Τίτλος: «Η Αναγκαιότητα του Μαθήματος – Το πλαίσιο Εννοιών, Αρχών και Κατευθύνσεων» ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ ΚΓ’ ΣΕΙΡΑΣ, Αμφιθέατρο ΕΚΔΔΑ, 7 Φεβρουαρίου 2014.

Παρουσίαση με θέμα: "Τίτλος: «Η Αναγκαιότητα του Μαθήματος – Το πλαίσιο Εννοιών, Αρχών και Κατευθύνσεων» ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ ΚΓ’ ΣΕΙΡΑΣ, Αμφιθέατρο ΕΚΔΔΑ, 7 Φεβρουαρίου 2014."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Τίτλος: «Η Αναγκαιότητα του Μαθήματος – Το πλαίσιο Εννοιών, Αρχών και Κατευθύνσεων» ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ ΚΓ’ ΣΕΙΡΑΣ, Αμφιθέατρο ΕΚΔΔΑ, 7 Φεβρουαρίου 2014 Διδάσκουσα: ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΣΑΠΟΥΝΤΖΑΚΗ, καθηγήτρια Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Εκπαιδευτική Σειρά ΚΓ’, Β’ ΕΦ Σπουδών, Μάθημα: Διαχείριση κινδύνων και πολιτική προστασία (ΕΔ-Μ20) Διδάσκοντες/ουσες: Χρ.Γκουντρομίχου, Π.-Μ. Δελλαδέτσιμας, Π.Κατσικόπουλος, Π.Σαπουντζάκη

2 ΓΙΑΤΙ οι Κίνδυνοι, οι Κρίσεις και οι Καταστροφές είναι πεδίο δημόσιας πολιτικής που επηρεάζει και επηρεάζεται από τις άλλες δημόσιες πολιτικές των κανονικών ή «ήρεμων» περιόδων σε όλες τις κλίμακες του χώρου και της διοίκησης / διακυβέρνησης;  Οι κίνδυνοι και οι καταστροφές μπορεί να ΑΝΑΤΡΕΨΟΥΝ την πορεία και τα επίπεδα ανάπτυξης επειδή είναι ενδεχόμενα και πραγματώσεις συσσωρευμένων απωλειών σε όλους τους τομείς της κοινωνικής και οικονομικής ζωής και το περιβάλλον. Πλήττουν τον άνθρωπο και την κοινωνία, από το επίπεδο του ατόμου μέχρι εκείνο της διεθνούς κοινότητας.  Οι κρίσεις συνιστούν ΔΙΑΤΑΡΑΞΗ των κανόνων και συμβάσεων της κοινωνίας, των τρόπων αντίληψης και των συνηθισμένων σημασιοδοτήσεων. Συνιστούν διατάραξη των κοινωνικών σχέσεων και της δομής της κοινωνίας.  Η διαχείριση των κινδύνων, των κρίσεων και των καταστροφών είναι αδύνατη χωρίς την εμπλοκή όλων των τομέων δημόσιας πολιτικής και μάλιστα σε μεγάλη διάρκεια χρόνου (πριν, την ώρα αλλά και για χρόνια μετά την καταστροφή) με πρόσθετη απαίτηση τον ΙΣΧΥΡΟ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ. Ο συντονισμός των δημοσίων πολιτικών που είναι αναγκαίος σε περιόδους ρουτίνας είναι ακόμη πιο κρίσιμος σε έκτακτες περιόδους.

3 ΟΙ ΤΑΣΕΙΣ ΑΜΕΣΩΝ ΣΥΝΟΛΙΚΩΝ ΑΠΩΛΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ ΑΠΩΛΕΙΩΝ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ – 1980-2012

4 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ / ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΗΣ  Ορίζεται από UNISDR (2009) ως ο συνδυασμός της πιθανότητας ενός (επικίνδυνου) γεγονότος και των συνεπειών του. Η λέξη «κίνδυνος» έχει δύο διακριτές σημασίες. Στην κοινή γλώσσα η έμφαση είναι στο «ενδεχόμενο» ή την «πιθανότητα», όπως όταν αναφερόμαστε στον «κίνδυνο ατυχήματος». Στα πλαίσια των κοινωνικών και τεχνικών επιστημών η έμφαση είναι πάνω στις επιπτώσεις και τις (εν δυνάμει) απώλειες, σε σχέση με συγκεκριμένο αίτιο, τόπο και χρονική περίοδο. Οι άνθρωποι δεν μοιράζονται την ίδια αντίληψη για τη σημασία και τα υποκείμενα αίτια διαφορετικών κινδύνων.  Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ αντιπροσωπεύει την πιθανότητα ζημιών ή απωλειών (θάνατοι, τραυματισμοί, απώλειες περιουσιακώ ν στοιχείων και μέσων διαβίωσης, αποδιοργάνωση της οικονομικής δραστηριότητας ή καταστροφές του περιβάλλοντος) που προκύπτουν από τη «συνάντηση» επικινδυνοτήτων και συνθηκών τρωτότητας.

5 Εκατομμύρια Ινδών κάνουν μπάνιο στο Γάγγη ποταμό: Ο Γάγγης όμως ρυπαίνεται από τις βιομηχανίες και τους οικισμούς στις όχθες του, μεταμορφώνοντας τα καθαρά νερά από τα Ιμαλάια σε θολά και αφρώδη μολυσμένα νερά στα κατάντη. ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΔΕΝ ΜΟΙΡΑΖΟΝΤΑΙ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥΣ Έρευνες δείχνουν ότι τα Κύματα Καύσωνα θεωρούνται συνήθως αβλαβή αν και όπως δείχνει ο Klinenberg, αν και ευθύνονται για πολλές απώλειες ζωής κάθε χρόνο. Ωστόσο αυτοί που πεθαίνουν από τους καύσωνες, οι φτωχοί ηλικιωμένοι, είναι σύνήθως αδύναμοι. Αντίθετα η απειλή της τρομοκρατίας ενώ τραβά την προσοχή και την κατακραυγή δεν αποτελεί σημαντική απειλή για την ευημερία μας

6 ΦΥΣΙΚΟΙ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ ΚΙΝΔΥΝΟΙ Σεισμοί Κατολισθήσεις Τσουνάμι Ηφαιστειακές εκρήξεις Κυκλώνες Τυφώνες Χιονοστιβάδες Πλημμύρες Ξηρασίες Δασικές πυρκαγιές Ατυχήματα στις μεταφορές Βιομηχανικά ατυχήματα Ρύπανση των υδάτων Διαρροή ραδιενέργειας Κοινωνική εγκλημα- τικότητα Διατροφικά πρόσθετα Κάπνισμα ΑΚΟΥΣΙΟΙ ΕΚΟΥΣΙΟΙ Οξείς & Συγκεν- τρωμένοι Διάχυτοι ΦΥΣΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΙΣ

7  Επικινδυνότητα είναι ένα απειλητικό/η φαινόμενο, ουσία, ανθρώπινη δραστηριότητα ή κατάσταση που είναι δυνατόν να προκαλέσει απώλειες ζωής, τραυματισμούς ή άλλες επιπτώσεις στην υγεία, ζημιές στις περιουσίες, απώλειες στα μέσα διαβίωσης και τις υπηρεσίες, κοινωνική και οικονομική απορρύθμιση, ή/και περιβαλλοντικές βλάβες (UNISDR, 2009).  Οι επικινδυνότητες μπορεί να έχουν φυσική προέλευση, περιβαλλοντική ή τεχνολογική και προκαλούνται από μια τεράστια ποικιλία γεωλογικών, υδρολογικών, ωκεάνιων, μετεωρολογικών, κλιματολογικών, βιολογικών και τεχνολογικών πηγών και διαδικασιών, που σε ορισμένες περιπτώσεις ενεργούν συνδυαστικά. Ορισμένοι συγγραφείς ταξινομούν τις επικινδυνότητες σε φυσικές, κοινωνικο-φυσικές και τεχνολογικές.  Kάθε εκδοχή επικινδυνότητας χαρακτηρίζεται από τη θέση, την έντασή της και την αντίστοιχη πιθανότητα εκδήλωσης. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ Παραδείγματα σημάτων επικινδυνοτήτων σε χημικά εργοστάσια σύμφωνα με το European Chemical Bureau

8 ΦΥΣΙΚΗ (ΣΕΙΣΜΙΚΗ) ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑ Χάρακας–Μύρτος, Κεφαλλονιά: Βραχόπτωση κατά τη σεισμική ακολουθία Ιανουαρίου 2014, Πηγή: Κεφαλλονίτικα Νέα, 31 Μαρτίου 2014

9 Η ΕΚΘΕΣΗ ΩΣ ΓΕΦΥΡΑ ΜΕΤΑΞΥ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΚΙΝΔΥΝΟΥ  «Η Έκθεση σε Επικινδυνότητες αναφέρεται σε πληθυσμούς, περιουσίες, τεχνικά συστήματα ή άλλα στοιχεία που βρίσκονται μέσα σε ζώνες επικινδυνότητας και άρα υπόκεινται στο ενδεχόμενο βλαβών ή απωλειών. Μετράται ως το πληθυσμιακό μέγεθος που βρίσκεται εντός ζώνης επικινδυνότητας ή προσεγγίζεται σε σχέση με τις κατηγορίες αποθεμάτων που βρίσκονται εντός ζώνης» (UNISDR, 2009).  «Έκθεση είναι η συνολική αξία των στοιχείων που βρίσκονται σε κίνδυνο. Εκφράζεται με τον αριθμό των ανθρώπων και την αξία των περιουσιών που υπάρχει πιθανότητα να επηρεαστούν από επικινδυνότητες. Η έκθεση είναι συνάρτηση της γεωγραφικής θέσης των στοιχείων» (WMO 2010, UNDEP 2004). Τμήματα της παραλιακής ζώνης της Ιεράπετρας στην Κρήτη που εκτίθεται σε ανεμογενή κυματισμό. Φωτο: Μπαλαντινάκη 2014 Το χειμώνα του 2012 – 2013 επικράτησαν ισχυροί άνεμοι στην περιοχή της Ιεράπετρας με αποτέλεσμα την υποχώρηση της άμμου σε διάφορες παραλίες (λόγω της έκθεσής τους στον ανεμογενή κυματισμό) και την εμφάνιση βράχων.

10  Η τρωτότητα είναι το πλέον άπιαστο, δυσδιάκριτο συστατικό των καταστροφών και του κύκλου διαχείρισής τους.  Χρειάζεται κάθε φορά να δίνονται απαντήσεις στα ερωτήματα «Τρωτότητα ποιού/ας;», «Τρωτότητα απέναντι σε τι;» και «Τρωτότητα σε ποια κλίμακα;» προκειμένου να προσδιορίζεται ικανοποιητικά η φύση της τρωτότητας.  Η τρωτότητα διαθέτει πολλά πρόσωπα που απορρέουν από την ποικιλία φυσικών, κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.  Η τρωτότητα ποικίλει μέσα σε μια κοινότητα, αλλάζει στο πέρασμα του χρόνου  Οι ορισμοί της τρωτότητας μπορεί να εμπεριέχουν ή όχι την έκθεση στην επικινδυνότητα.  Τρωτότητα μπορεί να σημαίνει κακής ποιότητας σχεδιασμό και κατασκευή κτιρίων, ελλείψεις και ανεπάρκειες στην πληροφόρηση και εγρήγορση του κοινού, περιορισμένη επίγνωση των κινδύνων από τους αρμόδιους και έλλειψη μέτρων ετοιμότητας, φτώχεια και έλλειψη μέσων αποκατάστασης, αδυναμία πρόσβασης σε κέντρα λήψης αποφάσεων,…... Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΡΩΤΟΤΗΤΑΣ

11 ΟΡΟΣΟΡΙΣΜΟΣΠΗΓΗ ΤΡΩΤΟΤHTAΤΡΩΤΟΤHTA «Τα χαρακτηριστικά ενός ατόμου ή μιας ομάδας σε σχέση με την ικανότητά της να προβλέπει, να ανταπεξέρχεται, να ανθίσταται και να αποκαθίσταται από τις επιπτώσεις μιας φυσικής επικινδυνότητας» «Το δυναμικό τραυματισμών, βλαβών, καταρρεύσεων, διαταράξεων, απορρύθμισης ή άλλων μορφών απώλειας αναφερόμενων σε ένα ιδιαίτερο στοιχείο ή οντότητα» «Η προδιάθεση ενός στοιχείου, συστήματος ή κοινότητας να πλήττονται ή να παρουσιάζουν επιρρέπεια σε βλάβες. Στα πλαίσια της θεώρησης του κινδύνου η τρωτότητα ορίζεται ως το εσωτερικό η ενδογενές στοιχείο του κινδύνου σε αντίθεση με την επικινδυνότητα που αποτελεί τον εξωτερικό ή εξωγενή κινδυνικό παράγοντα». «..τα χαρακτηριστικά ενός ατόμου ή ομάδας και η κατάστασή τους που επηρεάζει την ικανότητά τους να προβλέπουν, να ανταπεξέρχονται, να ανθίστανται και να αποκαθίστανται από τις επιπτώσεις μιας φυσικής επικινδυνότητας. Αναφέρεται σε συνδυασμό παραγόντων που καθορίζουν τον βαθμό διακινδύνευσης της ζωής, των πόρων διαβίωσης, των περιουσιών και των άλλων αποθεμάτων από ένα αναγνωρίσιμο γεγονός στη φύση και την κοινωνία» Blaikie et al, 2003 Alexander, 2000 Cardona, 2004 Wisner, 2005 ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΤΡΩΤΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ

12 ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΡΩΤΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟ ΦΟΡΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ, ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ Κ.Α.

13 ΤΑ ΠΟΛΛΑ, ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΗΣ ΤΡΩΤΟΤΗΤΑΣ Pelling Μ, 2003: Φυσική, Κοινωνική, Ανθρώπινη Lavell A, 2004: Καθημερινή Τρωτότητα Έκτακτη Τρωτότητα Wilches-Chaux G, 1993: Φυσική Περιβαλλοντική Οικονομική Κοινωνική Πολιτική Θεσμική Τεχνική Ιδεολογική Πολιτισμική Οικολογική Εκπαιδευτική Υγείας

14 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΤΡΩΤΟΤΗΤΑΣ ΕΝΑΝΤΙ ΚΙΝΔΥΝΩΝ Ο ΣΕΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΕΞΙΚΟΥ 1985: Στις 19 Σεπτεμβρίου 1985, στις 7.14 πμ σεισμός μεγέθους 8.1 R. χτύπησε τις ακτές του Μεξικού, συνταράσσοντας την πρωτεύουσα του. Οι πάροχοι τηλεπικοινωνιών και ηλεκτρικού ήταν συγκεντρωμένοι στην περιοχή που ισοπεδώθηκε από το σεισμό, η διακοπή λειτουργίας των κεντρικών μονάδων επηρέασε την διοικητική ικανότητα για την αποκατάσταση υπηρεσιών σε όλη την μητροπολιτική περιοχή. Οι ζημιές σε ένα μοναδικό κτίριο στο κέντρο της πόλης (φυσική τρωτότητα), προκάλεσαν την διακοπή της τηλεφωνικής επικοινωνίας σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο (συστημική). Η πλειονότητα των σταθμών ηλεκτροδότησης ήταν επίσης χωροθετημένοι στην ίδια κεντρική περιοχή με αποτέλεσμα διακοπές ηλεκτρικού μεγάλης διάρκειας. Ο σεισμός της πόλης του Μεξικού 1985

15 Οι μέγα-πυρκαγιές του 2007 στην Ηλεία: Κατά τη διάρκεια των μέγα- πυρκαγιών τον Αύγουστο 2007, οι παράνομες, ανεξέλεγκτες χωματερές στην περιοχή, υπό την επίδραση της φωτιάς απελευθέρωσαν στερεούς, υγρούς και αέριους ρύπους που προκάλεσαν ρύπανση του εδάφους και υπεδάφους, ατμοσφαιρική,καθώς και ρύπανση των επιφανειακών και υπογείων υδάτων (οικολογική και οικο-συστημική). Με τη σειρά τους αυτές οι διαδικασίες επηρέασαν τα υδατικά αποθέματα που προηγουμένως ήταν κατάλληλα για άρδευση και οικιακή χρήση, απειλώντας έτσι τη δημόσια υγεία (ανθρώπινη, οικονομική, κοινωνική). Συσκευές και σκεύη του νοικοκυριού μετά τις φλόγες των μεγα-πυρκαγιών του 2007 που σάρωσαν την Πελοπόννησο ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΤΡΩΤΟΤΗΤΑΣ ΕΝΑΝΤΙ ΚΙΝΔΥΝΩΝ

16 ΠΑΡΙΣΙ, τρωτότητα στα κύματα καύσωνα του 2003: Επηρέασαν κυρίως άτομα άνω των 75 ετών, που αντιστοιχούσαν στο 70% των συνολικά 14.802 θανάτων. Η ομάδα ηλικών 45-74 υπέφερε επίσης, αντιστοιχούσε στο 30% των θανάτων. Οι απώλειες στον πληθυσμό των γυναικών αυτής της ηλικιακής ομάδας ήταν αναλογικά μεγαλύτερες (ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΤΡΩΤΟΤΗΤΑ) (IFRC 2004). Αυτό που έχει όμως σημασία δεν είναι μόνο το ποιός πεθαίνει. Το που και το πότε πεθαίνει αποκαλύπτει τις αποτυχίες της κοινωνίας που οδηγούν στην καταστροφή. Σύμφωνα με το National Institute Health Surveillance περισσότεροι από 60% έχασαν τη ζωή τους στα νοσοκομεία, τα ιδιωτικά κέντρα υγείας και τις στέγες συνταξιούχων και ηλικιωμένων (ΘΕΣΜΙΚΗ ΤΡΩΤΟΤΗΤΑ) (IFRC 2004). ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΤΡΩΤΟΤΗΤΑΣ ΕΝΑΝΤΙ ΚΙΝΔΥΝΩΝ

17  Καταστροφή είναι σοβαρή διακοπή της λειτουργίας μιας κοινωνίας η οποία συνδέεται με εκτεταμένες ανθρώπινες, υλικές, οικονομικές ή περιβαλλοντικές απώλειες και επιπτώσεις και υπερβαίνει την ικανότητα της πληγείσας κοινότητας να ανταπεξέλθει με ίδιους/ες πόρους και δυνατότητες (UNISDR, 2009, IFRC, 2013).  Οι επιπτώσεις των καταστροφών περιλαμβάνουν απώλειες ζωής, τραυματισμούς, ασθένειες και άλλες αρνητικές επιπτώσεις στο ανθρώπινο κεφάλαιο, την πνευματική και κοινωνική ευημερία, σε συνδυασμό με απώλειες περιουσιών, αποθεμάτων, υπηρεσιών και παροχών, διακοπή της κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας αλλά και περιβαλλοντική υποβάθμιση.  Για να ενσωματωθεί μια καταστροφή στη βάση δεδομένων της Διεθνούς Στρατηγικής των Ηνωμένων Εθνών για τη Μείωση των Καταστροφών (UNISDR) θα πρέπει να ικανοποιούνται ένα ή περισσότερα από τα κριτήρια: (α) αναφορά για 10 τουλάχιστον θανάτους, (β) αναφορά για 100 τουλάχιστον επηρεασμένους, (γ) κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης από την υπεύθυνη Κυβέρνηση και (δ) αίτημα της εθνικής κυβέρνησης για διεθνή βοήθεια. ΟΙ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ

18  Η ακαδημαϊκή κοινότητα θεωρεί τις καταστροφές ως το αποτέλεσμα κινδύνου ο οποίος δεν αντιμετωπίστηκε, δεν έτυχε της κατάλληλης διαχείρισης. Ενός κινδύνου ο οποίος προκύπτει από το συνδυασμό της έκθεσης σε απειλητική διαδικασία με ευάλωτες / τρωτές συνθήκες.  Οι απειλές που πλήττουν περιοχές με χαμηλή ή ανύπαρκτη τρωτότητα δεν γίνονται ποτέ καταστροφές όπως στην περίπτωση των ακατοίκητων περιοχών του πλανήτη. Η μαθηματική έκφραση του Κινδύνου (ISDR, 2004) Κίνδυνος = Επικινδυνότητα # Τρωτότητα Risk = Hazard # Vulnerability Κίνδυνος = Επικινδυνότητα Χ Τρωτότητα Κίνδυνος είναι η πιθανότητα ενός συγκεκριμένου επίπεδο απωλειών από και σε ένα δεδομένο σύνολο στοιχείων εκτεθειμένων σε δεδομένο επίπεδο Επικινδυνότητας (Alexander, 2000). Συνολ. Κίνδυνος = (Σ εκτεθειμένων στοιχείων) Χ Επικινδυνότητα Χ Τρωτότητα Λισαβώνα, Σεισμός Νοεμβρίου 1, 1755. Μέγεθος: 8.6 Source: Kozak Collection

19 O XΩΡΟΣ ΚΑΙ Ο ΧΡΟΝΟΣ ΣΤΙΣ ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ Στιγμιαία και διαρκή γεγονότα Συχνότητα εμφάνισης Ζώνες κατανομής των επιπτώσεων Περίοδος επανάληψης Σεισμός Κατολίσθηση Εποχιακή/Ακανόνιστη Πλημμύρα Εποχιακή Πυρκαγιά Εποχιακή/Τυχαία Ξηρασία Εποχιακή/Ακανόνιστη Ερημοποίηση Προοδευτική Τυχαία Νεκροί Τραυματίες Αστεγοι Οικονομικά πληγέντες Φορολογούμενοι Ψυχολογικά επηρεασμένοι Ενημερωμένοι από τα ΜΜΕ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΧΩΡΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΟΣΜΟΣ

20 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ  Η έννοια της «Κρίσης» είναι μια δύσκολη έννοια, που χαρακτηρίζεται από πολυσημία. Κάποιοι ορισμοί αναδεικνύουν το δραματικό σημείο καμπής στο ιστορικό μιας κοινωνικής οργάνωσης.  Άλλοι εστιάζουν στην ανάγκη για διαχειριστικές προσπάθειες πολύ μεγαλύτερες από αυτές που απαιτούνται σε κανονικές διαδικασίες ρουτίνας.  Άλλοι δίνουν έμφαση στο στρες, άλλοι στην αδυναμία ελέγχου, αβεβαιότητα, την καταπάτηση των νόμων και της ηθικής, την αδικοπραξία.  Υπάρχουν πολλές μορφές κρίσεων: Οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές, διεθνείς, προσωπικές.  Οι ορισμοί των κρίσεων από περιβαλλοντικές επικινδυνότητες εστιάζουν στην ανεπαρκή προετοιμασία και πρόληψη και στην ανάγκη για επικοινωνιακό σχεδιασμό, για ασκήσεις ετοιμότητας, ανάληψη ρόλων από το αρμόδιο προσωπικό και άλλες στρατηγικές ή τακτικές ενέργειες, μεταξύ των οποίων η σύνταξη κωδικοποιημένων μηνυμάτων για χρήση κατά τη διάρκεια της κρίσης.  Ο Quarantelli (1986) έχει προτείνει τις «κρίσεις» ως την ευρύτερη κατηγορία, στα πλαίσια της οποίας οι καταστροφές είναι μόνο ένας τύπος.

21 ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑ: «Η ικανότητα ενός συστήματος, ή μιας κοινωνίας εν δυνάμει εκτεθειμένης στις επικινδυνότητες να προσαρμόζεται αντιστέκοντας ή αλλάζοντας έτσι ώστε να διατηρεί ένα αποδεκτό επίπεδο δομής και λειτουργίας». ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ (Coping Capacity)ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑ (Resilience / Adaptation) ISDR 2004, 2009 ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ: «Η ικανότητα ανθρώπων, οργανισμών και συστημάτων να αντιμετωπίζουν και να διαχειρίζονται αντίξοες συνθήκες, καταστάσεις έκτακτης ανάγκης ή καταστροφές, αξιοποιώντας διαθέσιμες δεξιότητες και πόρους. Προϋποθέτει διαρκή εγρήγορση, πόρους και καλή διαχείριση, τόσο σε κανονικές περιόδους όσο και κατά τη διάρκεια κρίσεων ή αντίξοων συνθηκών». Προσαρμοστικότητα σε Κύματα Καύσωνα, Παρίσι 2003

22 ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ (Coping Capacity)ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑ (Resilience / Adaptation)  Οι ΠΟΡΟΙ που χρησιμοποιούνται για την ανάπτυξη της προσαρμοστικότητας, βρίσκονται στο κοινωνικο-οικονομικό και φυσικό περιβάλλον: πρόκειται για το οικονομικό (αποταμιεύσεις, εισόδημα, συντάξεις, κρατικές επιχορηγήσεις κλπ), ανθρώπινο (γνώση, δεξιότητες, υγεία, βιολογικές ικανότητες), κοινωνικό (δίκτυα, αμοιβαιότητα, εμπιστοσύνη) και φυσικό κεφάλαιο (υποδομές, στέγη, νερό, ενέργεια, τηλεπικοινωνίες)  Κρίσιμης σημασίας είναι οι χωρικές και χρονικές κλίμακες στις οποίες απευθύνεται το προσαρμοστικό υποκείμενο για να ενεργοποιήσει και αξιοποιήσει τους παραπάνω πόρους.  Η προσαρμοστικότητα έχει να κάνει με διαρκείς ελιγμούς και αντισταθμίσεις μεταξύ διαφόρων μορφών ανάληψης ρίσκου και της κοινωνικής ανάπτυξης.

23 Οι περισσότερες από τις ΜΜΕ Δυτ. Αθήνας, εκείνες που υπέστησαν βλάβες, απέφυγαν τη δημόσια βοήθεια για την αποκατάσταση και τις “ακριβές” επίσημες διαδικασίες. Επέλεξαν να εξωτερικοποιήσουν τα κόστη αποκατάστασής (με πιστώσεις για πληρωμές, απολύσεις, πρόχειρες αυτο-επισκευές κλπ) (Προσαρμοστικότητα). Αποκατάσταση μικρών μεταποιητικών επιχειρήσεων στην Αθήνα, σεισμός Πάρνηθας 1999 Χρόνος Μόλις οι ΜΜΕ αντιμετώπισαν το δίλημμα εναλλακτικών δυνατοτήτων για τα κόστη αποκατάστασής τους. Εργαλεία / Πόροι Μηχανισμοί της άτυπης οικονομίας, υποστήριξη από άτυπα κοινωνικά δίκτυα Κίνητρα Έλλειψη εμπιστοσύνης στους δημόσιους φορείς & οι περιορισμοί της κρατικής βοήθειας, γραφειοκρατικές καθυστερήσεις Διαδικασία υλοποίησης Με εντατικοποίηση παράνομων πρακτικών, με μεταφορά κόστους σε άλλους φορείς. Επιπτώσεις στην τρωτότητα Μεταφορά τρωτότητας, επιδείνωση της τρωτότητας των κτιριακών κατασκευών. Φωτογραφία από Μ. Δανδουλάκη ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΝΑΝΤΙ ΚΙΝΔΥΝΩΝ

24 Ο ΚΥΚΛΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ ΦΑΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Προκαταστροφική Έκτακτης ανάγκης Ανακούφισης Αποκατάστασης Ανασυγκρότησης ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Πρόληψη Ετοιμότητα Επείγουσα Αντιμετώπιση Σχεδιασμός Ανακούφισης - Μεταστέγασης - Αποκατάστασης Σχεδιασμός Ανακατασκευών- Ανασυγκρότησης

25 ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΙΝΔΥΝΩΝ (K. Smith, 1996) Προ-καταστροφικός σχεδιασμός. Καλύπτει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων όπως η κατασκευή τεχνικών έργων, ο σχεδιασμός χρήσεων γης και η σύνταξη, διάδοση και διατήρηση σχεδίων εκκένωσης. Ετοιμότητα. Αυτό το στάδιο συνδέεται με το βαθμό εγρήγορσης αμέσως πριν από την έναρξη εκδήλωσης του φυσικού κινδύνου, για παράδειγμα τους διακανονισμούς για έκτακτη προειδοποίηση και αποτελεσματικότητα στην ενεργοποίηση ενός σχεδίου εκκένωσης. Απόκριση. Πρόκειται για δράσεις αμέσως πριν και αμέσως μετά τα καταστροφικά γεγονότα, που περιλαμβάνουν την αντίδραση στην προειδοποίηση και την έκτακτη ανακούφιση. Αποκατάσταση και ανασυγκρότηση. Πρόκειται για μακροπρόθεσμες δράσεις με στόχο την επιστροφή της περιοχής στην «κανονικότητα».

26 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ (K. Smith, 1996)  Θεωρητικά οι δράσεις μείωσης του κινδύνου μπορούν να στοχεύσουν όλες τις απειλές που επηρεάζουν μια περιοχή. Ωστόσο, οι πόροι και η πληροφόρηση που χρειάζονται δεν είναι διαθέσιμοι.  Στο άλλο άκρο, υπάρχουν απειλούμενες κοινωνίες που δεν μπορούν (ή δεν θέλουν) παρά να αποδέχονται τις επαναλαμβανόμενες απώλειες.  Οι εκ προθέσεως προσαρμογές στους κινδύνους ταξινομούνται σε τρεις ομάδες: (α) Τροποποίηση της φυσικής απειλής (β) Τροποποίηση της ανθρώπινης τρωτότητας (γ) Τροποποίηση του φορτίου των απωλειών  Οι περισσότερες μορφές απόκρισης έχουν αποτέλεσμα αν ξεκινήσουν πολύ πριν από την εκδήλωση της απειλής. Άλλες, όπως η έκτακτη εκκένωση είναι βραχυπρόθεσμες και αυτές όμως απαιτούν προκαταστροφικό σχεδιασμό. Ηφαιστειακή έκρηξη Vesuvius (Νάπολη, Ιταλία), 4 Απριλίου 1906 Πηγή: The Kozak Collection

27 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ  Πολιτική Προστασία: αναφέρεται στο σύνολο των δραστηριοτήτων/διαδικασιών και δράσεων που αποσκοπούν στην προστασία της ζωής και της περιουσίας των πολιτών έναντι των κινδύνων που συνδέονται με φυσικές, τεχνολογικές και περιβαλλοντικές καταστροφές και στοχεύουν στη μείωση των συνεπειών τους συμπληρωματικά με τις εθνικές πολιτικές.  Έμβλημα: Οι δύο παράπλευρες πλευρές του ισοσκελούς τριγώνου συμβολίζουν τις δράσεις πρόληψης και απόκρισης – αντιμετώπισης - επέμβασης αντίστοιχα, ενώ η βάση του τριγώνου συμβολίζει τις δράσεις αποκατάστασης και αρωγής στους πληγέντες  Civil Protection (EU): Υποστηρικτική, Συντονιστική και Συμπληρωματική Αρμοδιότητα της ΕΕ (ενισχύει τη δράση των Κρατών Μελών χωρίς να υποκαθιστά ως προς την πρωτεύουσα αρμοδιότητά τους). Σήμερα, η πολιτική προστασία και η ανθρωπιστική βοήθεια είναι οι βασικοί επιχειρησιακοί μηχανισμοί της ΕΕ για την άμεση αντιμετώπιση των καταστροφών. Βασικοί Πυλώνες: Emergency Response Coordination Centre (ERCC, ex-MIC), Common Emergency and Information System (CECIS), Training Programme, Civil Protection Modules. Έμβλημα Πολιτικής Προστασίας

28 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ – ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ  Διαχείριση Έκτακτης Ανάγκης: αναφέρεται στην οργάνωση και τη διαχείριση των πόρων και των ρόλων σε όλες τις φάσεις της έκτακτης ανάγκης.  Ο Σχεδιασμός Έκτακτης Ανάγκης (ΣΕΑ) αναφέρεται σε μια διαδικασία, η οποία περιλαμβάνει 4 κύρια στάδια: τη σύνταξη σχεδίων, την εκπαίδευση των εμπλεκόμενων, τις ασκήσεις και την αναθεώρηση/επικαιροποίηση των σχεδίων.  Ο ΣΕΑ αναφέρεται σε δράσεις/ενέργειες και ρόλους σε όλες τις Φάσεις Κινητοποίησης του Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας. Διαχείριση Έκτακτης Ανάγκης - Καταστροφής Ετοιμότητα Πρόληψη/ Μετριασμός Επιπτώσεων Αποκατάσταση Απόκριση ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ