Γ ΕΩΠΟΝΙΚΟ Π ΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Α ΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΗΡΟΤΡΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑΣ ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΡΟΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΒΑΜΜΑΤΟΣ ΠΡΟΠΟΛΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝ ΜΕΛΟΣ ΔΕΠ: Πασχάλης Χαριζάνης

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η πρόπολη είναι οι ρητινώδεις εκκρίσεις που συλλέγουν οι μέλισσες από τους οφθαλμούς και κορμούς διαφόρων δέντρων, τις οποίες αναμιγνύουν με δικές τους ουσίες, με γύρη και κερί. Η κατά μέσον όρο σύνθεση της πρόπολης είναι: Κερί 30% Ρητίνες και βάλσαμα 55% Αιθέρια έλαια 10% Γύρη 5% Με το προϊόν αυτό οι μέλισσες επιχρίουν το εσωτερικό της κυψέλης ή της φυσικής φωλιάς και τα κελιά των κηρηθρών μετά την εκκόλαψη των μελισσών, ταριχεύουν νεκρούς εχθρούς που δεν είναι σε θέση να μεταφέρουν έξω και περιορίζουν την είσοδο για προστασία (προ-της- πόλεως)

Σε χαμηλές θερμοκρασίες είναι σκληρή και εύθραυστη ενώ καθώς η θερμοκρασία αυξάνεται μετατρέπεται σε μαλακή και εύπλαστη. Στους 66 βαθμούς κελσίου περίπου γίνεται υγρή. Είναι αδιάλυτη στο νερό, αλλά εμφανίζει πολύ καλή διαλυτότητα στην αιθανόλη, στην ακετόνη και σε άλλους οργανικούς διαλύτες. Η χρήση της σε διάλυμα αιθυλικής αλκοόλης δεν είναι επικίνδυνη. Έχουν ανιχνευτεί πάνω από 300 χημικές ενώσεις, κυρίως όμως περιέχει φλαβονοειδή, πτητικά συστατικά, συστατικά του κεριού και άλλα που μπορεί να προέρχονται είτε από τα φυτά είτε από τις μέλισσες (αμινοξέα, σάκχαρα, ανόργανα συστατικά κ.α.).

Χρησιμοποιείται σαν φάρμακο από την αρχαιότητα, όπου αναφερόταν και ως «μαύρο κερί». Λαοί όπως οι Έλληνες, οι Πέρσες, οι Ρωμαίοι, οι Αιγύπτιοι, οι Άραβες και οι Ίνκας είχαν διαπιστώσει την αντιφλεγμονώδη δράση της. Ο Ιπποκράτης την σύστηνε για την επάλειψη ελκών και εγκαυμάτων ενώ ο Διοσκουρίδης αναφέρει: «Είναι πολύ θερμαντική και απορροφητική και αποσπά τα αγκάθια. Βοηθά και στους χρόνιους βήχες με υποκαπνισμό, ενώ εξαφανίζει και τους λειχήνες, όταν τοποθετείται ως κατάπλασμα». Οι Αιγύπτιοι τη χρησιμοποίησαν για την ταρίχευση των νεκρών και στην παραδοσιακή ιατρική αναφέρεται ως μέσο για την επούλωση τραυμάτων και εγκαυμάτων.

Σήμερα η πρόπολη χρησιμοποιείται ευρέως ως φάρμακο αυτούσια, είτε ως συστατικό άλλων σκευασμάτων και οι τεκμηριωμένες ερευνητικά βιολογικές της ιδιότητες είναι: i.Αντιβακτηριακή ii.Αντιφλεγμονώδης iii.Αντιοξειδωτική iv.Αντιμυκητιακή v.Αναισθητική vi.Επουλωτική ‘Ετσι είναι πολύτιμη στη δερματολογία, ορθοπεδική, ωτορινολαρυγγολογία, γαστρεντερολογία, οδοντιατρική και γυναικολογία.

Εκτός από τις θεραπευτικές της ιδιότητες η πρόπολη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως φυσικό συντηρητικό των τροφίμων, ως συστατικό καλλυντικών (όπως σε κρέμες, σαμπουάν, σαπούνια και μάσκες) καθώς επίσης και ως συστατικό βερνικιών για ξύλα. Τέτοια βερνίκια χρησιμοποίησε κατά το παρελθόν ο γνωστός κατασκευαστής μουσικών οργάνων Antonio Stradivari. Σημαντικό είναι να πούμε ότι χρήση γίνεται και στην κτηνιατρική παραγωγικών ζώων και στα ζώα συντροφιάς, όπως και στη μείωση του μικροβιακού φορτίου του εισπνεόμενου αέρα σε σταβλικές εγκαταστάσεις.

ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΗΣ ΠΡΟΠΟΛΗΣ Η συλλογή της πρόπολης εξαρτάται από τη φυλή των μελισσών, την εποχή, τη χλωρίδα, τη θερμοκρασία και την ώρα της ημέρας. Δεν εξαρτάται από τη δύναμη του μελισσιού (Muszynska et al 1985) και δεν επηρεάζει τη συλλογή νέκταρος και γύρης. Μεταξύ των μελισσιών του ίδιου μελισσοκομείου παρατηρούνται μεγάλες διαφορές στην ποσότητα συλλογής και αυτό δίνει τη δυνατότητα στο μελισσοκόμο να επιλέξει τα μελίσσια εκείνα τα οποία θα χρησιμοποιήσει. Στα πλαίσια της πρακτικής άσκησης χρησιμοποιήθηκαν πλαστικά εύκαμπτα πλέγματα για τη συλλογή πρόπολης καθαρής από ξένες ύλες, καθώς οποιοδήποτε ξένο σώμα βρεθεί στην κυψέλη καλύπτεται με αυτήν.

ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ…

Μόλις οι μέλισσες κλείσουν με πρόπολη τα μικρά ανοίγματα, το πλέγμα αφαιρείται και τοποθετείται στο ψυγείο, όπου η πρόπολη σκληραίνει, γίνεται εύθραυστη και ξεκολλά εύκολα. Έτσι με το πλέγμα λαμβάνεται καθαρή πρόπολη. Το πλαστικό πρέπει να είναι άθραυστο και να μην είναι τοξικό. Μετά τον καθαρισμό της πρόπολης από το κερί (η διαδικασία θα αναφερθεί στην ενότητα για την παρασκευή βάμματος), ξηραίνεται και συσκευάζεται πρώτα σε πλαστικές σακούλες, οι οποίες τοποθετούνται σε βάζα και διατηρείται σε ξηρό και δροσερό περιβάλλον.

ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΡΟΠΟΛΗΣ Η ποιότητα της πρόπολης εξαρτάται από i.Τη φρεσκάδα (όχι παλαιότερη των δύο ετών) ii.Την καθαρότητα (απαλλαγμένη από ξένες ύλες και φάρμακα που χρησιμοποιεί ο μελισσοκόμος, βαρέα μέταλλα και άλλους ρύπους) iii.Την περιεκτικότητα σε ρητίνη (εξαρτάται από τις μέλισσες, την τοποθεσία, την εποχή και το είδος των δένδρων). Ο μελισσοκόμος μπορεί εύκολα να ελέγχει τους δύο πρώτους παράγοντες και να αποκομίσει ένα επιπλέον εισόδημα από την κυψέλη. Βέβαια η περιεκτικότητα σε ρητίνη παίζει καθοριστικό ρόλο, καθώς αποτελεί το βασικό συστατικό των ιατρικών παρασκευασμάτων.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΒΑΜΜΑΤΟΣ ΠΡΟΠΟΛΗΣ Η πρόπολη μπορεί να χρησιμοποιηθεί χωρίς καμία επεξεργασία εκτός από τον καθαρισμό (μασώντας την ή λαμβάνοντάς την σε μορφή σκόνης μετά από κονιορτοποίηση). (Θρασυβούλου, 1998) Η παρακάτω συνταγή (για βάμμα) που περιγράφεται χρησιμοποιείται επί πολλά χρόνια για εξωτερική χρήση όπως φλύκταινες, μώλωπες, κοψίματα, γρατζουνιές και έλκη δέρματος επώδυνα και ερεθισμένα. Παράλληλα αναφέρεται ότι το σκεύασμα αυτό δεν προκαλεί παρενέργειες από τη συνεχή χρήση του, εκτός από αυτούς που είναι αλλεργικοί στην πρόπολη (1 στους 2000). (Χαριζάνης, 1992)

Τρόπος παρασκευής 1.Τοποθετούμε σ’ ένα δοχείο με νερό κομματάκια πρόπολης που προέρχονται από το πλαστικό πλέγμα (ή από το ξύσιμο κυψελών και άλλων εξαρτημάτων). Ανακατεύουμε το περιεχόμενο για να διαχωρίσουμε την πρόπολη από το κερί και άλλες ξένες ύλες. Το κερί και οι ξένες ύλες που επιπλέουν απομακρύνονται. Η διαδικασία του «πλυσίματος» επαναλαμβάνεται μέχρις ότου η πρόπολη που βρίσκεται στον πυθμένα είναι απαλλαγμένη από ξένες ύλες.

2.Βάζουμε την καθαρή πρόπολη σ’ ένα βραστήρα με διπλά τοιχώματα και ρίχνουμε νερό που η στάθμη του να βρίσκεται 5 εκατοστόμετρα πάνω από την επιφάνεια της πρόπολης. Το περιεχόμενο θερμαίνεται στους 70 βαθμούς Κελσίου ενώ συγχρόνως ανακατεύεται αργά. Μετά από 2-3 λεπτά της ώρας στη θερμοκρασία αυτή αφαιρούμε το δοχείο από τη φωτιά και το αφήνουμε να κρυώσει. Το κερί που έλυωσε σχηματίζει κρούστα στην επιφάνεια του νερού την οποία αφαιρούμε. Επαναλαμβάνουμε μέχρι να απαλλαγεί η πρόπολη από το κερί και όταν κρυώσει χύνουμε το νερό. Ξαναθερμαίνουμε την πρόπολη μέχρι να σχηματισθεί ένα πυχτό σιρόπι. Μετά προσθέτουμε τόση αιθυλική αλκοόλη όση είναι και η πρόπολη, ανακατεύοντας συγχρόνως αργά. Όταν το περιεχόμενο αποκτήσει ομοιόμορφη σύσταση, το φιλτράρουμε χρησιμοποιώντας λεπτή σίτα.

ΤΟ «ΠΛΥΣΙΜΟ»

ΤΟ «ΠΥΧΤΟ ΣΙΡΟΠΙ»

Η ΑΝΑΜΙΞΗ ΜΕ ΑΛΚΟΟΛΗ

ΤΟ ΑΝΑΚΑΤΕΜΑ

3.Το παρασκευασθέν πλέον «βάμμα της πρόπολης» μοιράζεται σε μικρότερες συσκευασίες ή και σε φιαλίδια με σταγονόμετρο και είναι έτοιμο να χρησιμοποιηθεί για τις παραπάνω αναφερθείσες περιπτώσεις ή ακόμη και να πωληθεί. Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να βάλουμε ετικέτα σε όλα τα φιαλίδια γράφοντας «βάμμα πρόπολης», περιεκτικότητα σε αλκοόλη 50%.

ΤΟ ΦΙΛΤΡΑΡΙΣΜΑ ΚΑΙ Η ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βάσσου, Κ Γεωπονικά, εκδόσεις Κουλτούρα. Διοσκουρίδη ς, Περί Ύλης Ιατρικής. Β’ βιβλίο, Άπαντα 2, εκδόσεις Κάκτος. Θρασυβούλου, Α. Θ Πρακτική Μελισσοκομία, προβλήματα αιτίες και λύσεις. Εκδόσεις Μελισσοκομική Επιθεώρηση, Ν. Παππάς. 255 σελ. Καρατάσου, Κ Η μελισσοθεραπεία στον 21ο αιώνα. Περιλήψεις ημερίδας μελισσοκομίας 5/2/2011 στο Γ.Π.Α., Ε.Ε.Ε.Μ.Σ. Μπίκος, Α Πρόπολις, το Θαύμα των Μελισσών. Αθήνα. 132 σελ. Ντομερέγκο, Ρ. Οι μέλισσες θεραπεύουν. εκδόσεις Ψύχαλου Τανανάκη, Χ Ιδιότητες και χρήσεις τις πρόπολης. Μελισσοκομική Επιθεώρηση. Μάης-Ιούνιος Χαριζάνης, Π Η πρόπολη και πώς την προετοιμάζουμε για προσωπική χρήση. Μελισσοκομική Επιθεώρηση 6: Χαριζάνης, Π. Χ Μέλισσα και Μελισσοκομική Τεχνική. Β’ έκδοση. Θεσσαλονίκη. 263 σελ.