Ποιοτικη ερευνητικη μεθοδολογια Ζαφειροπούλου Μαρία, Εμπειρογνώμονας Ε.Ε. marozafir@gmail.com

Στόχοι ποιοτικής έρευνας Παρουσίαση εργαλείων ποιοτικής έρευνας (συνεντεύξεις, ερωτηματολόγια, ημερολόγια, μελέτες περίπτωσης, focus groups κλπ) Στάδια διεξαγωγής μίας επιτυχούς έρευνας (Σχεδιασμός, συγκέντρωση και ανάλυση δεδομένων) Γνωρίσµατα ενός καλού ερευνητή  ∆εοντολογία Βιωματικό εργαστήριο 

1. Στόχοι ποιοτικής έρευνας Αυτοτελώς ή συμπληρωματικά προς τις ποσοτικές τεχνικές, η ποιοτική προσέγγιση στην έρευνα στοχεύει στην διερεύνηση και κατανόηση σε βάθος των κοινωνικών φαινομένων. Στοχεύει περισσότερο στην ανάδυση νέων τυποποιήσεων και θεωρητικών μοντέλων παρά στην επαλήθευση υποθέσεων ή στη γενίκευση σε ένα μεγαλύτερο πληθυσμό. Το βασικό πλεονέκτημα των ποιοτικών μεθόδων που εξυπηρετεί αυτή την στόχευση είναι η ευελιξία που χαρακτηρίζει την ερευνητική διαδικασία. Στόχος της ποιοτικής διερεύνησης δεν αποτελεί απλά η περιγραφή μιας στάσης ή μιας συμπεριφοράς αλλά η ολιστική κατανόηση. Η ποιοτική έρευνα διερευνά την εμπειρία των ατόμων και τα υποκειμενικά νοήματα που τη συγκροτούν, εστιάζοντας πάντα στο ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό (αξιακό και ιδεολογικό) πλαίσιο (context) στο οποίο εγγράφεται. Χαρακτηριστικά της ποιοτικής προσέγγισης είναι το σχετικά μικρότερο δείγμα συμμετεχόντων, η ανάλυση λόγου ή/και κειμένων.

2. Παρουσίαση εργαλείων ποιοτικής έρευνας Δομημένες (ανοιχτές και κλειστές ερωτήσεις) Ημι-δομημένες (ανοιχτές ερωτήσεις) Εις βάθος προσωπικές συνεντεύξεις οι οποίες αποτελούν μία μέθοδο εκμαιεύσεως εκ βαθέων απαραίτητων πληροφοριών ΠΡΟΣΩΠΙΚEΣ ΣΥΝΕΝΤΕYΞΕΙΣ Οι συνεντεύξεις πρόσωπο-με-πρόσωπο αποτελούν την «κλασική» μέθοδο συλλογής δεδομένων στην εμπειρική κοινωνική έρευνα. Τα ερωτηματολόγια της μεθόδου αυτής είναι περισσότερο σύνθετα, αφού μια συνέντευξη μπορεί να διαρκέσει πολύ χρόνο (φτάνοντας ακόμη και τις 2 ώρες). ΤΗΛΕΦΩΝΙΚEΣ ΣΥΝΕΝΤΕYΞΕΙΣ Η διεξαγωγή τηλεφωνικών ερευνών γνώμης αποτελεί την πιο διαδεδομένη μέθοδο συλλογής δεδομένων. Η τηλεφωνική μέθοδος συλλογής δεδομένων έχει τρία βασικά πλεονεκτήματα σε σχέση με τις συνεντεύξεις πρόσωπο-με-πρόσωπο: (1) Απαιτεί σημαντικά μικρότερο χρόνο πραγματοποίησης, (2) Δίνει καλύτερη γεωγραφική και δημογραφική κάλυψη (διασπορά του δείγματος) και διεισδύει σε νοικοκυριά ή και σε ολόκληρες περιοχές/συνοικίες όπου η μέθοδος συνεντεύξεων πρόσωπο-με-πρόσωπο είναι σχεδόν απαγορευτική και (3) Στο μέτρο που το ποσοστό των νοικοκυριών που δεν διαθέτουν σταθερό τηλέφωνο είναι πλέον σχεδόν ανύπαρκτο δεν δημιουργεί μεροληψίες υπό-αντιπροσώπευσης πληθυσμών. Επίσης, έχει παρατηρηθεί διεθνώς ότι σε έρευνες για «ευαίσθητα θέματα» παρουσιάζεται μικρότερη απροθυμία των ερωτώμενων να απαντήσουν σε σχετικές ερωτήσεις.  ΧΟΡHΓΗΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ ΜΕΣΩ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ μέσω λογισμικών surveymonkey, sphinx, spss.

ΑΤΟΜΙΚΕΣ /ΟΜΑΔΙΚΕΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΣΕ ΒΑΘΟΣ Τεχνική ατομικής συνέντευξης με χρήση μη δομημένου ερωτηματολογίου που στοχεύει στην διερεύνηση σε βάθος των αντιλήψεων, των κινήτρων και των συναισθημάτων του ερωτώμενου. Ιδιαίτερα κατάλληλη για την προσέγγιση ειδικών κοινών, επαγγελματιών, αλλά και «ευαίσθητων» θεμάτων.   ΟΜΑΔΕΣ ΕΣΤΙΑΣΗΣ (focus groups) Τεχνική που συνίσταται στη διεξαγωγή ομαδικής συζήτησης με τη συμμετοχή μικρού αριθμού επιλεγμένων ατόμων (συνήθως 8-12). Οι συζητήσεις είναι "εστιασμένες" με διττό τρόπο. Κάθε συζήτηση στοχεύει στη διερεύνηση συγκεκριμένης υπο- ομάδας του δείγματος. Οι συζητήσεις εστιάζουν σε συγκεκριμένη και προκαθορισμένη θεματολογία. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Η παρατήρηση γίνεται κάτω από καθορισμένες συνθήκες, και με συστηματική καταχώρηση δεδομένων. Μπορεί να εφαρμοστεί με διάφορους τρόπους: δομημένη ή ελεύθερη, παρεμβατική ή μη, στο εργαστήριο ή στο πεδίο. Επιτρέπει την άμεση καταγραφή συμπεριφοράς σε αντίθεση με άλλες τεχνικές που στηρίζονται σε αυτο-αναφορές συμμετέχοντων. ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ (case studies) εις βάθος διαμήκη εξέταση μιας ή μικρού αριθμού περιπτώσεων ή γεγονότων. Ανάλυση των case studies με συστηματικό τρόπο ως προς τη συλλογή και ανάλυση των στοιχείων καθώς και των αποτελεσμάτων

ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Επιλογή αντιπροσωπευτικού (μέγεθος πληθυσμού και τρόπος επιλογής ) δείγματος πληθυσμού Απλή τυχαία δειγματοληψία (random): κάθε μέλος του μελετώμενου πληθυσμού έχει την ίδια πιθανότητα να επιλεγεί (απαιτείται πλήρης κατάλογος του πληθυσμού που δεν είναι πάντα διαθέσιμος και μπορεί να γίνει κλήρωση ή να γίνει χρήση τυχαίων αριθμών). Είναι σκόπιμη διαδικασία του ερευνητή Συστηματική δειγματοληψία (systematic): συστηματικός τρόπος επιλογής δείγματος (π.χ. 1 κάθε είκοσι άτομα, ο κάθε 5ος, οι 5 πρώτοι σε λίστα με αλφαβητική σειρά κτλ.) Στρωματοποιημένη αναλογική δειγματοληψία (stratified proportional): κατηγοριοποίηση τουπληθυσμού σε ομοιογενείς ομάδες π.χ. μόνο άνδρες, μόνο ιατροί, μόνο νοσηλευτές, μόνο managers. Κάθε κατηγορία πληθυσμού αντιπροσωπεύεται αναλογικά μετά από τυχαία επιλογή Δειγματοληψία κατά συστάδες ή συμπλεγματική (cluster): κατηγοριοποίηση του πληθυσμού όπως στην στρωματοποιημένη αναλογική δειγματοληψία σε ομοιογενείς ομάδες και τυχαία επιλογή μόνο μίας ομάδας (π.χ. για να ελέγξω τα επίπεδα υγείας μιας περιοχής, επιλέγω έναν αριθμό νοικοκυριών ) Πολυσταδιακή δειγματοληψία (multistage): επιλογή δειγμάτων από δείγματα (τυχαία επιλογή νοικοκυριών, μετά συγκεκριμένα άτομα σε κάθε νοικοκυριό) Όσον αφορά το μέγεθος του δείγματος εάν υπάρχει ανομοιογένεια στον πληθυσμό ή εάν επιθυμούμε πιο μεγάλη ακρίβεια – αξιοπιστία χρειαζόμαστε πιο μεγάλο δείγμα. Στην ποιοτική έρευνα συχνά δεν επιδιώκεται το αντιπροσωπευτικό δείγμα.πχ. Βέλτιστες πρακτικές στη ψυχική υγεία μέσω κρίσης (Eurofound, 2014) ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Τest – πιλοτικό δείγμα Απομαγνητοφώνηση ή καταγραφή των αποτελεσμάτων online Με κατάλληλα λογισμικά όπως το SPSS (questionnaire) και ATLAS (discourse analysis)

3. Συνοπτική περιγραφή των διαφόρων σταδίων της ανάλυσης δεδομένων για την ποιοτική έρευνα Ανεπεξέργαστο κείμενο της συνέντευξης ή παρατήρησης ↓ Κωδικοποίηση του κειμένου Αντιπαραβολή και σύγκριση των κωδικών για εντοπισμό διαφορών και ομοιοτήτων Συμπύκνωση όμοιων κωδικών σε θεματικές ενότητες Οι θεματικές ενότητες αποτελούν την τελική ερμηνεία του φαινομένου Σύνδεση των θεματικών ενοτήτων με την ευρύτερη βιβλιογραφία

4. Γνωρίσµατα ενός καλού ερευνητή 4. Γνωρίσµατα ενός καλού ερευνητή  Καλές προφορικές επικοινωνιακές δεξιότητες Προσοχή και ακρίβεια με τα στοιχεία/ δεδομένα Ισχυρή δέσμευση στην ποιότητα Χρησιμοποίηση θετικής γλώσσας του σώματος Αξιοπιστία Καθαρότητα σκέψης, ερευνητικων ερωτημάτων Ουδετερότητα Αυτοπεποίθηση Διακριτικότητα

5. ∆εοντολογία Καμία έρευνα, βιολογική, ιατρική, ψυχολογική, κοινωνική ή παιδαγωγική σε άνθρωπο δεν μπορεί να διεξαχθεί χωρίς προηγούμενη διεξοδική ενημέρωση και γραπτή συναίνεση του συμμετέχοντος προσώπου για το σκοπό, την έκταση και τους πιθανούς κινδύνους Η χρηματοδότηση της έρευνας από φαρμακευτική εταιρεία ή εταιρεία παραγωγής ή εμπορίας μηχανολογικού ή άλλης φύσεως εξοπλισμού επιτρέπεται εφόσον υπάρχει έγγραφη αποδοχή από την εταιρεία του κανονισμού δεοντολογίας που διέπει την ερευνητική δραστηριότητα Οι κλινικές παρεμβατικές μελέτες για φάρμακα ανθρώπινης χρήσης υποβάλλονται για έγκριση στον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΟΦ) και την αρμόδια Εθνική Επιτροπή Δεοντολογίας (ΕΕΔ), σύμφωνα με τις διαδικασίες που ορίζονται από την ισχύουσα νομοθεσία Στις κοινωνικές έρευνες οι ερευνητές οφείλουν να σέβονται τις πολιτιστικές και ατομικές διαφορές ρόλων, συμπεριλαμβανομένων και όσων οφείλονται στην ηλικία, στο φύλο, στη φυλή, στη μειονότητα, στην εθνική προέλευση, στη θρησκεία, στις σεξουαλικές προτιμήσεις, στην αναπηρία, στη γλώσσα και στο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο.