Αρλεκίνος Πατρίδα του το Μπέργκαμο, και το όνομά του προέρχεται ίσως το τελώνιο Hallequin, που εμφανίζεται στις μεσαιωνικές φάρσες. Συγγενής του ο Τρουφαλντίνο.

Παρουσίαση με θέμα: "Αρλεκίνος Πατρίδα του το Μπέργκαμο, και το όνομά του προέρχεται ίσως το τελώνιο Hallequin, που εμφανίζεται στις μεσαιωνικές φάρσες. Συγγενής του ο Τρουφαλντίνο."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Αρλεκίνος Πατρίδα του το Μπέργκαμο, και το όνομά του προέρχεται ίσως το τελώνιο Hallequin, που εμφανίζεται στις μεσαιωνικές φάρσες. Συγγενής του ο Τρουφαλντίνο. Κοστούμι με σκόρπια μπαλώματα που πληθαίνουν με τον καιρό. Στα μέσα του 17ου αιώνα το κοστούμι καλύπτεται ολόκληρο με ομοιόμορφα τρίγωνα, κόκκινα, πράσινα και γαλάζια. Τον 18ο αιώνα τα τρίγωνα γίνονται ρόμβοι και το κοστούμι από μπλούζα/παντελόνι γίνεται εφαρμοστό. Μαύρη μάσκα καλύπτει το μισό πρόσωπο. Είναι ο κατ’ εξοχήν πρωταγωνιστής της αυτοσχέδιας φάρσας (βλ. arlequinade, manteau d’arlequin). Πονηρός, χωρατατζής, αναιδής, λαίμαργός, ψεύτης, κλέφτης πουγγιών ή της τιμής των γυναικών, και εύκολα ακροβάτης. Απόγονοί του οι τρελοί του Σαίξπηρ, οι υπηρέτες του Μαριβώ, οι Σγαναρέλοι και οι Σκαπίνοι του Μολιέρου, οι Τρουφαλντίνοι του Γκολντόνι, ο Φιγκαρό του Μπωμαρσαί.

2 Πανταλόνε Πατρίδα του η Βενετία. Το όνομά του προέρχεται από pianta leone, επειδή ήταν έμπορος, που εμπορευόταν τα προιόντα του ενετικού λέοντος, συμβόλου της Γαληνοτάτης. Το κοστούμι του είναι κόκκινη στενή μπλούζα με κουμπιά και παντελόνι στο ίδιο χρώμα. Έχει μακρύ μαύρο μανδύα και στενό μαύρο καπέλο σα δικαστή ή πλατύγυρο. Ανατολίτικες παντόφλες και άσπρο γένι που κουνιέται καθώς μιλά. Όταν είναι πλούσιος λέγεται Il magnifico, και όταν είναι φτωχός Pantalone dei bisognosi. Είναι ο σύζυγος κάποιας νεαρής κοπέλας ή πατέρας μιας ερωτευμένης νέας. Ζηλιάρης, τσιγκούνης, πικρόχολος, βήχει, φτύνει και γκρινιάζει. Πάντα τις τρώει από τους zani. Απόγονοί του ο φιλάργυρος και ο κατά φαντασίαν ασθενής του Μολιέρου, ο Βολπόνε του Μπεν Τζόνσον, και οι ομώνυμοι ήρωες του Γκολντόνι και του Γκότσι.

3 Ντοτόρε Πατρίδα του η Μπολόνια, η μητέρα των γραμμάτων. Ντοτόρε στα ιταλικά σημαίνει όχι μόνο γιατρός αλλά κάθε σοφολογιότατος. Συγγενείς ο ψευδός Ταρταλια, ο Καπιτάνο και ο Σκαραμούτσα. Το κοστούμι του είναι κατάμαυρο και έχε μαύρο καπέλο και μάσκα που του σκεπάζει τη μύτη. Τα μάγουλά του είναι βαμμένα κόκκινα και έχει κοντό γένι. Ο χαρακτήρας του: πολυδιαβασμένος, και σχολαστικός. Τη μέρα που γεννήθηκε «πρόφερε ευθύς μια υπέροχη λατινική ρήση».

4 Καπετάνιος (capitano)
Πατρίδα του η Νάπολη. Το όνομά του δε σημαίνει θαλασσόλυκος αλλά Καπετάν Τρομάρας. Επί Φρ. Αντρείνι έγεται επίσης Καπιτάν Σπαβέντο και αργότερα γίνεται Ισπανός με το όνομα Ελ Καπετάν Ματαμόρος (Αραβοκτόνος). Συγγενής τους ο Σκαραμούτσα που πολιτογραφείται ως Scaramouche στη Γαλλία. Κοστούμι μαύρο, καπέλο πλατύγυρο, τεράστια σπάθα Τα ρούχα αλλάζουν με το πέρασμα του χρόνου αφού σατιρίζουν τη στρατιωτική ή ιπποτική στολή κάθε εποχής. Και ο Σκαραμούτσα είναι κατάμαυρος και κρατά κιθάρα. Ο χαρακτήρας: κορδωμένος και παλικαράς του γλυκού νερού. Υπερβολικός και φαφλατάς αλλά φοβιτσιάρης και χαζός. Στη Βενετία ήταν Έλληνας και λεγόταν stradiotto. Παρωδικό πορτρέτο των Iσπανών στρατιωτικών που παρείσφρησε μέσω του Miles gloriosus του Πλαύτου.

5 Πουλτσινέλα Πατρίδα του η Νάπολη, όπως και του Καπετάνιου. Το όνομά του προέρχεται από το pulcino (κοτόπουλο). Το κοστούμι του ήταν χωριάτικο, με φαρδιά άσπρη μπλούζα με ζωνάρι και φαρδύ παντελόνι. Γιακάς με γλωσσίδια και σταχτί καπέλο ψηλό σε σχήμα κώνου. Ξύλινο σπαθί. Η καμπούρα και η κοιλιά φουσκώνουν με τα χρόνια. Λιγότερο έξυπνος & περισσότερο βάρβαρος από τους zani. Ο πιο ρούστικος απ’ όλους τους τύπους της αυτοσχέδιας κωμωδίας. Ο γάλλος Polichinelle είναι πιο πνευματώδης από τον Ιταλό πατέρα του

6 Μπριγκέλα Κατάγεται από το Μπέργκαμο, όπως και ο Αρλεκίνος. Μετά τον Αρλεκίνο είναι ο 2ος σε σημασία από τους zani, το απαραίτητο συμπλήρωμα του Αρλεκίνου. Εμφανίζεται συχνά με άλλο όνομα, προφορά ή κοστούμι: Σκαπίνο, Μετζετίνο, Τουρλουπίνο κ.ά. Το κοστούμι του είναι λευκό με πράσινα σειρήτια σε διάφορες μεριές. Φαρδιά μπλούζα και φαρδύ παντελόνι και φαρδύς μπερές. Αργότερα το ρούχο γίνεται ριγωτό, άσπρο και πράσινο με ρίγες οριζόντιες ή κάθετες. Έχει αρκετά χαρακτηριστικά του αρλεκίνου αλλά είναι πιο χωριάτης και πιο ψεύτης, λιγότερο έξυπνος.

7 Υπηρέτρια= Κολομπίνα Το θηλυκό συμπλήρωμα των zani. Εύθυμη, ζωηρή, πανούργα και ψεύτρα σαν κι αυτούς. Πολλοί την ποθούν αλλά συνήθως ζευγαρώνεται με τον αρλεκίνο. Γνωστότερη σουμπρέτα (στα γαλλικά soubrette=υπηρετριούλα) είναι η Κολομπίνα.

8 Ερωτευμένοι, accesi, innamorati.
Ανάλογα με τα οικονομικά του θιάσου, 1-2 ζευγάρια νέων. Οι τύποι δεν αλλάζουν μόνο τα ονόματά τους: Φλάβιο, Λέλιο, Σίλβιο, Λεάντρο Ιζαμπέλα, Φιορινέτα, Βαλέρια, Φλαμίνια, Σίλβια.   Αποτελούν βασικό παράγοντα στην πλοκή της αυτοσχέδιας κωμωδίας

9 Κομέντια: 1) Η παντοκρατορία του ηθοποιού
΄Ανθησε στην Ιταλία ( ) και διαδόθηκε στην Ευρώπη. Διαδόθηκε κυρίως στη Γαλλία, όπου έγινε γνωστή με το όνομα Comédie italienne. Αυτοσχέδια κωμωδία (commedia all’improviso) με σημείο εκκίνησης την Aναγέννηση. Improvvisare= αυτοσχεδιάζω!! Βάση της ο αυτοσχεδιασμός, όχι η δραματουργία!! Αποτέλεσε την κυριότερη ψυχαγωγία της Ευρώπης

10 Πώς δημιουργήθηκε?? Λαϊκοί θεατρίνοι διαφόρων ιταλικών πόλεων επινόησαν τη στολή, τη μάσκα και τις κινήσεις, τον τρόπο ομιλίας τους.

11 Πόλεις που γέννησαν τους τύπους

12 Ερωτηματικά… τι ακριβώς έπαιζαν?
πότε ακριβώς άρχισε η δράση των θιάσων? Πώς ακριβώς έπαιζαν? ποια ήταν ακριβώς η μορφή των τύπων? Άλλαζε ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του θεατρίνου και το χώρο.

13 Μυστηριώδης γέννηση… 1550: πρώτες μνείες για πλανόδιους θιάσους που έδιναν παραστάσεις σε Αυλές. αποτελούν το απλούστερο θέατρο του κόσμου: ένα πατάρι, μουσική κι ένας τζάνι διασκεδάζουν τον κόσμο σε πριγκιπικούς γάμους, αποκριές ή λαϊκές γιορτές.

14 Το απλούστερο θέατρο του κόσμου…

15 Η πρώτη γραπτή μαρτυρία
1545: το πρώτο γραπτό τεκμήριο που μαρτυρεί τη γέννηση ενός συνεταιρισμού, αποτελούμενου μόνο από άντρες, στην Πάντοβα. Πρόκειται για το θίασο του Σερ Μαπίο (Compagnia di Ser Maphio) και μέλη του ήταν οι: Maffeo del Re [Ser Maphio], detto Zanin Vincenzo da Venezia Francesco de la Lira Geronimo da San Luca Giandomenico Rizzo o detto Rizzo Giovanni da Treviso Tofano de Bastian Francesco Moschini

16

17 Παγκόσμια μέρα της Κομέντια
Salone del Palazzo della Ragione, Padova , Archivio di Stato 25 febbraio, Incontro VI Giornata Mondiale della Commedia dell'Arte Mercoledì 25 febbraio prossimo, alle ore 18,30 l’Archivio di Stato di Padova, in occasione della Giornata Mondiale della Commedia dell’Arte, espone per la prima volta, nel Salone del Palazzo della Ragione, il più antico contratto di costituzione di una compagnia teatrale in Italia sinora conosciuto. Si tratta di un atto notarile datato 1545, che mercoledì 25 febbraio festeggerà 570 anni di vita, dato che fu stipulato proprio nel giorno di mercoledì 25 febbraio 1545, a Padova presso il notaio Vincenzo Fortuna che abitava e svolgeva la sua attività nella contrada di San Leonardo. Faranno da cornice al contratto alcuni altri atti cinquecenteschi della medesima compagnia teatrale. Tra questi quello del 7 novembre 1549 stipulato prima che la compagnia lasciasse Padova per raggiungere Roma chiamati a “far comedie”, come testualmente vien scritto dal notaio, e quello del 22 settembre del 1553 che costituisce il primo accordo tra due soli soci “ad faciendas comedias”, ove s’intravvede la trasformazione delle compagnie in società teatrali gestite da agenti/attori.  Queste preziose fonti documentarie, che saranno messe alla visione del pubblico, hanno il merito di testimoniare non solo il consolidarsi a Padova, prima di tutte le altre città italiane, della professione di attore, ma anche come, nel primo Cinquecento, si assista a un aumento della richiesta di pièces teatrali sviluppando così la conseguente esigenza, da parte dei singoli attori, di costituirsi in compagnie per rispondere, in autonomia e senza improvvisazione, alle esigenze della committenza ricca e colta. Il contratto del 1545 sarà ampiamente illustrato e criticamente spiegato da Francesca Fantini D’Onofrio, direttore dell’Archivio di Stato di Padova, che all’analisi puntuale, unirà la ricostruzione delle vicende professionali e umane del primo capocomico italiano documentato, ovvero ser Maphio detto Zanin da Padova.

18 Τι είναι η Κομέντια?? Οι ιταλικοί τύποι ή μάσκες χωρίζονται σε 3 ομάδες (γέροι, ερωτευμένοι και υπηρέτες) και είναι περίπου 200. Κάθε νομός της Ιταλίας έχει τους δικούς του τύπους. Κάθε τύπος μιλά στην τοπική του διάλεκτο. Ακόμη και στις μέρες μας μπορούμε να δούμε μάσκες της Κομέντια στο Καρναβάλι. Εν κατακλείδι, η Κομέντια αναδύεται από τη συμπόρευση αυτών των στοιχείων: Εμπορική οργάνωση του θεάματος Επαγγελματικός χαρακτήρας της δουλειάς του θεατρίνου Γυναικεία παρουσία στη σκηνή Χρήση της μάσκας Αυτοσχεδιασμός στις ατάκες στη βάση όμως ενός καμβά Ανάδειξη της μιμικής κίνησης Λαϊκή γλώσσα σε διαλέκτους Αναφορά στην επικαιρότητα, με περισσότερο κοσμικό παρά θρησκευτικό περιεχόμενο.

19 1ο βασικό χαρακτηριστικό
1ο βασικό χαρακτηριστικό Η ονομασία δόθηκε τον 18ο αιώνα. σημαίνει κωμωδία από τεχνίτες, επαγγελματίες (arte στα λατινικά σημαίνει «επάγγελμα», «εργασία»). Στην φράση/έννοια Κομέντια ντελ άρτε ή λέξη αρτε σημαίνει «ιδιαίτερη ικανότητα», «ταλέντο». Θα μπορούσε κανείς να την μετονομάσει σε Commedia della bravura Ο ηθοποιός είναι ο μοναδικός συνθέτης της παράστασης και ο επαγγελματισμός των κωμικών είναι υψηλότατος. Οι θίασοι είναι πλανόδιοι και ηθοποιοί έστηναν το πατάρι τους στις πλατείες των χωριών ή στις αυλές των αρχοντικών με μοναδικό σκηνικό μια ζωγραφιστή κουρτίνα.

20 2ο: ρόλοι και αριθμός θεατρίνων
Αρχικά οι ηθοποιοί ήταν έξι (2 ερωτευμένοι, γεροπατέρας, γιατρός, γριά υπηρέτρια, πονηρός υπηρέτης). Αργότερα διπλασιάστηκαν. Απασχολούνταν όλα τα ενήλικα μέλη των οικογενειών που συμμετείχαν στον θίασο για τους κύριους ρόλους, ενώ οι υπόλοιποι είχαν δευτερεύουσες καλλιτεχνικές αρμοδιότητες. Από το 1680 και μετά έγιναν ακόμη περισσότεροι οι ηθοποιοί που απάρτιζαν τους θιάσους, οι οποίοι είχαν επικεφαλής συνήθως ένα αντρόγυνο. Οι ρόλοι (tipi fissi) χωρίζονται σε 3 κατηγορίες: α) Zani, b) Accesi, c) Caratteristi/e (προξενήτρα, φλύαρη μητέρα, ενοχλητική ζητιάνα, κουτσομπόλα γειτόνισσα).

21 3ο : το θέμα η ερωτική περιπέτεια που εμπλουτιζόταν με διάφορες άλλες υποθεματικές, υποπλοκές, με χαρακτήρα βοηθητικό και σατυρικό. Δεν απουσιάζει ενίοτε και η μυθολογική παρωδία (βλ. Αρλεκίνο-Ερμή που σκαρώνει φάρσες στον Δία).

22 4: αυτοσχεδιαστικός χαρακτήρας
Ο αυτοσχεδιασμός βασιζόταν στην περίληψη μιας υπόθεσης, που έδινε τις κατευθυντήριες γραμμές της υπόθεσης, την ένδειξη εισόδων/εξόδων των προσώπων, τον κατάλογο με τα robbe (σκηνικός εξοπλισμός και αντικείμενα). Ήταν τοιχοκολλημένη στα παρασκήνια (canovaccio). Σε μια μόνο σελίδα περιγραφόταν η δράση παράστασης 3 ωρών κατά τον Γκότσι!!! Οι ηθοποιοί είχαν όμως στη διάθεσή τους και παρακαταθήκη από δοκιμασμένα ευρήματα (βλ. lazzi=άσεμνες ατάκες, burle=ολόκληρα αστεία, concetti=έννοιες που αναπτύσσονταν με σκοπό τον αστεισμό, pazzie=λυρικές διαχύσεις εραστών).

23 5: αλληλεπιδράσεις Η αυτοσχέδια κωμωδία και η Commedia erudita-sostenuta αλληλεπιδρούσαν η μία με την άλλη βλ. Ρουτζάντε, Κάλμο, Αριόστο προς την Κομέντια, αλλά και Κομέντια προς Μολιέρο, Γκότσι, Μαριβώ, Γκολντόνι...

24 6: προσόντα Τα προσόντα των ηθοποιών ήταν πολυποίκιλα: Ευφράδεια
Ευλυγισία καλή μνήμη ακροβατικές/μιμικές ικανότητες μουσική δεξιοτεχνία

25 7: ακονίζω τη γλώσσα μου!! Οι λεκτικοί διαξιφισμοί ήταν ίδιον της Κομέντια. προϋποθέτουν ένα ζευγάρι θεατρίνων με αντίθετο χαρακτηριολογικά τύπο: έξυπνος/χαζός, κλέφτης/αστυνόμος αφέντης/δούλος.

26 8: Γλώσσα!! Τοπική διάλεκτος &
παραφθαρμένη προφορά = σπουδαίοι παράγοντες/πηγές γέλιου

27 grammelot Il grammelot è un linguaggio scenico che non si fonda sull’articolazione in parole, ma riproduce alcune proprietà del sistema fonetico di una determinata lingua o varietà, come l’intonazione, il ritmo, le sonorità, le cadenze, la presenza di particolari foni, e le ricompone in un flusso continuo, che assomiglia a un discorso e invece consiste in una rapida e arbitraria sequenza di suoni. È dotato di una forte componente espressiva mimico-gestuale che l’attore esegue parallelamente alla vocalità. 

28 9: διεθνής γλώσσα Καθιέρωσε μια γλώσσα διεθνή, την αναπαραστατική κίνηση. Μάλιστα ορισμένοι ηθοποιοί επέλεξαν την αφωνία όταν πέρασαν στη Γαλλία, επιδεικνύοντας μόνο τις μιμικές τους ικανότητες (βλ. Απογόνους: Μαρσώ και Μπαρώ του 20ου αιώνα, αλλά και Πιερότο/Ντεμπυρώ του 19ου αιώνα).

29 10: ελευθεροστομία!! Κυρίαρχα στοιχεία η ελευθεροστομία
οι άσεμνες χειρονομίες τα χοντρά χωρατά και εν γένει ένας αμοραλιστικός χαρακτήρας. Βλ. Κλείσιμο θεάτρων το 1697 από τον Λουδοβίκο 14ου υπό την προτροπή της παντοδύναμης ερωμένης του, Ντε Μαιντενόν.

30 Θίασοι Ο πρώτος φημισμένος θίασος είναι των Gelosi με θιασάρχες τους Φρντσέσκο Αντρείνι και τη γυναίκα του Ιζαμπέλα. Σύντομα και άλλοι όπως: οι Confidenti, Uniti, Fedeli, Desiosi. Έχουν και τους μαικήνες-προστάτες τους, που είναι οι διάφοροι άρχοντες των πόλεων: οι Μεδίκοι της Φλωρεντίας, οι Ντ’ Έστε της Φεράρας, οι Γκοντζάγκα της Μάντοβας, οι Κορνάρο της Βενετίας. Η φήμη τους και η τέχνη τους περνά τα σύνορα της Ιταλίας όταν δύο Μεδίκες γίνονται βασίλισσες της Γαλλίας (Αικατερίνη και Μαρία) και τους υποδέχονται, στηρίζοντάς τους αμέριστα στη δεύτερη πατρίδα τους.

31 Τα πριγκιπάτα στην Ιταλία του 16ου αι.

32 Fabulae atellanae= κωμωδίες ρωμαϊκού θεάτρου
La commedia dell'arte si è voluta far derivare, secondo alcuni studiosi, dalle farse laziali e campane, che nella letteratura latina precedono la commedia di Plauto. S'è notato che i quattro tipi ricorrenti nelle fabulae ȧtellanae, Pappus, Maccus, Buccoe Dossennus, erano quattro maschere non dissimili, come psicologia, da alcune di quelle che stilizzano i personaggi della commedia dell'arte. Ma l'ipotesi d'una derivazione diretta della commedia dell'arte e dei suoi tipi, attraverso quasi due millennî, dall'antichità latina al Rinascimento, oggi è generalmente abbandonata. Tipi fissi ce ne sono stati in tutti i generi, di farse e di commedie; appunto per quella esigenza di stilizzazione e di artificio meccanico che è una caratteristica del comico. Zanni e Pulcinelli biancovestiti non sono fioriti soltanto in Italia, ma anche in Grecia (si pensi ai fliaci, con cappuccio, camiciotto e stocco) e in Oriente; buffoni mascherati, pagliacci improvvisatori di dialoghi non imparati rigorosamente a memoria ma soltanto concertati se ne sono avuti in tutti i luoghi e in tutti i tempi: li abbiamo ancora nei circhi equestri. maccus pappus (pantalon?) dossenus bucco (pulcinella??)