Κατανοώντας τη Δυσλεξία Δήμητρα Ντόβα Εκπαιδευτικός-Παιδαγωγός, Κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Εξειδίκευσης στην Παιδαγωγική (Εκπαίδευσης & Ειδικής Αγωγής), ΑΠΘ

Μαθησιακές Δυσκολίες (ΜΔ): Δυσλεξία (ορισμός και κλινική εικόνα) Οι Μαθησιακές Δυσκολίες αποτέλεσαν και αποτελούν για έναν αιώνα και πλέον, αντικείμενο μελέτης, έντονου προβληματισμού και ταυτόχρονα ένα πεδίο διερεύνησης για πολλούς μελετητές από διάφορους επιστημονικούς κλάδους (Ιατρικής, Κοινωνιολογίας, Ψυχολογίας, Παιδαγωγικής κτλ.)

Ο όρος Μαθησιακές Δυσκολίες ή Διαταραχές της Μάθησης, περικλείει διαταραχές γλώσσας, διαταραχές γραφής, ορθογραφίας, ανάγνωσης, αριθμητικής και επικοινωνίας. Σε όλα αυτά προστίθεται και η Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), καθώς και οι μη μαθησιακές γλωσσικές δυσκολίες που είναι η συμπεριφορά και γενικά οι προβληματικές ψυχολογικές καταστάσεις (Μήτσιου, 2008)

Ποσοστά εμφάνισης Μαθησιακών Δυσκολιών στα παιδιά Περίπου ένα στα τρία παιδιά αντιμετωπίζουν ειδικές μαθησιακές διαταραχές όπως δυσλεξία, δυσκολία στη γραφή, στην ανάγνωση, στην αριθμητική. Συγκεκριμένα, εμφανίζεται η δυσλεξία σε ποσοστό 3-15% σε παιδιά της σχολικής ηλικίας με αναλογία 3:2 αγόρια- κορίτσια. Η δυσγραφία, δηλαδή η δυσκολία ανάπτυξης γραφοκινητικής δεξιότητας σε ποσοστό 4% του σχολικού πληθυσμού περισσότερο στα αγόρια.

Στην ανάγνωση εμφανίζεται το «Σύνδρομο του Αργού Αναγνώστη» σε ποσοστό 6% και στην αριθμητική, η λεγόμενη «Δυσαριθμησία» σε ποσοστό 6% του σχολικού πληθυσμού. Αξίζει να σημειωθεί ότι γενικά οι δυσκολίες στη μάθηση εμφανίζονται συχνότερα στα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια με αναλογία 4 προς 1,γεγονός που αποδίδεται σε αμιγώς βιολογικούς παράγοντες.

Ορισμός και είδη Δυσλεξίας Η Δυσλεξία, ανήκει στις Μαθησιακές Δυσκολίες και συνίσταται στην εκμάθηση (δηλαδή τη χρήση και κατανόηση) του γραπτού λόγου και δε συνυφαίνεται με αιτιολογικούς παράγοντες σ’ επίπεδο νοητικό, πολιτισμικό, συναισθηματικό, αλλά και της φυσικής του λειτουργίας

«Η δυσλεξία είναι μια πολύπλοκη νευρολογική κατάσταση που είναι ιδιοσυστατική στην προέλευσή της. Τα συμπτώματα μπορεί να επηρεάσουν πολλές περιοχές της μάθησης και της λειτουργίας, και μπορεί να περιγραφεί ως μια συγκεκριμένη δυσκολία στην ανάγνωση, την ορθογραφία και το γραπτό λόγο.

Μία ή περισσότερες από αυτές τις περιοχές μπορεί να επηρεαστούν Μία ή περισσότερες από αυτές τις περιοχές μπορεί να επηρεαστούν. Η αριθμητική ικανότητα, η δεξιότητα χειρισμού συμβόλων (μουσική), η κινητική λειτουργία και οι οργανωτικές δεξιότητες μπορεί επίσης να εμπλέκονται. Εντούτοις, συνδέεται κυρίως με το χειρισμό του γραπτού λόγου, παρόλο που και ο προφορικός μπορεί να επηρεάζεται σε κάποιο βαθμό» (British Dyslexia Association, 1997). 

Οι περισσότερες έρευνες και οι σύγχρονοι μελετητές καταμαρτυρούν ότι υπάρχει σύνδεση της Δυσλεξίας με τη λειτουργία του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου, το οποίο ελέγχει το λόγο και τη γλώσσα και γι΄αυτό θεωρείται και το κυρίαρχο ημισφαίριο.

Οι επιδόσεις του ατόμου στην ανάγνωση και την ορθογραφημένη γραφή-η τελευταία αφορά τη σωστή αντιστοίχιση γραφημάτων και φωνημάτων (spelling)-βρίσκονται κάτω του αναμενόμενου επιπέδου, όπως αυτό εκτιμάται με βάση τη νοημοσύνη και τη χρονολογική του ηλικία (Στασινός, 1999).

Αντιλαμβανόμαστε, δηλαδή, ότι η Δυσλεξία επηρεάζει τις γλωσσικές δεξιότητες του ατόμου κυρίως στη γραπτή απεικόνιση ή τη νοητική τους αναπαράσταση.

Σύμφωνα με την έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (εργαστήριο Νευροψυχολογίας) το 2004, είμαστε σε θέση να διακρίνουμε 13 υποτύπους Δυσλεξίας, ανάλογα με την περιοχή του εγκεφάλου που δυσλειτουργεί.

Οι 13 τύποι συνοπτικά είναι: Δυσλεξία Ολική (συνοδεύεται από αδύνατη ανάγνωση γραμμάτων συμβόλων μουσικής κ.λ.π. Σύνδρομο του Αργού Αναγνώστη (αργοί ρυθμοί ανάγνωσης) Δυσλεξία Λεξική (συνοδεύεται από δυσκολία αναγνώρισης των γραμμάτων ως λέξεις)

Δυσγραφία Ολικής Μορφής(παρουσιάζονται διαταραγμένες όλες οι λειτουργίες της γραφής) Δυσλεξία Προμετωπιαία (δυσχέρεια στη χρήση σημασιολογικών λέξεων, δυσχέρεια για τη σε βάθος κατανόηση κειμένου, στην κατανόηση και στην επεξεργασία των προφορικών εντολών κ.λ.π.)

Δυσλεξία Βαθιά (εμφανίζουν σημασιολογικές παραλεξίες), Δυσλεξία Φωνολογική (εμφανίζουν λεξικοποιήσεις, μορφολογικές παραλεξίες κ.λ.π.) Δυσλεξία Επιφάνειας (εμφανίζουν συλλαβιστή ανάγνωση με επαναλήψεις κ.λ.π.)

Δυσλεξία Δυσμετρική (εμφανίζουν δυσκολίες κατεύθυνσης, απόστασης, προσανατολισμού κ.λ.π.) Δυσλεξία άμεση– Υπερλεξία (εμφανίζουν ευφράδεια– γρήγορη ανάγνωση κ.λ.π.), Δυσλεξία Διάκρισης(δύσκολη η ανάγνωση των λέξεων μαζί με άλλες λέξεις π.χ. σε κείμενο, η διάκριση μιας λέξης όταν μπροστά μπαίνει ένα άσχετο γράμμα,

λάθη μετακίνησης συλλαβών από λέξεις Δυσλεξία Οπτική (παραλήψεις λέξεων, οπτικές παραλεξίες, έλλειψη διαδοχής στη γραφή και στην ανάγνωση).

Σκιαγραφώντας το προφίλ του δυσλεξικού μαθητή Χαρακτηριστικά-αναγνώριση του δυσλεξικού μαθητή: δε χρησιμοποιούν κεφαλαία ή τα βάζουν εκεί που δε χρειάζονται δεν τονίζουν τις λέξεις ή τις τονίζουν σε λάθος συλλαβή δεν τηρούν τις αποστάσεις ανάμεσα στις λέξεις

παρατηρείται παράλειψη ή πρόσθεση γραμμάτων ή και συλλαβών παρατηρείται σύνδεση των λέξεων(της χώρας μου= της χώρασμου) παρατηρείται αντικατάσταση γραμμάτων– (διαφορετικά προσανατολισμένα γράμματα)-αντιμετάθεση γραμμάτων καθρεπτική γραφή γραμμάτων και αριθμών

σύγχυση γραμμάτων– απλοποίηση συμπλεγμάτων ορθογραφικά λάθη δε χρησιμοποιούν τα σημεία στίξης δυσχέρεια σύνδεσης φωνημάτων στις λέξεις δυσκαμψία οπτικής αναγνώρισης λέξης

Δυσαριθμησία-διαταραχή σε έναν ή και περισσότερους μηχανισμούς που εμπλέκονται με τα μαθηματικά Δυσορθογραφία– δυσκολία στην αποτύπωση της ορθογραφημένης γραφής Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας(ΔΕΠΥ) Αριστεροχειρία Συμπεριφορική διαταραχή

Η νευροψυχολογική εικόνα είναι: Δυσκολίες στην αναγνωστική ευχέρεια και κατανόηση, στην προσοχή, στον οπτικό ακουστικο-κινητικό συντονισμό, στη γραφή και στην ακουστική αντίληψη και μνήμη.

Το δυσλεξικό παιδί: Μπορεί να βιώνει άγχος κι απόρριψη από το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον. Αισθήματα κατωτερότητας, γιατί δεν μπορεί ν’ ανταπεξέλθει σ΄ ικανοποιητικό βαθμό στις «σχολικές απαιτήσεις». Νιώθει απομόνωση στις συναναστροφές με τους συνομήλικους.

Δεν μπορεί να κατανοήσει γιατί «διαφέρει» και δεν έχει τους ίδιους ρυθμούς μάθησης είτε με τα αδέρφια του είτε με τους συμμαθητές του. Μπορεί να εκδηλώνει επιθετικότητα, εκρήξεις θυμού, έλλειψη προσαρμοστικότητας κι αποστροφή για το σχολείο και το διάβασμα γενικότερα.

Είναι έξυπνα παιδιά που θεωρούν το εαυτό τους «υποδεέστερο», -και σ΄ αυτό είναι συνυπεύθυνοι όσοι σχετίζονται με το παιδί (οικογένεια, σχολείο κτλ.), ενώ κάποια από αυτά διαθέτουν και υψηλό δείκτη νοημοσύνης.

Διάγνωση Δυσλεξίας και ο ρόλος της οικογένειας

Η διάγνωση της Δυσλεξίας στο παιδί έχει ως στόχο: Να υπάρξει μια μορφή διάγνωσης για να προσδιοριστεί το «δυσλεξικό πρόβλημα» στο παιδί, αλλά και η φύση του προβλήματος.

Να συνθέσει το προφίλ των ειδικών δυσκολιών του δυσλεξικού παιδιού στην επεξεργασία του γραπτού λόγου, καθώς και των γνωστικών του δυνατοτήτων που του υπαγορεύουν αντίστοιχες εκπαιδευτικές-μαθησιακές ανάγκες στο σχολείο. Να υπάρξει κατάλληλο και ειδικά προσαρμοσμένο πρόγραμμα

παρέμβασης στο πρόβλημα το οποίο θα εδράζεται στην αναγνώριση των ιδιαίτερων μαθησιακών δυσκολιών του παιδιού σε συγκεκριμένους και με απαραίτητη δομή διδακτικούς στόχους.

Διαδικασία αξιολόγησης: Λειτουργική: με σκοπό ν΄ αναγνωριστούν οι «αδυναμίες» του παιδιού Περιγραφική: εκπαιδευτική παρέμβαση προκειμένου να βοηθηθεί έμπρακτα και άμεσα το παιδί στο σχολικό περιβάλλον Πρώιμη αναγνώριση της δυσλεξίας: αποφέρει σημαντικά αποτελέσματα στην αντιμετώπισή της.

Ο ρόλος της οικογένειας απέναντι στο δυσλεξικό παιδί Από τη στιγμή που επιβεβαιωθεί ότι το παιδί είναι δυσλεξικό, ο ρόλος και η υποστήριξη της οικογένειας (όχι μόνο των γονιών) είναι καθοριστικός: Συζητάμε «ανοιχτά» με το παιδί για τη δυσλεξία εξηγώντας και δίνοντας στο παιδί να καταλάβει γιατί αντιμετωπίζει δυσκολίες στη μάθηση.

O ρόλος των γονιών χρήζει να είναι η «γέφυρα» ανάμεσα στο παιδί και τον εκπαιδευτικό/ ή τους εκπαιδευτικούς του παιδιού, με τους οποίους πρέπει να συνεργάζονται έμπρακτα και να είναι «σύμμαχοι» ώστε ν΄ «αντιμετωπιστεί» η δυσλεξία και το παιδί να νιώθει ότι βρίσκεται σ΄ ένα περιβάλλον κατανόησης κι αποδοχής.

Χρειάζεται ν΄ αποδεχτούν πρώτα οι ίδιοι ότι το παιδί τους έχει δυσλεξία για να μπορέσουν να διαχειριστούν αποτελεσματικά τις δυσκολίες. Το παιδί πρέπει να νιώθει ότι ζει σ΄ ένα σταθερό περιβάλλον που το αποδέχεται γι΄ αυτό που είναι με τις επιτυχίες ή τις αποτυχίες του (κι αυτές υπάρχουν στη σχολική διαδικασία)

Είναι απαραίτητο ν΄ αποφεύγονται  οι λεκτικές επιθέσεις, οι απειλές, οι κατηγορίες και οι υπερβολικές προσδοκίες από μέρους των γονέων που προκαλούν στο παιδί περισσότερα αρνητικά συναισθήματα κι άγχος, με αποτέλεσμα τη μείωση της αυτοεκτίμησής του και συνεπακόλουθα τη μη επιτυχή αποκατάσταση της μαθησιακής δυσκολίας.

 Η συνοχή της οικογένειας και η γονεϊκή συμπεριφορά επηρεάζουν ιδιαίτερα τη γνωστική ανάπτυξη του παιδιού, τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του, την ψυχολογική του κατάσταση και τον τρόπο που το ίδιο αντιμετωπίζει τις δυσκολίες του. Οι προσδοκίες, οι στάσεις και οι πράξεις των γονέων έχουν αντίκτυπο στη σχολική επίδοση του μαθητή.

Οι γονείς χρειάζεται να θέτουν ρεαλιστικούς στόχους, να έχουν υπομονή και πλήρη συνειδητοποίηση ότι η δυσλεξία δεν είναι «αρρώστια» και ότι το παιδί τους δεν νοσεί. Να ενθαρρύνουν το παιδί τους, ν΄ ακούν το παιδί κι αυτά που τους λέει, να το επιβραβεύουν και να το ενισχύουν άμεσα κι έμμεσα.

Δυσλεξία και σχολείο Ο/η εκπαιδευτικός κρίνεται απαραίτητο: 1) να ενημερωθεί από τους γονείς για τον/τη μαθητή/-τρια ( σε περιπτώσεις που δεν έχουν αντιληφθεί την ύπαρξη μαθησιακών δυσκολιών), ώστε να προσπαθούν να ενισχύουν και να παροτρύνουν το παιδί να χρησιμοποιεί τις δυνατότητές του, να βιώνει –στον επιτρεπτό βαθμό- την επιτυχία, και να προσπαθεί για την υπέρβαση των γνωστικών του ελλειμμάτων.

Να εφαρμόζει κατάλληλες εκπαιδευτικές μεθόδους προκείμενου να στηρίξει και να εντάξει το παιδί στη σχολική τάξη και όχι να το απομονώσει. Να παρέχει κίνητρα με επίκεντρο την πρόσκτηση μάθησης. Να δημιουργεί ευκαιρίες και να παροτρύνει το δυσλεξικό παιδί να συμμετέχει ενεργά.

Να ενδυναμώσει την αυτοαντίληψη και αυτοεκτίμηση του παιδιού. Να ενημερώνεται συνεχώς και να γνωρίζει πώς πρέπει να χειριστεί το δυσλεξικό παιδί (μέθοδοι διδασκαλίας, τρόποι προσέγγισης, βαθμολογία, χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών, ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής, οπτικοποίηση κτλ.)

Επίλογος Συμπερασματικά, η δυσλεξία απασχόλησε, απασχολεί και θα συνεχίσει ν΄ απασχολεί όχι μόνο τους επιστήμονες, αλλά και όλους όσους εμπλέκονται άμεσα. Συνειδητοποιημένα βρισκόμαστε δίπλα –κι όχι απέναντι-, στο δυσλεξικό παιδί και το στηρίζουμε όπως μπορούμε, ο καθένας μας με τον δικό του ρόλο και τον δικό του τρόπο.