Κουλτούρες, κοινωνικοποίηση και ταυτότητα

Παρουσίαση με θέμα: "Κουλτούρες, κοινωνικοποίηση και ταυτότητα"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Κουλτούρες, κοινωνικοποίηση και ταυτότητα
Διαπολιτισμική Εκπαίδευση Ι, Παραδόσεις Ακαδ. Έτους Κουλτούρες, κοινωνικοποίηση και ταυτότητα Η κουλτούρα Η κοινωνικοποίηση Η δόμηση της ταυτότητας

2 Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ
I. Η κουλτούρα Δυσκολία ως προς τον ορισμό Ένας ευρύτερος ορισμός από τους ανθρωπολόγους Ένας πιο συγκεκριμένος ορισμός Μία ευρύτερη έννοια του πολιτισμού Ματιές στις διάφορες κουλτούρες: από τη συνοχή στην αναδόμηση Το πολιτιστικό όραμα: η κουλτούρα ως μονάδα συνοχής Κουλτούρες “υπό διαμόρφωση” Principales sources utilisées pour la partie I: ABÉLÈS, M. (2006). "Culturalisme." p in Dictionnaire des sciences humaines, sd MESURE, S. et SAVIDAN, P. Paris: PUF ANSART, P. (1999). "Sociologie de la culture." p in Dictionnaire de sociologie, sd AKOUN, A. et ANSART, P. Paris: Le Robert - Seuil CUCHE, D. (1996). La notion de culture dans les sciences sociales, Paris: La Découverte. LAHIRE, B. (2006). "Culture." p in Dictionnaire des sciences humaines, sd MESURE, S. et SAVIDAN, P. Paris: PUF Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

3 A. Η κουλτούρα: ένας δύσκολος ορισμός
Ευρύτερος ορισμός από τους ανθρωπολόγους Ex. Tylor, 1871 : Κουλτούρα = «το σύνολο που περιλαμβάνει τις γνώσεις, τις πεποιθήσεις, την τέχνη, την ηθική, τους νόμους, τα έθιμα και τις υπόλοιπες δυνατότητες ή συνήθειες του ατόμου ως μέλος της κοινωνίας». Προσοχή: Η κουλτούρα δεν περιλαμβάνει μόνο τα άυλα στοιχεία (η ηθική, η θρησκεία, οι νόμοι, οι πεποιθήσεις) αλλά και τα υλικά στοιχεία, τα οποία χρησιμεύουν για να υποστηρίζουν τις πολιτιστικές έννοιες: π.χ. στυλό, φυλλάδια, έδρανα, αμφιθέατρα, κινητά τηλέφωνα, γλυκίσματα, μπουκάλια με νερό, είναι μερικά στοιχεία που συνθέτουν την υλική κουλτούρα των φοιτητών. Η κουλτούρα εδώ δεν αναφέρεται σε ένα σαφές σύνολο από κοινωνικές πρακτικές αλλά σε όλα όσα έχουν δημιουργηθεί και μεταδίδονται από τον άνθρωπο «ως μέλος της κοινωνίας» και όχι ως μέρος της φύσης. Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

4 Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ
1) Ένας ευρύτερος ορισμός της κουλτούρας από τους ανθρωπολόγους (συνέχεια) Η κουλτούρα ορίζεται διακριτά από τη φύση: έμφαση στο γεγονός ότι οι πρακτικές και οι παραστάσεις που αφορά, δεν είναι φυσικές αλλά προκύπτουν από μια κοινωνική δόμηση Κουλτούρα ≠ Φύση: π.χ. η ρήξη της σχέσης μεταξύ του φύλου και της ιδιοσυγκρασίας του ατόμου, όπως φαίνεται στο έργο της Margaret MEAD Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

5 Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ
1) Ένας ευρύτερος ορισμός της κουλτούρας από τους ανθρωπολόγους (συνέχεια) M. Mead : Αμερικανίδα ανθρωπολόγος ( ), η οποία διενήργησε εκτεταμένες έρευνες σε διάφορους πληθυσμούς της Νέας Γουινέας και των νησιών Σαμόα. Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις της, αμφισβητεί την επικρατούσα αντίληψη για τη σύνδεση ανάμεσα στο φύλο και την ιδιοσυγκρασία του ατόμου (σύνολο στοιχείων του χαρακτήρα όπως η ηπιότητα, η βία, η δημιουργικότητα κλπ). Η επικρατούσα αντίληψη: τα στοιχεία του χαρακτήρα συνδέονται εκ φύσεως με το φύλο του ατόμου (βιολογικός ντετερμινισμός): Οι γυναίκες είναι ευγενικές, στοργικές, συναισθηματικές, παθιασμένες. Οι άντρες είναι βίαιοι, επιθετικοί, δραστήριοι. Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

6 Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ
1) Ένας ευρύτερος ορισμός της κουλτούρας από τους ανθρωπολόγους (συνέχεια) Αποτελέσματα της έρευνας της Μ. Mead: Στη φυλή των Arapesh: Η ιδιοσυγκρασία δεν διαφοροποιείται ανάλογα με το φύλο. Και οι άνδρες και οι γυναίκες είναι ήπιοι και ευαίσθητοι χαρακτήρες. Στη φυλή των Mundugumor : Η ιδιοσυγκρασία δεν διαφοροποιείται ανάλογα με το φύλο. Και οι άνδρες και οι γυναίκες είναι βίαιοι και επιθετικοί χαρακτήρες. Στη φυλή των Chambuli : Η ιδιοσυγκρασία διαφοροποιείται ανάλογα με το φύλο, όμως όχι σύμφωνα με την εικόνα που κυριαρχεί στις δυτικές κοινωνίες: Οι άνδρες είναι είναι ήπιοι και ευαίσθητοι χαρακτήρες ενώ οι γυναίκες είναι βίαιες και επιθετικές. Simon de Beauvoir: Γυναίκα δεν γεννιέσαι. Γίνεσαι. Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

7 Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ
1) Ένας ευρύτερος ορισμός της κουλτούρας από τους ανθρωπολόγους (συνέχεια) Συμπέρασμα: Η ιδιοσυγκρασία του ατόμου δεν διαφοροποιείται πάντα ανάλογα με το φύλο Όταν υπάρχει διαφοροποίηση, δεν ακολουθεί απαραίτητα το μοντέλο που κυριαρχεί στη Δύση (γυναίκες ευαίσθητες, άντρες “σκληροί”) Απολογισμός: Όταν η ιδιοσυγκρασία συνδέεται με το φύλο, δεν προκύπτει από τη φύση αλλά από την κοινωνική δόμηση και μία «κοινωνική διαμόρφωση».  Εδώ, η διαφοροποίηση λόγω κουλτούρας χρησιμοποιείται για να αμφισβητήσει την άποψη του βιολογικού ντετερμινισμού (όταν ένας παράγοντας διαφέρει από τον ένα πληθυσμό στον άλλο, αυτό προκύπτει από την κουλτούρα του και όχι από τη φύση). Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

8 2) Ένας πιο συγκεκριμένος ορισμός της κουλτούρας
2) Ένας πιο συγκεκριμένος ορισμός της κουλτούρας Ορισμός πιο κοντά με τη συνήθη έννοια: η κουλτούρα είναι μέρος των τεχνών και των πρακτικών που σχετίζονται με την παραγωγή και την κατανάλωση των «πολιτιστικών αγαθών» (μουσική, βιβλία, παραστάσεις, κινηματογράφος κλπ). Θέματα για έρευνα που προκύπτουν: Διαφοροποίηση των πολιτιστικών πρακτικών ανάλογα με τις κοινωνικές δομές Ιεράρχηση ανάμεσα στις επίσημες πολιτιστικές πρακτικές και στις υπόλοιπες λιγότερο αναγνωρίσιμες Η κουλτούρα προκύπτει λοιπόν εδώ ως ένα διακριτό σύνολο από κοινωνικές πρακτικές και η κοινωνιολογία της κουλτούρας είναι ένα ξεχωριστό υπο-πεδίο της κοινωνιολογίας, απολύτως διακριτό από τα υπόλοιπα. Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

9 3) Ενδιαφέρον για μια ευρύτερη έννοια της κουλτούρας
Στο πλαίσιο του μαθήματος θα επικεντρωθούμε στην κουλτούρα ως έννοια αμφισβήτησης και ως ένα πρίσμα εγκάρσιας ανάλυσης παρά ως ένα ειδικό τομέα της κοινωνιολογίας. Το ζήτημα της κουλτούρας μπορεί λοιπόν να τεθεί σε διάφορα υπο-πεδία της κοινωνιολογίας, πχ: Κουλτούρα των τάξεων Πολιτική κουλτούρα Αθλητική κουλτούρα Κουλτούρα των εταιριών Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

10 B. Ματιές στις διάφορες κουλτούρες: από τη συνοχή στην αναδόμηση
Το πολιτιστικό όραμα: η κουλτούρα ως συνεκτική μονάδα Κουλτούρες “υπό διαμόρφωση” Η πολιτισμική πολυμορφία μέσα στην ίδια κοινωνίας Η διαδικασία του επίπολιτισμού (acculturation) Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

11 1) Το πολιτιστικό όραμα: η κουλτούρα ως συνεκτική μονάδα
Βασική συνεισφορά της κουλτούρας: Αμφισβητεί τον βιολογικό ντετερμινισμό και την έννοια της φυλής Αναδεικνύει την ύπαρξη μιας πληθώρας πολιτιστικών μοντέλων, όπως πχ στο παράδειγμα της MEAD. Κατά συνέπεια: Τίθεται υπό αμφισβήτηση η έννοια του εθνοκεντρισμού: κάθε κουλτούρα πρέπει να μελετηθεί ως προς τον εαυτό της και όχι σε σχέση με τη δυτική κουλτούρα. Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

12 1) Το πολιτιστικό όραμα: η κουλτούρα ως συνεκτική μονάδα
Πόρισμα: επιμονή ως προς την κατάλληλη συνοχή σε κάθε κουλτούρα Απόσπασμα από τον Malinowski, σύμφωνα με τη φονξιοναλιστική θεωρία: η κουλτούρα είναι ένα συνεκτικό σύνολο, κάθε στοιχείο της οποίας εκτελεί μια λειτουργία για το υπόλοιπο σύνολο. (βλ. παράρτημα 2) Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

13 Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ
Extrait annexe 2 : La culture comme totalité : la perspective fonctionnaliste (B. Malinowski) « […] l'ethnologie a introduit des règles et de l'ordre dans ce qui semblait chaotique et dépourvu de sens. Ce monde surprenant, primitif et indéchiffrable des « sauvages », elle l'a converti pour nous en un certain nombre de communautés bien ordonnées, soumises à des réglementations, se comportant et pensant selon des principes logiques. […] Beaucoup de gens s'imaginent que les indigènes vivent au sein de la Nature, à peu près comme ils le désirent et comme ils le peuvent, en proie à des croyances fantasmagoriques et à des craintes folles. La science moderne montre que leurs institutions sociales ont au contraire une structure bien précise, qu'elles sont soumises à une autorité, à des conventions et des lois […]. Qu'il y a loin de la réponse fameuse faite jadis par ce fonctionnaire qui, interrogé sur les us et coutumes des indigènes, répliquait : « Aucunes mœurs, manières bestiales », à la position de l'ethnographe moderne! Celui-ci, avec ses tables de termes de parenté, ses généalogies, ses croquis, plans et diagrammes, prouve l'existence d'une forte et vaste organisation sociale, établit la composition de la tribu, du clan, de la famille; et il nous brosse un tableau d'indigènes assujettis à un code strict de conduite et de bonnes manières, à côté duquel la vie à la Cour de Versailles ou à l'Escurial apparaît comme libre et facile. Par conséquent, l'idéal premier et fondamental du travail ethnographique de plein air est de donner un plan clair et cohérent de la structure sociale et de dégager du fatras des faits les lois et les normes de tous les phénomènes culturels. La charpente solide de la vie tribale doit être, en premier lieu, établie ». Malinowski, B. (1963 [1922]), Les Argonautes du Pacifique occidental, Paris, Gallimard. Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

14 1) Το πολιτιστικό όραμα: η κουλτούρα ως συνεκτική μονάδα
Περιορισμός της φονξιοναλιστική οπτικής: δεν επιτρέπει τη μελέτη των αντιφάσεων, οι οποίες προκύπτουν ανάμεσα σε στοιχεία της ίδιας κουλτούρας, ούτε και την μελέτη σε άλλη κουλτούρα Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

15 2) Κουλτούρες “υπό διαμόρφωση”
Η πολιτιστmική πολυμορφία μέσα στην ίδια κοινωνίας Παράδειγμα: Κουλτούρες οι οποίες συνδέονται με τις διάφορες εθνικότητες, τις κοινωνικές τάξεις, τις ηλικιακές ομάδες, τις επαγγελματικές καταστάσεις (φοιτητές, υπάλληλοι, μισθωτοί...). πχ «Η κουλτούρα των φτωχών» του R. Hoggart Ύπαρξη υπο-κουλτούρας, αντι-κουλτούρας Ισχυρές σχέσεις ανάμεσα στους πολιτισμούς Τρόποι επιρροής μιας κουλτούρας σε μια άλλη (βλ. έννοια του επιπολιτισμού (acculturation)) Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

16 2) Κουλτούρες “υπό διαμόρφωση”
Η διαδικασία του επιπολιτισμού (acculturation) Όρος που χρησιμοποιήθηκε αρχικά το 1880 από τον J. Powell για να περιγράψει την μετατροπή του τρόπου ζωής και σκέψης των μεταναστών όταν ήρθαν σε επαφή με την αμερικάνικη κοινωνία Ορισμός πιο γενικευμένος δόθηκε από τους R. Redfield, R. Linton και M. Herskovits στο έργο τους «Μνημόνιο για τη μελέτη του επιπολιτισμού» το 1936. Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

17 b) Η διαδικασία του επιπολιτισμού (acculturation)
Ορισμός των R. Redfield, R. Linton και M. Herskovits (1936) : « Ο επιπολιτισμός είναι το σύνολο των φαινομένων, τα οποία προκύπτουν από την άμεση και διαρκή επαφή ανάμεσα σε πληθυσμιακές ομάδες με διαφορετικές κουλτούρες, και οδηγούν σε αλλαγή των αρχικών πολιτιστικών μοντέλων σε κάποια από τις δύο ομάδες». Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

18 b) Η διαδικασία του επιπολιτισμού (acculturation)
Παρατήρηση: ανάλυση κυρίως της διαδικασίας κατά την οποία υιοθετούνται τα στοιχεία από διαφορετικές κουλτούρες και όχι τόσο των αποτελεσμάτων (πολιτιστικός συγκριτισμός) Οι τρόποι και οι επιπτώσεις του επιπολιτισμού διαφέρουν πολύ μεταξύ τους, ανάλογα με: Το σχετικό μέγεθος των ομάδων αναφοράς Τη σχέση μεταξύ των ομάδων (φιλική ή εχθρική) Τη δύναμη που ασκείται σε διάφορες περιπτώσεις (πχ. αποικισμός ή μετανάστευση) Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

19 b) Η διαδικασία του επιπολιτισμού (acculturation)
Ο επιπολιτισμός δεν αφορά μόνο την υιοθέτηση πολιτιστικών στοιχείων διαφορετικής κουλτούρας αλλά και επανερμηνεία αυτών (Herskovits): Μια παλιά έννοια μπορεί να αποδοθεί σε ένα σύγχρονο πολιτιστικό στοιχείο. Πχ. οι τεχνικές ποδοσφαίρου της φυλής των Gahuku-Kama στη Νέα Γουινέα. Μια σύγχρονη έννοια μπορεί να αποδοθεί σε ένα παλιό πολιτιστικό στοιχείο, λόγω της υιοθέτησης νέων στοιχείων της κουλτούρας με την οποία ερχόμαστε σε επαφή. Πχ. Λατρεία μιας αρχαίας θρησκείας η οποία λαμβάνει νέα υπόσταση κατά την υιοθέτηση από μια νέα θρησκεία. Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

20 b) Η διαδικασία του επιπολιτισμού (acculturation)
Τελική φάση του επιπολιτισμού, η οποία σπάνια επιτυγχάνεται: η αφομοίωση, η οποία περιλαμβάνει την πλήρη εξαφάνιση της κουλτούρας της μίας εκ των δύο ομάδων και την πλήρη αποδοχή της κουλτούρας της άλλης ομάδας. Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

21 Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ
Συμπεράσματα Ο τρόπος σκέψης και πράξης μας δεν είναι κάτι «φυσικό», αλλά προκύπτει από μια κοινωνική και πολιτιστική δομή. Οι κουλτούρες δεν είναι στατικές αλλά βρίσκονται σε συνεχή διαμόρφωση. Οι κουλτούρες δεν είναι ομοιογενείς οντότητες ούτε πλήρως λειτουργικές. Κάποια στοιχεία τους μπορεί να είναι αντιφατικά. Οι κουλτούρες πρέπει να θεωρούνται ως “πολλές”, διότι αποτελούνται από ποικίλους όρους συνύπαρξης μεταξύ τους (ιεραρχίες, σχέσεις εξουσίας, συγκρούσεις, επανερμηνεία των πολιτιστικών χαρακτηριστικών ...) Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ

22 Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ
Συμπεράσματα Επιπτώσεις για την κοινωνικοποίηση: Ο τρόπος που σκεφτόμαστε και πράττουμε δεν είναι “φυσικός” αλλά μαθαίνεται και μεταδίδεται από την κοινωνία: η κοινωνικοποίηση αποτελεί τη διαδικασία κατά την οποία το άτομο δομείται μέσα στην κοινωνία. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, υποβαλλόμαστε από πολλές πολιτιστικές επιρροές. Η πολυπλοκότητα των πολιτισμών οδηγεί προφανώς σε μια πολύπλοκη διαδικασία κοινωνικοποίησης. Γιώργος ΝΙκολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΤΔΕ