ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΒΑΜΒΑΚΙΔΟΥ.

Παρουσίαση με θέμα: "ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΒΑΜΒΑΚΙΔΟΥ."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΒΑΜΒΑΚΙΔΟΥ

2   ΔΙΕΥΚΡΙΝΗΣΗ ΟΡΩΝ  ΕΙΔΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ;  ΕΙΔΗ ΠΗΓΩΝ ;  ΠΡΩΤΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ στρατιωτική πολιτιστική και γεωπολιτική ιστορία

3  Αυστραλοί στρατιώτες στη Μάχη της Καλλίπολης (1915) Φωτογραφία του Φρανκ Χάρλεϊ (1885-1962)

4   αφορισμός του Ελίας Κανέτι  ότι « κάθε πόλεμος περιέχει όλους τους προηγούμενους πολέμους »  ισχύει για τον Α ' Παγκόσμιο Πόλεμο ; ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

5   ένας πόλεμος περιττός ;  δημιούργησε τα δεδομένα τα οποία διαμόρφωσαν τον σημερινό κόσμο σηματοδοτώντας το τέλος ενός παρατεταμένου αιώνα, του 19 ου, που άρχισε πρώιμα το 1789 με τη Γαλλική Επανάσταση και έληξε καθυστερημένα το 1914  Ο 20 ός που ακολούθησε ήταν κατά τον Χομπσμπάουμ ένας αιώνας σύντομος, ΓΙΑΤΙ έκλεισε το 1991 με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

6   αυξημένο ενδιαφέρον για τον Α ' Παγκόσμιο Πόλεμο και ιδιαίτερα στη Μεγάλη Βρετανία,  μία από τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής που έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στην έκβασή του  οι αλλαγές που επέφερε στον παγκόσμιο πολιτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό χάρτη υπήρξαν τεράστιες  Τις είχαν αντιληφθεί οι εμπόλεμοι ;  Είχαν σκεφθεί το κόστος προτού τον αποφασίσουν ;  τι προσδοκούσαν από το μέλλον ;

7   Χιου Στράχαν, καθηγητής της Στρατιωτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης  Το βιβλίο του Α ' Παγκόσμιος Πόλεμος μόνο με ένα άλλο σημαντικό, ομότιτλο έργο μπορεί να συγκριθεί  του συμπατριώτη του Τζον Κίγκαν που απεβίωσε το 2012  ΑΣΚΗΣΗ - ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΚΑ ΚΑΙ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΓΙΑ ΠΡΩΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ; ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ

8   Ο Α ' Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε με μυθιστορηματικό τρόπο. Την Κυριακή 28 Ιουνίου 1914 ο αρχιδούκας Φραγκίσκος Φερδινάνδος της Αυστρίας πραγματοποιούσε μαζί με τη σύζυγό του Σοφία επίσημη επίσκεψη στο Σαράγεβο. Μέλη της σερβικής επαναστατικής οργάνωσης φοιτητών και μαθητευομένων Νέα Βοσνία είχαν μεταβεί στην πόλη με σκοπό να τους δολοφονήσουν. Ενας από αυτούς ονόματι Νεντέλτζκο Καμπρίνοβιτς έριξε μια βόμβα στο αυτοκίνητο του ζεύγους που έσκασε στο πίσω μέρος τραυματίζοντας τους ακολούθους του αρχιδούκα και μερικούς παρευρισκομένους. Το αυτοκίνητο άλλαξε δρομολόγιο. Σε κάποιο σταυροδρόμι βρισκόταν ένας 19 χρονος, ο Γκαβρίλο Πρίντσιπ, μέλος κι εκείνος της οργάνωσης, που είδε αιφνιδίως το αυτοκίνητο του αρχιδούκα να σταματά μπροστά του. Ο Πρίντσιπ τότε πλησίασε και πυροβόλησε εξ επαφής σχεδόν τον Φραγκίσκο Φερδινάνδο και τη Σοφία, οι οποίοι πέθαναν μέσα σε λίγα λεπτά. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ; ΑΦΗΓΗΣΗ

9   ΑΣΚΗΣΗ  ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ  ΦΙΛΜΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

10   Ο Φραγκίσκος Φερδινάνδος δεν ήταν δημοφιλής  ΑΛΛΑ σε κυβερνητικό επίπεδο και σε επίπεδο ευρωπαϊκών κρατών  Η κυβέρνηση της Αυστροουγγαρίας θεώρησε υπεύθυνη τη Σερβία και έστειλε ένα τελεσίγραφο με δέκα όρους, που ήξερε εκ των προτέρων πως δεν επρόκειτο να γίνουν αποδεκτοί.  Το τελεσίγραφο έληγε στις 28 Αυγούστου, ενώ στο μεταξύ στο παρασκήνιο των ευρωπαϊκών δυνάμεων διεξάγονταν πολλές συζητήσεις για το τι έπρεπε να γίνει.  Η Σερβία δέχθηκε τους οκτώ από τους δέκα όρους ΓΕΓΟΝΟΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

11   Όταν έληξε το τελεσίγραφο, η Αυστροουγγαρία κήρυξε τον πόλεμο στη Σερβία  Η Ρωσία, που έβλεπε ότι κινδύνευε να μειωθεί η επιρροή της στα Βαλκάνια, μπήκε αμέσως στον πόλεμο.  Ακολούθησαν η Γερμανία, η Γαλλία, η Αγγλία, η Τουρκία και οι μικρές ευρωπαϊκές χώρες  προς το τέλος οι ΗΠΑ, με αποτέλεσμα ένας ευρωπαϊκός, όπως τον ονόμαζαν ως τότε οι Αμερικανοί, πόλεμος να γίνει παγκόσμιος.  Είχε στο μεταξύ μεταφερθεί και στις ευρωπαϊκές αποικίες της Αφρικής και της Ασίας. ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

12   ο πόλεμος έληξε στις 11 Νοεμβρίου 1918  στα πεδία των μαχών 10 εκατομμύρια νεκρούς  ο αριθμός των θυμάτων ακόμη και σήμερα παραμένει άγνωστος  το σύνολο των νεκρών και των τραυματιών υπολογίζεται σε περίπου 37 εκατομμύρια. ΠΟΣΟΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

13   ο πόλεμος δεν έγινε παγκόσμιος μόνον όταν εισήλθαν οι Ηνωμένες Πολιτείες  αλλά είχε εξαρχής αυτόν τον χαρακτήρα επειδή αφορούσε ολόκληρο το σύστημα των αποικιακών κτήσεων από το οποίο εξαρτιόνταν η οικονομία και η πολιτική και στρατιωτική δύναμη πολλών ευρωπαϊκών κρατών. ΑΝΑΛΥΣΗ

14   Ο ΠΟΛΕΜΟΣ που συνδέει τα μακροχρόνια και τα βραχυχρόνια αίτιά του ήταν ο Α ' Βαλκανικός Πόλεμος . Τα Βαλκάνια ονομάστηκαν « η πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης », αλλά αυτό εισπράττεται ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΙΚΑ ;  συνήθως ως αποτέλεσμα της αστάθειας στην περιοχή ;  ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ συγκρούστηκαν οι επιδιώξεις των τότε μεγάλων χωρών, της Ρωσίας και της Γερμανίας  Οι Γερμανοί θεωρούσαν ότι στην πραγματικότητα οι Ρώσοι διεξήγαγαν εκείνο τον πόλεμο « μέσω πληρεξουσίων ».

15   οι νέοι βρίσκονταν στα χαρακώματα  στα μετόπισθεν Η ΧΩΡΑ παρέπαιε ανάμεσα στον μιλιταρισμό και στον φιλελευθερισμό ;  οι παρεμβάσεις του στρατού στη διοίκηση του κράτους αυξάνονταν ΚΑΙ μειωνόταν η δύναμη όχι του Ράιχσταγκ αλλά του Κάιζερ  Στην πραγματικότητα οι Γερμανοί θεωρούσαν πραγματικό ηγέτη της χώρας τους τον στρατάρχη Χίντεμπουργκ. ΓΕΡΜΑΝΙΑ

16   ΗΓΕΤΕΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ  ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ  ΕΠΩΝΥΜΟΙ  ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΣΚΗΣΗ

17   πόλεμος συμφερόντων ;  ιδεών ;  Με το τέλος του άλλαξε ο χάρτης της Ευρώπης. Ανασυστήθηκαν εθνικά κράτη που δεν υπήρχαν, δημιουργήθηκαν άλλα, εξαφανίστηκαν τρεις δυναστείες και διαλύθηκαν τρεις αυτοκρατορίες  η αυστροουγγρική, η γερμανική και η οθωμανική )  η Ρωσία περνούσε σε άλλη εποχή με την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917  Οι ΗΠΑ έθεσαν τις βάσεις να γίνουν παγκόσμια δύναμη.

18  Συνθήκη των Βερσαλλιών

19   ο Χίτλερ δεν θα είχε επιτύχει την υποστήριξη τόσο μεγάλου ποσοστού των Γερμανών, αν δεν είχε επενδύσει στα αισθήματα προσβολής που γέννησε στους πολίτες η ταπεινωτική για τη χώρα τους Συνθήκη των Βερσαλλιών ;

20   ο οικονομολόγος Τζον Μέιναρντ Κέινς, ήταν εκείνος που θα κατήγγελλε εκείνη τη συνθήκη ως καταστροφική όχι μόνο για τη Γερμανία αλλά για όλη την Ευρώπη στο βιβλίο του Οι οικονομικές συνέπειες της ειρήνης.

21   Πολιτιστικά ;  κοινωνικά τραύματα του πολέμου ;  το παράδειγμα του Βρετανού ποιητή Γουίλφρεντ Οουεν που σκοτώθηκε στη μάχη στις 4 Νοεμβρίου 1918  Ο δημοφιλέστερος ποιητής του πολέμου, ο Ρούπερτ Μπρουκ, έγραφε πως είναι καλό να πεθαίνει κανείς για την πατρίδα, απηχώντας τον Οράτιο  Ο Οουεν, ο οποίος σήμερα θεωρείται από τους σημαντικότερους ποιητές της Βρετανίας, λέει ότι αυτό είναι « ένα τεράστιο ψέμα ». ΑΣΚΗΣΗ

22   πολλοί από όσους έλαβαν μέρος το έκαναν εθελοντικά, συμπεριλαμβανομένων σημαντικών συγγραφέων, διανοουμένων και καλλιτεχνών ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ

23   τεχνολογία του πολέμου ;  χρήση για πρώτη φορά τεθωρακισμένων και αεροπλάνων ;  ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΑΧΗΣ ;

24   Η προσπάθεια της Γερμανίας να επιβάλει την συλλογική ευθύνη για τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο έγινε συντρίμμια και θρύψαλα από τον διακεκριμένο καθηγητή Ιστορίας Φριτζ Φίσερ τον Οκτώβριο του 1961 με αφορμή την κυκλοφορία του πολυσυζητημένου βιβλίου του Αγώνας για παγκόσμια εξουσία (Griff nach der Weltmacht, στα γερμανικά ). Η θέση του βιβλίου ήταν πως η ευθύνη του πολέμου βάραινε πρώτα και κύρια την Γερμανία, η οποία μέσω του πολέμου επεδίωκε να επεκτείνει την κυριαρχία της όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και στην Αφρική και την Μέση Ανατολή, προσαρτώντας επιπλέον εδάφη.

25   Ο Έρικ Χομπσμπάουμ το έπραξε εξ ίσου πειστικά χωρίς να καταφεύγει σε εύκολους χαρακτηρισμούς  Αναφέρει συγκεκριμένα στο σπουδαίο του βιβλίο Η εποχή των αυτοκρατοριών 1875-1914 ( εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, 2000): « Το πρόβλημα με τα αίτια του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου δεν είναι να ανακαλύψουμε “ τον επιτιθέμενο ”. Έγκειται στη φύση μιας διεθνούς κατάστασης που επιδεινωνόταν προοδευτικά και ξέφευγε συνεχώς από τον έλεγχο των κυβερνήσεων.

26   Η Ευρώπη βρέθηκε βαθμιαία μοιρασμένη σε δύο αντίθετους συνασπισμούς μεγάλων δυνάμεων. Τέτοιοι συνασπισμοί, εκτός πολέμου, αποτελούσαν καινούργιο στοιχείο και οφείλονταν ουσιαστικά στην εμφάνιση επί της ευρωπαϊκής σκηνής μιας ενοποιημένης γερμανικής αυτοκρατορίας που εγκαθιδρύθηκε με τον πόλεμο και την διπλωματία εις βάρος άλλων, μεταξύ των ετών 1864 και 1871, και η οποία επιζητούσε να προστατευτεί από τον βασικό ηττημένο, τη Γαλλία, με συμμαχίες εν καιρώ ειρήνης, οι οποίες αργά ή γρήγορα οδήγησαν σε αντίπαλη συμμαχία »

27   Μερίδια % του εθνικού προϊόντος κατά τομέα δραστηριότητας, 1850/1910  Γεωργία Βιομηχανία Μεταφορές - Εμπόριο  Αγγλία 21/6 35/34 19/29  Γαλλία 45/35 29/36 7/7  Γερμανία 47/25 21/43 8/15  Ρωσία 75/60 10/29 12/12  Ιταλία 57/42 19/22 17/23  Πηγή : The Oxford illustrated history of modern Europe, edited by C.W.Blanning, Oxford, 1996

28   « Μήπως οι μεταστροφές στην οικονομική ισχύ, οι οποίες αυτομάτως τροποποιούσαν την ισορροπία των πολιτικών και στρατιωτικών δυνάμεων, έπρεπε λογικά να προκαλέσουν την αναδιανομή των ρόλων στην διεθνή σκηνή ; Η άποψη αυτή ήταν σαφώς δημοφιλής στη Γερμανία, που η πρωτοφανής βιομηχανική της ανάπτυξη τής προσέδιδε ασύγκριτα μεγαλύτερη διεθνή βαρύτητα από όση είχε παλιότερα η Πρωσία. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι το παλιό στρατιωτικό άσμα “ Η σκοπιά στον Ρήνο ”, που απευθυνόταν αποκλειστικά κατά των Γάλλων, γρήγορα άρχισε να αντικαθίσταται στις προτιμήσεις των γερμανών εθνικιστών, την δεκαετία του 1890, από το “Deutschland Uber Alles”, με τις πλανητικής εμβέλειας φιλοδοξίες του, το οποίο στην πράξη, αν και όχι ακόμη επισήμως, έγινε ο γερμανικός εθνικός ύμνος ». Έρικ Χομπσμπάουμ

29   ο ιστορικός Έντζο Τραβέρσο στο βιβλίο του Οι ρίζες της ναζιστικής βίας ( εκδόσεις του Εικοστού πρώτου, 2013): « Η έννοια του “ ζωτικού χώρου ” δεν είναι ναζιστική επινόηση …  Η έκφραση Lebensraum κατασκευάστηκε το 1901, επί Κάιζερ, από το γερμανό γεωγράφο Φρίντριχ Ράτσελ, και ανήκε στο λεξιλόγιο του γερμανικού εθνικισμού πολύ πριν την γέννηση του ναζισμού. Συγχώνευση του κοινωνικού δαρβινισμού με την ιμπεριαλιστική γεωπολιτική, απέρρεε από μια θεώρηση του εξωευρωπαϊκού κόσμου ως αποικίσιμου χώρου για τις βιολογικά ανώτερες ομάδες.  Για τον Ράτσελ, ο “ ζωτικός χώρος ” ήταν μια ανάγκη για να αποκατασταθεί η ισορροπία στη Γερμανία, ανάμεσα σε μια μη αναστρέψιμη πια βιομηχανική ανάπτυξη και μια απειλούμενη γεωργία.  Στις αποικίες οι Γερμανοί θα αποκαθιστούσαν μια αρμονική σχέση με τη φύση και θα διατηρούσαν την έφεσή τους να είναι αγροτικός λαός. σχέση οικονομικής ανάπτυξης της Γερμανίας και του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου ;

30   Στην αυτοκρατορία του Κάιζερ Γουλιέλμου του Β ’, η ιδέα του Lebensraum ενέπνευσε το πανγερμανικό ρεύμα και στήριξε τη διάχυτη απαίτηση για μια Weltpolitik ( παγκόσμια πολιτική ) που θα παραχωρούσε στη Γερμανία μια διεθνή θέση συγκρίσιμη με της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας ».

31   ο ιστορικός Νόρμαν Στόουν στο κατατοπιστικό βιβλίο του Συνοπτική ιστορία του πρώτου παγκόσμιου πολέμου ( εκδόσεις Ψυχογιός, 2010): « Η ιδέα για μια γερμανική Ευρώπη έμοιαζε επίσης πολύ λογική και είχε μια αμυδρή συγγένεια με τη σημερινή κατάσταση. Ένας ευρωπαϊκός οικονομικός χώρος, ο οποίος θα ήταν προστατευμένος από τον βρετανικό ή αμερικανικό ανταγωνισμό και ο οποίος θα περιλάμβανε τα μεταλλεύματα της Σουηδίας και της Γαλλίας, τις βιομηχανίες άνθρακα και χάλυβα της Γερμανίας και θα επεκτεινόταν στη Βόρειο Αφρική ή ακόμη και στη Βαγδάτη, μια και το πετρέλαιο είχε ήδη αρχίσει να παίζει σημαντικό ρόλο. Γιατί όχι ; Το 1915, ένας από τους πιο φωτισμένους Γερμανούς, ο Φρίντριχ Νάουμαν, έγραψε ένα μπεστ σέλερ με το τίτλο Mitteleuropa στο οποίο δεν υποστήριζε τόσο τη δημιουργία μιας γερμανικής αυτοκρατορίας, όσο ένα είδος γερμανικής κοινοπολιτείας … Η αυτοπεποίθηση των Γερμανών ενισχυόταν καθώς άνθιζε η βιομηχανία στη χώρα τους και η επιτυχία τούς πήρε τα μυαλά »!

32   Τα συμμαχικά νεκροταφεία του Ζέιτενλικ ( σερβ.: Српско војничко гробље на Зејтинлику ) στη Θεσσαλονίκη είναι η μεγαλύτερη στρατιωτική νεκρόπολη της χώρας, όπου βρίσκονται θαμμένοι 20.500 στρατιώτες των συμμάχων της Αντάντ, που πολέμησαν στο Μακεδονικό Μέτωπο κατα τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Βρίσκονται στην οδό Λαγκαδά, περίπου ενάμισι χιλιόμετρο βόρεια της πλατείας Βαρδαρίου. σερβ. Θεσσαλονίκη Αντάντ Μακεδονικό Μέτωπο Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ΑΣΚΗΣΗ

33   η συγκεκριμένη τοποθεσία επιλέχθηκε λόγω της ύπαρξης του καθολικού νεκροταφείου του Αγίου Βικεντίου και Παύλου, στον ίδιο χώρο ;  Ή και της μετατροπής των γειτονικών κτιρίων των Λαζαριστών σε νοσοκομείο ;

34   5 τομείς, ανάλογα με την εθνικότητα των πεσόντων :  Γαλλικός τομέας : 8.089 πεσόντες  Σερβικός τομέας : 7.500  Ιταλικός τομέας : 3.000  Βρετανικός τομέας : 1.600  Ρωσικός τομέας : 400  Ανάμεσά τους κείτονται και Βούλγαροι αιχμάλωτοι πολέμου

35   Η συμφωνία για την ίδρυση των Γαλλικών, Αγγλικών, Ιταλικών και Σερβικών νεκροταφείων υπεγράφη στις 20 Νοεμβρίου 1920, από το Γενικό Διοικητή Θεσσαλονίκης Αδοσίδη ( εκ μέρους της Ελλάδας ) και εκ μέρους των συμμάχων από τους στρατηγούς Μπουσέ ( Γαλλία ), Μιλν ( Αγγλία ), Μίσιτς ( Σερβία ) και τον αντισυνταγματάρχη Γιαμπερίνι ( Ιταλία )

36   Λαζαρίδης Σπύρος, Από το Βαρδάρι ως το Δερβένι, Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 1997, ISBN 960-7760-05-0ISBN 960-7760-05-0  Χρίστος Ζαφείρης, Θεσσαλονίκης Εγκόλπιον, Εξάντας, Αθήνα 1997, ISBN 960-256-301-XISBN 960-256-301-X  G.E.Willis,Salonika Memories 1915-1919, Salonika Reunion Association, London 1969

37  Το σερβικό κοινοτάφιο στην είσοδο του κοιμητηρίου χτίστηκε την περίοδο 1928-1936

38   η αρχή του 20 ού αιώνα συμπίπτει με την αρχή του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου ;  Το επιχείρημα του Eric Hobsbawm, για παράδειγμα, για το θέμα αυτό είναι ότι μετά τον Α΄ Παγκόσμιο, άλλαξε τόσο καθοριστικά όχι μόνο ο γεωγραφικός αλλά και ο ιδεολογικός και πολιτισμικός χάρτης του κόσμου, ώστε τελείωσε οριστικά το προηγούμενο διανοητικό σύμπαν.2 Οι γεωγραφικές, ιδεολογικές, πολιτικές και πολιτισμικές συντεταγμένες του κόσμου που διαμορφώθηκε μετά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο αποτέλεσαν σε μικρότερο ή σε μεγαλύτερο βαθμό τη γραμματική με την οποία διαβάζαμε την πραγματικότητα τουλάχιστον μέχρι την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το 1991.

39   Οι δυνάμεις που συμμετείχαν μπήκαν λίγο - πολύ ως αυτοκρατορίες και μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος είχαν μετατραπεί σε εθνικά κράτη. Ο κομμουνισμός, όπως και οι δημοκρατίες αλλά και οι φασισμοί, ήταν παιδιά του Παγκοσμίου Πολέμου. Όταν κατέρρευσε ο κομμουνισμός ( τουλάχιστον στην ευρωπαϊκή υπαρκτή μορφή του ), κατέρρευσε μαζί του μία από τις οργανωτικές δυνάμεις της πραγματικότητας, και συνεπώς με τη σειρά τους όλες οι συμβάσεις πάνω στις οποίες οργανώθηκε ο κόσμος μετά το 1918. Αυτή η αποδιοργάνωση, άλλωστε, έγινε πολύ γρήγορα εμφανής με την όξυνση των βαλκανικών εθνικισμών τη δεκαετία του 1990.

40   ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος έχει κεντρική σημασία για τα εθνικά κράτη και ως τέτοιο σημείο τομής έχει καταχωριστεί στη συλλογική τους μνήμη : η 11 η Νοεμβρίου είναι για σχεδόν όλη την Ευρώπη, αλλά και για εθνικά κράτη από άλλα σημεία του πλανήτη που συμμετείχαν στον πόλεμο αυτό, όπως η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία, αφιερωμένη στην ενθύμηση της λήξης του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου.

41   Η ακριβής χαρτογράφηση των οφελών από τους πολέμους αυτούς είχε μείνει ακόμη ανοιχτή, αλλά η προοπτική της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αναπτέρωνε τις προσδοκίες για τον πολλαπλασιασμό τους. Τα όρια του κράτους είχαν ήδη σχεδόν διπλασιαστεί με την ενσωμάτωση της Ηπείρου, της Μακεδονίας και των νησιών του Αιγαίου, και το « εθνικό φρόνημα » βρισκόταν σε έξαρση. Στο πλαίσιο μιας τελεολογικής ανάγνωσης της ελληνικής ιστορίας, ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος εμφανίστηκε ακριβώς ως ευκαιρία ολοκλήρωσης μιας διαδικασίας που είχε ξεκινήσει τα χρόνια των βαλκανικών πολέμων. Στη δεύτερη δεκαετία του 20 ού αιώνα η Ελλάδα ;

42   οι βαλκανικοί πόλεμοι αποτέλεσαν καθοριστικό σημείο στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας. Μαζί με τον Μακεδονικό Αγώνα που προηγήθηκε αποτέλεσαν για το ελληνικό κράτος ιδανική συγκυρία να διορθώσει τις συνέπειες της ταπείνωσης της ήττας του 1897, προωθώντας ένα αφήγημα εθνικής ανάτασης και ομοψυχίας. Οι νίκες της περιόδου θεωρήθηκε ότι έφεραν τη Μεγάλη Ιδέα ένα βήμα πιο κοντά στην υλοποίησή της. Αμέσως σχεδόν μετά τη λήξη τους, άρχισαν να στήνονται ηρώα σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, και κυρίως στις « νέες χώρες ».

43   Τα ηρώα στήνονταν από τις κοινότητες, με την ενθάρρυνση της κεντρικής εξουσίας, και εντάσσονται σε μια λογική επανεκπαίδευσης των πολιτών για το νόημα της εθνικής ταυτότητας και του πατριωτισμού. Ο θάνατος από προσωπικός γινόταν δημόσιος, υπόθεση του έθνους, και αφετέρου αποκτούσε νόημα.

44   Ο Εθνικός Διχασμός του 1915, το μοίρασμα της Ελλάδας ανάμεσα σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς και οι διώξεις που ακολούθησαν έφεραν στην επιφάνεια προβλήματα που συσσωρεύονταν ήδη από την εποχή της πτώχευσης του 1893 και που κατά περιόδους έβγαιναν στην επιφάνεια ( όπως με την πολιτική αστάθεια των πρώτων χρόνων του αιώνα, το κίνημα του 1909, το γλωσσικό ζήτημα κ. λπ.), όχι όμως με τόσο δραματικό χαρακτήρα.

45   Ο τρόπος με τον οποίο ο Διχασμός ήταν ακόμη πάρα πολύ ζωντανός στον Μεσοπόλεμο περιγράφεται από τον Δ. Γληνό. Σχολιάζοντας τα αναγνωστικά του δημοτικού, ο Γληνός αποδίδει την καθολική σιωπή τους για τον Μεγάλο Πόλεμο και τις λιγοστές αναφορές στους βαλκανικούς όχι μόνο στην κόπωση από τον πόλεμο και την αποκαθήλωσή του ως πρόσφορο μέσο διεκδίκησης ( στάση που αφορά άλλωστε όλα τα κράτη που συμμετείχαν σε αυτόν ), αλλά και στον Εθνικό Διχασμό, ως ελληνική ιδιαιτερότητα. Γράφει συγκεκριμένα :

46   Δεν δύναταί τις όμως να αρνηθή, ότι την τάσιν αυτήν υπεβοήθησε και έτερος λόγος, ειδικός ελληνικός, και ο λόγος ούτος είναι ο εσωτερικός διχασμός των Ελλήνων εξ αφορμής του Μεγάλου πολέμου. Τα πρόσωπα, τα οποία συνεδέθησαν με τα γεγονότα της Ελληνικής Ιστορίας από του 1912 και εξής κατέστησαν κατά τον έναν ή τον άλλον τρόπον μισητά εις μέγα μέρος των Ελλήνων. Οι βασιλόφρονες εμίσουν θανασίμως τον κ. Βενιζέλον και πάντας τους μετ ’ αυτού δράσαντας. Τα καθεστώτα ενηλλάσσοντο. Και ό, τι ήτο αρεστόν εις τους μεν, ήτο δυσάρεστον εις τους δε. Το ήμισυ των Ελλήνων δεν ηδύνατο να ίδη μέσα εις τα διδακτικά βιβλία το όνομα του Κωνσταντίνου, το έτερον ήμισυ να ίδη το όνομα του Βενιζέλου. Και ούτω οι συγγραφείς απέφευγον και τον μεν και τον δε και τα γεγονότα τα οποία συνεδέθησαν με την δράσιν τους »

47   μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή να ακολουθήσει ένα πρόγραμμα ανέγερσης ανδριάντων και μνημείων για τους νεκρούς όλης της πολεμικής δεκαετίας 1912-22.

48   ανεγείρονται μνημεία αφιερωμένα στις επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού στον Α΄ Παγκόσμιο, όπως αυτό της Δοϊράνης ( μέσα στο συμμαχικό νεκροταφείο, αλλά με αναφορές και στους βαλκανικούς ) (1926) ή της Αξιούπολης (1926), αλλά και μνημεία ενθυμητικά της « απελευθέρωσης » της πόλης κατά τους βαλκανικούς πολέμους : των Γιαννιτσών (1926), του Μπιζανίου (1926), του Λαχανά (1928), του Κιλκίς (1928) και των Σερρών (1929). Ιδρύονται επίσης τα στρατιωτικά νεκροταφεία στη Βόρεια Ελλάδα, μεταξύ των οποίων της Δοϊράνης και της Θεσσαλονίκης. ΑΣΚΗΣΗ

49   Το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, τα αποκαλυπτήρια του οποίου θα γίνουν λίγα χρόνια αργότερα, το 1932, στο πνεύμα παρόμοιων μνημείων που ανεγείρονται σε όλη την Ευρώπη, συμπυκνώνει με τον καλύτερο τρόπο αυτή τη λογική της ευθυγράμμισης της εθνικής μνήμης με τους πεσόντες των πολέμων, αν συνυπολογιστεί μάλιστα ότι στην αρχική φάση του μνημείου συγκαταλέγονταν μονάχα οι νεκροί της περιόδου 1912-22, αφήνοντας εκτός τους νεκρούς των προηγούμενων πολέμων, συμπεριλαμβανομένων και του 1821. ΑΣΚΗΣΗ

50   Ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος εμπεριέχει τους βαλκανικούς πολέμους. Το στίγμα αυτών των πολέμων στην εθνική μνήμη είναι η επέκταση των συνόρων – σε αυτήν αναφέρεται η ενθύμησή τους και η σχετικές τελετουργίες. Τα μνημεία, οι εθνικές επέτειοι ( τοπικού κυρίως χαρακτήρα ), οι αφηγήσεις, αφορούν « απελευθερώσεις πόλεων ». ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΑ

51   Στο στρατιωτικό νεκροταφείο του Πίροτ κείτονται 358 Έλληνες αξιωματικοί και οπλίτες της 3 ης Μεραρχίας Πατρών που συμμετείχε στις επιχειρήσεις της ΑΝΤΑΝΤ στον 1 ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η 3 η Μεραρχία Πατρών το φθινόπωρο του 1918 διείσδυσε μέχρι την πόλη Πίροτ και αναπτύχθηκε στα σύνορα της Σερβίας με τη Βουλγαρία με αποστολή να αποτρέψει ενδεχόμενη βουλγαρική αντεπίθεση. Οι κακουχίες και κυρίως η ΄΄ισπανική΄΄ γρίπη αποδεκάτισαν το ελληνικό στράτευμα και 358 στρατιώτες δεν έζησαν την επιστροφή τους στην πατρίδα.

52   Τα οστά τους που ήταν διασκορπισμένα σε διάφορα νεκροταφεία της ευρύτερης περιοχής του Πίροτ περισυνέλλεξε το 1923 η Κατερίνα Λεβαντή από το Βόλο που παντρεύτηκε το Σέρβο μεγαλέμπορο από το Πίροτ, Πέταρ Στάνκοβιτς  « Όταν έμαθα ότι τα παλικάρια μας είναι θαμμένα εδώ και εκεί δεν μπορούσα να ησυχάσω και με τη βοήθεια των κατοίκων βρήκα τα οστά τους, τα μάζεψα και τα έθαψα σ έναν τόπο », ανέφερε σε μια συνέντευξή της σε σερβική εφημερίδα, το 1973, λίγο πριν πεθάνει, η ΄΄κυρά Κατίνα΄΄ όπως την αποκαλούσαν στο Πίροτ.

53   Το 2004 ο Δήμος του Πίροτ ανανέωσε την απόφαση του 1924 και το ελληνικό στρατιωτικό νεκροταφείο παραχωρήθηκε στο ελληνικό κράτος το οποίο από τότε, μέσω της ελληνικής Πρεσβείας και του γραφείου του ΑΚΑΜ ανέλαβε τη συντήρησή του. ΑΣΚΗΣΗ

54   « Το συμμαχικό νεκροταφείο του Μούδρου και η θέση του Μούδρου κατά τον Ά παγκόσμιο πόλεμο ». ΑΣΚΗΣΗ

55   Η Καλλίπολη  σημερινό Γκελίμπολου ( Τούρκικα Gelibolu ), είναι μία πόλη της βορειοδυτικής Τουρκίας. Βρίσκεται στη χερσόνησο της Καλλίπολης (Gelibolu Yarimadasi), με το Αιγαίο Πέλαγος στα δυτικά και τα Δαρδανέλια στα ανατολικά. Η Χερσόνησος της Καλλίπολης ήταν γνωστή ως Θρακική Χερσόνησος στα αρχαία χρόνια. Η χερσόνησος κατοικείτο κυρίως από Έλληνες μέχρι την αρχή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Τότε, οι Έλληνες εκτοπίστηκαν από τις Οθωμανικές αρχές στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας ή σφαγιάστηκαν, για λόγους εθνοφυλετικής κάθαρσης. Τουρκίας Δαρδανέλια Θρακική Χερσόνησος Έλληνες Οθωμανικές Μικράς Ασίας

56   Στις 15 Απριλίου 1915, ως τμήμα μιας συμμαχικής δύναμης Βρετανικών και Γαλλικών στρατευμάτων, τα Αυστραλιανά και Νεοζηλανδικά στρατιωτικά σώματα (Australian and New Zealand Army Corps = Αυστραλιανό και Νεοζηλανδικό Εκστρατευτικό Σώμα ) έκαναν απόβαση σε ένα μικρό κόλπο στο δυτικό άκρο της χερσονήσου ( που σήμερα λέγεται επισήμως Anzac Cove). Η εκστρατεία κατέληξε σε αδιέξοδο με την αποχώρηση των δυνάμεων στο Anzac στις 19 Δεκεμβρίου, 1915 και των άλλων μονάδων της εισβολής λίγο αργότερα. Υπήρχαν περίπου 180,000 Συμμαχικές απώλειες και 220,000 Τουρκικές απώλειες.15 Απριλίου1915 Γαλλικών19 Δεκεμβρίου1915

57   Πολλά ενθύμια της εκστρατείας στην Καλλίπολη υπάρχουν στο μουσείο Australian War Memorial στην Καμπέρα και στο Auckland War Memorial Museum στο Ώκλαντ, της Νέας ΖηλανδίαςAustralian War Memorial ΚαμπέραAuckland War Memorial Museum Ώκλαντ

58  . Στη μνήμη των στρατιωτών της ΑΝΖΑ C που σκοτώθηκαν έχε καθιερωθεί ημέρα μνήμης, η Anzac Day, που εορτάζεται κάθε χρόνο στις 25 Απριλίου και στις δύο χώρες. Η 25 η Απριλίου 1915 ήταν η πρώτη μέρα της απόβασης στη χερσόνησο της Καλλίπολης.

59   Το ΑΝΖΑΚ, δηλαδή το Αυστραλιανό και Νεοζηλανδέζικο Εκστρατευτικό Σώμα ( Australian and New Zealand Army Corps - ANZAC ) συγκροτήθηκε το 1915. Υπηρέτησε υπό τις διαταγές του στρατηγού Γουίλιαμ Μπέρντγουντ ( William Birdwood ) και αποτελείτο αρχικά από δύο ταξιαρχίες : την 1 η αυστραλιανή ταξιαρχία πεζικού ( the Australian 1st Division ) και την Ταξιαρχία Αυστραλών και Νεοζηλανδών ( New Zealand and Australian Division ). Επίσης, στο σώμα μετείχαν μονάδες μηχανικού, τραυματιοφορέων και συλλογής τραυματιών, μεταφορικά μέσα και υπαίθριο μαγειρείο. ΑΣΚΗΣΗ

60   Ένα Αυστραλιανό Μνημείο στην είσοδο του λιμανιού του Μούδρου έχει στηθεί, ως ελάχιστος φόρος τιμής στους « Ήρωες της Λήμνου » και στους ισχυρούς πολιτισμικούς και ιστορικούς δεσμούς μεταξύ της Αυστραλίας και της Ελλάδας. Επίσης, οι δυο δρόμοι που οδηγούν προς τα συμμαχικά νεκροταφεία Μούδρου και Πορτιανού έχουν ονομαστεί « Οδός ΑΝΖΑΚ ». ΑΣΚΗΣΗ

61   Είδος : Πολεμικό Δράμα  Μουσική : Brian May, Adagio in G minor του Tomaso Albinoni  Σενάριο : Peter Weir, David Williamson  Σκηνοθεσία : Peter Weir  Πρωταγωνιστούν : Mel Gibson, Mark Lee, Bill Kerr, Harold Hopkins, Gerda Nicolson ΑΣΚΗΣΗ - ΦΙΛΜΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ

62   Ρώσικη αφίσα του 1914 που συμβολίζει την Τριπλή Συνεννόηση, τη Μαριάννα, τη Μητέρα Ρωσία και τη Βρετανία  « Η ελευθερία φωτίζει τον κόσμο »  Το άγαλμα της Ελευθερίας έχει αντικατασταθεί από ένα γερμανό με βηματισμό χήνας. Κρατά ένα πυρσό που δε φωτίζει. Αριστερά ένα γερμανός παρατηρεί τα απομεινάρια του αγάλματος της Ελευθερίας ΑΣΚΗΣΗ

63   Ο Αδόλφος Χίλτερ σε διαδήλωση υπέρ του πολέμου. 1 η Αυγούστου 1914, Place Odéon. Μόναχο ;  2 Αυγούστου 1914: νέοι Γερμανοί περιφέρονται στους δρόμους τραγουδώντας πατριωτικά τραγούδια ;  1914. Ο εθελοντής Αδόλφος Χίλτερ ( δεξιά, καθισμένος ) με το τάγμα του. Παρέμεινε στο βαθμό του λοχία, γιατί δεν κρίθηκε ικανός να διοικήσει στρατιώτες. ΑΣΚΗΣΗ - ΕΙΚΟΝΕΣ

64   Αφίσες προπαγάνδας για την κατάταξη στον αγγλικό στρατό

65   Συμμαχίες και ανακατατάξεις 1915 1915: Κυριαρχία Κεντρικών Δυνάμεων στα Βαλκάνια Συμμαχία Βουλγαρίας με Κεντρικές Δυνάμεις Συνεργασία Σουλτάνου Βοήθεια της Entente στη Ρωσία Φεβρουάριος 1915: Επιχείρηση κατάληψης των Δαρδανελίων. Απόκρουσή της από οθωμανικό στρατό. Οκτώβριος 1915: Αποβίβαση στρατευμάτων της Entente στη Θεσσαλονίκη. Μεταφορά πολέμου στην Ελλάδα ( ακόμη ουδέτερη ) Συμμαχία Ιταλίας με Entente. Υποσχέσεις συμμάχων : Μετά τον πόλεμο θα της παραχωρηθούν εδάφη ανάμεσα στα οποία και τμήμα της Μικράς Ασίας

66   Η Θεσσαλονίκη το 1915 Απόβαση γαλλικών στρατευμάτων στη Θεσσαλονίκη ΑΣΚΗΣΗ

67   Ένα σπάνιο ντοκουμέντο, μια σύντομη ταινία γυρισμένη στο κέντρο της Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο 1915-1917, δηλαδή κατά τη διάρκεια του Α ´ Παγκοσμίου Πολέμου.  Παλιά παραλία, Λευκός Πύργος ( πράγματι Λευκός, είχε « φρεσκαριστεί » το 1911 για την επίσκεψη του Σουλτάνου Ρεσάτ ), Καμάρα, Λεωφόρος Χαμιδιέ ( Εθνικής Αμύνης σήμερα ), Βαρδάρης, Αγορές Καπάνι και Μοδιάνο, Παλαιός Σιδηροδρομικός Σταθμός, Μπεχτσινάρ, Επταπύργιο και βορειανατολικό βυζαντινό τείχος στα όρια του εβραϊκού νεκροταφείου.  Η ταινία έχει γυριστεί από την British Pathé και προβλήθηκε ως μέρος επικαίρων σε κινηματογράφους της εταιρίας Pathé στην Ευρώπη και αλλού. Σχετικά πρόσφατα έχει γίνει αντικείμενο επεξεργασίας και δημοσιεύθηκε μαζί με πλήθος άλλων παρόμοιων ταινιών στην ιστοσελίδα της εταιρίας. ΑΣΚΗΣΗ

68   στην περιοχή την οποία καλύπτει ο Δήμος Gornji Milanovac διαθέτει πολλά μνημεία που σχετίζονται με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, και κυρίως εδώ υπάρχουν μικρά μνημεία – αγάλματα, που βρίσκονται πλάι στους δρόμους και που έχουν πάνω τους τις επιγραφές που εξιστορούν τα περιστατικά απ ’ αυτόν τον Πόλεμο και τους απλούς Σέρβους πολίτες που συμμετείχαν σ ’ αυτόν  Από το παραπλήσιο χωριό Κοστούνιτσι, που αποτελεί το πρώτο οικολογικό χωριό στη Σερβία, κατάγεται η μητέρα του Σέρβου στρατηγού Živojin Mišić, που διακρίθηκε για τον ηρωισμό του στη μάχη κοντά στον ποταμό Κολούμπαρα, και επίσης ήταν επικεφαλής της Ανώτατης Διοίκησης κατά τη διάρκεια της διάσπασης του Μετώπου Θεσσαλονίκης – Μακεδονίας.

69   Στο ίδιο χωριό υπάρχει μουσείο, στο οποίο βρίσκεται το αναμνηστικό δωμάτιο του Živojin Mišić, με ανάγλυφο της Μάχης κοντά στον ποταμό Κολούμπαρα  Και στο κέντρο της πόλης Γκόρνι Μιλάνοβατς βρίσκεται, ακόμα και σήμερα, το σπίτι στο οποίο έμενε ο στρατηγός Μίσιτς και στο οποίο βρισκόταν το Επιτελείο του σερβικού στρατού την εποχή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.