ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΕ ΘΕΜΑ:« Η δυναμική του Αναστοχασμού»

Παρουσίαση με θέμα: "ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΕ ΘΕΜΑ:« Η δυναμική του Αναστοχασμού»"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΕ ΘΕΜΑ:« Η δυναμική του Αναστοχασμού»
Πρόγραμμα Εισαγωγικής Επιμόρφωσης (Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Νεοεισερχομένων Εκπαιδευτικών). Το Έργο δύναται να συγχρηματοδοτηθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) κατά 85% και από εθνικούς πόρους κατά 15% στα πλαίσια του Άξονα Προτεραιότητας 1 «Ανάπτυξη του Ανθρώπινου Δυναμικού και Προσαρμοστικότητα» του Επιχειρησιακού Προγράμματος (Απασχόληση, Ανθρώπινο Κεφάλαιο και Κοινωνική Συνοχή) για την Προγραμματική Περίοδο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΕ ΘΕΜΑ:« Η δυναμική του Αναστοχασμού» Παπαδοπούλου Λιάνα, Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων, Λειτουργός Π.Ι.

2 Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων
« Η δράση των ατόμων και των ομάδων στα πλαίσια συλλογικών προσπαθειών δεν προσδιορίζεται βιολογικά αλλά κοινωνικά. Γκότοβος 1983 :206 Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

3 αναγνωρίζω πληροφορίες
ΜΟΝΤΕΛΟ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Πηγή: Κουτσελίνη, Ι. Μ. (2006) Γνώσεις/ έννοιες/ σημασιολογικά δίκτυα Αποβάλλει ή συνθέτει εμπειρίες Χώρος πρόσληψης ερεθισμάτων σε σχέση με το θέμα 2-4΄΄ Το κουτί πληροφοριών Η ουσία του, να επικοινωνεί με τη βραχυπρόθεσμη Υπεύθυνη για το επόμενο στάδιο Μακροπρόθεσμη μνήμη Χάννω ότι δεν εποικοδομώ στην επανάληψη Ερέθισμα Αισθητηριακή μνήμη Προσοχή Αντίληψη επανάληψη εμβάθυνση κωδικοποίηση Άτυπη συστηματοποίηση Κωδικοποίηση- επανάληψη Βραχυπρόθεσμη μνήμη Κωδικοποίηση: η σημαντικότερη λειτουργία. Προσλαμβάνουσες παραστάσεις Με βοηθά να αναγνωρίζω πληροφορίες ιδιοθύελλα Συνειδητό Συνειδητές πληροφορίες Νοηματοδότηση εννοιών Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

4 Οι διαδοχικές ανακλάσεις του του Αναστοχασμού (ripple effects):
Το πρόσωπο και ο προβληματισμός Ο ιδεολογικός προβληματισμός και οι Αξίες του Συγκείμενου πως ανακλώνται επηρεάζοντας το πρόσωπο Ο παγκόσμιος ιδεολογικός ιστός και οι επιδράσεις του στο πρόσωπο Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

5 ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΙΚΩΝ ΑΝΑΚΛΑΣΕΩΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ: ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΣΤΗΝ Ε.Δ.Ε.
ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΙΚΩΝ ΑΝΑΚΛΑΣΕΩΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ: ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΣΤΗΝ Ε.Δ.Ε. Η Ευρωπαϊκή Διάσταση στην Εκπαίδευση είναι παρούσα σε όλα τα μαθήματα του Αναλυτικού Προγράμματος (Παντίδης και Πασιάς 2003) συνθετικά, όπως συνθετικά είναι τα ποικίλα μέρη που συγκροτούν το ευρωπαϊκό μωσαϊκό. Τρεις ομόκεντρες περιοχές αντιστοιχούν σε Μοντέλα διεπιστημονικών και διαθεματικών εφαρμογών, τα οποία δομεί κοινή εκπαιδευτική φιλοσοφία: Περιοχή 1: Για την Ευρώπη –περί-for/ about: περιοχή μαθημάτων που προάγει τη Γνώση και που προετοιμάζει το παιδί για την Κριτική Σκέψη. Περιοχή εφαρμογών: η Δημοτική Εκπαίδευση -το προστάδιο Αναστοχασμού. Κάνω λόγο για «προστάδιο» λαμβάνοντας υπόψη τα Στάδια Συναισθηματικής και Γνωστικής Ανάπτυξης των παιδιών στο Δημοτικό (Piajet,1981). Περιοχή 2: Στην Ευρώπη –εντός- in: περιοχή μαθημάτων που προάγει την ανάπτυξη Δεξιοτήτων: Περιοχή ανάπτυξης του Αναστοχασμού: η Μέση Εκπαίδευση. Περιοχή 3: Με την Ευρώπη -δια μέσου- through: περιοχή μαθημάτων που προάγει την ανάπτυξη Στάσεων και Αξιών: η περιοχή αξιοποίησης του Αναστοχασμού ως Κριτικής Σκέψης στη ζωντανή καθημερινότητα λήψεις αποφάσεων (κοινωνία-οικονομία-εκπαίδευση-πολιτική-φιλοσοφία) ως η μεταγνωστική δια βίου δεξιότητα κριτικής αντιμετώπισης δεδομένων και προκλήσεων active citizenship. Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

6 ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΣ VS ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΕΡΟΤΥΠΩΝ
Σχολικός θεσμός: Μηχανισμός Ιδεολογικής Αναπαραγωγής της «φυσικοποιημένης» ιδεολογίας Κυρίαρχος κοινωνικός Θεσμός: Ιδεολογία του συγκείμενου «Φυσικοποίηση» Ιδεολογιών: μετατροπή τους σε κοινή λογική αποδοχή (denaturalization) Αναπαραγωγική δύναμη : Η ΠΡΟΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΓΝΩΣΗ του συγκείμενου Βάμβουκας, 1998 Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

7

8 Πορεία αναστοχαστικής διαδικασίας:
Πομπός μήνυμα/δίαυλος επικοινωνίας δέκτης Πού (πηγή) Γιατί; (διαδικασία κωδικοποίησης) Παροχή πληροφοριών Πώς; (δίαυλος) Η δύναμη της νόρμας/ Το ιδεολογικό συγκείμενο Τί; Πώς; (μήνυμα) Φανερό και λανθάνον περιεχόμενο Με ποιά επίδραση; (διαδικασία αποκωδικοποίησης) Απόκτηση γνώσεων, διαθέσεων, ικανοτήτων, υιοθέτηση στερεοτύπων Σε ποιόν; (δέκτης) Εκπαιδευτικός/μαθητής Μπονίδης, 2004 Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

9 Οι φιλοσοφικές καταβολές του Αναστοχασμού:
Η Αναλυτική φιλοσοφία ως γλωσσοανάλυση (linguistic Analysis) ανδρώνεται μέσα από τη φιλοσοφία του Κύκλου της Βιέννης και μεσουρανεί στα πανεπιστήμια του Cambridge και του Oxford (Ματσούκας 1984:406). Βάση η εμπειρία. Η εμπειρία οδηγεί το στοχασμό των φιλοσόφων σε θέματα κοινωνικής προβληματικής. Η Σχολή της Βιέννης εισηγείται το λογικό θετικισμό (γνώση δια του αισθητού) ή την επαληθευσιμότητα. Εκφραστής του ρεύματος ο Carl Popper, ο οποίος θεωρεί ότι οι νόμοι της επιστήμης αποτελούν υποθέσεις υπό την έννοια του ότι δεν έχουν διαψευστεί, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αυτοί δεν μπορούν να διαψευστούν στο μέλλον /επαγωγή. (Γιανναράς 1984:53) Μπορούμε να πούμε πως η υπόθεση (Hypothesis) έχει τα χαρακτηριστικά της θεωρίας υπό τη μορφή της πρόγευσης ή της προεμπειρίας των πραγμάτων. «Χρησιμοποιεί ενδεικτικά την έκφραση: Το βασίλειο του αφηρημένου νοήματος για να περιγράψει την κυριαρχία του ορθολογισμού. Απότοκο, η πολυποικιλία τρόπων και κανόνων γραμματικής και γλωσσικής δομής» (Γιανναράς 1984:37) Κυριαζή 1999:268 Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

10 Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων
Εντάσσοντας διαδικασίες Αναστοχασμού στο Κυπριακό Εκπαιδευτικό Σύστημα: Το Κυπριακό Εκπαιδευτικό Σύστημα θέτει ως βασικό του στόχο τη δημιουργία του ενεργού, του σκεπτόμενου και του συνειδητοποιημένα δραστηριοποιημένου πολίτη μέσα από το ιδεώδες: active citizenship ( Ετήσια Έκθεση 2007,126) Η δραστηριοποίηση αυτή, προϋποθέτει τους μηχανισμούς που προάγει ο Αναστοχασμός ως προϊόν Συναισθηματικής Ανάπτυξης. Ο μαθητής μέσω των μηχανισμών που κινητοποιεί η Κριτική μορφή Σκέψης, οδηγείται από τη Γνώση που δομεί ένα Ακαδημαϊκό Αναλυτικό Πρόγραμμα στην ανάπτυξη Δεξιοτήτων, Στάσεων και Αξιών, αντιμετωπίζοντας έτσι δημιουργικά και δυναμικά την κοινωνική πραγματικότητα σε ένα Αναδομητικό Αναλυτικό Πρόγραμμα που φέρει το παιδί αντιμέτωπο πρόσωπο με πρόσωπο με τους κοινωνικούς προβληματισμούς της ζωντανής καθημερινότητας (Κουτσελίνη 2001,31). Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

11 Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων
Αλήθεια είναι: «Οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν διάφορα είδη διδακτικού υλικού κατά το 90-95% του διδακτικού χρόνου». Eden 1984: 283 , Καψάλης & Χαραλάμπους 1996:114 «70% των δραστηριοτήτων στην τάξη γίνεται με βάση το διδακτικό εγχειρίδιο». Weiss 1988: 329, Καψάλης & Χαραλάμπους 1996:114 Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

12 ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΣ
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: Ποια τα στοιχεία ταυτότητας των ερωτήσεων αναστοχασμού και πώς τούτες διεισδύουν εμβαθύνοντας στην ανάλυση περιεχομένου; Πώς οι ερώτησες αναστοχασμού συνδέουν τα όσα ο εκπαιδευτικός «λαμβάνει» (δέκτης) από τους μαθητές του με αυτά που προτίθεται να τους διδάξει (πομπός); Πώς οι ερωτήσεις αναστοχασμού επηρεάζουν ή και διαμορφώνουν το μαθησιακό κλίμα; Πώς η Ανατροφοδοτική Αξιολόγηση συνδέεται με αναστοχαστικές διαδικασίες; Πηγή: Cinnamond and Zimper (1990) Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

13 ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΣΚΕΨΗΣ: Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΟΥ BLOOM ( BLOOM’S TAXONOMY) 1956
Benjamin Bloom ( ) Αμερικανός Ακαδημαϊκός (Εκπαιδευτική Ψυχολογία) που ανάπτυξε τη θεωρία της ταξινόμησης των δεξιοτήτων της σκέψης, οργανώνοντας τις σε επίπεδα, ξεκινώντας από τα βασικότερα και προχωρώντας στα συνθετότερα. Η ταξινόμηση του Bloom δίνει στους εκπαιδευτικούς και στους μαθητές την ευκαιρία να μάθουν και να εξασκηθούν σε ποικίλες δεξιότητες σκέψης, ενώ παρέχει μια απλή δομή για πολλά είδη ερωτήσεων που περιπτωσιολογικά χρησιμοποιούνται για την επίτευξη καθορισμένων μαθησιακών στόχων. Οι βασικές δεξιότητες της σκέψης, εμπεριέχουν κατά κύριο λόγο την αναπαραγωγή της γνώσης, ενώ οι πιο σύνθετες περιλαμβάνουν ανάμεσα σε άλλα, την αμφισβήτηση δεδομένων ή συνηθισμένων πρακτικών, την κριτική ιδεών αλλά και τη δημιουργία νέων (δημιουργική σκέψη). Η παραγωγή της νέας γνώσης βοηθά στη βελτίωση της ποιότητας της σκέψης, όπου η κριτική παράμετρος αποτελεί ένα από τα θεμέλια. Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

14 Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων
BLOOM’S TAXONOMY (1956) Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

15 BLOOM’S TAXONOMY (1956) ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΣΚΕΨΗΣ:
ΓΝΩΣΗ ως ανάκληση πληροφοριών : ημερομηνίες, γεγονότα, λεξιλόγιο, ιδέες. Περιγράφω, Ονομάζω, Βρίσκω, Απαριθμώ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ως επεξήγηση ιδεών: Επεξηγώ, Συζητώ, Διατυπώνω, Παραφράζω ΕΦΑΡΜΟΓΗ ως χρησιμοποίηση πληροφοριών σε νέες καταστάσεις: Λύνω, Δείχνω, Χρησιμοποιώ, Συμπληρώνω Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

16 Αναλύω, Συγκρίνω, Αντιπαραθέτω, Εξετάζω
ΑΝΑΛΥΣΗ ως αναγνώριση πληροφοριών και επεξήγηση μοντέλων, μοτίβων και σημασίας. Αναγνώριση του μέρους και του όλου: Αναλύω, Συγκρίνω, Αντιπαραθέτω, Εξετάζω ΣΥΝΘΕΣΗ και εξαγωγή συμπερασμάτων: Προβλέπω, Σχεδιάζω, Εισηγούμαι, Διαμορφώνω AΞΙΟΛΟΓΗΣΗ και κριτική: Επιλέγω, Δικαιολογώ, Αποφασίζω, Επαληθεύω Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

17 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΣΚΕΨΗΣ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΙΔΑΞΟΥΜΕ ΣΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ:
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΣΚΕΨΗΣ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΙΔΑΞΟΥΜΕ ΣΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΙΔΕΩΝ: Πολλαπλές ιδέες Ποικίλες ιδέες Νέες ιδέες Λεπτομερείς ιδέες ΣΥΝΘΕΣΗ Αναλογία/Μεταφορά ΔΙΑΣΑΦΗΝΙΣΗ ΙΔΕΩΝ: Σύγκριση/Αντιπαράθεση Ταξινόμηση/Ορισμός Τα μέρη/ Το όλο Διαδοχή/Αλληλουχία ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ Εύρεση λόγων Αποκάλυψη υποθέσεων Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

18 Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων
«Η δουλειά της αξιολόγησης με ερωτήσεις αναστοχασμού δεν μπορεί να γίνει εφάπαξ. Η ανάγκη για αξιολόγηση και για αναστοχασμό είναι επαναλαμβανόμενη». Dewey, J. (1920). Reconstruction in Philosophy: Ν.Υ. Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

19 Ενδεικτικές ερωτήσεις και οδηγίες που υποκινούν τον αναστοχασμό:
Ανάφερε ένα πράγμα που κατάλαβες καλά την προηγούμενη βδομάδα. Πώς είσαι βέβαιος/α ότι το κατάλαβες καλά; Τι ήταν αυτό που δυσκόλεψε ή και προβλημάτισε την ομάδα σου ή εσένα την προηγούμενη βδομάδα στο μάθημα; Τι έκανες εσύ ή η ομάδα για να ξεπεράσετε το πρόβλημα; Δημιούργησε μια οπτική μεταφορά η οποία να περιγράφει τον εαυτό σας σα μαθητή- σκεπτικιστή αυτή τη βδομάδα. Γιατί επέλεξες αυτή τη μεταφορά; Πηγή: Νικολοπούλου (2007) Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

20 Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων
Ποια ήταν για σένα η μεγαλύτερη πρόκληση τη χρονιά αυτή; Πώς δούλεψες γι’ αυτήν και πώς την διαχειρίστηκες; Ποιο ήταν το μεγαλύτερο επίτευγμα για το οποίο αισθάνεσαι περήφανος/η που το κατάφερες; Τι είδους συμπεριφορές ή στάσεις θα ήθελες να υιοθετήσεις σαν μέλος μιας ομάδας; Τι θα βοηθούσε εσένα και τα άλλα μέλη της ομάδας για να κάνετε τη συνεργασία δυνατότερη; Πηγή: Νικολοπούλου (2007) Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

21 Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων
Επιτομή: Ο αναστοχασμός ως διαδικασία αποτελεί κανάλι σκέψης που αποκαλύπτει τις παρανοήσεις. Βοηθά το άτομο ως πομπό, δέκτη και αναμεταδότη της όποιας μορφής επικοινωνίας (λεκτικής και μη, εικονικής, συμβολικής) να αναπροσανατολιστεί κριτικά στο υπό μελέτη γεγονός. Σε επίπεδο εκπαιδευτικών στρατηγικών (διαχειριστικών και παιδαγωγικών) παρέχει την ευκαιρία επαναξιολογήσεων και ισοζυγισμένης λογοδοσίας ολικής ποιότητας, αναπτύσσοντας την ιδέα της δια βίου εκπαίδευσης προσφέροντας διαρκώς ευκαιρίες για έρευνα με θετικές συνεπαγωγές στο πρόσωπο, το εκπαιδευτικό σύστημα, το κράτος, την ευρύτερη κοινωνία, τον πολιτισμό, τον κοσμοπολιτισμό. Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

22 «Η επιστήμη, αν και παράγωγο της εμπειρίας,
Εν κατακλείδι, «Η επιστήμη, αν και παράγωγο της εμπειρίας, συνδυάζει την εμπειρία με τη θεωρία, όπως και τη θεωρία με την τέχνη. Μπορεί η επιστήμη να είναι πρακτική. Μπορεί να είναι και θεωρητική αλλά και ποιητική». Αριστοτέλους, Μετά τα φυσικά Ε1, 1025b 20 Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

23 Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

24 Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Βάμβουκας, Μ. (1998). Εισαγωγή στην Ψυχοπαιδαγωγική Έρευνα και Μεθοδολογία (5 ed.). Αθήνα: Γρηγόρης. Cinnamond,J.H. and Zimper, N.L. (1990). Reflectivity as a function of community in R.T.Clift, W.R. Houston & M.C. Pugah (eds.). Encouraging Reflective Practice in Education: an analysis of issues and programs. N.Y. Teachers College Press. Γκότοβος, Θ. ( 1993). Η ποιοτική έρευνα στις Επιστήμες της Αγωγής. Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ΙΒ 199 Καψάλης, Α. και Χαραλάμπους, Δ. (1995). Σχολικά Εγχειρίδια. Θεσμική εξέλιξη και σύγχρονη προβληματική. Αθήνα: Έκφραση. Κουτσελίνη, Ι.Μ. (2001). Ανάπτυξη Προγραμμάτων- Θεωρία – Έρευνα – Πράξη. Λυθροδόντας Press: Λευκωσία Κουτσελίνη, Ι.Μ. (2006). Η διαφοροποίηση Διδασκαλίας- Μάθησης σε τάξεις μεικτής ικανότητας. Τόμος Α΄ Αναλυτικά Προγράμματα και Διδασκαλία. Λευκωσία: Πανεπιστήμιο Κύπρου Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων

25 Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων
Κυριαζή, Ν. (2004). Η κοινωνιολογική έρευνα: Κριτική επισκόπηση των μεθόδων και των τεχνικών. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Lincoln, D. (1994). Handbook of Qualitative Research. Sage Publications: U.S.A. Μπονίδης, Κ. (2004).Το περιεχόμενο του σχολικού βιβλίου ως αντικείμενο έρευνας. Αθήνα: Μεταίχμιο. Παντίδης, Σ. και Πασιάς, Γ. (2003). Ευρωπαϊκή Διάσταση στην Εκπαίδευση: Όψεις, Θεωρήσεις, Προβληματισμοί. Τόμος Α΄. Gutenberg: Αθήνα. Piajet, J. (1981). Ψυχολογία και Επιστημολογία. Για μια θεωρία της Γνώσης. Αθήνα: Υποδομή. Νικολοπούλου, Τ. (2007). Θέτοντας ερωτήσεις αναστοχασμού σε συνεχή βάση, ώστε να αποελούν εργαλεία αδιάκοπης αξιολόγησης. Project zero, Harvard University Ιουλίου: Εισήγηση σε συνεδρία. Υ.Π.Π. (2007). Ετήσια Έκθεση Λευκωσία 2008 Εισηγήτρια: Λιάνα Παπαδοπούλου Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων