ΚΟΙΝΩΝΙΟΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ 7 η Θεματική ενότητα Κοινωνιογλωσσολογία και σχολείο Διδάσκων: Γιώργος Ανδρουλάκης ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 1

Ενότητα – ποικιλότητα - σχολείο Στερεοτυπικά: το όφελος του σχολείου να στέκεται υπέρ της ενότητας  περιθωριοποίηση της ποικιλότητας όχι ενίσχυσή της Σκοπός του σχολείου:  να ετοιμάζει συνειδητοποιημένους πολίτες, απαλλαγμένους από στερεότυπα.  ανάδειξη της γλωσσικής πολυμορφίας & σεβασμός της  συνειδητοποίηση, κριτική και εκπαιδευτική καθώς στην αδράνεια φαίνονται τα στερεότυπα. 2

Ενότητα – ποικιλότητα - σχολείο Ελληνική εκπαίδευση,  εξιδανίκευση (95 % των ελληνικών προγραμμάτων, συμπεριλαμβανομένων των γλωσσικών μαθημάτων, ασχολούνται με την Ελλάδα, 5% με τα υπόλοιπα κράτη)  υπόβαθρο: προάσπιση της ενότητας του έθνους.  εξαιρετικά στερεοτυπική! Εθνοκεντρισμός στην ελληνική εκπαίδευση! 3

[ΚΓ και σχολείο] Σχολείο & γλωσσική ανισότητα Τι δεν είναι ισότητα: Να επιδιώκει, να φέρνει τα παιδιά κοντά στο ιδεατό πρότυπο, νόρμα, να ξεχάσουν, τις ποικιλίες τους.  Προβληματικό από άποψη δημοκρατίας και ανέφικτο. Όχι όλοι ίδιοι, όχι ίδια έκφραση γλωσσικά. 4

[ΚΓ και σχολείο] Σχολείο & γλωσσική ανισότητα Ισότητα: σεβασμός ετερότητας, γλωσσικής ποικιλότητας, χώρος σε ποικιλίες ώστε τα παιδιά να νιώσουν μέρος της γλωσσικής σχολικής κοινότητας μέσα από την ποικιλότητα. Όχι καταπάτηση διαφορετικότητας. Παιδιά από διάφορα περιβάλλοντα να νιώσουν ίσα απέναντι στο φαινόμενο γλώσσας, ότι έχουν ίσες ευκαιρίες απέναντι στις γλωσσικές ποικιλίες (και νόρμα). 5

[ΚΓ και σχολείο] Σχολείο & γλωσσική ανισότητα Το σχολείο:  ανθρωπιστική λειτουργία & δημοκρατική εκπαίδευση  να αμβλύνει την ανισότητα και να μην προκαλέσει απώλειες σε παιδιά που από καταγωγή μπορούν να χρησιμοποιούν δύο κώδικες.  να ενισχύσει την παρουσία διαλέκτων, να εισάγει τις λιγότερο ισχυρές ποικιλίες στην επικοινωνία και μέσα από τα επίσημα κείμενα του σχολείου (βιβλία, Α.Π). 6

[ΚΓ και σχολείο] γλωσσικές προκαταλήψεις  Γλωσσικές προκαταλήψεις δασκάλων α) οι πρώτες εντυπώσεις τους για τους μαθητές στηρίζονται στη γλωσσική συμπεριφορά (ήδη διαμορφωμένη): ο ρόλος της νόρμας β) οι πρώτες γλωσσικές εντυπώσεις δημιουργούν και προσδοκίες των δασκάλων για τους μαθητές, που με τη σειρά τους επηρεάζουν την επίδοση των μαθητών γ) τα περισσότερα τεστ περνούν από τη γλώσσα – μέσο μάθησης και διαμόρφωσης μετρήσεων δ) η διαμόρφωση ή ενίσχυση των αρνητικών προκαταλήψεων των μαθητών.  Γλωσσικές προκαταλήψεις μαθητών: Τα ολισθηρά ερευνητικά δεδομένα για την πρώιμη ηλικία. 7

[ΚΓ και σχολείο] γλωσσική ανεπάρκεια Η θεωρία του Bernstein: η διάκριση περιορισμένου και διευρυμένου κώδικα και η αγνόησή της. Η κριτική της θεωρίας: κοινωνιογλωσσικοί κώδικες και τα πλεονεκτήματα του ΠΚ. 8

Η θεωρία του Bernstein Βάση της θεωρίας: Το σχολείο κινείται γλωσσικά και κρίνει τους μαθητές πάνω σε διευρυμένο κώδικα του σχολείου κοντά στη νόρμα. Αναφορά του, παιδιά από εργατικές φτωχές συνοικίες Αγγλίας που χρησιμοποιούν άλλη ποικιλία (περιορισμένος κώδικας). Θεωρία της εποχής: διευρυμένος κώδικας (elaborated).. 9

Η θεωρία του Bernstein - «Μειονέκτημα» που εμφανίζουν παιδιά από μη ευνοημένα κοινωνικά περιβάλλοντα λόγω γλωσσικών αποκλίσεων. - πρόβλημα στις γλωσσικές απαιτήσεις του σχολείου. - Περιβάλλοντα (οικογένεια, γειτονιά, περιοχή) που χρησιμοποιούν ποικιλίες, κοινωνικά σημαδεμένες, ενώ στο σχολείο η νόρμα απαίτηση, μέσο κρίσης και αξιολόγησης  αδυναμία προσαρμογής σε γλωσσικό κώδικα σχολείου. 10

Η θεωρία του Bernstein Σημαδεύει αρνητικά αυτό που δεν συνάδει με τη νόρμα, την κοινωνικά σημαδεμένη γλώσσα. Εσωτερικός κώδικας εσκεμμένα για επικοινωνία σε κοινότητα και διαφοροποίηση. Ορολογία ιεραρχική/ αξιακή. Νομιμοποίηση αυτού που κάνει το σχολείο. Εξηγεί όμως γιατί τα παιδιά από μη ευνοημένα περιβάλλοντα δεν τα κατάφερναν τόσο καλά όσο των αστικών στρωμάτων. (πλεονέκτημα: κοντά στο γλωσσικό κώδικα του σχολείου). Εντόπισε ότι το σχολείο αγνοεί τη διάκριση, άρα φταίει αυτή όχι οι ομιλητές γιατί κινείται με έναν κώδικα. Σημαντική θεωρία με επιρροή ακόμη και σήμερα. Έδειξε ότι δυσκολεύονται τα παιδιά, πρόβλημα στη γλώσσα. 11

Η θεωρία του Bernstein Πλεονεκτήματα ΠΚ  δείχνει ανομοιογένεια.  ανοικτοί στην επικοινωνία, ενταγμένοι σε κοινωνία Πολλαπλές οπτικές σε γλώσσα για κάθε θέμα με δυνατότητες + τομείς (όπως συναίσθημα), όπου ο ΠΚ υπερτερεί. 12

[ΚΓ και σχολείο] Γλωσσική σύγκρουση: η χρηστικότητα των γλωσσικών ποικιλιών, οι πολλές οπτικές γωνίες για τη γλώσσα Γλωσσική ανεπάρκεια: το ψευδο-πρότυπο του γραπτού λόγου (και ποιου ακριβώς;) – τα επίπεδα λόγου και οι περιστάσεις 13