Η συγκρότηση του νοήματος σε πολυτροπικά κείμενα Η συγκρότηση του νοήματος σε πολυτροπικά κείμενα Μαρία Παπαδοπούλου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΠΤΠΕ, Π.Θ. mariapap@uth.gr

2004 2009 Με ποιους τρόπους παρουσιάζονται από τις εφημερίδες τα αποτελέσματα των εκλογών; Ποιες άλλες πληροφορίες παρέχονται; Ποια η στάση των εφημερίδων απέναντι στο αποτέλεσμα της εκλογικής διαδικασίας; Ποιος ο ρόλος, κάθε φορά, του αρχηγού του κόμματος σύμφωνα με την εικόνα, το φόντο και τη χωροθέτηση της σελίδας; Γιατί ο αρχηγός της Ν.Δ. αναφέρεται με το επώνυμο, ενώ ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ με το μικρό του όνομα; Εάν δεν γνωρίζατε την ιδεολογική στάση των εφημερίδων, ποια στοιχεία θα σας βοηθούσαν να την ανακαλύψετε; Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Πολυτροπικότητα (ι) Το σύγχρονο επικοινωνιακό τοπίο Η κυριαρχία της ‘εικόνας’ (και όχι μόνο…) Οι τεχνολογικές δυνατότητες και η κατασκευή των κειμένων Μονοτροπικότητα/Πολυτροπικότητα Μετακίνηση του πεδίου παρατήρησης από τη γλωσσική πληροφορία στο συνδυασμό των πληροφοριών που φέρνει η γλώσσα (?) και οι άλλοι ‘τρόποι’ που συνυπάρχουν σε ένα κείμενο, όπως είναι η τυπογραφία, το χρώμα, τα σχέδια, οι φωτογραφίες, η κίνηση, η μουσική κλπ. Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Πολυτροπικότητα (ΙΙ) Σχέσεις των διαφόρων τρόπων ενός κειμένου (συμπληρωματικότητα, επαύξηση, αναίρεση της πληροφορίας) (διαφήμιση) Πηγές νοηματοδότησης σε: Έντυπα κείμενα Ψηφιακά κείμενα Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Γραμματισμός 1. Ο γραμματισμός, απόδοση στα ελληνικά του όρου ‘literacy’, στην αρχική του οριοθέτηση αφορά τη συμβατική ικανότητα ανάγνωσης και γραφής, δηλαδή την ικανότητα του ανθρώπου να κωδικοποιεί προφορικές εκφορές σε γραπτή μορφή και αντιστρόφως. ψυχολογική ικανότητα την οποία αναπτύσσει το άτομο με βάση τις προσωπικές του δυνατότητες αφορά αποκλειστικά τη γλώσσα, αφορά μία γλώσσα (την επίσημη γλώσσα του κράτους) αναφέρεται μόνο στον γραπτό λόγο και συγκεκριμένα στον έντυπο λόγο είναι ουδέτερη ικανότητα, μία τεχνική γνώση έχει στατικό χαρακτήρα, δηλαδή αφορά ένα πεπερασμένο σύνολο γνώσεων που κάποιος κατέχει χωρίς άλλες κοινωνικές προεκτάσεις (Χατζησαββίδης, 2007) 2. H χρήση της γλώσσας για την επίτευξη κοινωνικών στόχων σε συγκεκριμένα κοινωνικά συγκείμενα’ (Kress, 1994) Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Λειτουργικός γραμματισμός Οι δεξιότητες που χρειάζεται να αναπτύξουν τα άτομα για να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις της σημερινής αγοράς εργασίας Διδακτική του γραπτού και προφορικού λόγου με τρόπο ώστε οι συμμετέχοντες να πετυχαίνουν τους κοινωνικούς τους στόχους, να έχουν πρόσβαση σε χρήσεις του γραμματισμού. Αποδοχή κυρίαρχων μοντέλων ως κάτι δεδομένο και φυσικό Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Αυτόνομο/ιδεολογικό μοντέλο γραμματισμού (Ι) Τη δεκαετία του ’80 αρχίζει ο προβληματισμός για την ‘ουδετερότητα’ του γραμματισμού Oριοθέτηση δύο μοντέλων γραμματισμού: του αυτόνομου και του ιδεολογικού (Brian Street (1984). Για το αυτόνομο μοντέλο γραμματισμού, ο γραμματισμός θεωρείται μία κοινωνικά ουδέτερη τεχνική απόκτησης της γραφής και της ανάγνωσης η οποία εξαρτάται από το υποκείμενο/μαθητή και η οποία διδάσκεται στα σχολεία. Τα παιδιά από τις μέσες και ανώτερες κοινωνικές ομάδες ωφελούνται περισσότερο καθότι έχουν μεγαλύτερη εξοικείωση, οι κοινωνικές και πολιτισμικές τους πρακτικές σε σχέση με το γραμματισμό είναι αντίστοιχες με τις σχολικές και κατέχουν τη γλώσσα του σχολείου. Ο γραμματισμός στο πλαίσιο του αυτόνομου μοντέλου αφορά : Μία γλώσσα, ένα μέσον, ένα τρόπο και είναι εκτός κοινωνικού πλαισίου Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Αυτόνομο/ιδεολογικό μοντέλο γραμματισμού (ιι) Ο γραμματισμός δεν είναι ουδέτερος Η ‘ουδετερότητα’ του γραμματισμού υποκρύπτει τις κοινωνικές και πολιτισμικές διαφορετικότητες των μαθητών/τριών ) Η μάθηση λαμβάνει χώρα σε κοινωνικο-πολιτισμικά περιβάλλοντα. Στενή αλληλεξάρτηση μεταξύ κοινωνικών και ατομικών διαδικασιών κατά την κατασκευή της γνώσης και οδηγούν από τις ψυχολογικές προσεγγίσεις του γραμματισμού σε μία κατανόηση του γραμματισμού ως κοινωνικής πρακτικής (Street, 1984) Ο γραμματισμός δεν περιορίζεται στους σχολικούς τοίχους. Αφορά γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις των μαθητών ως άτομα (αλλά και ως μέλη κοινωνικο-πολιτισμικών ομάδων) που αναπτύσσονται καθημερινά στην προσπάθειά τους να επιτύχουν διάφορους κοινωνικούς στόχους Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Κριτικός γραμματισμός στοχεύει στην ευαισθητοποίηση των πολιτών στις λειτουργίες των κυρίαρχων μορφών γραμματισμού, καθώς και στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης απέναντί τους τονίζει την ιδεολογική πλευρά των πρακτικών γραμματισμού και υποστηρίζει ότι, όπως όλες οι χρήσεις της γλώσσας, έτσι και οι μορφές του γραμματισμού διαμορφώνουν αλλά και διαμορφώνονται μέσα από ιδεολογικές θέσεις συνδεδεμένες με μορφές κοινωνικής εξουσίας. Κριτική σημαίνει ανακάλυψη των τρόπων με τους οποίους λειτουργεί κάτι. Απάντηση σε ερωτήσεις όπως: Γιατί υπάρχει ή συμβαίνει αυτό; Ποιος είναι ο σκοπός του; Τα συμφέροντα ποιου υπηρετεί; Τα συμφέροντα ποιου υπονομεύει; Πώς λειτουργεί; Θα μπορούσε να λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο; Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Από το γραμματισμό στους πολυγραμματισμούς The New London Group (1996) Τα νέα δεδομένα Γλωσσική & πολιτισμική ποικιλομορφία Πολυτροπικά κείμενα Η ικανότητα κατασκευής νοήματος σε διαφορετικά πολιτισμικά, κοινωνικά ή ειδικά συγκείμενα καθώς και η ικανότητα χρήσης όχι μόνο αλφαβητικών αλλά και πολυτροπικών αναπαραστάσεων (Kalantzis & Cope 2000) Το σχέδιο: Το σχεδιασμένο Ο σχεδιασμός Το ανασχεδιασμένο Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Το σχέδιο Τοποθετημένη πρακτική: Εμβάθυνση στην εμπειρία και χρησιμοποίηση διαθέσιμων ειδών λόγου (discourses), συμπεριλαμβανομένων και εκείνων από την καθημερινή ζωή των μαθητών και προσομοιώσεις των σχέσεων που υπάρχουν σε εργασιακούς και δημόσιους χώρους. Ανοικτή διδασκαλία: Συστηματική, αναλυτική, και συνειδητή κατανόηση. Στην περίπτωση των πολυγραμματισμών, αυτό απαιτεί την εισαγωγή σε σαφείς μεταγλώσσες, οι οποίες περιγράφουν και ερμηνεύουν τα χαρακτηριστικά στοιχεία του σχεδίου διαφορετικών τρόπων κατασκευής νοήματος. Κριτική πλαισίωση: Ερμηνεία του κοινωνικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος διαφόρων τύπων κατασκευής νοήματος. Αυτό περιλαμβάνει τη στάση των μαθητών πίσω από αυτό που μελετούν και βλέπουν κριτικά σε σχέση με το πλαίσιό του. Μετασχηματισμένη πρακτική: Ο μετασχηματισμός στην πρακτική κατασκευής νοήματος, τοποθετεί τη μετασχηματισμένη σημασία έτσι ώστε να λειτουργήσει σε διαφορετικό πλαίσιο ή σε διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα. (The New London Group, 1996:1-30) Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Άρθρωση της επικοινωνίας Περιεχόμενο (λόγος & σχέδιο) Discours – κοινωνικά κατασκευασμένοι λόγοι για κάποια πτυχή της πραγματικότητας Design – η διαδικασία οργάνωσης του «κειμένου» σε αφηρημένο επίπεδο Έκφραση (παραγωγή & διανομή) - Συχνά ταυτόχρονα σήμερα Production – υλοποίηση του σχεδίου και καθορισμός της σημασίας (επιλογή σημειωτικών πόρων) Distribution – Επανεγγραφή των σημειωτικών προϊόντων Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Μαρία Παπαδοπούλου - 2011 Τίνος φορέα πιστεύετε ότι είναι διαφήμιση; Πώς το κατανοήσατε; Ποια στοιχεία της Ελλάδας προσπαθεί να αναδείξει; Ποιοι ‘λόγοι’ υποστηρίζονται; Ποια μέσα χρησιμοποιούνται; Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

http://www. youtube. com/watch http://www.youtube.com/watch?v=OZwRRWExHxI&playnext=1&list=PLB4D9DA2BA2F4DD29 Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Τι είναι κείμενο; Halliday, 1989:10 Λύκου, 2000:62 Ένα κείμενο είναι μια σημασιολογική μονάδα που συγκροτείται από τα νοήματα των επιμέρους στοιχείων της, εντάσσεται μέσα στο κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο παράγεται και κατανοείται και διατηρεί με αυτό σχέσεις αμφίδρομου καθορισμού. Κείμενο είναι ‘η γλώσσα όταν είναι λειτουργική, δηλαδή όταν επιτελεί ένα συγκεκριμένο έργο σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και όχι οι απομονωμένες λέξεις ή προτάσεις. Το κείμενο, μπορεί να είναι γραπτό ή προφορικό ή να υλοποιείται σε οποιοδήποτε άλλο μέσο έκφρασης’ Halliday, 1989:10 Λύκου, 2000:62 Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Ιδεολογία & Λόγοι Κείμενο & πλαίσιο Πεδίο Συνομιλιακοί ρόλοι Τρόπος/οι Πώς δηλώνεται η αντίπαλη ομάδα σε κάθε κείμενο; Αναφέρεται κάπου το όνομά της; Από πού αντλείτε την πληροφορία για τις ομάδες που θα συμμετέχουν στον αγώνα; Ποια η συμβολή του χρώματος; Ποια η συμβολή της εικόνας; Για ποιο λόγο γίνονται αυτές οι επιλογές; Ποια στάση υιοθετούν οι δημιουργοί των πρωτοσέλιδων για τον ‘αντίπαλο’; Πώς θα χαρακτηρίζατε τις εφημερίδες: οπαδικές, ουδέτερες; Σε τι στοιχεία βασίζετε την άποψή σας. Εάν θα θέλατε να δώσετε την είδηση με έναν ‘ουδέτερο’ τρόπο, τι θα γράφατε στο πρωτοσέλιδο; Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Βιβλιογραφία Baldry, A. & Thibault, J. P., (2006). Multimodal Transcription and Text Analysis. London: Equinox Publishing Ltd Halliday, M.A.K. (1989). “Part A.”. In M.A.K. Halliday and Ruqaiya Hasan (eds). Language, context and Text: Aspects of language in a social-semiotic perspective. Oxford: Oxford University Press, pp. 1-49. Kress, G “Visual and Verbal modes of representation in electronically mediated communication: The potentials of new forms of text.” In Page to screen, ed. I. Snyder. Sydney: Allen & Unwin, 1997b. _____. “Design and Trasformation: New Theories of Meaning”. In Multiliteracies: The Design of Social Futures, eds. M. Kalantzis and B.Cope. London: Palmer Press, 2000. _____. “Issues for a Working Agenda in Literacy”. In Transformations in Language and Learning: Perspectives on Multiliteracies, eds. M. Kalantzis & B. Cope. Australia: Common Ground Publishing, 2001. Kress, G. (2000). Design and Trasformation: New Theories of Meaning. In M. Kalantzis & B. Cope (eds). Multiliteracies: The Design of Social Futures. London: Palmer Press. Koutsosimou-Tsinoglou, K. (2000). Πολυφωνικότητα και πολυτροπικότητα:Δείκτες στάσεων του ομιλητή και σχεδιασμός ενός «κοινού γραπτού». Γλωσσικός Υπολογιστής 2. Thessaloniki: Centre for the Greek Language. Μαρία Παπαδοπούλου - 2011

Βιβλιογραφία Papadopoulou, M., Christidou, V. (2005) Multimodal Text Comprehension and Production by Preschool Children: An Interdisciplinary Approach of Water Conservation. International Journal of Learning, Vol. 11. Papadopoulou, M. (2001). Multimodality as an access to writing for preschool children. International Journal of Learning, vol. 8. Kress G. and van Leeuwen, T. (2001). Multimodal discourse. London: Arnold. Κουτσογιάννης, Δ. (2005). Η πολυτροπική θεωρία της επικοινωνίας ως εργαλείο για την αξιολόγηση εκπαιδευτικού λογισμικού. Σέμογλου (Ο.) (επ.εκδ). Το παιδί και η εικόνα. & www.greek-language.gr Kalantzis, M., & Cope, B., (2003) Πολυγραμματισμοί. Στο: Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα, Κ.Ε.Γ. http://www.komvos.edu.gr/glwssa/Odigos/thema_e2/main.htm Kress. G. (2000). Σχεδιασμός του γλωσσικού προγράμματος σπουδών με βάση το μέλλον. Γλωσσικός υπολογιστής, 2. Ανακτήθηκε από: http://www.komvos.edu.gr/periodiko/periodiko2nd/default.htm Μαρία Παπαδοπούλου - 2011