Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 7 η (2015 – 16) Ερευνητική Μεθοδολογία Ι Δρ. Αλέξανδρος Αποστολάκης E-class μαθήματος:

2 Πρωτογενής Έρευνα Τι είναι… Η πρωτογενής έρευνα –Αφορά τη συλλογή στοιχείων/ πληροφοριών που δεν παρέχονται από άλλες (υφιστάμενες) πηγές Χωρίζεται σε –Ποιοτική Στοχεύει στην κατανόηση των αιτίων ενός προβλήματος –Ποσοτική Στηρίζεται στην συλλογή ποσοτικών στοιχείων από μεγάλα δείγματα του πληθυσμού-στόχου. Στοχεύει στην εξαγωγή στατιστικών συμπερασμάτων που αντικατοπτρίζουν τη συμπεριφορά ολόκληρου του πληθυσμού-στόχου. Συχνά χρησιμοποιείται ως μέσο τεκμηρίωσης και επαλήθευσης των ευρημάτων της ποιοτικής έρευνας.

3 Πρωτογενής Έρευνα Ποιοτική vs. Ποσοτική Η ποιοτική αφορά τον καθορισμό της ύπαρξης ή όχι σχέσεων μεταξύ ορισμένων μεταβλητών. –Υπάρχουν προβλήματα, καταστάσεις και φαινόμενα για τα οποία δεν ξέρουμε ποιοι παράγοντες παίζουν ή έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωσή τους. Η ποσοτική έρευνα αφορά τον ποσοτικό καθορισμό μεταβλητών που σχετίζονται –Όταν ένα φαινόμενο έχει ήδη ερευνηθεί στο παρελθόν και είναι γνωστές οι διάφορες πτυχές του, είναι προτιμότερο να πραγματοποιηθεί ένα είδος ποσοτικής έρευνας, αφού αυτό που ενδιαφέρει σ’ αυτή την περίπτωση είναι να εξετάσει κανείς σε τι βαθμό εμφανίζονται αυτές (οι πτυχές), μελετώντας ένα δείγμα πληθυσμού.

4 Πρωτογενής Έρευνα Μέθοδοι ανά Είδος (1) Μέθοδοι Ποιοτικής Πρωτογενούς Έρευνας –Ομάδες Εστίασης [focus groups] –Σε βάθος ατομικές συνεντεύξεις [in-depth-interviews] –Παρατήρηση [On-the-spot observation] –Πείραμα [experiments]

5 Πρωτογενής Έρευνα Μέθοδοι ανά Είδος (2) Μέθοδοι Ποσοτικής Πρωτογενούς Έρευνας –Δημοσκοπήσεις με Προσωπικές συνεντεύξεις (face to face) στα σπίτια των ερωτώμενων σε κεντρικά σημεία (central locations) στο δρόμο στo χώρο εργασίας –Δημοσκοπήσεις με Τηλεφωνικές συνεντεύξεις –Δημοσκοπήσεις με Ταχυδρομικές έρευνες (self-completion) –Δημοσκοπήσεις μέσω Internet (self-completion)

6 Πρωτογενής Έρευνα Μέθοδοι ανά Είδος (3)

7 Πρωτογενής Έρευνα Εργαλεία & Μέθοδοι Επαφής εργαλείαΒασικά εργαλεία έρευνας πρωτογενών στοιχείων –το ερωτηματολόγιο και –τα μηχανικά όργανα ωδιόμετρο ταχυσκόπιο προσοφθάλμιες κάμερες Γαλβανόμετρα, κ.ά. Μέθοδοι ΕπαφήςΒασικές Μέθοδοι Επαφής –Προσωπική συνέντευξη (face to face interview) –Συλλογική συζήτηση (group discussion) –Ταχυδρομική έρευνα (mail interview) –Τηλεφωνική έρευνα (telephone interview) –Διαδικτυακή έρευνα (internet interview)

Εισαγωγή (1) Ερωτηματολόγιο: το πιο διαδεδομένο ερευνητικό εργαλείο που χρησιμοποιείται για τη συλλογή στοιχείων. Σε γενικές γραμμές, είναι μία σειρά ερωτήσεων για τις οποίες ζητούνται απαντήσεις από τα άτομα ενός δείγματος. Σημαντικότερο πλεονέκτημα τους έναντι άλλων ερευνητικών εργαλείων βασίζεται στη μεγάλη τους ευελιξία και προσαρμοστικότητα ως προς τους τρόπους που μπορούν να εκφραστούν οι ερωτήσεις. Ποικιλία των ερωτηματολογίων είναι αρκετά μεγάλη. Καλύπτονται σε μεγάλο βαθμό οι απαιτήσεις διαφορετικών ερευνητικών προσπαθειών: ακαδημαϊκή έρευνα ή η έρευνα αγοράς μιας τουριστικής επιχείρησης. Δύο βασικές κατηγορίες ερωτηματολογίων: - δομημένα ερωτηματολόγια - μη δομημένα. Κατά κανόνα, όλα τα ερωτηματολόγια για έρευνα αγοράς ανήκουν σε μία από τις 2 κατηγορίες.

Εισαγωγή (2) Δομημένα ερωτηματολόγια περιέχουν συγκεκριμένες ακριβείς ερωτήσεις που στοχεύουν στη λήψη σαφών απαντήσεων. Στην περίπτωση αυτή οι εναλλακτικές απαντήσεις που μπορούν να δοθούν συνήθως είναι προκαθορισμένες και αποτελούν μέρος του ερωτηματολογίου. Χρήση: συγκέντρωση ποσοτικών στοιχείων. Αντίθετα, μη δομημένα ερωτηματολόγια για συλλογή ποιοτικών στοιχείων και συχνά χρησιμεύουν ως «οδηγοί» για την λήψη συνεντεύξεων σε βάθος ή ομαδικών συνεντεύξεων από focus groups. Δομημένα ερωτηματολόγια μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για ποιοτική έρευνα. Αντίθετα τα μη δομημένα είναι πρακτικά πολύ δύσκολο να χρησιμοποιηθούν στην ποσοτική έρευνα. Στα μη δομημένα αφενός δεν περιορίζεται το εύρος των απαντήσεων, και αφετέρου περιέχονται πολλές εναλλακτικές ερωτήσεις από τις οποίες επιλέγονται οι προσφορότερες ανάλογα με την εξέλιξη μιας συνέντευξης. Ανεξάρτητα της κατηγορίας στην οποία ανήκει, ένα ερωτηματολόγιο θα πρέπει να ανταποκρίνεται σε 2 κύριες απαιτήσεις: - την παροχή απαντήσεων σε ερωτήσεις που είναι αναγκαίες για την υλοποίηση των στόχων της ΕΤΑ - την παρακίνηση και καθοδήγηση των ερωτώμενων για την παροχή ειλικρινών και έγκυρων απαντήσεων.

Σχεδιασμός ερωτηματολογίου Ερωτηματολόγια: Το πλέον διαδεδομένο εργαλείο που χρησιμοποιείται στη συλλογή στοιχείων Μεγάλη ευελιξία και προσαρμοστικότητα

Σχεδιασμός ερωτήσεων (1) Σύμφωνα με τον οργανισμό Gallup, 5 είναι οι πιθανοί στόχοι για κάθε μία ερώτηση: Διερεύνηση του κατά πόσο γνωρίζει ο ερωτηθείς κάποιο συγκεκριμένο ζήτημα. Διερεύνηση της γενικότερης άποψης του ερωτώμενου σχετικά με κάποιο ζήτημα. Εκμαίευση απαντήσεων σχετικά με συγκεκριμένες παραμέτρους ενός ζητήματος. Διερεύνηση των παραγόντων που διαμορφώνουν τις απόψεις του ερωτώμενου. Αξιολόγηση της έντασης (δυναμικότητας) των απόψεων του ερωτώμενου. Απαιτήσεις: 3 αναγκαίες συνθήκες για τη διασφάλιση της αυθεντικής και έντιμης ανταπόκρισης: Κατανόηση της ερώτησης Δυνατότητα παροχής πληροφοριών Θέληση για συνεργασία

Σχεδιασμός ερωτήσεων (2) Χαρακτηριστικά ερωτήσεων: Επιθυμητά χαρακτηριστικά Προσεκτική χρήση των λέξεων Ευθύτητα και ακρίβεια ερωτήσεων Μικρή ποσότητα λέξεων. Αντικειμενικότητα απόψεων. Αποφυγή υποθετικών ερωτήσεων. Αποφυγή ανάκλησης γεγονότων του παρελθόντος. Έλεγχος: Καλό είναι να δίνονται απαντήσεις στα ερωτήματα: Τι πληροφορίες πρέπει να αντληθούν; Από ποιους θα αντληθούν; Με τι τρόπο θα παρουσιαστεί το ερωτηματολόγιο στο δείγμα; Χρειάζονται πράγματι όλες οι ερωτήσεις; Επαρκεί η κάθε ερώτηση για τη συλλογή της απαιτούμενης πληροφόρησης; Θα απαντηθούν οι ερωτήσεις με ειλικρίνεια; Η σειρά των ερωτήσεων έχει κάποια λογική συνέχεια;

Σφάλματα στις ερωτήσεις Ερωτήσεις που προδιαθέτουν Σε μια ομοιογενή λίστα τουριστικών προϊόντων ή υπηρεσιών περιέχεται προϊόν που δεν ταιριάζει Μέσω ερωτήσεων ασκείται κοινωνική πίεση «Ευαίσθητες» προσωπικές ερωτήσεις Η σειρά των ερωτήσεων

Ακολουθία ερωτήσεων Πρέπει να ενθαρρύνει τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου Πρώτη ερώτηση πρέπει να είναι ενδιαφέρουσα και εύκολο να απαντηθεί Επόμενες να καθοδηγούν τη σκέψη με λογική πρόοδο Δεν πρέπει να δεσμεύεται ο ερωτώμενος από απαντήσεις του σε προηγούμενες ερωτήσεις Άμα είναι αναγκαία η συζήτηση ευαίσθητων θεμάτων, λεπτότητα και διπλωματία. Οι προσωπικές ερωτήσεις πρέπει πάντα να τοποθετούνται στο τέλος.

Είδη ερωτήσεων (1) Ανοικτές ερωτήσεις (open-end questions) Κλειστές ερωτήσεις (closed-end questions). Ανοικτές ερωτήσεις Επιτρέπουν στον ερωτηθέντα να απαντήσει χρησιμοποιώντας δικά του λόγια Δυσκολίες στην κωδικοποίηση και ανάλυση των απαντήσεων. Είδη ανοικτών ερωτήσεων: Οι πλήρως μη δομημένες ερωτήσεις (completely unstructured questions), Ο συνειρμός λέξης (word association), Η συμπλήρωση πρότασης (sentence completion), Η συμπλήρωση ιστορίας (story completion), Συμπλήρωση σκίτσου (picture completion), Τα τεστ θεματικής αντίληψης (thematic apperception tests).

Είδη ερωτήσεων (2) Κλειστές ερωτήσεις: Το εύρος των απαντήσεων είναι αυστηρά περιορισμένο Επιλογή απάντησης από προκαθορισμένες εναλλακτικές απαντήσεις Είδη κλειστών ερωτήσεων: Απλές εναλλακτικές ερωτήσεις (simple alternative or dichotomous questions), Πολλαπλής επιλογής (multiple choice), Κλίμακας Likert (Likert scale), Διαφορετικής σημαντικότητας (semantic differential), Κλίμακας σπουδαιότητας (importance scale), Κλίμακας βαθμονόμησης (rating scale).

17 Τα σημαντικότερα είδη ερωτήσεων Ερωτήσεις Αλληλένδετες ή Φίλτρου Σειρά ερωτήσεων που η καθεμία εξαρτάται από την προηγούμενη Π.χ. «Καπνίζετε;». –Αν Όχι, δεν υπάρχει λόγος συμπλήρωσης των επόμενων ερωτήσεων. –Αν Ναι: π.χ. «Πόσα τσιγάρα καπνίζετε την ημέρα;» Ερωτήσεις Άμεσες και Έμμεσες –Άμεσες Ερωτήσεις (Direct Questions): Αναφέρονται κατευθείαν στο υπό εξέταση θέμα. Π.χ. «Ποια μάρκα καφέ αγοράζετε;» –Έμμεσες Ερωτήσεις (Indirect Questions): καλυμμένες ερωτήσεις για ακριβέστερα αποτελέσματα. Π.χ. αντί «Πόσες φορές την εβδομάδα τρώτε κατεψυγμένο κρέας», η οποία θα δώσει απαντήσεις του τύπου «Δεν θυμάμαι», γίνεται η ερώτηση «Μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι το κατεψυγμένο κρέας δεν διαφέρει στην γεύση από το φρέσκο, Συμφωνείτε… Διαφωνείτε;» Ερωτηματολόγιο Διάκριση Ερωτήσεων (1)

18 Ερωτήσεις με περιορισμένες απαντήσεις (Closed Questions) –Περιορισμένες, κλειστές ή προκωδικοποιημένες ερωτήσεις, δηλαδή ερωτήσεις με προκαθορισμένες απαντήσεις Π.χ. «Πόσες φορές τον μήνα πηγαίνετε στον κινηματογράφο;». 1-2 φορές, 3-4 φορές, κτλ Ερωτήσεις Ελεύθερες – Ανοιχτές (Opened Questions) –Η απάντηση δεν είναι καθορισμένη, ο ερωτώμενος μπορεί να απαντήσει ελεύθερα. Π.χ. «Τι παρατηρήσεις θα είχατε να κάνετε για το περιοδικό που διαβάζετε;» Ερωτηματολόγιο Διάκριση Ερωτήσεων (2)

19 Διχοτομημένες Ερωτήσεις –Χρησιμοποιούνται σε πολύ απλές περιπτώσεις. Π.χ. «Είναι το κάπνισμα καλή ή κακή συνήθεια;» Ερωτήσεις Πολλαπλών απαντήσεων –Δίδονται στον ερωτώμενο κάποιες επιλογές και του ζητείται να επιλέξει μία. Π.χ. «Τι είδους μουσική προτιμάτε;» Disco, Κλασική, Rock, τι άλλο; Checklists –Ομοίως με τις Ερωτήσεις Πολλαπλών απαντήσεων χωρίς να δίδεται η επιλογή «Τι άλλο;» Ερωτηματολόγιο Μορφές Ερωτήσεων (1)

20 Ερωτήσεις Κλίμακας Ο ερωτώμενος αξιολογεί μία ερώτηση πάνω σε μία κλίμακα. Π.χ. «Ποια είναι η γνώμη σας για την ποιότητα περίθαλψης στα κρατικά θεραπευτήρια;» Πολύ καλή Πολύ Φτωχή Ερωτήσεις Κατάταξης Ο ερωτώμενος βάζει σε σειρά κατάταξης ένα σύνολο εναλλακτικών λύσεων ή προτάσεων, κτλ. Π.χ. «Κατατάξτε τη σειρά προτίμησής σας στις ιατρικές σχολές της χώρας. Σημειώστε με 1 την πρώτη προτίμηση, με 2 την δεύτερη, κτλ. –Ιατρική Αθηνών –Ιατρική Θεσ/κης –Ιατρική Ηρακλείου Κρήτης –Ιατρική Ιωαννίνων Ερωτηματολόγιο Μορφές Ερωτήσεων (2)

21 Κλίμακες LikertΚλίμακες Likert Ο ερωτώμενος απαντάει πόσο συμφωνεί με μία δήλωση, π.χ. Υποθετικές ΕρωτήσειςΥποθετικές Ερωτήσεις Π.χ. «Θα αγοράζατε μετοχές μέσα στο 2015;» Ερωτηματολόγιο Μορφές Ερωτήσεων (3)

22 Διπολικές Ερωτήσεις Ερωτήσεις που αποτελούνται από αντίθετα επίθετα και ο ερωτώμενος τοποθετείται είτε πιο κοντά δεξιά είτε πιο κοντά αριστερά στην κλίμακα. Π.χ. «Παρακολουθώντας το σήριαλ… είναι:» Ερωτήσεις που καθοδηγούν Ο ερωτώμενος καθοδηγείτε από τον ερευνητή προς μία συγκεκριμένη απάντηση. Π.χ. «Πολλοί γονείς απαγορεύουν στα παιδιά τους να τρώνε σοκολάτες λόγω… Κάνετε κι εσείς το ίδιο;» Ερωτηματολόγιο Μορφές Ερωτήσεων (4)

23 Ο σχεδιασμός δεν είναι εύκολη υπόθεση –Κάθε ερωτώμενος απαντά σε ένα σετ ερωτήσεων οι οποίες είναι καταχωρημένες σε μία συγκεκριμένη δομημένη μορφή. –Δύσκολα υπάρχει επανάληψη της επαφής για επανασυπμπλήρωση –Η τεχνική συμπεριλαμβάνει δομημένες τεχνικές όπως «πρόσωπο με πρόσωπο, ταχυδρομική έρευνα, αλλά και ημιδομημένες όπως είναι η τηλεφωνική συνέντευξη. Η αξιοπιστία της έρευνας θα επηρεαστεί από: –Το σχεδιασμό των ερωτήσεων –Τη «φόρμα» του ερωτηματολογίου –Την πειστική εξήγηση του σκοπού της έρευνας και –Τον πιλοτικό έλεγχο (Pilot Test) Ερωτηματολόγιο Σχεδιασμός

24 Η επιλογή του τρόπου συγκέντρωσης επηρεάζεται από: –Τα χαρακτηριστικά του δείγματος –Το μέγεθος του δείγματος –Το μέγεθος του ερωτηματολογίου –Τον τύπο της έρευνας (ποιοτική / ποσοτική) Ερωτηματολόγιο Είδη με βάση τη μέθοδο επαφής

25 1. Προκαταρκτική Εξέταση –Ποιες πληροφορίες χρειάζονται (στόχοι); –Ποιοι πρέπει να ερωτηθούν; –Ποια μέθοδος επαφής θα χρησιμοποιηθεί; Ερωτηματολόγιο Στάδια Σύνταξης Ερωτηματολογίου (1)

26 2. Περιεχόμενο Ερωτήσεων –Είναι η ερώτηση Χ απαραίτητη; –Η ερώτηση Χ δίνει την πληροφορία που θέλουμε; –Μπορεί ο ερωτώμενος να απαντήσει στην ερώτηση σωστά; –Θα θέλει ο ερωτώμενος να απαντήσει ειλικρινά; –Ποια μέθοδος επαφής θα χρησιμοποιηθεί; 3. Είδος Ερωτήσεων –Δομημένες, αδόμητες (ανοικτές); –Απλής επιλογής ή πολλαπλής επιλογής; –Συμπλήρωσης κενών; –Βαθμολόγησης; Ερωτηματολόγιο Στάδια Σύνταξης Ερωτηματολογίου (2)

27 4. Διατύπωση Ερωτήσεων –Σαφής καθορισμός θεμάτων –Υποκειμενικότητα ή αντικειμενικότητα –Θετική ή αρνητική ερώτηση –Χρήση απλών εκφράσεων –Αποφυγή πολύπλοκων ερωτήσεων –Συγκεκριμένη διατύπωση –Έλεγχος ικανότητας ερωτώμενου να απαντήσει; 5. Διαδοχή / Σειρά Ερωτήσεων –Εισαγωγικές: εύκολες, ενδιαφέρουσες –Δύσκολες ερωτήσεις στη μέση ή το τέλος –Προσοχή στην επίδραση της σειράς των ερωτήσεων –Έλεγχος λογικής σειράς –Κωδικοποίηση ερωτήσεων εκ των προτέρων Ερωτηματολόγιο Στάδια Σύνταξης Ερωτηματολογίου (3)

28 6. Εμφάνιση και αναπαραγωγή / Μορφοποίηση Ερωτηματολογίου –Εξασφάλιση αποδοχής ερωτώμενου –Ευκολία χρήσης και ελέγχου 7. Προκαταρκτικός Έλεγχος Ερωτηματολογίου (pilot / pretest) –Έλεγχος και εξασφάλιση σχολίων για το λεκτικό του ερωτηματολογίου –Πραγματοποίηση ελέγχου σε υποσύνολο του πληθυσμού -στόχου Ερωτηματολόγιο Στάδια Σύνταξης Ερωτηματολογίου (4)

29 Δυο τύποι ερωτηματολογίων –Προκωδικοποιημένα –Μη κωδικοποιημένα Ερωτηματολόγιο Κωδικοποίηση Στοιχείων

30 Η προκατάληψη (επηρεασμός) μπορεί να ξεκινά από το ερωτηματολόγιο Πηγής επηρεασμού από το ερωτηματολόγιο –Σύνταξη ερωτηματολογίου –Σειρά των ερωτήσεων –Μεροληψία στη σειρά παρουσίασης εταιριών –Τρόπος απάντησης –Τόπος διεξαγωγής της έρευνας…. Ερωτηματολόγιο Προκατάληψη από το ερωτηματολόγιο

31 Το Ερωτηματολόγιο είναι μια μορφή λόγου, έτσι πρέπει να τηρεί συγκεκριμένους κανόνες, δηλαδή να έχει: –Εισαγωγή –Πρόλογο –Κυρίως Θέμα –Επίλογο Η ροή, η δομή, το λεξιλόγιο, αλλά και το μήκος του ερωτηματολογίου θα πρέπει να ενθαρρύνουν τη συμπλήρωσή του, αλλά και τη διατήρηση σταθερού ενδιαφέροντος των ανταποκρινομένων. Σχετικότητα – Ακρίβεια – Λεξιλόγιο είναι τρία βασικά κριτήρια αξιολόγησης ενός αξιόπιστου ερωτηματολογίου. Ερωτηματολόγιο Γενικοί Κανόνες Σύνταξης

32 Η παρουσία εισαγωγικού σημειώματος είναι ιδιαίτερα σημαντική, γιατί έτσι αποκαθίσταται με έμμεσο τρόπο η επικοινωνία ερευνητή – ερωτώμενου. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ –Ταυτότητα ερευνητή (ίδρυμα, θέση, όνομα, τηλ., , κ.λπ.) –Σκοπός και στόχοι της έρευνας –Σημαντικότητα της έρευνας (σημασία, χρησιμότητα, αξιοποίηση πληροφοριών, κ.λπ.) –Ανωνυμία ερωτηματολογίου –Παράκληση για τη συμπλήρωση (απάντηση όλων των ερωτήσεων, ιδιαίτερα των ανοικτών, επανέλεγχος ερωτήσεων, κ.λπ.) –Υπευθυνότητα στη συμπλήρωση (ειλικρίνεια, ελευθερία απόψεων, κ.λπ.) –Κοινοποίηση των αποτελεσμάτων (κοινοποίηση στον ημερήσιο τύπο, ανάρτηση σε ιστοσελίδα, , ταχυδρομική αποστολή, επίσκεψη στο γραφείο, κ.λπ.) –………………………………………………………………………………………………. –Τρόπος επιστροφής των ερωτηματολογίων (τόπος, χρόνος, απαντητικός φάκελος, κ.λπ.) –Οδηγίες για την απάντηση ερωτήσεων (είδη ερωτήσεων, παραδείγματα, περιορισμένος χώρος απαντήσεων, κ.λπ.) –Τρόπος επιλογής υποκειμένων (τρόπος επιλογής δείγματος, προνομιακή μεταχείριση, κ.λπ.) Ερωτηματολόγιο Εισαγωγικό Σημείωμα – Συνοδευτική Επιστολή