Επικ. Καθηγητής Στοματολογίας Οδοντιατρική Σχολή Αθηνών ΚΑΥΣΑΛΓΙΑ ΣΤΟΜΑΤΟΣ Νικόλαος Νικητάκης Επικ. Καθηγητής Στοματολογίας Οδοντιατρική Σχολή Αθηνών

ΚΑΥΣΑΛΓΙΑ ΣΤΟΜΑΤΟΣ Χρόνιος, συνεχής, καυστικός πόνος εντοπιζόμενος στο βλεννογόνο του στόματος Το θέμα της ομιλίας μου είναι η καυσαλγία του στόματος, δηλαδή ή εκδήλωση καυστικού άλγους, καυστικού πόνου στο στοματικό βλεννογόνο.

ΟΡΟΛΟΓΙΑ Σύνδρομο καυσαλγίας στόματος (ΣΚΣ) Burning mouth syndrome (BMS) Στοματοδυνία Γλωσσοδυνία Glossopyrosis, Stomatopyrosis, Oral Dysaesthesia Για να περιγραφούν συμπτώματα καυσαλγίας, έχουν χρησιμοποιηθεί και άλλοι όροι, όπως... Πιο πρόσφατα, στην Αγγλική βιβλιογραφία, αναφέρεται ο όρος ΒΜS, ο οποίος υποδηλώνει ότι συχνά εμφανίζονται συνοδά συμπτώματα και τον οποίο θα χρησιμοποιήσω στη συνέχεια της ομιλίας.

ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΥΣΑΛΓΙΑ ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΥΣΑΛΓΙΑ Συγκεκριμένο προφίλ ασθενούς Συνήθως γυναίκα, μέσης ηλικίας Φυσιολογικός βλεννογόνος - Έλλειψη παθολογικών ευρημάτων Διαταραχές της προσωπικότητας – Ψυχολογικά προβλήματα Αδυναμία θεράποντος Πρόκειται συνεπώς για ένα σύμπτωμα και όχι μία συγκεκριμένη νόσο ή πάθηση. Ένα σύμπτωμα, το οποίο όπως θα δούμε στη συνέχεια μπορεί να οφείλεται σε ποικίλα αίτια και να συνοδεύει διάφορες παθολογικές καταστάσεις. Εντούτοις, όταν αναφερόμαστε σε καυσαλγία, συχνά η σκέψη μας κατευθύνεται αρχικά σε ένα συγκεκριμένο profile ασθενή. Έναν ασθενή, συνήθως γυναίκα μέσης ηλικίας, με φυσιολογικό βλεννογόνο και παντελή έλλειψη παθολογικών ευρημάτων. Επίσης, ίσως και υποσυνείδητα, είναι πιθανό να σκεφτούμε πως η ασθενής απλά παραπονιέται για κάτι που δεν υπάρχει και πιθανώς εκδηλώνει κάποια συμπτώματα διαταραχών της προσωπικότητας ή και ψυχασθένειας. Ϊσως, τέλος, να πιστεύουμε πως δεν είμαστε σε θέση να προσφέρουμε κάτι ουσιαστικό, αφού το πρόβλημα πιθανόν βρίσκεται στο μυαλό και όχι στο στόμα του ασθενούς. Στη συνέχεια, θα προσπαθήσουμε να δούμε ποιές από τις αντιλήψεις αυτές ισχύουν και ποιες ίσως πρέπει να αναθεωρηθούν προς μια πιο ορθολογική κατεύθυνση ώστε να προσφέρουμε ουσιαστική βοήθεια σε αυτούς τους ασθενείς

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΚΑΥΣΑΛΓΙΑΣ ΣΤΟΜΑΤΟΣ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΚΑΥΣΑΛΓΙΑΣ ΣΤΟΜΑΤΟΣ Επιδημιολογικά Στοιχεία Προσβάλλει ένα σημαντικό ποσοστό (1-15%) του ενήλικου πληθυσμού στις ανεπτυγμένες χώρες Μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης σε γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση (18-33%) Αναλογία αντρών-γυναικών 1:6 Τα ποσοστά ποικίλλουν ευρέως ανάλογα με τα διαγωστικά κριτήρια που χρησιμοποιούνται σε κάθε μελέτη Wardrop et al. OOOOE 1989;67:535-40 Tamialla-Salonen et al. Community Dent Oral Epidemiol. 1993;21:67-71 Bergdahl et al. J Oral Path Med 1999;28:350-4

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΚΑΥΣΑΛΓΙΑΣ ΣΤΟΜΑΤΟΣ Πρωτοπαθές (ΠΣΚΣ) Ιδιοπαθές - Αγνώστου αιτιολογίας ? Ψυχογενείς παράγοντες ? Οργανικές αλλοιώσεις (ΠΝΣ ή ΚΝΣ) Κλινικά φυσιολογικός βλεννογόνος Δεν ανευρίσκεται συσχέτιση με τοπικούς ή συστηματικούς παράγοντες Το πρωτοπαθές είναι αγνώστου αιτιολογίας; η κλινική εξέταση και οι εργαστηριακές εξετάσεις δεν αποκαλύπτουν κάποιον συγκεκριμένο τοπικό ή συστηματικό αιτιολογικό παράγοντα.

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΚΑΥΣΑΛΓΙΑΣ ΣΤΟΜΑΤΟΣ Δευτεροπαθές (ΔΣΚΣ) Συσχέτιση με υποκείμενη τοπική ή συστηματική παθολογική εξεργασία Απαιτεί ανεύρεση και άρση συγκεκριμένων αιτιολογικών παραγόντων Αντίθετα, το δευτεροπαθές οφείλεται σε κάποια υποκείμενη παθολογική κατάσταση όπως στοματίτιδα εξ οδοντοστοιχιών, καντιντίαση, ξηροστομία, σακχαρώδη διαβήτη, διατροφικές ανεπάρκειες ή αναιμία.

ΚΛΙΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Συχνότερες εντοπίσεις Πρόσθια δύο τρίτα και κορυφή της γλώσσας Χειλικός βλεννογόνος Μονόπλευρος ή αμφίπλευρος Ένταση Ποικίλλει από ήπια σε έντονη Συνήθως, εμφανίζει προοδευτική επιδείνωση κατά τη διάρκεια της ημέρας Επιδείνωση με το στρες, την κόπωση και τα πικάντικα φαγητά Βελτίωση κατά τη διάρκεια των γευμάτων και τη μάσηση τσίκλας Διάφορες μελέτες δεν διαχωρίζουν την πρωτοπαθή από τη δευτεροπαθή μορφή του συνδρόμου, όσο αφορά στα κλινικά τους χαρακτηριστικά

ΚΛΙΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Συνοδά Συμπτώματα Ξηροστομία (66%) Αλλοιώσεις στη γεύση (11%) Αίσθημα δίψας Αίσθημα παροχέτευσης υγρού Η καυσαλγία και τα συνοδά συμπτώματα δεν διακόπτουν τον ύπνο του ασθενή

ΔΙΑΓΝΩΣΗ Αναζήτηση τοπικών & συστηματικών παραγόντων που σχετίζονται με ΔΣΚΣ Λήψη ενδελεχούς ιστορικού Προσεκτική κλινική εξέταση Ειδικές διαγνωστικές δοκιμασίες Γενική εξέταση αίματος και ειδικές ορολογικές εξετάσεις Καλλιέργεια για μύκητες Μέτρηση ροής σάλιου Βιοψία και ιστοπαθολογική εξέταση (για διακριτές βλάβες) Παραπομπή σε ειδικούς ιατρούς

ΤΟΠΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΔΣΚΣ ΤΟΠΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΔΣΚΣ Διακριτές στοματικές βλάβες (π.χ. ομαλός λειχήνας, πέμφιγα, γεωγραφική γλώσσα) Καντιντίαση Ξηροστομία (οφειλόμενη σε φάρμακα, ακτινοβολία, σύνδρομο Sjogren κ.ά.) Αλλεργικές αντιδράσεις υπερευαισθησίας (π.χ. αλλεργία εξ επαφής σε οδοντιατρικά υλικά) Τραυματισμοί από οδοντιατρικές αποκαταστάσεις (π.χ. κακότεχνες εμφράξεις) Παραλειτουργικές έξεις (π.χ. καθ’έξη δήξη γλώσσας ή παρειάς, λειχή χειλέων, βρυγμός)

ΤΟΠΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΔΣΚΣ ΤΟΠΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΔΣΚΣ Ομαλός Λειχήνας (δικτυωτή και υπερπλαστική μορφή) Aποφλοιωτική Ουλίτιδα (Πεμφιγοειδές)

ΤΟΠΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΔΣΚΣ ΤΟΠΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΔΣΚΣ Γεωγραφική και Αυλακωτή Γλώσσα Γεωγραφική και Αυλακωτή Γλώσσα

ΤΟΠΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΔΣΚΣ ΤΟΠΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΔΣΚΣ Ερυθηματώδης Καντιντίαση Ψευδομεμβρανώδης Καντιντίαση και Συγχειλίτιδα

ΤΟΠΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΔΣΚΣ ΤΟΠΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΔΣΚΣ Ξηροστομία (φαρμακευτική) Ξηροστομία (Σύνδρομο Sjogren)

ΤΟΠΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΔΣΚΣ ΤΟΠΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΔΣΚΣ Αλλεργική Αντίδραση (Πλασματοκυτταρική Ουλίτιδα) Αλλεργική Αντίδραση

ΤΟΠΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΔΣΚΣ ΤΟΠΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΔΣΚΣ Παραλειτουργική έξη (δήξη/τριβή κορυφής γλώσσας) Στοματίτιδα από οδοντοστοιχία

ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΔΣΚΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΔΣΚΣ Αναιμίες & ελλείψεις βιταμινών (π.χ. έλλειψη σιδήρου, φυλλικού οξέος, βιταμίνης Β12) Σακχαρώδης διαβήτης και άλλες ενδοκρινοπάθειες (υποθυρεοειδισμός, διαταραχές φυλετικών ορμονών) Παρενέργειες φαρμάκων (π.χ. καυσαλγία προκαλούμενη από αναστολείς του ενζύμου ACE ή φαρμακευτική ξηροστομία) Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση

ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΔΣΚΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΔΣΚΣ Ατροφική Γλωσσίτιδα (Ανεπάρκεια Βιταμινών) Ατροφική Γλωσσίτιδα (Σιδηροπενική Αναιμία)

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΙ ΠΙΘΑΝΟΙ AITIOΠΑΘΟΓΕΝΕΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΤΟ ΠΣΚΣ Ψυχογενείς παράγοντες Νευροπαθητικοί μηχανισμοί Ορμονικές διαταραχές της εμμηνόπαυσης

ΨΥΧΟΓΕΝΕΙΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Ψυχολογικό προφίλ ασθενών Εμφανίζονται ιδιαίτερα ανήσυχοι Διακατέχονται συχνά από έντονα αισθήματα άγχους, κατάθλιψης και/ή καρκινοφοβίας Επισκέπονται μεγάλο αριθμό ιατρών διαφόρων ειδικοτήτων Συμπίπτει με άλλες χρόνιες παθήσεις ?Αίτιο ή Αποτέλεσμα

ΝΕΥΡΟΠΑΘΗΤΙΚΟΙ ΜΗΧΑΜΙΣΜΟΙ Νευροπαθητικός Πόνος Προέρχεται από κάκωση ή ερεθισμό νευρώνων στο Νευρικό Σύστημα Απουσία εμφανών κλινικών σημείων Παραδείγματα: Μεθερπητική νευραλγία HIV νευροπάθεια Διαβητική νευροπάθεια Ακρωτηριασμός (phantom limb pain) Κάκωση νωτιαίου μυελού Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο

ΝΕΥΡΟΠΑΘΗΤΙΚΟΙ ΜΗΧΑΜΙΣΜΟΙ ΣΤΟ ΠΣΚΣ: ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ 30% των ασθενών αναφέρουν ιστορικό τοπικού τραυματισμού που συμπίπτει με την έναρξη των συμπτωμάτων (Rhodus et al., 2003) Μεταβολές ουδού πόνου και αισθητικότητας (Svensson et al. 1993) Ιστικές αλλοιώσεις συμβατές με τριδυμική αισθητική νευροπάθεια (Lauria et al., Pain 2005)

ΝΕΥΡΟΠΑΘΗΤΙΚΟΙ ΜΗΧΑΜΙΣΜΟΙ ΣΤΟ ΠΣΚΣ: ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Δυσλειτουργία γλωσσοφαρυγγικού και/ή νεύρου της χορδής του τυμπάνου → Άρση αναστολής του πόνου → Υπερδιεγερσιμότητα τριδυμικής αλγοδεκτικής οδού (Grushka et al., 2003) Οι ασθενείς με ΠΣΚΣ συχνά εμφανίζουν αυξημένη/οξεία αίσθηση γεύσης (supertasters) και αυξημένο αριθμό γευστικών θηλών που περιβάλλονται από υποδοχείς πόνου (Grushka et al., 2003)

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Δευτεροπαθές Αντιμετώπιση υποκείμενης παθολογικής κατάστασης Πρωτοπαθές Τοπική φαρμακευτική αγωγή Καψαϊκίνη Βενζοδιαζεπίνες (κλοναζεπάμη) Τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (δοξεπίνη) Τοπικά αναλγητικά (βενζιδαμίνη)

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Πρωτοπαθές (συν). Συστηματική φαρμακευτική αγωγή Αντικαταθλιπτικά Τρικυκλικά (π.χ. αμιτριπτυλίνη) Εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (π.χ. παροξετίνη, σερτραλίνη) Βενζοδιαζεπίνες (π.χ. κλοναζεπάμη) Αντιεπιληπτικά (π.χ. γκαμπαπεντίνη) Άλφα λιποϊκό οξύ Οπιοειδή Θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης (στην εμμηνόπαυση)

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Πρωτοπαθές (συν). Ψυχοθεραπεία Γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία Η επιτυχία της μπορεί να οφείλεται στη βελτίωση των στρατηγικών/ικανότητας αντιμετώπισης του πόνου

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συμπτώματα καυσαλγίας του στοματικού βλεννογόνου αποτελούν συχνή αιτία προσέλευσης ασθενών στο οδοντιατρείο Ορθή διάγνωση και αποτελεσματική θεραπεία αποτελούν σημαντικές προκλήσεις για τον θεράποντα Βασικές προϋποθέσεις επιτυχούς αντιμετώπισης: γνώση των κλινικών χαρακτηριστικών, των πιθανών αιτιολογικών παραγόντων και των διαθέσιμων θεραπευτικών μέσων συστηματική διαγνωστική προσέγγιση κατάλληλη ενημέρωση, φαρμακευτική αγωγή και ψυχολογική υποστήριξη του ασθενούς