο του ελληνικού στρατού από το Μάϊο του 1922, γνωρίζοντας πλέον την κατάσταση του ηθικού του ελληνικού στρατού. Τον Ιούλιο, οι πληροφορίες για μεταφορά στρατευμάτων στη Θράκη και οι φήμες για ενδεχόμενη σύμπτυξη του ελληνικού στρατού στη ζώνη της συνθήκης των Σεβρών προσανατόλισαν τον Κεμάλ και τους συμβούλους του στην επίσπευση της επίθεσης, η οποία καθορίστηκε για τις 13 Αυγούστου.

ΑΝΤΕΠΊΘΕΣΗ  Ύστερα από μια σειρά παραπλανητικών επιθετικών ενεργειών στις 6 και 11 Αυγούστου κι ενώ η ελληνική Διοίκηση, υποτιμώντας τις πληροφορίες που είχε για τη σχεδιαζόμενη επίθεση, δεν έλαβε τα κατάλληλα μέτρα, την αυγή της 13ης Αυγούστου άρχισε η τουρκική επίθεση

ΟΠΙΣΘΟΧΏΡΗΣΗ  Μέσα στις επόμενες μέρες το μέτωπο διασπάστηκε και άρχισε η υποχώρηση και η σύμπτυξη των ελληνικών δυνάμεων προς τα παράλια. Το στρατό ακολουθούσαν οι ελληνικοί πληθυσμοί και οι Αρμένιοι από τις περιοχές που εγκαταλείπονταν στα χέρια των Τούρκων. Οι μεραρχίες του Α' και Β' Σώματος Στρατού έφτασαν άλλες ασύντακτες και άλλες συνταγμένες στον Τσεσμέ, από όπου επιβιβάστηκαν προς τα νησιά μέχρι τις 3 Σεπτεμβρίου.

 Ως οπισθοφυλακή όλων ορίστηκε το απόσπασμα του Νικόλαου Πλαστήρα, ενισχυμένο από το 3ο Σύνταγμα Ιππικού, εντεταλμένο να επιβραδύνει την προέλαση του εχθρού. Η Ανεξάρτητη Μεραρχία πραγματοποίησε έναν εξαιρετικό άθλο, διανύοντας σε 15 μέρες 600 χιλιόμετρα σε χώρα εχθρική κι ενώ βαλλόταν συνεχώς από το τουρκικό ιππικό και τους κατοίκους.

 Έφτασε όμως στο Δικελί σώζοντας τους Έλληνες και τους Αρμένιους της περιοχής και στις 31 Αυγούστου είχε περάσει στη Μυτιλήνη. Τέλος, το Γ' Σώμα κατάφερε να φτάσει στα λιμάνια της Πανόρμου και της Κυζίκου και να επιβιβαστεί με τάξη. Πολλοί ήταν οι νεκροί της Εκστρατείας, ενώ τραγική τύχη περίμενε τους στρατιώτες που έπεσαν ως αιχμάλωτοι στα χέρια των Τούρκων.

ΥΠΟΧΏΡΗΣΗ  η υποχώρηση του κυρίως όγκου του ελληνικού στρατού έγινε «Στις 5 Σεπτεμβρίου[…] απ' το λιμάνι της Αρτάκης».  ο τουρκικός στρατός κατέλαβε ή ανακατέλαβε την πόλη της Σμύρνης στις 9 Σεπτεμβρίου  Γενικό Επιτελείο Στρατού Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, 2001, σ. 594

ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΆ ΣΤΟΙΧΕΊΑ  Ο αριθμός των ρωμιών της Σμύρνης ποικίλει από (περίπου 25%) έως (50%) ( βλ. Αναγνωστοπούλου, Σ. (1998). Μικρά Ασία, 19ος αι. ‐ 1919 Οι Ελληνορθόδοξες Κοινότητες Από το Μιλλέτ των Ρωμιών στ ο Ελληνικό Έθνος (Β' εκδ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα,.

9 ΣΕΠΤΕΜΒΡΊΟΥ  Τα πρώτα τουρκικά στρατεύματα έφτασαν στην πόλη της Σμύρνης, τις 9 Σεπτεμβρίου. Ο ρόλος του διοικητή Nurettin, που ήταν καταλυτικός για την τύχη των χριστιανικών πληθυσμών της πόλης. Στις 27 Αυγούστου/ 9 Σεπτεμβρίου ο τουρκικός στρατός μπήκε στη Σμύρνη. Η πόλη ήταν γεμάτη από ελληνικούς πληθυσμούς, οι οποίοι είχαν καταφύγει εκεί από τα ενδότερα με την κατάρρευση του μετώπου. Ο ελληνικός στρατός έφτανε κι αυτός στη Σμύρνη συνταγμένος ή μη.

 Ο Αριστείδης Στεργιάδης είχε εγκαταλείψει την πόλη στις 25 Αυγούστου με αγγλικό πλοίο, ενώ την ίδια μέρα η Σμύρνη άδειαζε και από τους τελευταίους υπάλληλους, εκπροσώπους του ελληνικού κράτους. Η πόλη παραδόθηκε στις φλόγες και ο ελληνικός και ο αρμένικος πληθυσμός στη σφαγή. Απίστευτες σκηνές εκτυλίχτηκαν στην προκυμαία της Σμύρνης, όπου τα πλήθη συνέρρεαν κυνηγημένα ελπίζοντας στη σωτηρία τους

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΉ ΤΗΣ ΣΜΎΡΝΗΣ  Φήμες για την κατάρρευση του μετώπου έφτασαν στην πόλη της Σμύρνης, λίγες μέρες πριν την είσοδο των κεμαλικών δυνάμεων.  Ακολούθησαν κύματα προσφύγων και έλληνες στρατιώτες,  Διοικητικά και τραπεζικά στελέχη ξεκίνησαν να εγκαταλείπουν την πόλη  Μέχρι την είσοδο των τουρκικών δυνάμεων, δεν είχε απομείνει ελληνική αρχή στην πόλη και την τήρηση της τάξης ανέλαβαν, περίπολα πεζοναυτών των συμμαχικών δυνάμεων  Horton, G. (1926). The Blight of Asia. New York: Braunworth & CO INC.Α

ΠΥΡΠΌΛΗΣΗ ΠΡΟΚΥΜΑΊΑΣ ΤΗΣ ΣΜΎΡΝΗΣ

Ανάμεσα στα θύματα ήταν και ο μητροπολίτης Χρυσόστομος, ο οποίος, αρνούμενος να εγκαταλείψει το ποίμνιό του όπως του προτάθηκε, κακοποιήθηκε και θανατώθηκε από το φανατισμένο τουρκικό όχλο. Η πυρπόληση, η σφαγή και η αιχμαλωσία ήταν η τύχη των ελληνικών πληθυσμών και στη χερσόνησο της Ερυθραίας, στις Κυδωνίες και στην περιοχή της Προποντίδας..

 Οι άντρες μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα στο εσωτερικό, ενώ κάποτε και γυναικόπαιδα ακολούθησαν ανάλογη πορεία προς την ενδοχώρα

Ο ΡΌΛΟΣ ΤΩΝ ΣΥΜΜΆΧΩΝ  «Οι σύμμαχοι όμως παρ' όλο που διέθεταν 26 πολεμικά πλοία στη γύρω περιοχή δεν έκαναν απολύτως τίποτα για να βοηθήσουν τους Έλληνες και τους Αρμένιους παρά τις αναμέτρησες εκκλήσεις καθ' όλη τη διάρκεια της καταστροφής»  Dobkin και Kasaba

 «Οι ελληνικοί πληθυσμοί αναζητούσαν απεγνωσμένα τρόπους να περάσουν στα νησιά για να γλυτώσουν τη σφαγή και οι παλιοί σύμμαχοι της Ελλάδας που το 1897 είχαν σταματήσει τους Τούρκους έξω απ' τη Λαμία αυτή τη φορά κοιτούσαν αδιάφορα» Γιανουλόπουλος, Γ. Ν. (2001). "Η Ευγενής μας τύφλωσις..." Εξωτερική Πολιτική και "Εθνικά Θέματα" από την Ήττα του εώς τη Μικρασιατική Καταστροφή (Γ εκδ.). Αθήνα: Βιβλιόρα μα, σελ 161.

ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΙΔΗΣΕΟΓΡΑΦΊΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΉΣ:  οι σύμμαχοι δεν «κοιτούσαν αδιάφορα» άλλα αφενός διασφάλισαν την ασφάλεια του πληθυσμού που είχε προσφύγει στην προκυμαία αποβιβάζοντας «πυκνά ναυτικά αγήματα εις την πόλιν δια των οποίων εσχημάτισαν αρκετά ευρεία ζώνην γύρω των καταφυγόντων εις το ‘Και’ της Σμύρνης προσφύγων, απαγορεύσαντες εις τους Τούρκους να πλησιάσουν, με την απειλήν ότι θα ετυφέκιζον οιονδήποτε ετόλμα να διασπάση τη ζώνη»  Το Σφαγείον της Σμύρνης. Δραστική Επέμβασις Άγγλω ν και Αμερικάνων. Η Γενναία Στάσις των Ιαπώνων. (1922, Σεπτέμβριος 4). Εμπρός, 1.

 Dobkin: «Ιταλικά καράβια περισυνέλεξαν, όποιον ήταν αρκετά τυχερός, να κολυμπήσει ως την ακτίνα δράσης τους. Τα γαλλικά καράβια συνέχισαν να στέλνουν λέμβους στην

CHARLES KASSABIAN « Είναι σκοτεινά. Τον Σεπτέμβρη σκοτεινιάζει ήδη από τις Και αυτοί οι άνθρωποι κολυμπούσαν προς τις βάρκες και κείνοι έριχναν τους προβολείς πάνω τους και τους έσπρωχναν πίσω. Από τα αγγλικά καράβια, ρίχνουν νερό πάνω τους. Δεν μπορούμε να πιστέψουμε αυτό που συμβαίνει. Δεν περισυνέλεξαν τους κολυμβητές. Τους βιντεοσκοπούσαν».

ΜΕΤΆ ΤΗΝ ΚΑΤΆΛΗΨΗ  Μετά την κατάληψη της Σμύρνης από τους Τούρκους, Έλληνες πρόσφυγες αναζητούν μέσο να διαφύγουν. Πίσω τους διακρίνονται Τούρκοι ιππείς και πυρπολημένα κτίρια.  Με την κατάρρευση του μετώπου αποφασίστηκε η άμεση εκδίωξη των Ελλήνων του Πόντου. Οι Πόντιοι πήγαιναν στην Κωνσταντινούπολη, απ' όπου ύστερα περνούσαν στην Ελλάδα.

 Από την ανατολική Θράκη ο ελληνικός πληθυσμός αποχώρησε μετά την υπογραφή της ανακωχής των Μουδανιών, τον Οκτώβριο του 1922, ακολουθώντας τα ελληνικά στρατεύματα που επίσης αποχωρούσαν. Με πλοία μεταφέρθηκαν οι περισσότεροι από τους Έλληνες και της ανατολικής Θράκης, ενώ άλλοι χρησιμοποίησαν το οδικό δίκτυο των διαβάσεων του Έβρου, μεταφέροντας με υποζύγια και βοϊδάμαξες ότι μπορούσαν από την κινητή περιουσία τους.

Η ΣΥΝΘΉΚΗ ΤΗΣ ΛΩΖΆΝΗΣ 24 ΙΟΥΛΙΟΥ 1923  Υπογράφηκε από την Ελλάδα, την Τουρκία και τις άλλες χώρες που πολέμησαν στον Α παγκόσμιο πόλεμο και στην Μικρασιατική εκστρατεία και συμμετείχαν στην Συνθήκη των Σεβρών συμπεριλαμβανομένης και της ΕΣΣΔ (που δεν συμμετείχε στην προηγούμενη συνθήκη).

ΟΡΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ  Η Τουρκία ανέκτησε την Ανατολική Θράκη την Ίμβρο και την Τένεδο, μια λωρίδα γης κατά μήκος των συνόρων με την Συρία την περιοχή της Σμύρνης και της Διεθνοποιημένης Ζώνης των Στενών η οποία όμως θα έμενε αποστρατικοποιημένη και αντικείμενο νέας διεθνούς διάσκεψης..

ΟΡΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ  Η Ελλάδα υποχρεώθηκε να πληρώσει σε είδος (ελλείψει χρημάτων) τις πολεμικές επανορθώσεις. Η αποπληρωμή έγινε με επέκταση των τουρκικών εδαφών της Ανατολικής Θράκης πέρα από τα όρια της συμφωνίας.  Τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος παραχωρήθηκαν στην Τουρκία με τον όρο ότι θα διοικούνταν με ευνοϊκούς όρους για τους Έλληνες..

ΟΡΟΙ ΕΛΛΑΔΑΣ  Παραχώρησε τα Δωδεκάνησα στην Ιταλία όπως προέβλεπε και η συνθήκη των Σεβρών, αλλά χωρίς πρόβλεψη για δυνατότητα αυτοδιάθεσης.  Ανέκτησε πλήρη κυριαρχικά δικαιώματα σε όλη της την επικράτεια και απέκτησε δικαιώματα στρατιωτικών εγκαταστάσεων σε όλη την επικράτειά της εκτός της ζώνης των στενών

ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ  Ο Πατριάρχης έχασε την ιδιότητα του Εθνάρχη και το Πατριαρχείο τέθηκε υπό ειδικό διεθνές νομικό καθεστώς.  Σε αντάλλαγμα, η Τουρκία παραιτήθηκε από όλες τις διεκδικήσεις για τις παλιές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκτός των συνόρων της και εγγυήθηκε τα δικαιώματα των μειονοτήτων στην Τουρκία.

ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ  Με ξεχωριστή συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας αποφασίστηκε η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών από τις δύο χώρες και η αποστρατικοποίηση κάποιων νησιών του Αιγαίου

ΕΚΤΑΣΗ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ  Η ανταλλαγή μειονοτήτων που πραγματοποιήθηκε προκάλεσε μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών.  Μετακινήθηκαν από τη Μικρά Ασία στην Ελλάδα Τούρκοι υπήκοοι χριστιανικού θρησκεύματος και από την Ελλάδα στην Τουρκία Έλληνες υπήκοοι μουσουλμάνοι.

ΤΟ ΚΡΙΤΉΡΙΟ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΊΑΣ  Η θρησκεία και όχι η ράτσα αποτέλεσε το βασικό κριτήριο για την ανταλλαγή.  Σύμφωνα με το άρθρο 2β της συνθήκης χρησιμοποιήθηκε ο όρος Μουσουλμάνοι και όχι Τούρκοι.  Αυτό οφείλεται και στο ότι η Τουρκία ήθελε όλοι οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης να παραμείνουν.

ΑΝΑΛΛΑΞΙΜΟΙ  Μεταξύ των ανταλλάξιμων περιλαμβάνονταν επίσης οι Έλληνες του Πόντου, αλλά και τουρκόφωνοι Έλληνες, όπως τουρκόφωνοι Πόντιοι και Καραμανλήδες, καθώς και ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι, όπως οι Βαλαάδες της Δυτικής Μακεδονίας.  Μαζί με τους Έλληνες, πέρασε στην Ελλάδα και αριθμός Αρμενίων και Συροχαλδαίων.

ΕΞΑΙΡΕΘΗΚΑΝ  Α) οι Έλληνες κάτοικοι της νομαρχίας της Κωνσταντινούπολης (οι μόνιμοι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης, των Πριγκηπονήσων και των περιχώρων, οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι πριν από τις  β) οι κάτοικοι της Ίμβρου και της Τενέδου (6.000 κάτοικοι)  Γ) στην Ελλάδα παρέμειναν Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης