«ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΕΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΕΙΣ ΣΤΗ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ» ΣΑΔΙΚΗΣ ΜΑΡΚΟΣ «ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΕΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΕΙΣ ΣΤΗ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ» της καθ. Άννας Ματθαίου Γεννήθηκε στην Αθήνα Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία στο ΕΚΠΑ και Ιστορία στο Παρίσι Δίδαξε Νεότερη Ελληνική Ιστορία στα Παν. Κρήτης και Αιγαίου Τα ερευνητικά ενδιαφέροντά της επικεντρώνονται σε ζητήματα της κοινωνικής και πολιτισμικής ιστορίας ( διατροφή, οικογένεια) Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Τα Ιστορικά» τεύχος 21τον Δεκ.1994

Το κείμενο χωρίζεται σε δύο μέρη : Παράβαση συνολική ανατροπή των κανόνων του διαιτητικού συστήματος εξαιτίας της πείνας Ήσυχες μέρες θρησκευτικοί κανόνες με παλαιότερους περιορισμούς και νέα εκκλησιαστικά πρότυπα, δημιουργούν μία “δομή ελέγχου” της καθημερινότητας των ορθόδοξων πληθυσμών της τουρκοκρατίας

Διατροφή- Fernand Braudel Εντάσσεται στη μακρά διάρκεια της ιστορίας και έτσι δεν μπορούμε να την τοποθετήσουμε σε αυστηρό χρονικό-ιστορικό πλαίσιο (πχ τουρκοκρατία 1453-1821)

Η Παράβαση Με τα «Απομνημονεύματα της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821-1833» του Νικ.Κ.Κασομούλη μεταφερόμαστε στο πολιορκημένο Μεσολόγγι (1825/6)

Η βιολογική ανάγκη καταργεί εντελώς τη διπολικότητα των απόλυτων διακρίσεων «καθαρού/ακάθαρτου». Ζώα που έχουν εξειδικευτεί στη μεταφορά, εργασία, συντροφιά του ανθρώπου όπως το γαϊδούρι, το μουλάρι, ο σκύλος, η γάτα και τα «ακάθαρτα» ποντίκια. Η άρση της απαγόρευσης παραμένει μυστική και στο τοπικό και στο χρονικό πλαίσιο της κοινωνίας. Ο άνθρωπος της πείνας όπως μας τον παρουσίασε και η κατοχή, αρνείται τον εξανθρωπισμό (humanisation) που επιδιώκει ο πολιτισμός.

Ανθρωποφαγία Η ανθρωποφαγία είναι η κατεξοχήν αναίρεση των κοινωνικών κωδίκων του διαιτητικού συστήματος . Άγνωστη η έκταση της ανθρωποφαγίας γιατί η κοινωνική συνοχή μετατρέπεται σε συνενοχή.

Αποφασίζουν να σκοτώσουν όλους τους αιχμαλώτους Αποφασίζουν να σκοτώσουν όλους τους αιχμαλώτους. Ο εκδότης Γιάννης Βλαχογιάννης θεωρεί ότι σε αυτήν την απόφαση της σφαγής κρύβεται η ανάγκη, αν και ανομολόγητη, των πεισμένων. Το αίμα θεωρείται ότι εμπεριέχει τις ιδιότητες, την ανθρώπινη υπόσταση, τη ψυχή. Για το ορθόδοξο δόγμα, το αίμα ενσαρκώνει την ύλη και τη ψυχή. Απαγορεύεται η βρώση- πόση αίματος οποιουδήποτε ζώου, γιατί το «άλογο αίμα» θα αναμειχθεί με αυτό του ανθρώπου.

Εκδίδονται, από τη βυζαντ Εκδίδονται, από τη βυζαντ.περίοδο, εκκλησιαστικές απαγορεύσεις για την κατανάλωση των αιματηρών φαγητών. Στις λαϊκές αφηγήσεις, οι έμμεσες παραπομπές στον κανιβαλισμό είναι συχνές. «Ο διάβολος θέλει να πίνουμε το αίμα των παιδιών και όχι ο Θεός» Εβραίοι

Οι τρεις αφηγητές ηθελημένα ολιγόλογα τονίζουν την κλιμάκωση της άρσης των απαγορεύσεων από τις μικρότερες στις μέγιστες. Επίσης μπερδεύουν αν το γεγονός της ανθρωποφαγίας ήταν εξαιρετικό (Κασομούλης), ενδοοικογενειακό(Αρτ.Μίχος) ή γενικευμένη συμπεριφορά (Ν.Μακρής).

Σύμφωνα με τον P.Camporeci « όσο οι δυτικές κοινωνίες απομακρύνονται από τους λιμούς ,τόσο η φρίκη για την ανθρωποφαγία αυξάνεται». Όμως έχουμε παραδείγματα κανιβαλισμού από την νεότερη εποχή (Α΄ΠΠ και Β΄ΠΠ, στρατόπεδα συγκέντρωσης και ναζιστική κατοχή).

Σε διάφορες «ιστορικές» αφηγήσεις και αφηγήματα εξαλείφτηκαν κάποιες λεπτομέρειες που δεν εξυπηρετούσαν την εξιστόρηση με εθνικό προσανατολισμό.

Οι ήσυχες μέρες Επιτρεπτό και απαγορευμένο είναι συναφή με το σύστημα αξιών της κοινωνίας. Η κατανάλωση της σαρκικής τροφής υπακούει σε μία ολόκληρη σειρά καταναγκασμών και περιορισμών. Τελικά το γεύμα έχει μία θρησκευτική διάσταση

Στα κείμενα της ελλ. Αρχαιότητας η δίαιτα των τροφών είναι μία αγωγή ως προς το σώμα. Η νηστεία είναι η επιβαλλόμενη πρακτική που προσβλέπει στη ταπείνωση και χαλιναγωγία του σώματος με στόχο την πνευματική και ηθική διαύγεια.

Το λιτοδίαιτο συνιστά δομικό στοιχείο της οικονομικής ιδεολογίας της καθημερινότητας . Κήρυγμα Κοσμά του Αιτωλού «Με τα λίγα ζούμε με ευκολία, όταν τρώμε πολλά θέλουμε και έξοδα πολλά…τα δέκατα είναι εκείνου του πεινασμένου(δεκάτη) Η εξοικονόμηση χρημάτων θα πρέπει να πηγαίνει στη φιλοξενία, ελεημοσύνη, φιλανθρωπία Ότι δίνει κανείς στους φτωχούς θα το βρεί στον παράδεισο. Η Συνάρθρωση των προτύπων του λιτοδίαιτου και της νηστείας με τη λαϊκή θρησκευτικότητα, μπορεί να θεωρηθεί ο βασικός μηχανισμός επιβολής της εκκλησιαστικής κυριαρχίας

Νηστεία Δύο σημεία κανονιστικού λόγου 1.χρονικός προσδιορισμός της νηστείας 2.στην ακριβή κατανομή των αγαθών διατροφής στις νηστείες Τετάρτης και Παρασκευής. Πολεμικός διάλογος για τις καταλύσεις στο κρασί και στο λάδι επίσημος θρησκευτικός λόγος Vs λαϊκός θρησκευτικός λόγος( ψάρι μη νηστίσιμη τροφή καταναλώνεται Τετάρτη/Παρασκευή) Ο Παπασυναδινός τονίζει ότι δεν έτρωγαν ψάρια, εκτός αν φιλοξενούσες «μεγάλο φίλο» ή αρχιερέα. Αμφιλεγόμενα σημεία της νηστείας η κατανάλωση των αυγών των ψαριών και των μαλακίων/οστρακοειδών, η οποία διαχωρίζεται από την ιχθυοφαγία ως «αγνοφαγία» λόγω έλλειψης αίματος.

Ορισμένοι στοχαστές του διαφωτισμού είχαν ειρωνική διάθεση για τα αμφιλεγόμενα σημεία (ψάρι-αυγα/κρασί-σταφύλια/λάδι-ελιές). Η νηστεία και η εκκλησιαστική γιορτή συνιστούσαν οχυρά απώθησης των διαπολιτισμικών δανείων και αφομοιώσεων στο ζήτημα της δίαιτας των ορθόδοξων πληθυσμών. Χριστιανικό φαγητό= νηστίσιμο φαγητό των Χριστιανών.

Η ορθόδοξη εκκλησία διαχωρίζεται από το πλαίσιο της παλαιάς διαθήκης. Καθαρό/Εύχρηστο – Αιμοβόρο/Βδελυρό και η σημασιολογική διάκριση του καθαρού/ακάθαρτου είναι μέχρι τις μέρες μας κυρίαρχη. Θρησκευτικές παραδοχές : Όταν σε υγρό βρίσκουμε πεθαμένο ζωύφιο ή «ακάθαρτο» ζώο, το αν τρώγεται εξαρτάται από το αν έχει αρχίσει η σήψη. Την Καθαρά Δευτέρα οι νοικοκυρές έπλεναν πολύ καλά τα σκεύη. Η γυναίκα με εμμηνόρροια θεωρείται ακάθαρτη. Το δέος από τον κίνδυνο της παράβασης του ταμπού της ανθρωποφαγίας έστω και εξ’αμελείας ήταν μεγάλο (λίμνη Ιωαννίνων /Σμύρνη).

Υπήρχαν και οι λαϊκές προλήψεις για ιδιότητες ορισμένων ζώων ή τμημάτων τους που δίνουν σε αυτόν που τα τρώει χαρακτηριστικά ταύτισης (χελώνες, κοράκια, βάτραχοι) Μέσα από τις προλήψεις φαίνονται: Τα στερεότυπα των ζώων σε ευμενή/δυσμενή Περιοδολόγηση του χρόνου σύμφωνα με την κυκλοφορία των αγαθών. Την αρνητική επίδραση του σκότους , της σελήνης. Την ταύτιση τροφής και ανθρώπου μέσω της κατανάλωσης. Συμβολική διάσταση ορισμένων τροφών.

ΤΕΛΟΣ